Amerika Boy Ölçüm Birimi

Yabancı film ve dizileri takip edenler ya da Amerika ile ilgisi olan insanlar, buralarda Dünya'nın ezici çoğunluğunun aksine halen "Amerikan/İngiliz Sistemi" olarak bilinen, daha resmi adı "Kraliyet Sistemi" olan ölçü sisteminin kullanıldığını bilecektir. Bilirsiniz, Dünya'nın tümü metre ve gram gibi ölçü birimleri kullanırken, Amerikalılar ve İngilizler (ve onların etkisinin halen hissedildiği bazı diğer ülkeler) inç, fit, yard, mil gibi ölçü birimleri kullanırlar. Bunların her birinin bir hikayesi ve mantığı var elbette; ancak Uluslararası Birim Sistemi (SI) ile kıyaslandığında, bu tuhaf sistemin halen yaygın olarak kullanılması oldukça şaşırtıcı.

Türkiye'de de kullandığımız Uluslararası Birim Sistemi'nde (Le Système International d'Unités, SI) mantık oldukça basittir: Bütün ölçümleri 10'luk sisteme göre yaparız. Bunun sebebinin, ellerimizde 10 parmağımız bulunması olduğu düşünülmektedir. Eğer ki 8 ya da 12 parmaklı olsaydık, muhtemelen daha en başından itibaren matematiği bu sayı tabanına göre geliştirecektik ve her şey gözümüze bambaşka gözükecekti; fakat yine de tıpkı şu anda olduğu gibi, o sistemi de sorunsuz olarak kullanabilecektik. Ellerimizde neden 5 parmak olduğunu öğrenmek için, buradaki yazımızı okuyabilirsiniz.

SI dahilinde düşünecek olduğunuzda, her şey oldukça basittir ve birbirinin 10 tabanında katlarıdır. Örneğin uzunluk temel birimi metredir. yılında tanımı değiştirilmiş olan 1 metre, vakum içerisinde ışığın saniyenin 'de 1'i sürede aldığı mesafedir. Daha sonrasında eğer daha büyük ölçü birimlerine gitmek isterseniz, 10 ile çarparak ya da 10'a bölerek bu işlemi yapabilirsiniz. Örneğin dekametre 10 metre, hektometre metre, kilometre ise metredir. 10 desimetre, santimetre ve milimetre, 1 metreye eşittir. Aynı şekilde, kütle temel birimi gramdır. 1 kilogram, grama eşittir. 1 ton, kilograma Her şey oldukça düzenli ve basittir.

Ancak Kraliyet Sistemi'ne baktığımızda işler tuhaflaşır. Bunun sebebi, SI'da olduğu gibi tutarlı bir ölçüm yerine, tarihsel bir ölçüm türünü tercih etmeleridir. Örneğin her küçük birimin 10 tanesinin 1 büyük birime eşit olması, kendi içerisinde tutarlı bir durumdur; bu nedenle anlaması ve kullanması kolaydır. Fakat Kraliyet Sistemi'nde kullanılan her uzunluk birimi, tarihi bir arkaplana sahiptir ve örneğin vücudun bazı ölçülerine veya bazı spesifik ticari ürünlerin özelliklerine göre belirlenmiştir. Bu ölçüler durumdan duruma değişebileceği için, bir küçük birimden bir büyüğe geçmek için yapılacak işlemler de her seferinde tamamen farklı ve karmakarışıktır. Bu nedenle bu sistemi anlaması ve takip etmesi de zor olmaktadır. Çok sayıda örnek verilebilir; ancak uzunluk ölçülerine kısaca bir bakalım:

Kraliyet Sistemi dahilinde temel uzunluk birimi fittir (foot ve çoğulu olan feet; kimi zaman Türkçede "ayak" olarak da kullanılır). Sistemde temel birimden büyük olan birimler sırasıyla yard, kulaç, rod, zincir, furlong, mil ve fersah olarak bilinir. 3 fit, 1 yarda; 6 fit 1 kulaca; fit 1 roda, 66 fit 1 zincire; fit 1 furlonga veya fit 1 mile eşittir. Görülebileceği gibi, örneğin, bizdeki kilometreye karşılık sayılabilecek olan 1 mil, fittir. Daha ufak birimlere indiğimizde de benzer sıkıntılar görürüz: bunlar sırasıyla link, inç ve mildir (evet, tuhaflıklar burada da bitmez; "mile" olarak yazıldığında fitten büyük, "mil" olarak yazıldığında fitten küçük bir uzunluk biriminden bahsedilir). 50 linkin 33'te 1'i 1 fite eşittir. 1 fit, 12 inçtir. Aynı zamanda mil ("mile" olmayan "mil") 1 fittir. Çılgınlık! Sadece uzunluk ölçüleri arasındaki geçişte bile birçok farklı değerin bilinmesi gerekmektedir. Bu, algılamayı oldukça zorlaştırmaktadır. 

Aynı durumlar, hacim ve kütle ölçümlerinde de geçerlidir: Bizdeki kilogram düzeyinde ve yaygınlığında kullanılan 1 libre, bizdeki grama karşılık gelen sıvı onsun 16 katıdır. Örneğin bizde sadece yemek tariflerinde gördüğümüz "kaşık" ölçüleri, Kraliyet Sistemi'ndeki sıradan ölçülerdir. Örneğin 1 sıvı ons, 6 çay kaşığına eşittir. Bizdeki litrenin kullanımına karşılık gelen 1 galon ise, mililitre olarak düşünebileceğimiz sıvı onsa eşittir. Sayıların ne kadar uyumsuz olduğunu görebiliyorsunuzdur. Örneğin, bizdeki 1 litrenin 1 desimetre küp olması gibi basit bir durumu Kraliyet Sistemi'nde uygulamaya kalkarsanız, aldığınız sonuç akıl almazdır: 1 galon, inç küptür! 

Tabii bir de bunların sistemler arası dönüşümleri var. Yani SI'dan Kraliyet Sistemi'ne çevirmek isterseniz (ya da tam tersi), işler iyice karışıyor. Birimler arası geçiş yapacaksanız, 1 metre fite, 1 mil kilometreye, 1 galon litreye, 1 kilogram libreye denk gelmektedir. Karmakarışık!

ABD içerisinde özellikle mühendislik bölümlerinde olmak üzere, giderek sesi yükselen miktarda kişi, metrik sisteme geçilmesi gerektiğini savunmaktadırlar. Örneğin Metric4US sitesi, bunun savunuculuğunu yapıp gerekçelerini anlatan kuruluşlardan birisidir. Sitelerinde, Kraliyet Sistemi'nin eğitim-öğretim seviyesini nasıl olumsuz etkilediğine dair bazı bilgiler bulabilir, iki sistemin kıyaslamasını görebilirsiniz. İşin tuhaf tarafı, bu metrik sisteme geçişi destekleyen oluşumlara karşı, kendi sistemlerini korumak isteyen kişiler de bazı siteler kurmuşlardır. Bunlara bir örnek, Freedom2Measure sitesidir. Elbette tüm ülkenin sayı sistemini bir anda değiştirmek kolay değildir; ancak aradaki sıkıntıları çözmek açısından bunun yapılması faydalı olabilecektir.

Kraliyet Sistemi'ndeki Birimler Nereden Geliyor?

Ayrıca ufak bir not olması açısından, Kraliyet Sistemi'ndeki ölçü birimlerinin nereden geldiğine de bir bakalım:

Fit (Feet)

Uzunluk ölçüsü olan fit, tahmin edilebileceği gibi "ayak" anlamına gelmektedir ve 1 ayak olarak ölçülmektedir. Yapılan hesaplamalara göre 1 ayak, insanın boyunun yaklaşık %'üne denk gelmektedir. Çok uzun yıllardır Romalılar, Yunanlılar, Mısırlılar ve Mezopotamyalılar bu ölçü birimini kullanmışlardır.

İnç (Inches)

İnç, Latincedeki untia sözcüğünden gelmektedir ve bir şeyin 12'de 1'i anlamına gelir. 1 fitin 12 inç olması bundandır. Ancak birçok diğer dilde inç, "baş parmak" ile eş anlamlıdır ve bu nedenle ölçü biriminin adını buradan aldığı düşünülmektedir. Halk arasında "1 inç, İngiliz Kraliçesi'nin ayak başparmağının uzunluğudur." şeklinde bir bilgi dolaşsa da, bunun güvenilirliği bulunmamaktadır. Sözcüğün en eski kullanımına 7. yüzyılda İngiltere'deki bir yasa kitabında rastlanmaktadır.

Yard

Yard biriminin kaynağı tam olarak bilinmemektedir. Bazı iddialara göre Kral 1. Henry'nin burnundan başparmağına kadar olan mesafeye bu isim verilmiştir. Bazı diğer iddialara göreyse 1 yard, kabaca insan belinin çevresine eşittir.

Galon

Galon ölçüsünün de tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, Eski Fransızcada kase veya "sıvı ölçüsü" anlamına gelen jalon sözcüğünden türetildiği düşünülmektedir.

Libre (Pound)

Libre (pound) ise, çeşitli ülkelerde çeşitli nedenlerle kullanılmış ve geliştirilmiş bir ölçü birimidir. Örneğin ABD'de temel olarak tarım ürünlerinin kütlesini ölçmek için kullanılmaktaydı. İngiltere'de ise çeşitli değerli madenlerin kütlesini ölçmekte kullanılırdı. Örneğin İngiliz para birimi olarak da kullanılan "pound sterling", tarihte 1 librelik gümüş değeri olarak kullanılmıştır.

Alıntı Yap

Okundu Olarak İşaretle

Paylaş

Sonra Oku

Notlarım

Yazdır / PDF Olarak Kaydet

Bize Ulaş

Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.