10 Sınıf Edebiyat Türk Edebiyatının Ana Dönemleri
kaynağı değiştir]
Ana madde: Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı
Roman ve öykü[değiştir kaynağı değiştir]
yüzyıldaki Moğol istilasından sonra, Türk dünyasındaki etnik, siyasî ve sosyal değişim ve gelişmelere paralel olarak başta Altın Orda’nın başkenti Saray şehri olmak üzere çeşitli şehirlerde yeni kültür merkezleri oluşmaya başladı.[20][20][21] Moğol İstilası'nın ardından Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılış sürecine girmesiyle Batı Anadolu'da kurulan Türkmen Beyliklerinin, Anadolu'da oluşturdukları gelişme ortamı ve Türkçeye karşı gösterdikleri hassasiyetle Türkçenin Anadolu'da bir devlet dili, bir resmî dil hâline gelişi gerçekleşmiştir. Batı Türkçesinin ilk safhası olan Eski Anadolu Türkçesi'nin ilk ürünleri bugünkü Türkiye topraklarında yüzyılın sonu ile yüzyılın başlarında ortaya çıktı.[1] yüzyıldan itibaren Anadolu'da önceki sözlü geleneklere ek olarak, büyük ölçüde yazılı bir edebi geleneğin ortaya çıkmasıyla Eski Anadolu Türkçesi bir yazı dili olarak karşımıza çıkar. Farsçamesnevisi ile tanınan Mevlana Celaleddin Rumi'nin oğlu Sultan Veled'in Mevleviliği yaymak için Farsça olarak yazdığı İbtidaname, Rebapname mesnevilerinde yer alan Türkçe beyitleri yüzyılın sonu yüzyılın başında Anadolu'da kaleme alınmış en eski Türkçe metinler arasındadır. Anadolu'nun Moğol-İlhanlı tahakkümü altında olduğu bir devirde Kırşehir'de yaşayan Gülşehrî'nin bütün ilmi ve tasavvufi terminolojiyi Türkçede kullanmak suretiyle o güne kadar benzeri görülmemiş bir ustalık sergileyerek yılında tamamladığı Ferîdüddin Attâr’ın Farsça klasiği "Mantıku't-Tayr" çevirisi Anadolu'da kaleme alındığı bilinen en eski Türkçe mesnevidir.[22]Kırşehirli Aşık Paşa'nın Mevlana'nın Mesnevisinden ilham alarak yazdığı, tarihli Garibnâme adlı mesnevisi Anadolu’da Türk tasavvuf edebiyatının tesir dairesi çok geniş olmuş eserlerden biridir. yüzyılın sonu yüzyılın başlarında Mevlevîler arasında manzumeler söyleyen bir tür gûyende(okuyucu) olduğu bilinen Şeyyad Hamza'nın Kur'an’da Ahsenü’l-Kasas olarak adlandırılan, Yûsuf suresi'nin kaynaklık ettiği Yûsuf Peygamberin hikâyesini anlattığı Yusuf ile Zeliha mesnevisi de Anadolu sahasında Türkçe olarak kaleme alınmış mesnevi formatındaki ilk eserlerden biridir. Türkistan'da Ahmed Yesevî ile başlayan tekke şiiri geleneğini özgün bir söyleyişle Anadolu’da yeniden ortaya koyan Yunus Emre olmuştur.[23] Osmanlı döneminde birçok tarikat Yunus Emre'yi yakından benimsedi, onun şiirlerine kendi törenlerinde yer verdiler. Yunus Emre şiirleri, tekke şiirinin kaynağı oldu[24][25]
Divan edebiyatı[değiştir kaynağı değiştir]
Türk edebiyatını uzun tarihi ve geniş coğrafyası içinde bir bütün olarak ele alan, devirlerini belirleyen, eski eserleri gün ışığına çıkaran yazar Fuad Köprülü'dür.[1] F. Köprülü, siyasi ve toplumsal kurumlardaki değişmelerin edebiyattaki etkilerini gösterdi. Onun çizdiği çevreye bağlı kalarak geçmişteki Türk edebiyatını inceleyen araştırmacılar yetişti; İbrahim Necmi Dilmen, İsmail Habip Sevük, Agâh Sırrı Levent, Mustafa Nihat Özön, Nihat Sami Banarlı, Kenan Akyüz, Abdülbaki Gölpınarlı, Fahir İz bu alanda çalışmalar gerçekleştirenlerden kimileridir. Değerlendirmelerinde düşünce hareketlerini, yazarların psikolojisini, anlatım özelliklerini göz önünde tutanlar (Ahmet Hamdi Tanpınar, Mehmet Kaplan) olmuştur.[1]