Ametaller Isimleri

Metal ve Ametallerin Özellikleri

KARBON                      ALTIN

METAL  ve  AMETALLERİN ÖZELLİKLERİ

  A)Maddenin Sınıflandırılması:

                                                                    MADDE

             SAF MADDELER                                              SAF OLMAYAN MADDELER(KARIŞIMLAR)

ELEMENTLER                               BİLEŞİKLER   HOMOJEN KARIŞIMLAR  HETEROJEN KARIŞIMLAR

1)METALLER                                                                     (ÇÖZELTİ)                                 1)EMİLSÜYON

2)AMETALLER                                                           1)ELEKTROLİT ÇÖZ.                      2)SÜSPANSÜYON

3)SOYGAZLAR                                                          2)ELEKTROLİT OLMAYAN ÇÖ Z  3)AEROSOL

                                                               1)ASİTLER

1)İYONİK BAĞLI BİLEŞİK             2)BAZLAR

2)KOVALENT BAĞLI BİLEŞİK        3)TUZLAR

                                                               4)ORGANİK BİLEŞİKLER               

KARIŞIMLAR:İki veya daha fazla maddenin kendi özelliklerini kaybetmeyerek,rasgele miktarlarda bir araya gelip oluşturdukları,fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilen maddelere  Karışım  seafoodplus.infoışımlar ikiye ayrılır:

1)ÇÖZELTİLER:İki veya daha fazla maddenin birbirleri içinde iyonlar veya moleküller halinde dağılmasıyla oluşan,her yerinde aynı özelliği gösteren tek görünüşlü karışımlara denir. Çözelti-

ler ikiye ayrılır:

a)Elektrolit Çöz:Yapısında (+) ve (-) iyon bulunduran çöseafoodplus.infoik akımını seafoodplus.info

baz,tuzların sulu çözeltileri,sodalı su elektrolittir.

b)Elektrolit Olmayan Çöz:Yapısında (+) ve (-) iyon bulunmayan çöseafoodplus.infoik akımını iletmezler.Şekerli su,alkollü su elektrolit değildir.

2)HETEROJEN KARIŞIMLAR:Her yerinde aynı özelliği göstermeyen çok görünüşlü karışım-

lara seafoodplus.infojen karışımlar üçe ayrılır:

a)Emilsüyon:Sıvı-sıvı heterojen karışımlardır.        ÖR:Zeytinyağı-su,benzin-su karışımları

b)Süspansüyon:Katı-sıvı heterojen karışımlardır.   ÖR:Naftalin-su,kum-su,talaş-su

c)Aerosol:Gaz-sıvı heterojen karışımlardır.             ÖR:Sprey,deodorant,parfüm,sis

SAF MADDE:Her yerinde aynı özelliği gösteren,aynı cins atom veya moleküllerden oluşan, belirli erime,kaynama,donma noktaları ve yoğunlukları olan,belli ayırt edici özelliklere madde-

lere   Saf Madde  seafoodplus.info maddeler ikiye ayrılır:

1)BİLEŞİK:İki veya daha fazla elementin kendi özelliklerini kaybederek belirli oranlarda kimyasal yollarla birleşen,formüllerle gösterilen ve yine kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ay-

rılabilen yeni özellikteki saf maddeye Bileşik seafoodplus.infoşikler ikiye ayrılır:

a)İyonik Bağlı Bileşik:Metal-ametal atomları arasında oluşan bileşiktir.

b)Kovalent Bağlı Bileşik:Ametal-ametal atomları arasında oluşan bileşiktir.

Asitler:H2SO4  (Sülfürik asit)

Bazlar:NaOH  (Sodyum Hidroksit)

Tuzlar:NaCl    (Sodyum Klorür)

Organik Bileşikler:C2H5OH  (Alkol)

2)ELEMENT:Aynı cins atomlardan oluşan ,fiziksel veya kimyasal yollarla kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan,sembollerle gösterilen saf maddelere Element denir. Elementler üçe ayrılır:

METALLER

                                                 Yüksek ısıl ve elektriksel iletkenlik, “metal parlaklığı” denen özel bir parlaklık,biçim değiştirmeye karşı bir yatkınlık ve katyon oluşturmaya karşı belirgin bir eğilim göstermesiyle ayırt edilen,çoğunlukla normal sıcaklık ve basınç altında katı halde bulunan,bazik oksitler verme eğilimi gösteren ,kendine özgü fiziksel ve kimyasal özellikleri olan basit elementlerden

her biri seafoodplus.infoa maden de denir.Bütün elementlerden yaklaşık 70 kadarı metaldir.

       Bazı metallerin adları ,sembolleri ve değerlikleri şunlardır:

                          METALİNADI          SEMBOLÜ             DEĞERLİĞİ

                               Berilyum                      Be                         +2

                               Sodyum                      Na                          +1

                               Magnezyum                 Mg                        +2

                               Potasyum                    K                           +1

                               Kalsiyum                     Ca                          +2

                               Alüminyum                  Al                         +3

                               Gümüş                        Ag                      (+1,+2)

                               Altın                            Au                      (+1,+2)

                               Demir                          Fe                       (+2,+3)

      Metaller değişik özellikleri bakımından çeşitli şekillerde sınıflandırılır.

·        Metaller,katışıksız metaller (metal elementler) ve alaşımlar (metal elementlerden oluşan karışımlar) olarak iki sınıfa ayrılabilir.

    Katışıksız metaller:Demir(Fe) , bakır(Cu)

    Alaşımlar:Tunç (erimiş bakır ve kalay karıştırılarak yapılır),pirinç (erimiş bakır ve çinko karıştırılarak yapılır)

      Altın ve platin ile bir oranda bakır ve gümüş dışındaki metaller doğada katışıksız halde ender seafoodplus.infoerin çoğu doğada cevher halinde bulunur;metallerin oksijen,kükürt ve karbon gibi başka maddelerle kimyasal olarak birleşmiş halde bulunduğu kayaç ya da toprak kütlesine cevher seafoodplus.info cevherinden çıkarmanın iki ana yöntemi vardıseafoodplus.info yaygın kullanılan yöntem, “ergitme” olarak da adlandırılan eriterek ayırma yöntemidir;bu yöntemde cevher, büyük fırınların içinde, genellikle karbon ile birlikte ısıtılarak seafoodplus.info bazen metaller elektroliz yoluyla da ayrıseafoodplus.infod tarafından yapılan aşağıdaki sınıflandırma,oksijenin ve suyun etkileri üzerine kurulmuştur:

    1-Suyu soğukta ayrıştıran,oksitleri,sülfürleri ve karbonatları çözünen tek değerli metaller: Lityum,sodyum,potasyum,rubidyum,sezyum.

    2-Suyu soğukta ayrıştıran,karbonatları çözünmeyen iki değerli metaller:Kalsiyum,stronsiyum

baryum.

    3-Suyu kaynar haldeyken ayrıştıran ve oksidi hidrojen tarafından indirgenmeyen metaller: Magnezyum,alüminyum.

    4-Kızıl derecede,su buharını tersinir bir tepkimeyle ayrıştıran metaller:Çinko,manganez,krom demir,nikel,kobalt.

    5-Kızıl derecede oksitlenen,fakat su buharını ayrıştırmayan  ve oksitleri kavrulunca metal açığa çıkmayan metaller:Kurşun,bakır.

    6-Oksitleri ısıtılınca metali açığa çıkararak ayrışan metaller:Cıva,gümüş.

    7-Oksitlenemeyen metaller:Altın,platin,palladyum,iridyum,rodyum ve  rutenyum.

·        Metaller özgül ağırlıklarına göre iki gruba ayrılırlar:

     1-Ağır metaller:Atom  kütleleri yüksek olan (Özgül ağırlığı beşten yukarı olanlara) ağır metaller seafoodplus.infoır,kurşun,cıva,kadmiyum,manganez,çinko,altın vb. gibi geniş bir element dizisini kapsayan ağır metallerin tümü,doğal çevrelerde zayıf derişimlerde bulunur ve farklı kimyasal özellikleri olan uyumsuz bir grup oluşturur.

     2-Hafif metaller:Özgül ağırlıkları beşten aşağı olan metallerle  hafif metaller  denir. Alüminyumü,potasyum,sodyum

·        Metaller, elementler tablosunda kolaylıkla bulunabilen birkaç büyük aileye ayrılabilir.

     1-Alkali metaller:1A kolonunda yer alır,gümüş beyazı renginde ve mükemmel indirgen olan bu metaller,kuvvetli bazik hidroksitler oluşturma özelliğiyle ayırt seafoodplus.info parlaklıkları ve ilginç ısıl ve elektriksel özellikleri vardıseafoodplus.infoşiklerinde sadece +1 değerlik alırlar.

     2-Toprak alkali metaller:2A kolonunda toplanmıştır;çok tepkin olan bu elementlerin metal parlaklığı ve üstün elektriksel ve ısıl özellikleri vardıseafoodplus.info metallerden daha serttirler. Bileşiklerinde sadece +2 değerlik alırlar.

     3-Geçiş metalleri:Elementler tablosunda yatay çizgilerde toplanmıştır;bu elementler elektron katmanlarının,yeğlemeli olarak dış katmanlardan başka  katmanlarda gerçekleşen dolmasıyla ayırt seafoodplus.info “B” gruplarıdır.

     4-Toprak metalleri:Bor hariç hepsi seafoodplus.infoşiklerinde sadece +3 değerlik alırlar. Son yörüngelerinde 3 elektron bulunur.

·        Metaller hava,ısı ve kimyasal maddelerin etkisi karşısında değişikliğe uğrayıp uğra-

dıklarına göre  de sınıflandırılır.

     1-Soy metaller:Altın,platin ve gümüş gibi bazı metaller nemli hava ve arı oksijen içinde,oda sıcaklığında olduğu gibi,yüksek derecede ısıtılmakla da hiçbir değişikliğe uğramazlar.Özellikle altın ve platin kimyasal etkenlerden hiç zarar göseafoodplus.info çeşit metallere soy metaller denir.

     2-Yarısoy metaller:Nikel,kalay,krom ve cıva gibi bir kısmı ise oda sıcaklığında,nemli hava ve oksijenden etki göseafoodplus.info çok ısıtıldıklarında oksitlenirler.İşte bu gibi metallere yarısoy metaller seafoodplus.infoerin oksijenle birleşmesi olayına oksitlenme,meydana gelen metal ve oksijen bileşiğine de oksit denir.

     3-Soy olmayan metaller:Demir,kurşun,çinko gibi metaller ise,oda sıcaklığındaki nemli havada paslanırlar.Üst kısımlarında oksit veya oksitle beraber karbonat bileşiminde bir pas katmanı oluşseafoodplus.info türlü metallere soy olmayan metaller denir.

 METALLERİN ÖZELLİKLERİ

          Isıyı ve elektriği iyi seafoodplus.infodik tabloda geçiş metalleri arasında yer almayan basit metallerin ısı ve elektrik iletkenliklerinin çok yüksek olması olgusu en iyi biçimde serbest elektron kuramıyla açıklanıseafoodplus.info kristale elektrik akımı verdiğimizde  elektronların,kristaldeki bağ türüne bağlı hareket kazanmaları ile ya iletkenlik oluşur veya elektronlar elektrik akımı altında hiç hareket edemezler,o zaman da kristallerde  yalıtkanlık özelliği meydana seafoodplus.info atomları arasında metalik bağ vardıseafoodplus.infoer iç yapıları bakımından diğer elementlerden farklıdıseafoodplus.infosu yapıları vardır,yani çoğu küp ve altıgen prizma biçiminde oluşseafoodplus.info yapı ve güçlü bağ metallere elektriği iletme,sertlik,çekmeye ve darbeye karşı direnç,esneklik, dövülgenlik,tel haline gelebilme,yeterli bir kuvvet uygulandığında kırılmadan biçim değiştirme gibi fiziksel özellikler seafoodplus.infoerde elektrik akımı iletkenliği değerlik elektronlarının hare-

ketliliği ile seafoodplus.infoerin son yörüngelerinde az sayıda elektron ve bu elektronların hareket edebileceği boş değerlik orbitalleri vardıseafoodplus.infoonların bu değerlik orbitallerinde hareketli olarak,bir elektrona birden fazla atoma ait olma özelliği kazandırıseafoodplus.info kararlı yapı kazanır. Metalin atomları,değerlik elektronlarının ortaklaşa kullanılmasıyla bir iyon kafesi halinde olu-

şurlar;bu değerlik elektronları serbest ya da kısmen serbest bir elektron bulutu meydana getirir;bu bulut da metal bağı ile elektriksel ve ısıl iletkenlikten seafoodplus.infoerde atomlar kristal yapı içinde birbirlerine çok yakın biçimde yığışmıştır ve böylece ısının iletimini sağla-

yan titreşimler bir atomdan öbürüne kolayca aktarılarak bütün yapı boyunca seafoodplus.infoikle yoğun,suda ve adi çözücülerde çözünmeyen yeterli kalınlıktayken saydam olmayan cisimlerdir. Parlatıldıkları zaman,üzerlerine gelen ışık ışınlarının hemen hepsini yansıtarak “metal parlaklı-

ğı” denen özel bir parıltı göseafoodplus.info pek ince toz haline getirilince parlaklıklarını kaybe-

seafoodplus.info külçe şekline konulduğunda,yeniden parlaklık kazanıseafoodplus.infoerin opaklığı serbest elektronların gelen ışık fotonlarını kolaylıkla soğurmalarından kaynaklanır.Yüksek yansıtma gücü ise ,elektronların temel enerji düzeylerine düştüklerinde bu enerjiyi yeniden yayımlamalarından ileri seafoodplus.infoı renkli altın ve kırmızımsı bakırın dışındaki bütün metaller kütle durumundayken gümüşümsü ya da seafoodplus.info durumuna getirildiklerinde genellikle siyahımsı bir renk alıseafoodplus.info sıcaklığında,katı halde bulunma kuralının tek istisnası cıvadır. Yeterli bir kuvvet uygulayarak,metal cisimleri kırmadan şeklini değiştirmek mümkündür. Gerçekten de metaller,sertlik,çekmeye ve darbeye karşı direnç,esneklik,dövülgenlik,tel haline gelebilme gibi bazı özellikler taşıseafoodplus.infoe ayrılabilme yassılatılabilme özelliği tıkız (kompakt) yapıdan ve yapıdaki billurların belirli bir plana göre birbirleri üzerinden kayabilmelerinden ileri seafoodplus.infoer sıcakken merdanelerin arasından geçirilerek ya da dövülerek istenen biçime seafoodplus.info veya daha çok sayıda,metal ile metal ve hatta ametalden,bir amaç için yapılan ve metalik özellik gösteren katı karışıma “alaşım” seafoodplus.infoşımların özellikleri,kendilerini meyda-

na getiren metal türlerine ve bunların miktarına göre değişseafoodplus.infoerin dayanıklılığı ve sertliği iki biçimde denetlenebilir ya da belirlenebilir;bunlardan biri alaşımlama,öbürü ise ısıl işlem uygulamasıdıseafoodplus.infoer katışıksız haldeyken genellikle yumuşak ve dayanıksızdır;bunlar başka metallerle alaşımlanarak (karıştırılarak) daha dayanıklı ve sert hale seafoodplus.infoerin katı-

şıksız olarak kullanıldıkları kimi yerler varsa da,bunlardan çoğunlukla alaşım durumunda yararlanılıseafoodplus.infoın ve platinden başkası tabiatta arı halde olmayıp,çoğunlukla oksit (oksijenli), sülfür(kükürtlü) ve karbonat gibi bileşikler halinde aynı zamanda taş,toprak ve başka maddeler-

le karışık olarak bulunur.İşte metal elde etmeye yarayan böyle bileşiklere “filiz” seafoodplus.info atomlarını en dış kabuklarındaki elektron sayısı,dolu bir kabuktaki elektron sayısının yarısından daha azdıseafoodplus.info özellikleri nedeniyle metaller birbirleriyle kolay bileşik oluşturmazlar,buna karşı-

lık dış kabuklarında görece daha çok sayıda değerlik(valans)elektronu bulunan oksijen,kükürt gibi ametallerle kolayca tepkimeye seafoodplus.infolerle girdikleri tepkimelerde aralarında oluşan bağa iyonik bağ seafoodplus.info metalin sabit bir erime sıcaklığı vardıseafoodplus.info düşük erime nokta-

sı olan metal cıvadır(C);öte yandan ender bulunan bir metal olan sezyum 29C’de erir. (tere-

yağıyla hemen hemen aynı sıcaklıkta) ve normal koşullarda havayla temas ettiğinde derhal tutuşseafoodplus.infoen C’ye kadar ısıtılmadıkça erimez;onun için bu metal elektrik ampullerin-

deki filaman denen ince tellerin yapımında kullanılır.Bütün metaller,yeterince yüksek bir sıcaklığa kadar ısıtıldıklarında kaynar.Örneğin tungsten ancak C’de (hemen hemen Güneş

in yüzeyindeki sıcaklıkta) seafoodplus.info atomları katı bir yapı oluşturacak biçimde bir araya geldiklerinde,her atom sabit sayıda elektron verir ve böylece geriye artı yüklü bir iyon kalır. Metaller,elektron vererek iyon oluşturma yeteneklerine göre sıralanabilir;en kolay elektron verenler en etkin olanlardıseafoodplus.info tür bir sıralamaya etkinlik dizisi ya da elektrokimyasal dizi seafoodplus.info etkin metaller olan potasyum ve sodyum dizinin başında,en az etkin metal olan altın ise dizinin sonunda yer alıseafoodplus.infoer,son yörüngelerinde(1,2,3 gibi)az sayıda elektron bulundur-

dukları için bileşiklerinde (+) pozitif değseafoodplus.infok bağın hep aynı ve kararlı kalışı,meta-

lin pozitif elektrik yüklü iyonları ile negatif elektrik yüklü elektronlar arasındaki karşılıklı elek-

trostatik çekim gücüne bağlıdıseafoodplus.infoıların yapısında az miktarlarda seafoodplus.infoerin çoğuna (Na,Mg,Fe,Zn gibi)asitler etki seafoodplus.info sonucunda tuz oluşur ve hidrojen gazı açığa çıseafoodplus.infoenli olmayan bir bileşiğin elektrolizi yapıldığı zaman,katotta toplanan element daima bir metaldir. Metallerin hidrojenli bileşikleri hiçbir zaman asitler seafoodplus.info maddenin oksijenli bileşikleri arasında hiç olmazsa bir tanesi,asitler üzerine etki ederek bir tuz ve su verme özelliğine sahiptir. Yani bazik oksit fonksiyonu vardır. Hidrojen,arsenik,antimon,titan, kalay gibi bazı elementler bu özelliklerin yalnız bir kısmını göseafoodplus.info metaller ve ametaller arasında geçiş seafoodplus.infoerin çoğu güçlü bir mekanik dirence sahiptir. Özgül ağırlıkları(yoğunlukları)çok çeşseafoodplus.info metalin özgül ağırlığı o metalin ağırlığının suyunkiyle karşılaştırılarak tanımlamak için kullanılır.Örneğin demirin özgül ağırlığı 7,8’dir; yani demirin ağırlığı suyunkinin neredeyse 8 katıdıseafoodplus.info düşük özgül ağırlığa sahip olan metal lityum(0,53gr/cm3),en yüksek özgül ağırlığa sahip metal ise osmiyumdur(22,49gr/cm3). Herhangi bir işte kullanılacak metalin seçimi çoğunlukla özgül ağırlıklarına yoğunluklarına bakılarak yapılır;örneğin kurşun,terazi ağırlıklarının yapımında,alüminyum ve magnezyum alaşımları ise uçak parçalarının yapımında kullanılır.    

AMETALLER

         Metal olmayan,normal koşullarda katıdan başka sıvı ya da gaz durumunda bulunabilen, tel ve levha biçimine gelemeyen,elektrik ve ısıyı iletmeyen(bir tür C kristali olan grafit dışında)

ve elementler tablosunun sağ tarafında yer alan seafoodplus.infolere uzun bir süre, metalsi-

ler (metali andıran)adı verilmiştir;oysa günümüzde metalsiler terimi,hem metal,hem de ametal özelliği taşıyan elementleri belirtmek için kullanılmaktadıseafoodplus.infoı ametaller,sembolleri ve değer-

likleri şunlardır:

                              AMETALİNADI    SEMBOLÜ             DEĞERLİĞİ

                                    Karbon                  C                            (+4,-4)

                                    Azot                      N                            -3

                                    Fosfor                   P                            -3

                                    Oksijen                O                            -2

                                    Kükürt                  S                            -2

                                    Flor                        F                            -1

                                    Klor                       Cl                           -1

                                    Brom                    Br                           -1

                                    İyot                       İ                            -1

                                    Selenyum            Se                          -2

       Ametaller,birleşme değerlerine göre sınıflandırılır:

       seafoodplus.info:Tek değerli ametaller:Çok elektronegatiftirler;hidrojenle birleşince kuvvetli asitler seafoodplus.info birbirlerine çok benzeyen tuz verenlerdir(halojenler):flor,klor,brom ve iyot.

       seafoodplus.info:Daha az elektronegatif olan çift değerli ametaller:Oksijen, kükürt, selenyum,tellür.

       seafoodplus.info:Hidrojenli bileşikleri artık asit olmayan üç değerli ametaller:Azot,fosfor,arsenik.

       seafoodplus.info:Dört değerli ametaller:Karbon ve seafoodplus.infoa aynı birleşme değeri olmamakla beraber,bor da katıseafoodplus.infoki nadir gazlar(helyum,neon,argon,kripton ve ksenon)birleşme

 değeri sıfır olan başka bir grup teşkil ederler;bunlar tek atomlu gazlardır. 

 AMETALLERİN ÖZELLİKLERİ 

       Genellikle ısı ve elektriği iyi seafoodplus.info kristale elektrik akımı verdiğimizde elektronla-

rın,kristaldeki bağ türüne bağlı hareket kazanmaları ile ya iletkenlik oluşur ya da elektronlar elektrik akımı altında hiç hareket edemezler,o zaman da kristallerde yalıtkanlık özelliği meyda-

na seafoodplus.infoik akımı iletkenliği değerlik elektronların hareketliliği ile seafoodplus.infolerde ise  değerlik elektronlarının hareket edebileceği boş değerlik orbitalleri seafoodplus.info tür atomlarda e-

lektronlar atomlarına çok sıkı bağlıdıseafoodplus.info için elektrik akımı iletkenliği seafoodplus.info karbonun allotropik bir kristali olan grafit,kara fosfor,gri arsenik ve gri antimon gibi maddeler çok az da olsa elektrik akımını seafoodplus.infoin elektrik akımını iletmesinin sebebi,grafitte C a-

tomları arasında zayıf pi bağlarının bulunmasıdıseafoodplus.info da elektronların hareketliliğine,dolayısıyla elektrik iletkenliğine sebep seafoodplus.infoler,genellikle yeni kesildikleri anda bile,metal parıltısı göstermezler(ama iyot pulları,grafit yada antrasit,özellikle de gri antimon bu özelliğe uymazlar) Kükürt ve fosfor gibi bazılarında parlaklık varsa da bu parlaklık camınkine seafoodplus.info için adına cam parlaklığı seafoodplus.infoler,katı(kükürt,fosfor);sıvı(brom);gaz(oksijen,azot)hallerinde seafoodplus.info elementlerin pek az ortak özelliği vardır;çoğu gazdır,biri(brom)sıvı,geri kalanlar

ise katıdıseafoodplus.infoler,metallerden fiziki ve mekanik özellikleriyle ayrılıseafoodplus.infoı metaller yaprak veya tel haline getirilemez ve dayanıklılıkları düşüktüseafoodplus.info ve kırılgandırlar;mekanik özellikle-

ri çok kötüdüseafoodplus.infolerin atomları genellikle küçüktür ve en dış kabuklarında görece olarak daha çok elektron seafoodplus.info gaz atomlarında elektron kabukları bütünüyle dolu olduğundan bu elementler hemen hemen tümüyle eylemsizdir.Öbür ametallerin elektron kabukları da dolu-

ya yakındır ve soy gazların kararlı elektron düzenine kavuşabilmeleri için yalnızca birkaç elek-

tron almaları seafoodplus.info nedenle ametallerin atomları,başka atomların elektronlarını belirgin bir biçimde kendilerine çekme eğilimi(yüksek elektronegatiflik)göseafoodplus.infoonegatifliği daha düşük olan atomların elektronlarını çekerek ya da eş elektronegatiflik düzeyindeki atom-

larla elektronlarını paylaşarak kimyasal bileşikler oluşseafoodplus.infoler elektrolizde anotta top-

lanıseafoodplus.infoler metallerin tersine,elektron yitirme eğilimi göstermezler;dolayısıyla yükseltgen ya da  çok yüseafoodplus.info elementlerden birkaçı hem yerkabuğunun büyük bir bölü-

münü oluşturur,hem de canlıların var olabilmesi  ve gelişmesi için yaşamsal önem taşıseafoodplus.info için de canlılarda çok miktarlarda seafoodplus.infolerin oksitlerinden en az biri suda çözünerek asit oluşseafoodplus.info okside genellikle asit anhidrit adı seafoodplus.infoı ametallerde genellikle belirli molekül biçimleri ya da molekül billurları gözlenir.Özellikle oksitlerde ve sülfürlerde ortak bağlı bileşikleri kolayca oluşseafoodplus.infoumun ve antimonun oksitlerinde belirsiz zincir biçiminde bir yapı göseafoodplus.infoa karbon atomları arasındaki silikatlarda silisyum ve oksijen atomları arasındaki güçlü ortak bağlar elmasla kuvarsın çok sert olmalarının nedenini açıseafoodplus.infolerin çevresinde genellikle (8-n)atom yer alır;n elementleri sınıflandırma çizelgesinde ametallerin yer aldığı sütunun numarası(n=3,4,5,6 ya da 7),yani çevrel elektronla-

rın sayısıdır.(sekizlik kuralı)Böylece Dumas’ın yaptığı gibi ametaller birleşme değeri (ya da değerlik)adı verilen(8-n)teriminin aldığı değerlere göre tanımlanmış dört sınıfa ayrılabilirler; Halojenler tek değerlikli(n=7 ve 8-n=1),kükürt sütununun elementleri iki değerlikli (n=6),azot sütununda yer alanlar üç değerlikli(n=5),karbon ve silisyum dört değerliklidir.(n=4)Dumas,boru (genellikle üç değerlikli)bazı metal özellikleri göstermesi nedeniyle bu ayrımın dışında bırakmıştıseafoodplus.infoikle erime ve kaynama noktaları düşüktür.

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Bugüne kadar keşfedilen element var. Bu elementlerin hepsini ezberlersek periyodik tabloya ihtiyacımız kalmayacağını düşünebilirsiniz. Ancak bunun doğru olduğu söylenemez. Çünkü periyodik tablo sadece tüm elementleri kapsayan bir tablo değil. Aynı zamanda her bir elementin periyodik tablodaki yeri o elementin yapısı, özellikleri ve kimyasal tepkimelerde nasıl yer alacağı konularında bilgi veriyor. Örneğin elementlerin periyodik tablodaki dizilişine bakarak özellikleri ve birbirleriyle nasıl tepkimeye gireceği hakkında fikir edinebiliyoruz.

Olena Poliakevych / iStock

Elementler periyodik tabloya artan atom numaralarına göre yerleştirilir. Periyodik tablodaki elementlerin her biri bir kutucukta bulunur. Bu kutucukta elementin sembolü, atom numarası ve kütle numarası yer alır. Bir elementin atom numarası, çekirdeğindeki protonların sayısına eşittir. Bir elementin kütle numarası ise çekirdeğindeki protonların ve nötronların toplam sayısına eşittir.

Bir elementin bütün atomlarının proton sayısı aynıdır ancak nötron sayısı farklı olabilir. Elementin nötron sayısı farklı olan türlerine izotop denir. Her izotopun kütle numarası farklıdır. Bir elementin izotopları doğada farklı oranlarda bulunabilir. Bu nedenle elementin ortalama atom kütlesi, izotoplarının doğada bulunma oranlarına göre hesaplanır yani ağırlıklı ortalaması alınır. Periyodik tabloda elementlerin kütle numaraları genellikle küsuratlı rakamlar şeklinde verilir.

Periyodik Tablodaki İlk 20 Element

Periyodik tablodaki ilk 20 element şöyle sıralanıyor: hidrojen (H), helyum (He), lityum (Li), berilyum (Be), bor (B), karbon (C), azot (N), oksijen (O) flor (F), neon (Ne), sodyum (Na), magnezyum (Mg), alüminyum (Al), silisyum (Si), fosfor (P), kükürt (S), klor (Cl), argon (Ar), potasyum (K), kalsiyum (Ca).

Bu elementler arasında, günlük hayattan aşina olduğumuz birçok element yer alıyor.

Grafik Tasarım: Erhan Balıkçı

Periyodik Tablodaki Gruplar

Jonas Reuel / iStock

Periyodik tablodaki dikey sütunlar grup olarak isimlendirilir. Aynı gruptaki elementlerin değerlik elektronlarının sayısı aynıdır. Bu elementler benzer kimyasal özelliklere sahiptir. Örneğin 1. grupta yer alan elementler tepkimeye girmeye son derece isteklidir ve bir elektron vererek elektron dizilimlerini soy gazlara benzetmeye çalışırlar.

Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği (IUPAC) tarafından tavsiye edilen kullanıma göre periyodik tablodaki gruplar 1’den 18’e kadar numaralandırılır.

• Atom yarıçapı, çoğunlukla bir grupta yukarıdan aşağı inildikçe artar.
• Elektronegatiflik, çoğunlukla bir grupta yukarıdan aşağı inildikçe azalır.
• İyonlaşma enerjisi, çoğunlukla bir grupta yukarıdan aşağı inildikçe azalır.

Periyodik Tablodaki Periyotlar

Periyodik tablodaki yatay satırlar periyot olarak isimlendirilir. Aynı periyottaki elementlerin elektron kabuğu sayısı aynıdır. Periyodik tabloda yedi periyot bulunur.

• Atom yarıçapı, çoğunlukla bir periyotta soldan sağa gidildikçe azalır.
• Elektronegatiflik, çoğunlukla bir periyotta soldan sağa gidildikçe artar.
• İyonlaşma enerjisi, çoğunlukla bir periyotta soldan sağa gidildikçe artar.

Periyodik Özelliklerin Değişimi

Periyodik tabloda elementlerin özelliklerindeki değişimlerin nedenini anlamak için bazı kavramlar hakkında bilgi sahibi olmamız gerekiyor. Bu nedenle gelin önce orbital, elektron kabuğu, değerlik elektronu, perdeleme etkisi gibi kavramların ne anlama geldiğini açıklayalım.

Atomun Yapısı

Universal Images Group North America LLC / Alamy Stock Photo

Atomlar proton, nötron ve elektronlardan oluşur. Artı yüklü protonlar ve yüksüz nötronlar atomun çekirdeğinde bulunur. Eksi yüklü elektronlarsa çekirdeğin etrafında bulunan ve elektron kabuğu olarak da adlandırılan belirli enerji seviyelerinde dolanır. En dış elektron kabuğunda bulunan elektronlar ise değerlik elektronları olarak isimlendirilir.

Orbital Nedir?

Universal Images Group North America LLC / Alamy Stock Photo

Bir atomun elektronlarının bulunma olasılıklarının yüksek olduğu bölgelere orbital denir. Spinleri birbirinden farklı olmak kaydıyla her orbitalde en fazla iki elektron bulunabilir. Elektronlar en düşük enerji seviyesinden başlayarak orbitallere yerleşir. Çekirdeğe yakın elektron kabuklarının enerjisi daha düşük, çekirdekten uzak elektron kabuklarının enerjisiyse daha yüksektir.

Perdeleme Etkisi Nedir?

ttsz / iStock

Eksi yüklü elektronlar çekirdekteki artı yüklü protonlar tarafından çekilir. Ancak atom büyüdükçe iç kabuklarda bulunan elektronlar, protonların değerlik elektronları üzerindeki çekim kuvvetini azaltır. Bu durum perdeleme etkisi olarak bilinir.

Etkin Çekirdek Yükü Nedir?

Perdeleme etkisi, çekirdekteki artı yüklü protonların en dış elektron kabuğundaki elektronları çekme kapasitesini etkiler. Elektronlar tarafından etkisi hissedilen çekirdekteki net pozitif yük etkin çekirdek yükü olarak isimlendirilir.

Atom Yarıçapı Nedir?

Alfred Pasieka / Science Photo Library

Atom yarıçapı, atomun boyutunu ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Atomun çekirdeği ile en dış yörüngedeki elektron arasındaki mesafe olarak tanımlanabilir. Ancak bir elektronun konumunu kesin olarak belirlemek mümkün olmadığı için, atom yarıçapı, aralarında bağ olan iki atom arasındaki mesafe dikkate alınarak belirlenir.

Periyodik tablonun aynı grubunda yukarıdan aşağı doğru inildikçe atomların çekirdeklerindeki proton sayısıyla birlikte elektronların bulunduğu temel enerji seviyelerinin sayısı da artar. Bu nedenle atom çapı büyür.

Periyodik tablonun aynı periyodunda soldan sağa doğru gidildikçe atomların çekirdeklerindeki proton sayısı artarken, elektronların bulunduğu temel enerji seviyelerinin sayısı değişmez. Bu nedenle atom çapı küçülür.

Elektronegatiflik Nedir?

Jonas Reuel / iStock

Elektronegatiflik, bir atomun kimyasal bağ oluşturan elektronları çekme kapasitesi olarak tanımlanabilir.

Periyodik tablonun sol kısmındaki atomların en dış elektron kabuğunun yarısından azı doludur. Bu atomlar elektron vererek elektron dizilimlerini soy gazlara benzetmeye ve kararlı hâle geçmeye çalışır. Bu nedenle de elektronegatiflikleri düşüktür.

Periyodik tablonun sağındaki atomların ise en dış elektron kabuklarının yarısından fazlası doludur. Bu atomlar elektron alarak elektron dizilimlerini soy gazlara benzetmeye ve kararlı hâle geçmeye çalışır. Dolayısıyla elektronegatiflikleri yüksektir.

En dış elektron kabuklarında maksimum sayıda elektron bulunduğundan yani en dış elektron kabukları tam olarak dolu olduğundan soy gazlar elektron alarak ya da elektron vererek kararlı hâllerini bozmak istemez. Bu nedenle soy gazlar, periyot boyunca elektronegatiflikteki artış trendine uymaz.

Aynı grupta yukarıdan aşağı inildikçe atom yarıçapı ve elektronların bulunduğu temel enerji seviyelerinin sayısı artar. Bu durumda hem çekirdek ile değerlik elektronlarının arasındaki mesafenin artması hem de iç elektronların perdeleme etkisi nedeniyle atomun çekirdeğindeki protonlar değerlik elektronlarını yeterince güçlü çekemez. Dolayısıyla aynı grupta yukarıdan aşağı inildikçe elektronegatiflik azalır.

Elektronegatifliği en yüksek element flor, elektronegatifliği en düşük element ise fransiyumdur.

İyonlaşma Enerjisi Nedir?

Jonas Reuel / iStock

İyonlaşma enerjisi, yüksüz bir atomdan bir elektronu uzaklaştırmak için gerekli olan enerjidir.

Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elektronların bulunduğu temel enerji seviyelerinin sayısı değişmediğinden perdeleme etkisi sabit kalır ancak etkin çekirdek yükü artar. Bu durumda en dış enerji kabuğundaki elektronlar çekirdekteki protonlar tarafından daha fazla çekilir. Dolayısıyla periyodik tablonun soluna doğru gidildikçe bir atomdan bir elektron koparmak için ihtiyaç duyulan enerji artar. Aynı periyotta bulunan elementler arasında iyonlaşma enerjisi en yüksek element soy gazdır.

Aynı grupta yukarıdan aşağı inildikçe elektronların bulunduğu temel enerji seviyelerinin sayısı arttığı ve atom yarıçapı büyüdüğü için değerlik elektronları çekirdekteki protonlar tarafından daha zayıf çekilir. Bu nedenle aynı grupta aşağı doğru inildikçe atomlardan elektron koparmak için gerekli olan enerji miktarı yani iyonlaşma enerjisi azalır.

Element Aileleri

Alkali Metaller

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

1. grupta yer alan elementler alkali metaller olarak isimlendirilir. Alkali metaller tepkimeye girmeye son derece isteklidir. En dış kabuklarındaki bir elektronu vererek elektron dizilimlerini soy gazlara benzetmeye çalışırlar. Bu nedenle oluşturdukları bileşiklerde +1 değerliğe sahip olurlar.

Alexandre Dotta / Science Photo Library

Genellikle yumuşak ve parlak metallerdir ve erime sıcaklıkları düşüktür. Alkali metaller suyla temas ettiklerinde, hidrojen gazı ve metal hidroksit bileşiği oluşurken, ısı açığa çıkar. Açığa çıkan ısı hidrojen gazının tutuşmasını sağlar. Bu nedenle alkali metaller ve su şiddetli bir şekilde tepkimeye girer.

Toprak Alkali Metaller

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Toprak alkali metaller, periyodik tablonun 2. grubunda yer alan elementlerdir. Toprak alkali metallerin en dış elektron kabuklarında iki elektron bulunur. Bu iki elektronu vererek elektron dizilimlerini soy gazlara benzetmeye çalışırlar. Bu nedenle oluşturdukları bileşiklerde +2 değerlik alırlar. Alkali metallere kıyasla tepkimeye girme istekleri daha düşüktür. Daha serttirler ve erime sıcaklıkları daha yüksektir.

Halojenler

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Halojenler periyodik tablonun grubunda yer alan elementlerdir. En dış elektron kabuklarında 7 elektron bulunur. Halojenler bir elektron alarak elektron dizilimlerini soy gazlara benzetmeye çalışır. Bu nedenle oluşturdukları bileşiklerde -1 değerlik alırlar. Tepkimeye girme istekleri çok yüksektir. Bu nedenle doğada element hâlinde bulunmazlar. Ametaldirler yani metalik özellik göstermezler.

Halojenler metallerle iyonik bağ oluşturarak tepkimeye girer. Ametallerle kovalent bağ kurarak bileşik oluştururlar.

Halojen, “tuz oluşturan” anlamına gelir. Çünkü metallerle tepkimeye girerek tuzları oluştururlar. Örneğin evlerde kullandığımız sofra tuzu, klor elementinin sodyum ile tepkimeye girmesi sonucu oluşur.

Soy Gazlar

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Soy gazlar, periyodik tablonun grubunda yer alır. Asal gazlar olarak da bilinirler. Soy gazların en dış elektronları tamamen dolu olduğundan tepkimeye girmeye istekli değildirler. Bu nedenle soy gazlar doğada element hâlinde bulunur. Nadiren ksenon, kripton ve radon ile bileşik oluştururlar.

Geçiş Metalleri

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Geçiş metalleri, periyodik tablonun 2. ve grupları arasında yer alır. Geçiş metallerinin elektron dizilimlerindeki son orbital d orbitalidir. Geçiş elementlerinin tamamı metaldir. Geçiş metalleri bileşik oluştururken farklı sayıda elektron verebilir. Bu nedenle bileşiklerinde farklı değerlik alabilirler. Örneğin demirin doğada en yaygın bulunan bileşiklerindeki değerliği +2 ve +3’tür.

İç Geçiş Metalleri

Elektron dizilimlerindeki son orbital f orbitalidir. Lantanitler ve aktinitler iç geçiş metallerini oluşturur. Tamamı metaldir.

Lantanitler

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Lantanitler periyodik tablonun 6. periyodunda yer alan ve atom numaraları arasında olan elementlerdir. Skandiyum ve itriyum ile birlikte nadir toprak metalleri sınıfını oluştururlar. Lantanit sınıfındaki elementler yer kabuğunda görece bol miktarda bulunur.

Aktinitler

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Aktinitler periyodik tablonun 7. periyodunda yer alan ve atom numaraları arasında olan elementlerdir. Aktinitlerin tamamı radyoaktiftir. Aktinitler arasında yer alan uranyum ve plütonyum, nükleer santrallerde ve nükleer bombalarda yakıt olarak kullanılır.

Metaller

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Periyodik tablonun 1. ve grupları arasında yer alan metaller ile lantanitler ve aktinitlerin tamamı metaldir. Ayrıca ve gruplardaki bazı elementler de metaldir.

Metaller elektriği ve ısıyı iyi iletir. Örneğin gümüş ve bakır elektrik iletkenliği en yüksek olan iki elementtir. Metaller dövülerek ya da çekilerek şekillendirilebilir. Bu sayede tel ve levha hâline getirilebilirler. Örneğin altın en kolay şekillendirilebilen elementlerdendir.

Metaller çoğunlukla oda sıcaklığı ve oda basıncında katıdır. Bu koşullarda sadece cıva sıvı hâlde bulunur.

Metaller çoğunlukla parlaktır.

Ametaller

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Ametaller periyodik tablonun ve grupları arasında yer alır. Elektriği ve ısıyı iyi iletmezler. Ametaller oda sıcaklığı ve oda basıncında katı, sıvı ya da gaz hâlde bulunabilir. Örneğin periyodik tablonun grubunda yer alan ametallerden flor ve klor oda sıcaklığı ve oda basıncında gaz, brom sıvı, iyot ise katı hâlde bulunur.

Katı hâldeki ametaller kırılgandır.

Yarı Metaller

Edgar Joel Ipanaque Maza/iStock

Periyodik tablonun ve grupları arasında sol üstten sağ alta doğru zikzak şeklinde bir çizgi metaller ile ametalleri ayırır. Bu çizgi üzerindeki bazı elementler yarı metal olarak isimlendirilir. Yarı metaller metaloid olarak da bilinir.

Bor, silisyum, germanyum, arsenik, antimon ve tellür bilimsel kaynakların birçoğunda yarı metal olarak kabul edilir. Selenyum, polonyum ve astatini de yarı metal olarak kabul eden kaynaklar vardır.

Yarı metaller isimlerinden de anlaşılabileceği gibi metallerin ve ametallerin özelliklerini gösterebilir. Örneğin silisyum bir metal gibi parlaktır ancak bir ametal gibi kırılgandır yani dövülerek şekillendirilemez. Ayrıca çiplerin üretiminde yaygın olarak kullanılan silisyum, metallerin ve ametallerin arasında bir elektrik iletkenliği değerine sahiptir.

Peki periyodik tabloyu kim keşfetti ve periyodik tablo bugünkü hâline nasıl ulaştı? Bu soruların cevabına “Periyodik Tablo Nasıl Keşfedildi?” başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar: