Organik bileşikleri adlandırırken, içerdikleri karbon sayısını belirtmek için bazı önekler kullanıyoruz. Karbon sayısını ifade eden bu önekleri şu şekilde sıralayabiliriz:
Not:Bu içeriği genişletilmiş haliyle video olarak da izleyebilirsiniz. Dersler başlığı altındaki Temel Malzeme Dersleri video listesine göz atmak için resme tıklayın.
- Bileşikteki C sayısı 1 ise, kullanılan önek: met-
- Bileşikteki C sayısı 2 ise, kullanılan önek: et-
- Bileşikteki C sayısı 3 ise, kullanılan önek: prop-
- Bileşikteki C sayısı 4 ise, kullanılan önek: büt-
- Bileşikteki C sayısı 5 ise, kullanılan önek: pent-
- Bileşikteki C sayısı 6 ise, kullanılan önek: hekz-
- Bileşikteki C sayısı 7 ise, kullanılan önek: hept-
- Bileşikteki C sayısı 8 ise, kullanılan önek: okt-
- Bileşikteki C sayısı 9 ise, kullanılan önek: non-
- Bileşikteki C sayısı 10 ise, kullanılan önek: dek-
Bu öneklerin ardından, bir de bileşikteki karbon atomları arasında yer alan bağ sayısı belirtmemiz gerekiyor. Dikkat ediniz: bileşikte yer alan toplam bağ sayısını değil, her iki karbon atomu arasında yer alan bağ sayısını belirtiyoruz. Önceki konu başlığında gösterdiğimiz bileşiklerde, bütün karbon atomları arasında sadece bir bağ bulunuyordu. Karbon atomları arasında sadece tek bağın bulunduğu bu bileşiklere Alkan (İngilizce Alkane) adını veriyoruz. İlerleyen konularda karbon atomları arasında daha fazla sayıda bağın kurulduğu bileşiklerden de bahsedeceğiz.
Bütün alkanlar sahip oldukları karbon sayısına uygun önekin ardına -an getirilerek isimlendiriliyor. Örnek olarak 3 karbon atomundan oluşan tek bağlı bileşiğe propan adını veriyoruz. Altı karbon atomundan oluşan tek bağlı bileşiğe ise hekzan. Yukarıdaki öneklere bakarak bu örnekleri çoğaltabiliriz. Aşağıda, farklı karbon sayısına sahip birkaç alkan bileşiği örnek olarak gösteriliyor.
Bütün organik bileşikler bu şekilde düz karbon zincirlerinden oluşmuyor: zaman zaman bileşiğin iki ucundaki karbon atomlarının birbirlerine bağlanarak halkalı bir yapı oluşturduklarını da görebiliyoruz. Halkalı yapıdaki bu bileşikleri düz zincirlerden ayırmak için isimlerinin başına siklo- (İngilizce cyclo-) önekini getiriyoruz.
Halkalı yapılarda uçlardaki karbon atomları birbirlerine bağlandıkları için, bileşiğin sahip olduğu hidrojen atomu sayısı doğal olarak azalıyor. Bileşiğin iki ucu birleştiğinde, her iki uçtan da birer hidrojen atomu eksileceği için, aynı karbon sayısına sahip halkalı yapılarda düz zincirlere göre iki adet hidrojen atomu eksik oluyor. Yukarıdaki siklo hekzana ek olarak aşağıdaki pentan ve siklo pentan örnekleri hidrojen sayısındaki bu azalmayı gösteriyor.
Son olarak, bu sefer tersten giderek bir örnek verelim: bileşiğin adına bakarak yapısını tahmin etmeye çalışalım. Örneğin siklo heptan bileşiğini ele alalım. Siklo- öneki zincirin halkalı yapıda olduğunu gösteriyor. Hept- ön eki ise zincirin yedi karbon atomundan oluştuğunu gösteriyor. Sondaki -an ise bu bileşiğin bi alkan olduğunu, yani bütün karbon atomları arasında tek bağ olduğunu ifade ediyor. Dolayısıyla bu bileşiğin yapısını aşağıdaki gibi gösterebiliyoruz.
Bu gösterime bakarak bileşiğin kimyasal formülünü de kolaylıkla yazabiliriz. Yapıda 7 karbon atomu olduğunu biliyoruz. Bütün karbon atomları birbirlerine bağlı olduğu için, her birinin hidrojen atomlarına bağlanabileceği sadece iki boş elektronu bulunuyor. Her karbon atomuna iki hidrojen bağlanabileceğine göre zincirde toplam 14 hidrojen atomu yer alıyor. Sonuç olarak, sadece gösterimine bakarak siklo heptan bileşiğinin C7H14 kimyasal formülüne sahip olduğunu anlayabiliyoruz.
Devamı: