Narsizm
Narsist sözcüğünün kökeni Yunan mitolojisine kadar uzanır. Mitolojide bu hikaye özetle şöyle anlatılır… ‘Narcissus’, kendisini o kadar çok beğenmektedir ki bir gün bir su birikintisindeki yansımasına bakarken kendisine olan hayranlığından eriyerek yok olur. Narcissus’un yok olduğu yerde latince adı narcissus olan bir nergis çiçeği belirir.
Narsist Ne Demek?
Narsisizm alanındaki çalışmalarıyla öne çıkan ABD’li psikolog W. Keith Campbell, narsisizmi şişirilmiş bir benlik imajı olarak tanımlar.
Narsist kişilik bozukluğunda kişi dış dünyada hemen her alanda kendini yeterli ve güçlü olarak tanımlar, buna uygun tavırlar sergilerken arka planda kendisine verdiği gerçek değer oldukça kırılgandır ve kendini güçsüz hisseder.
Kişi sürekli olarak kendini beğenmiş ve kibirli davranışlar sergilerken çevresindekilerden her zaman iltifat bekler. Buna rağmen başkalarının duygularını hiç önemsemez, empati kuramaz. Diğer insanları manipüle edilecek nesneler gibi görür.
Hak ettiklerini düşündükleri ilgiyi görmeyen narsistik kişiler, kendilerini mutsuz ve hayal kırıklığına uğramış hissederler ve toplumdan uzaklaşmaya başlarlar. Buna paralel olarak ben merkezci yapıları nedeniyle etraflarında pek sevilmedikleri için içinde bulundukları toplum da onları dışlar.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Nedir?
Narsist kişilik bozukluğu, kişinin birçok alanda herkesten daha iyi olduğunu düşündüğü, en fazla kendini beğendiği-sevdiği psikolojik bir bozukluktur. Birçok sıradan insanın narsist özellikleri olabilir ancak narsist kişilik bozukluğu bundan çok daha ileri bir durumdur. Sıradan insanlarda narsist özellikler zaman zaman ortaya çıkarken narsistik kişilik bozukluğunda bu durum yaşamın her alanına yayılmış durumdadır. Bu kişilerin narsist özellikleri; hayatları, arkadaşlıkları, karşı cinsle ilişkileri ve günlük hayatlarının her aşamasında fark edilir.
Narsistik kişilik bozukluğu sorunu erkeklerde kadınlara göre çok daha fazla görülür. Tüm vakaların yüzde 75’ini erkekler oluşturmaktadır. Klinik olarak kabul edilen 10 kişilik bozukluğundan biri olan narsist kişilik bozukluğu toplumda yüzde aralığında görülür.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Diğer kişilik bozukluklarında olduğu gibi narsist kişilik bozukluğunda da belirtiler sıklıkla gençlik yaşlarının sonları ile yetişkinlik döneminin başlarında ortaya çıkar. Bu kişilerde görülen semptomlar hastanın yaşadığı sorunun şiddetine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Narsizmin öne çıkan ana belirtileri şöyle sıralanır:
- Başkalarından daha üstün olduğunu düşünmek ve bu şekilde davranmak,
- Kendini fazla önemli görmek, kibirli tavırlar sergilemek,
- Karşısındaki insanlara karşı empati gösterememek,
- İstediği her şeye sahip olma hakkının olduğuna inanmak,
- Başarısızlıklarını göstermeyip, başarılarını ön plana çıkarmak,
- Abartılı başarılara ve yeteneklere sahip olduğunu düşünmek,
- Kendisine hayranlık duyulmasını istemek ve ilgi beklemek,
- Küçük başarılarda bile yüksek övülme isteği,
- Üst sınıf ve statüde olmaya aşırı önem vermek,
- Daha düşük statüde olduğunu düşündüğü kişilere üstünlük taslamak,
- Başka insanların her zaman kendisini kıskandığını düşünmek,
- Güçlü olmak, güzel olmak, başarılı olmak ve zekayla ilgili hayaller kurmak,
- Gerçekleşmesi neredeyse imkansız hedefler belirlemek,
- Eleştiriye karşı tahammülsüz olmak,
- Direktiflerine uyulmaması halinde aşırı agresyon göstermek,
- Strese karşı hassasiyet,
- Bulunduğu bir toplulukta sadece kendisi konuşacak şekilde kimseye fırsat vermemek,
- Aklından geçirdiği hedeflere ulaşabilmek için çevresindeki insanları kullanmak,
- Hedeflerine ulaşan kişilere karşı yoğun kıskançlık, başkalarının sürekli olarak kendisini kıskandığına inanmak,
- Hayatta her şeyin en iyisine ulaşma çabası… En pahalı evlere, en pahalı arabalara sahip olmak, en güzel-en yakışıklı kişi ile birlikte olma isteği,
- Hedeflerine ulaşamadığında ya da ulaşamayacağını anladığında depresif bir ruh haline girmek, umutlarını yitirmek,
- Kendi iç dünyasıyla baş başayken kendisini yetersiz görmek, kendinden utanmak ve güvensizlik hissi yaşamak.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?
Araştırmacılar narsisizme neyin neden olduğunu tam olarak belirleyebilmiş değiller. Yine de narsist kişilik bozukluğunun doğa, beslenme, çevresel, sosyal, genetik etkenlerin kesiştiği noktada ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Kesişme noktasında bulunan faktörler ise şöyle sıralanabilir:
- Çocukluk döneminde yaşanan fiziksel şiddet, cinsel taciz, psikolojik baskı,
- Çocukluğun ilk yıllarında anne, baba ya da onu yetiştiren kişiler tarafından aşırı derecede övülme ya da katı bir şekilde yargılanma,
- Kişilik ve mizaç,
- Stresi yönetememe,
- Kendini değerli görmeme,
- Genetik yatkınlık.
Bu noktada genetik yatkınlık konusunu biraz daha açalım. Genetik yapının narsist kişilik bozukluğuna neden olduğu yönünde yeterli bilimsel bilgi olmamasına rağmen yapılan araştırmalara göre kişinin ailesinde bu sorun varsa kendisinin de bu rahatsızlığı yaşama ihtimali olmayanlara göre daha yüksek seviyede bulunmaktadır.
İkizler üzerinde yapılan ‘ikiz kişilik bozuklukları’ temalı bir araştırmada tespit edilen hastalık görülme oranı, rahatsızlığın genetik olma ihtimalinin orta-yüksek seviyede olduğunu ortaya koymuştur. Yapılan çalışmalar gösteriyor ki; hastalığın kalıtsal olma ihtimali, ailesinde hiç hastalık görülmemiş kişilere göre daha yüksektir.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Tanısı
Bir psikolog ya da psikiyatrist narsist kişilik bozukluğu belirtileri gösterip göstermediğinizi anlayabilir. Seanslarda sorunlarınızı birlikte konuşurken elde ettiği ipuçları, çoğu zaman bu soruna sahip olup olmadığınızı anlaması için yeterlidir.
Uzmanınız yaptığı görüşmeler sırasında aşağıdaki belirtilerden beşine ulaşırsa narsistik kişilik bozukluğu yönünde teşhis koyabilir.
- Kendini aşırı yüksek derecede önemseme,
- Başka insanlardan daha başarılı, güzel, güçlü ve akıllı hissetmek,
- Kendini diğer insanlardan daha üstün görme ve toplumsal statüsü yüksek kişilerle birlikte olma isteği,
- Başkalarının kendisini beğenmesine ihtiyaç duyması,
- Elde ettiği ve edeceği her şeyin hakkı olduğunu düşünmesi,
- Kişisel amaçlarına ve hedeflerine ulaşmak için çevresindeki insanları kullanmaktan çekinmemesi,
- Empati eksikliği,
- Yüksek kibre işaret eden böbürlenme tarzı davranışlar.
- Bunun yanı sıra ruh sağlığı uzmanınız teşhis koymak için kişilik testlerinden de yararlanabilir. Kişilik testlerinde sağlıklı bir sonuç alınabilmesi için kişinin kendisine yöneltilen soruları doğru olarak yanıtlaması gerekir.
Öte yandan narsistik kişilik bozukluğuna başka psikolojik hastalıklar da eşlik edebilir ve bu durum teşhis konulmasını zorlaştırabilir. Nasistlerde sık rastlanan diğer kişilik bozuklukları arasında antisosyal, sınırda kişilik, şizotipal, histrionik ve sınırda kişilik bozuklukları bulunur. Bunların dışında madde bağımlılığına yatkınlık da görülebilir.
Narsistik Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Narsist kişilik bozukluğu yaşayan kişiler çoğunlukla bu soruna sahip olduklarının farkına varamazlar. Oysa iyileşmenin ilk ve en önemli adımı, kişinin hareketlerinin kendi hayatını ve diğer insanlarla olan iletişimini nasıl etkilediğinin farkına varmasıdır. Bu nedenle çevrenizde yukarıda bahsettiğimiz belirtileri gösteren yakınlarınız varsa, onları tatlı bir dille bu sorunu yaşadıkları konusunda uyarmanız önemli bir destek olacaktır.
Narsistik kişilik bozukluğu tedavisinin ana unsuru terapi görüşmeleridir. Kişi bu süreç sayesinde kendi düşünce ve davranış biçimlerinin farkına varmaya başlar. Görüştüğünüz uzman kaygı ve depresyon benzeri başka sorunlarınız varsa antidepresan tedavisi de terapiye eklenebilir. Danışmanınız antidepresanlar dışında duygu durum dengeleyici ve antipsikotik ilaçlar kullanılmasını da önerebilir.
Tedaviye kendinizi ikna edebilmek için narsist kişilik bozukluğunun mutlaka tedavi edilmesi gereken bir rahatsızlık olduğunu unutmayın. Narsizm sorununuz olduğu sürece etrafınızdaki insanları üzer ve ilişkilerinize zarar verirsiniz. Altta yatan güvensizlik sizi de hiç durmaksızın yorar. Narsistik kişilik bozukluğu tedavisi sayesinde hem kendinizle barışık olur hem de çevrenizdeki insanlarla sağlıklı ilişkiler kurabilirsiniz.
Narsisizm Türleri
Narsizmin farklı türleri bulunur ve her biri kendi içerinde ortak ve farklı özellikler gösterebilir.
Sağlıklı Narsizm: Sağlıklı narsizm normal bir durumdur ve hemen her insanda bulunur. Gerçeklerle uyumlu olduğu sürece bir sorun oluşturmaz. Öte yandan narsizm kişinin kendi değerini bilmesi, nelere hakkının olduğunu anlaması görevini üstlenen bir dürtü olarak vardır.
Büyüklenmeci Narsizm: Bu yapıdaki kişiler kendi yeteneklerini, haklılıklarını öne çıkartırlar. Bu durum bir takıntı halindedir. Etrafındakileri nasıl etkilediklerini umursamadan büyüklenmeci tavırlarını sürdürürler.
Savunmasız ya da Kırılgan Narsizm: Büyüklenmeci narsizmin zıttıdır. Bu kişiler genellikle utangaç ve duyarlı tiplerdir. Diğer yapısal nitelikleri ise kıskançlık ve başkalarının eleştirilerine karşı fazla tepkili olmalarıdır. Kendilerine karşı yapılan eleştirilere karşı aşırı bir savunma ve tepki gösterirler. Reddedilme ve utanç kaygısıyla pasif öfkeye kapılırlar.
Cinsel Narsizm: Cinsel narsizm sorunu olanlar bu konudaki performanslarına karşı takıntılı insanlardır. Başkalarının, onların performansını övmelerine ihtiyaç duyar, kendilerine hayranlık duyulmasını isterler. Çevresindekileri manipüle edebilmek için cinselliği kullanırlar.
Somatik Narsizm: Somatik narsistler nasıl göründüklerine takıntı seviyesinde önem verirler. Bu kişiler için nasıl giyindikleri, hangi aksesuarları kullandıkları ve bedensel görüntüleri, kaç kilo oldukları, saçlarının nasıl göründüğü aşırı derecede önemlidir. Kendilerini gerçek hallerinden daha güzel, daha güçlü görürler. Bu yapıları nedeniyle başka insanları dış görünüşlerine bakarak eleştirirler.
Serebral Narsizm: Somatik narsisizmin zıttı olarak dış görünüşe değil kişilerin entelektüel özelliklerine önem verirler. Tabii öncelikle kendilerini herkesten daha entelektüel ve zeki görürler. Başka insanları ise bu alanlarda yetersiz bulurlar ve bu düşüncelerini karşısındakilere hissettirmeye çalışırlar.
Manevi Narsizm: Bu kişiler kendi inançlarını ve maneviyatlarını herkesten daha üstün ve değerli görürler. Bu yanlarını ön plana çıkarır, karşılarındaki insanlara üstünlük taslayarak onları değersizleştirmeye çabalarlar.
Kötü Niyetli Narsizm: Kötücül narsizm türler arasındaki en tehlikeli olandır. Narsizmin en zarar verici türüdür. Kötü niyetli narsizmde anti sosyal kişilik özellikleri de bulunurken buna sadizm de eklenebilir.