Açık Ağız Aç Kalmaz Ne Demek
kaynağı değiştir]
yüzyıldaki Çerkes Sürgünü sırasında Kafkasya'daki yurtlarından Osmanlı İmparatorluğuna sürgün edilen Çerkeslerin boy-kabile düzenleri yerle bir edildiği gibi şiveleri de bu yıkımdan etkilenmiştir. Bugün Kafkasya'da Batı Çerkesçesi konuşanlar Doğu Çerkesçesi konuşanların beşte biri kadardır. Kafkasya dışı Çerkes diasporasının yoğun olduğu Osmanlı coğrafyasında kurulan Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail'de ise bunun tersidir. Sürgün öncesi Kafkasya’da ve bugün diasporada konuşulan en yaygın Batı Çerkesçesi ağzı, nüfusları itibarıyla Abzehlerin konuştuğu ağızdır. Kafkasya’da ise Abzeh ağzı konuşan tek köy Adigey Cumhuriyeti’nde bulunan Hakurine Hable (Şovgenovski)’dir.[8] Diasporada Şapsığların sayısı da Abzehlere yakındır. Hemen hemen aynı bölgelerde, birçok köyde de karışık olarak yaşamaktadırlar. Şapsığların tarihi topraklarının büyük bölümü bugünkü Adigey Cumhuriyeti’nin sınırları dışında kalmıştır. Adıgey’deki küçük bir grup dışında Şapsığlar bugün Krasnodar Krayı’nın Tuapse ve Lazarevsk ilçelerine bağlı köylerde yaşıyorlar (yaklaşık 10 bin). yıllarında feshedilene kadar Şapsığ Ulusal Rayonu döneminde Şapsığcanın gelişimi için adımlar atılsa da, Adigey Cumhuriyeti’nin dışında kaldıklarından günümüzde anadillerinde eğitim ve yayın hakkından yararlanamamaktadırlar.[8] Bjeduğ ve Temirgoy ağızlarını konuşanların sayısı Kafkasya’daki nüfuslarıyla ters orantılı olarak Türkiye’de ve diğer ülkelerde nispeten azdır; Temirgoylar (Çemguylar) diasporadaki en küçük Çerkes topluluğudur. Günümüzde Adigey Cumhuriyeti’ndeki Çerkeslerin çoğunu Bjeduğlar ve Temirgoylar oluşturur. Kafkasya’da kalmadığı için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmeyen Hatukaylar ise birkaç köy dışında Kayseri-Pınarbaşı’nda yaşarlar (18 köy).[8] Diyasporada Doğu Çerkesçesi konuşanların sayısı az olup Kafkasya'dakiyle ters orantılıdır. Türkiye’deki Çerkesler içinde dillerini en iyi koruyan grup olan Kabardeylerin en yoğun yaşadığı bölge, esas olarak Kayseri ve Sivas’a bağlı köylerin bulunduğu Uzunyayla ile Maraş-Göksun ilçesidir.[8]
TRT-3 kanalında devletçe yayın yapılan ilk Çerkes dili Türkiye'de sayıları en az olan Kabardeylerin konuştuğu Doğu Çerkesçesidir.[23][24][25]
Alfabeler[değiştir kaynağı değiştir]
- ^"Arşivlenmiş kopya". 12 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan &#;
- ^Kaynak hatası:Geçersiz etiketi; isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
- ^"Arşivlenmiş kopya". 28 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan &#;
- ^abcdefPapşu, Murat (). Çerkes-Adığe yazısının tarihçesi 14 Aralık tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 51, Eylül-Ekim
- ^abcAlagözlü, Nuray (). Kabardey dilinin Uzunyayla'daki yapısına bir bakış 28 Şubat tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 52, Temmuz-Kasım-Aralık
- ^abcdefghHapi Cevdet Yılmaz. Adige dili ve edebiyatı 12 Nisan tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^"Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения года". 6 Şubat tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan &#;
- ^abcdefgPapşu, Murat (). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye 10 Haziran tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart Dergisi, Mart-Nisan , Sayı
- ^Aydın, Şamil Emre (). Çerkes Alfabeleri. ekitap. ISBN&#; 11 Temmuz tarihinde kaynağından arşivlendi.&#;
- ^Papşu, Murat. Adığe ve Abaza dilleri 14 Nisan tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^"Ethnology, т. 5 стр. 31 — , University of Pittsburgh". 14 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan &#;
- ^Adigece'nin temel sorunları -2 25 Nisan tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Prof. Dr. ĞIŞ Nuh (yazan), HAPİ Cevdet Yıldız (çeviren), Adige Mak, 12/13 Şubat
- ^Papşu, Murat (). 'te alfabe tartışması 30 Mart tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 38, Temmuz-Ağustos
- ^seafoodplus.info&#;: Latin harfleriyle sembolize edilmiş Adıgey alfabesi 18 Nisan tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^abSoner Daur. Çerkes mi Çerkez mi? 27 Eylül tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Türkçe Sözlük, TDK yayınları: , baskı, Ankara , sayfa:
- ^Altıkesek köyü web sitesi (Abaza köyüdür): [Çerkes mi çerkez mi&#;?]. 16 Kasım
- ^"Atlas of Caucasian languages". 7 Şubat tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan &#;
- ^Papşu, Murat. Bir Adlandırma Sorunu: Abhaz mı Abaza mı? 18 Nisan tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Kafkas Dernekleri Federasyonu Yayın Organı, Sayı 51, Eylül-Ekim
- ^"Linguist List (Multitree): Circassian". 22 Nisan tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan &#;
- ^Тхаркахо Ю. А. Адыгейско-русский словарь. Майкоп: Адыгейское книжное издательство,
- ^Например, в названии книги: Дзасэжь Хь. Э. Иджырей къэбэрдей-черкесыбзэ. Черкесск, с.
- ^Aslan, Cahit (). Doğu Akdeniz’deki Çerkesler 4 Ekim tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Adana Kafkas Kültür Deneği Yayınları, Yayın No&#;: 02, Temmuz, Adana
- ^Nart Ajans&#;: TRT'nin Çerkezce yayını beğenildi 4 Ekim tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Dr Meşfeşşu Necdet Hatam. Bilgi kirliliği 4 Ekim tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Хатанов А., Хатков А. Учись-трудись. Сельскохозяйственный букварь для взрослых. М.,
- ^sixv s., ʀuвe ʃ. Apere ʟAгv. restow-don, krAsnodar,
- ^Oral, Mustafa (). Sultan II. Abdülhamit döneminde bir "Çerkes Tarihi" yazılması girişimi 30 Mart tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^abcPapşu, Murat. Batı Adığe alfabesi 2 Mayıs tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^abcPapşu, Murat. Doğu Adığe (Kabardey) alfabesi 2 Mayıs tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ab"seafoodplus.info&#;: Basque • Caucasus glossary". 5 Mart tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan &#;
- ^Aydın, Şamil Emre (). Çerkes Diyalektleri. ekitap. ISBN&#; 27 Mayıs tarihinde kaynağından arşivlendi.&#;
- ^Karşılaştırmalı değişiklik / Тхэпкъылэр зымыкъуытэ зэхъуэчьыныгъэ мыйынхэр 30 Mart tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çerkesçe)
- ^Tavkul, Ufuk. Adige (Çerkes) diline Karaçay-Malkar dilinden geçen kelimeler 4 Ocak tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^seafoodplus.info&#;: Черкесско-русский словарь 12 Nisan tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Tavkul, Ufuk (). Adige (Çerkes) dilinde Bulgar Türkçesi alıntı sözcükler üzerine 18 Nisan tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, cilt 4, sayı 2, Haziran , sayfa: ]