Ardışık Tek Sayı Formülü

by Qalib Qarayev

SAĞLAMLIQ – № 2. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI SƏHİYYƏ NAZİRLİYİ МИНИСТЕРСТВО ЗДРАВООХРАНЕНИЯ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ HEALTH MINISTRY of AZERBAIJAN REPUBLIC SAĞLAMLIQ  ЗДОРОВЬЕ  HEALTH Elmi-praktik jurnal Научно-практический журнал Scientific-practical journal № 2 ci ildən nəşr olunur. Основан в году. Established by ∗BAKI ∗БАКУ∗BAKU∗ ∗∗ 7

SAĞLAMLIQ – № 2. MÜNDƏRİCAT  ОГЛАВЛЕНИЕ  CONTENTS   ƏDƏBİYYAT İCMALLARI  ОБЗОРЫ ЛИТЕРАТУРЫ   LITERARY SURVEYES  1. Nəsirov M.Y., Muradova N.R., Əhmədov Q.X. HELİCOBACTER PYLORİ İLƏ ASSOSİASİYA OLUNAN QASTRODUODENAL XORALARIN İNKİŞAFINDA SİTOKİNLƏRİN ROLU…………………………………………………….…………7 2. Сулейманов М.Ю., Агаев Ф.Ф., Мехтиев Р.И. РАСПРОСТРАНЕННОСТЬ РЕЗИСТЕНТНОГО ТУБЕРКУЛЕЗА В ПЕНИТЕНЦИАРНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯ……………………………………………………………11 3. Bayramov R.İ. DƏRMANLARA REZİSTENTLİK FTİZİATRİYANIN ƏSAS PROBLEMLƏRİNDƏN BİRİDİR……………………………………………………………… 4. Эфендиева М.Э. НОРМОТЕНЗИВНАЯ ГЛАУКОМА: ПАТОГЕНЕЗ, КЛИНИКА, ЛЕЧЕНИЕ…………………21  ORJİNAL MƏQALƏLƏR  ОРИГИНАЛЬНЫЕ СТАТЬИ   ORIGINALS  5. Алиев Ю.Г. АМБУЛАТОРНАЯ ХИРУРГИЯ ЖЕЛЧНОКАМЕННОЙ БОЛЕЗНИ………………….……… 6. Юсиф-заде К.Р. КЛИНИКО-ЭПИДЕМИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЗАБОЛЕВАНИЙ ЖЕЛЧЕВЫВОДЯЩЕЙ СИСТЕМЫ……………………………………… 7. Yilmaz S., Kayaalp C., Abbasov P., Bayramov N., Shafiyev I. MOLECULAR ADSORBENT RECIRCULATING SYSTEM EFFICACY IN GRAFT FAILURE AFTER LIVER TRANSPLANTATION……………………………………………………………… 8. Allahverdiyev V.A. XORA MƏNŞƏLİ KƏSKİN QASTRODUODENAL QANAXMALAR ZAMANI İMMUN STATUSUN VƏZİYYƏTİ……………………………………… 9. Kərimov Ə.X., Əskərov N.Ə., Nağıyev E.Ş., Zeynalov R.S., Sevinc Seyran qızı. CƏNBƏR VƏ DÜZ BAĞIRSAĞIN SİNXRON OLARAQ XOŞ VƏ BƏD XASSƏLİ ŞİŞLƏRINDƏ TOTAL VƏ SUBTOTAL KOLEKTOMİYALARININ BƏZİ XÜSÜSİYYƏTLƏRİ………………… Нагиев Р.Н. ТРАНСПЕРИТОНЕАЛЬНАЯ ЛАПАРОСКОПИЧЕСКАЯ ПИЕЛОПЛАТИКА……………… Baxşıyev B.Ə., Dadaşova V.A. AĞCİYƏR XƏRÇƏNGİNİN HİSTOLOJİ FORMALARININ KOMPÜTER TOMOQRAFİYA ŞƏKLİNİN MÜQAYİSƏSİ…………………….…………………… Азизова Г.И., Гасанова Ш.И., Азимова З.Я., Ниязова Н.К., Алекперзаде Ш.И. ВЛИЯНИЕ ОКСИДАТИВНОГО СТРЕССА НА ИММУНННЫЕ ПАРАМЕТРЫ ПРИ ХРОНИЧЕСКОЙ ПОЧЕЧНОЙ НЕДОСТАТОЧНОСТИ…………………………………………53 Həmidov İ.M., Calalov M.R. UZUN MÜDDƏT HEMODİALİZLƏ MÜALİCƏ OLUNAN XƏSTƏLƏRDƏ FİZİKİ SAĞLAMLIĞIN ƏHƏMİYYƏTİ…………………………………………… Camalova T.P. ƏMƏLİYYATDAN SONRAKI VENTRAL YIRTIĞI OLAN XƏSTƏLƏRDƏ İSTİFADƏ OLUNAN HERNİOPLASTİKA ÜSULLARINDAN VƏ ALLOPLASTİKA METODLARINDAN ASILI OLARAQ MÜALİCƏNİN YAXIN NƏTİCƏLƏRİ Камилова Н.М., Исламова Э.А. 8

SAĞLAMLIQ – № 2. РЕЗУЛЬТАТЫ КЛИНИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ ПРЕПАРАТА «ЛАВОМАКС» ПРИ ЛЕЧЕНИИ ХРОНИЧЕСКОГО САЛЬПИНГООФОРИТА…………………………………… Исмайлова М.К., Мехдиева Ю.Д. ОСОБЕННОСТИ РАННЕГО НЕОНАТАЛЬНОГО ПЕРИОДА ДЕТЕЙ, РОДИВШИХСЯ ПОСЛЕ ЭКСТРАКОРПОРАЛЬНОГО ОПЛОДОТВОРЕНИЯ……………………………………74 Həmzəyeva S.E. HESTASİON HİPERTENZİYASI OLAN HAMİLƏ QADINLARDA HAMİLƏLİYİN GEDİŞİNİN VƏ CİFTİN QURULUŞUNUN XÜSUSİYYƏTLƏRİ………………………………………………78 Марданова С.А. ИЗУЧЕНИЕ КОРРЕЛЯЦИОННОЙ СВЯЗИ МЕЖДУ БИОХИМИЧЕСКИМИ И ИММУНОЛОГИЧЕСКИМИ ПОКАЗАТЕЛЯМИ У БЕРЕМЕННЫХ ЖЕНЩИН ПРИ ПОРАЖЕНИИ ПЕЧЕНИ ВИРУСНОЙ ЭТИОЛОГИИ…………………………………… Меликова У.Ф., Алиева Э.М., Эфендиева А.Г., Султанова И.А., Гусейнова В.А., Алиева Н.Ш. ОСОБЕННОСТИ ТЕЧЕНИЯ БЕРЕМЕННОСТИ И РОДОВ У РОЖЕНИЦ С РАЗЛИЧНОЙ СТЕПЕНЬЮ ТЯЖЕСТИ ПРЕЭКЛАМПСИИ………………………………………………… Джалилов Д.С., Панахиан В.М., Гасымов Д.Л. НАСЛЕДСТВЕННОСТЬ ПРИ БОЛЕЗНЯХ УХА, ГОРЛА И НОСА…………………………… Гусейнова Ш.Р., Бахшалиев А.Б., Кулиева С.Ш., Агаева К.А. ВЫЯВЛЕНИЯ ЭЛЕКТРИЧЕСКОЙ НЕСТАБИЛЬНОСТИ СЕРДЦА И ЭФФЕКТИВНОСТЬ ОМАКОРА ПРИ ВКЛЮЧЕНИИ В СТАНДАРТНУЮ ТЕРАПИЮ БОЛЬНЫХ МЕТАБОЛИЧЕСКИМ СИНДРОМОМ С СОПУТСТВУЮЩИМ СД ТИПА II………………97 Mahmudov R.M. KORONAR ATEROSKLEROZ VƏ QANDA İLTİHABİ MEDİATORLAR……………….……… Səfərova X.İ. REVMATOİD ARTRİTLİ XƏSTƏLƏRDƏ XƏSTƏLİYİN DAVAM MÜDDƏTİNDƏN ASILI OLARAQ ELEKTROKARDİOQRAFİK DƏYİŞİKLİKLƏR Mahalov Ş.İ., Əzizova N.X., Abbasova Z., Ələkbərova S.P., Əmirova R.Y. EPİLEPSİYALI XƏSTƏLƏRİN SOSİAL STATUSU Мустафаев И.А., Богданова А.В. Аллахвердиева Л.И. ВЛИЯНИЕ ХЛАМИДИЙНОЙ ИНФЕКЦИИ НА КЛИНИКО-ИММУНОЛОГИЧЕСКИЕ ПОКАЗАТЕЛИ ПРИ БОЛЕЗНЯХ МЕЛКИХ БРОНХОВ У ДЕТЕЙ………………………… Səfərov A.M., Qurskaya N.A. LOR XƏSTƏLƏRDƏ AĞIZ SUYUNUN BİOKİMYƏVİ VƏ MİKROBİOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ…………………………………………………………………………………… Baxşıyev B.Ə., Əsədov Ə.S., Quliyev M.R. QARACİYƏRİN OCAQLI ZƏDƏLƏNMƏLƏRİNİN DİAQNOSTİKASINDA ULTRASƏS MÜAYİNƏSİ ÜSULUNUN ƏHƏMİYYƏTİ…………………………………………… Валиева С.Т., Гасанов А.И., Гаджиева Н.А., Рустамова Ш.М. СОСТОЯНИЕ ПИТАНИЯ ДЕТЕЙ ДО 5 ЛЕТ В НЕФТЕЧАЛИНСКОМ РАЙОНЕ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ…………………………..…………………… Юсубов Ю.А., Сабрин Али Азим., Юсубов А. СОСТОЯНИЕ ЗУБОЧЕЛЮСТНОЙ СИСТЕМЫ У БОЛЬНЫХ ПОСЛЕ УРАНОСТАФИЛОПЛАСТИКИ И ЕЕ ВЛИЯНИЕ НА КАЧЕСТВО ЖИЗНИ……………………………………………………………… Əhmədbəyli C.R, İpçi Ş.D, Çakar G.G, Kuru B.E, Yılmaz S.R DİŞ ƏTİ ÇƏKİLMƏLƏRİNİN CƏRRAHİ MÜALİCƏSİNDƏ HÜCEYRƏSİZ DERMAL MATRİSA QRAFTİ TƏTBİQ EDİLMƏKLƏ TACA YÖNƏLDİLMİŞ FLEP METODUNUN KLİNIKİ NƏTİCƏLƏRİ…………………….……… Əliyev Ə.A. MÜXTƏLİF PREPARATLARIN AĞIZ BOŞLUĞUNUN GİGİYENİK VƏZİYYƏTİNƏ TƏSİRİ Məmmədova S.Ş., Əliyeva E.M., Əmiraslanova Ş.Z., İsmayılova A.C. 9

SAĞLAMLIQ – № 2. AYBAŞI LƏNGİMƏSİ FONUNDA UŞAQLIQDAXİLİ HAMİLƏLİYİN ERKƏN MÜDDƏTİNİN DİAQNOSTİKASINDA HORMONLARIN VƏ PROTEİNLƏRİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ……..… EKSPERİMENTAL TƏBABƏT ЕКСПЕРИМЕНТАЛЬНАЯ МЕДИЦИНА EKSPERIMENTAL MEDICINE Черкасов Э.В., Дзевульская И.В. СТРУКТУРНЫЕ МОДИФИКАЦИИ КРОВЕНОСНЫХ СОСУДОВ КОРКОВОГО ВЕЩЕСТВА НАДПОЧЕЧНИКОВ И ТИМУСА ПРИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОЙ ОЖОГОВОЙ БОЛЕЗНИ У КРЫС И ЕЕ ЛЕЧЕНИИ КОМБИНИРОВАННЫМИ ГИПЕРОСМОЛЯРНЫМИ РАС ТВОРАМИ……………………………………………………… Хыдыров Э.А. ГИСТОХИМИЧЕСКИЕ И УЛЬТРАСТРУКТУРНЫЕ ОСОБЕННОСТИ КРОВЕНОСНЫХ СОСУДОВ ПРИ РАЗНЫХ ФОРМАХ МАСТОПАТИИ И ФИБРОАДЕНОМ…..…..… Orucova S.R. HƏRBİ XİDMƏTƏ YARARSIZLILIĞA MƏHDUDİYYƏTLƏRİN TİBBİ ASPEKTLƏRİ Багиров И.А. СРАВНИТЕЛЬНАЯ ФАРМАКОЭКОНОМИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА ЗАТРАТ НА ЛЕЧЕНИЕ ОСТРОГО ЛИМФОБЛАСТНОГ О ЛЕЙКОЗА У ПОДРОСТКОВ И МОЛОДЫХ ВЗРОСЛЫХ В РЕСПУБЛИКЕ АЗЕРБАЙДЖАН………………………………………………………………………  PRAKTİK HƏKİMƏ KÖMƏK   ПОМОЩЬ ПРАКТИЧЕСКОМУ ВРАЧУ   HELP to PRACTICAL DOCTOR  Агамалиева А.Д. КАНДИДА-ИНФЕКЦИИ У ВИЧ-ИНФИЦИРОВАННЫХ БОЛЬНЫХ…….………………… Щямзяйев Б.М., Дямирчийева М.В. КАРИЙЕС СИВИЛИЗАСИЙА ХЯСТЯЛИЙИДИР Азизов В.А., Алиметов С.Н., Садыгова Т.А., Мамедли С.М. ФАКТОРЫ ЭНДОТЕЛИАЛЬНОГО ПОВРЕЖДЕНИЯ ПРИ ИШЕМИЧЕСКОЙ БОЛЕЗНИ СЕРДЦА…………………………………………..……………… Сеидбеков О., Сулейман Xалил ЛЕЧЕНИЕ ОБСТРУКТИВНОГО СОННОГО АПНОЭ ВНУТРИРОТОВЫМИ АППАРАТАМИ Əzizov V.Ə., Məmmədova A.E. ARTERIAL HİPERTENZİYANIN MÜALİCƏSİNƏ MÜASİR BAXIŞ Əhmədova Z.Q., Hümbətova A.D. II TİP ŞƏKƏRLİ DİABET XƏSTƏLƏRİNDƏ ÜRƏK-DAMAR FƏSADLARININ İNKİŞAF RİSKİNİN BƏZİ AMİLLƏRİNİN DİAQNOSTİK ƏHƏMİYYƏTİ Наджафов Р.О., Овденко А.Г. ТОПОГРАФО-АНАТОМИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА СВЯЗОК И АРТЕРИАЛЬНОГО КРОВОСНАБЖЕНИЯ ДИСТАЛЬНОГО МЕЖБЕРЦОВОГО СИНДЕСМОЗА……… 10

SAĞLAMLIQ – № 2. Jurnalın ci ildə nəşr olunmuş nömrələri internet vasitəsi ilə yayımlanır. İnternet saytı: seafoodplus.info 11

SAĞLAMLIQ – № 2.  ƏDƏBİYYAT İCMALI  ОБЗОР ЛИТЕРАТУР   THE REVIEW OF LITERATURES  HELİCOBACTER PYLORİ İLƏ ASSOSİASİYA OLUNAN QASTRODUODENAL XORALARIN İNKİŞAFINDA SİTOKİNLƏRİN ROLU Nəsirov M.Y., Muradova N.R., Əhmədov Q.X. Azərbaycan Tibb Universitetinin Cərrahi xəstəliklər kafedrası Açar sözlər: sitokinlər, seafoodplus.info-assosiasiya olunmuş qastrit, xora xəstəliyi. Hazırkı dövrdə mədənin və onikibarmaq bağırsağın selikli qişasının ulserogenez mənşəli zədələnmələrinin müdafiə və reparasiya proseslərində sitokinlərin rolu hələ də kifayət qədər aydın deyildir. Müəyyən edilmişdir ki, HP (Helicobacter pylori) proiltihabi sitokinlərin sekresiyasının artması ilə müşayiət olunan lokal immun cavabı induksiya edir (1, 2, 3, 4). Qastroduodenal zonanın selikli qişasında reseptor və sitokinlərin qarşılıqlı əlaqə pozğunluğları T-limfositlər subpopulyasiyaları nisbətinin pozulması ilə əlaqədardır ki, bu da müxtəlif immunpatoloji reaksiyaların inkişafına gətirib çıxarır. Sitokinlərin sintezindəki bu disbalans regenerasiya pozğunluqlarının və qastroduodenal xoraların uzun müddət sağalmamasının əsas səbəblərindən biri hesab olunur (5). Qastroduodenal zonanın turşu sekresiyasının artması ilə əlaqədar olan xəstəliklərinin patogenezində iltihabi və əks-iltihabi mediatorların rolunun öyrənilməsi vacib məsələlərdən hesab olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, vətən və xarici ədəbiyyatlarda proiltihabi sitokinlərin öyrənilməsinə böyük diqqət ayrıldığı halda, hüceyrəarası qarşılıqlı əlaqənin əks-iltihabi mediatorları kölgədə qalır və bu zaman əsasən mədənin antral hissəsinin epiteli tərəfindən sitokin hasilatının vəziyyəti qiymətləndirilir. Əldə etdiyimiz ədəbiyyat mənbələrində peptik xorası olan xəstələrdə sitokinlərin öyrənilməsinə həsr olunmuş məlumatlar azdır (3, 5, 7, 8), xora xəstəliyinin müxtəlif klinik gediş variantlarında xəstələrin sitokin profilinin xüsusiyyətləri haqqında məlumatlara isə demək olar ki, rast gəlinmir. Bununla belə, xəstəliyin xroniki hala keçməsi və ağırlaşması əsasən T-hüceyrə həlqəsinin supressiyasının inkişafı ilə gedən immun pozğunluqların dərinləşməsini nəzərə alaraq güman etmək olar ki, belə xəstələrdə də sitokin profili dəyişikliyə məruz qalır. Xora xəstəliyi olan pasientlərdə yalnız yerli deyil, həm də ümumi immunitetin pozulması haqqında məlumatların olmasına baxmayaraq, xəstələrdə ümumi immunoloji dəyişikliklərin təzahürü olan qandakı sitokinlərin konsentrasiyası da az öyrənilmişdir (7, 9). İmmunitetin dəyişməsinin bir qismini HP ilə əlaqələndirmək olar. Mədə və onikibarmaq bağırsağın selikli qişasının infeksiyalaşması orada həm hüceyrə, həm də humoral immun cavabın meydana çıxmasına səbəb olur (10, 11). Lakin HP nisbətən az immunoloji potensiala malikdir ki, bu da selikli qişanın immun sistemi ilə uzunmüddətli qarşılıqlı əlaqəni və bu infeksiyanın persistensiyasını şərtləndirir (9, 13). HP-nin müxtəlif ştammlarında lipopolisaxarid O-spesifik antigenin strukturu makrooranizmin qan qrupu antigenləri ilə oxşarlıq təşkil edir (Lewis sistemi üzrə) (15). Digər infeksiyalarda olduğu kimi, HP ilə infeksiyalaşma zamanı orqanizmin müdafiəsinə ilk olaraq qeyri-spesifik rezistentlik amilləri - makrofaqlar və neytrofillər qoşulur. Mikroblar orqanizmə daxil olduqdan sonra faqositlərin səthində uyğun reseptorlar tərəfindən maddələr hazırlanıb ifraz olunur ki, bu da hüceyrələrin aktivləşməsinə, onların miqrasiyasına, selikli qişada polimorfnüvəli infiltrasiyanın meydana çıxmasına gətirib çıxarır (4, 8, 19). HP-nin belə bioloji aktiv maddələrinə ureaza, ureaza subvahidləri, peptidlər, polisaxaridlər, trombositlərin aktivləşmə faktoru, HP-neytrofilik proteinlər və başqaları aidir (3, 10). Bu mexanizmdən əlavə, hüceyrə divarının lipopolisaxaridləri (15) və HP-nin ureazası (14, 21) mədə epiteli və aktivləşmiş makrofaqlar tərəfindən proiltihabi sitokinlərin sekresiyasını artırır ki, bunlar arasında da ən ətraflı öyrəniləni interleykindir (İL-8). Sitokinlərdən α-şiş-nekroz faktoru (TNF-α) və İL-1β mədə epiteli tərəfindən İLin sintezinə təsir edir (10, 17). Belə güman olunur ki, İL-8 HP ilə assosiasiya 12

SAĞLAMLIQ – № 2. olunan xəstəliklərin inkişafında vacib rol oynayır (11, 16). İL-8 neytrofillərin epitelə adheziyasını, sonra isə ekstravazasiyasını stimulə edərək onların iltihab ocağına miqrasiyasını yüngülləşdirir (10, 14). İL-8 neytrofilləri aktivləşdirməklə onların deqranulyasiya-sına lizosomal fermentlərin, eykozanoidlərin (leykotrienlərin) və oksigenin reaktiv metabolitlərinin ifrazına gətirib çıxarır ki, bu da selikli qişanı və mədənin mikrodamarlarının endotelini zədələyir (6, 21). Aktivləşmiş neytrofillərin özləri də İL-8 hasil etməklə mövcud pozğunluqları daha da dərinləşdirir (8,11). Xəstələrin yalnız antisekretor preparatlarla (omeprazol) müalicəsi aparılarkən HP-nin məskunlaşma sıxlığından asılı olmayaraq selikli qişada İLin konsentrasiyası yüksəlir, mövcud olan HP ilə assosiasiya olunan qastritin ağırlıq dərəcəsi artır (14). HP-nin müvəffəqiyyətli eradikasiyası aparıldıqdan 1 ay sonra xəstələrdə mədə və onikibarmaq bağırsağın selikli qişasında İLin sekresiyasının dürüstlüklə azalması və onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyi olan pasientlərdə daha çox təzahür edən iltihabi hüceyrəli infiltrasiyasının azalması qeyd olunur (16). HP-nin tam eradikasiya olunmaması selikli qişanı infiltrasiyalaşdıran neytrofillərin və mononuklear hüceyrələrin sayında və aktivliyində dürüstlüklə az nəzərə çarpan dəyişikliklərlə müşayiət olunur (12). Bu isə İLin hasilatı ilə HP infeksiyası arasında qarşılıqlı əlaqənin olduğunu və eradikasiyanın effektivliyinin qiymətləndirilməsində İLin sekresiya səviyyəsindən proqnostik faktor kimi istifadənin mümkünlüyünü sübut edir (5, 11). Mədənin selikli qişasının xüsusi qatından keçən bioloji aktiv maddələrlə makrofaqların və monositlərin aktivləşməsi praktiki olaraq bu hüceyrələr tərəfindən hasil olunan bütün sitokinlərin sintezinin sürətlənməsinə gətirib çıxarır (3, 16, 20). Xora xəstəliyi olan pasientlərdə sitokinlərin hasil olmasının xüsusiyyətləri haqqında məlumatlar birmənalı deyildir. Mədənin xora xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrin qanında İL-1βnin konsentrasiyasının tədqiqi xəstəliyin kəskinləşmə dövründə onun miqdarının artdığını, sonra isə bu göstəricilərin normallaşdığını göstərir (21). Bir sıra müəlliflər (13,21) mədənin antral hissəsində HP-nin məskunlaşma dərəcəsi ilə korrelyasiya olunan İL- İL-1β -nin daha artıq hasilatını aşkar etmişlər, seafoodplus.info et al. () isə onikibarmaq bağırsağın soğanaq hissəsində xora olan hallarda polimeraz zəncirvari reaksiya metodu ilə mədə epitelində İL-1β geninin daha yüksək ekspressiyasını müəyyən etmişlər (17). Son illərin ədəbiyyatlarında İL-1β və apoptoz – HP ilə assosiasiya olunan xəstəliklərin patogenezində vacib rol oynayan mədə və onikibarmaq bağırsaq hüceyrələrinin proqramlaşdırılmış ölümü və selikli qişanın regenerasiya prosesləri arasında əlaqənin olması haqqında məlumatlara rast gəlinir. Belə ki, seafoodplus.info et al. () siçovul üzərində apardıqları eksperimental işlərində İL-1β-nin mədənin selikli qişasındakı enteroxrommafinəbənzər hüceyrələrə induksiyaedici təsirini aşkar etmişlər (16). seafoodplus.infoon et al. () proiltihabi sitokinlərin mədə epitelinin apoptozuna təsirini öyrənərkən müəyyən etmişlər ki, HP-infeksiyasının təsiri ilə əlaqədar bir sıra proiltihabi sitokinlərin (o cümlədən İL-1β) hasilatı mədənin selikli qişa hüceyrələrinin apoptozunda vacib rol oynayır (12). Aktivləşmiş faqositlər, limfositlər, təbii killerlər (NK-hüceyrələr), epitel tərəfindən hasil olan TNF-α da proiltihabi sitokindir (19). İL-1, İL-3, qranulositar-makrofaqal koloniyastimuləedici faktor, İFN-γ da TNF-transkripsiyanı induksiya edə bilər. Mədə və onikibarmaq bağırsağın selikli qişasında HP məskunlaşdıqda TNF-α və İL-1β birlikdə birbaşa və ya dolayı yolla epitel hüceyrələrin İLi vasitəsilə selikli qişada baş verən iltihabi dəyişikliklərin inkişafına və epitelin zədələnməsinə cəlb olunurlar (12, 14). Son illər bakterial infeksiyaya cavab olaraq hasil olan TNF-α -nın mədə və onikibarmaq bağırsağın selikli qişa hüceyrələrinin apoptoz prosesinin aktivləşməsində iştirakına dair çoxsaylı elmi-tədqiqat işlərinə rast gəlinir (16). seafoodplus.info et al. () fikrincə, onikibarmaq bağırsaq xorası olan xəstələrdə xüsusilə xəstəliyin residiv fazasında HP-nin hasil etdiyi ureazanın aktivliyi və mədənin antral hissəsinin apoptozun səviyyəsi arasında aşkar korrelyasiya vardır. Onun təsiri nəticəsində əmələ gələn ammonium mədənin selikli qişasının TNF-α ilə induksiya olunan apoptozunu sürətləndirir (14). N. Weigert et al. () fikrincə, TNF-α qastrinin sekresiyasını antral hissənin Ghüceyrələrində yerləşən reseptorlar vasitəsilə stimulə edir (20). Bu mülahizə seafoodplus.info () tərəfindən dolayı yolla təsdiqlənmişdir, belə ki, o müəyyən etmişdir ki, TNF-a-nın sintez və 13

SAĞLAMLIQ – № 2. sekresiyasının təsiri altında mədənin selikli qişasındakı D-hüceyrələr tərəfindən somatostatinin hasilatının pozulması baş verir (21). Çox güman ki, HP ilə infeksiyalaşmış xəstələrdə Dhüceyrələrin aktivliyinin və somatostatinin səviyyəsinin azalmasını, eradikasiyadan sonra isə normallaşmasını məhz bu sitokinin tormozlayıcı təsiri ilə izah etmək olar (15, 16). Lakin ədəbiyyatlarda post-reseptor səviyyədə həyata keçən TNF-α-nın bazal və stimuləedici turşu sekresiyasına dozadan asılı tormozlayıcı təsiri barədə də məlumatlara rast gəlinir (11, 14) Beləliklə, selikli qişanın xüsusi qatında limfositlərin miqrasiyası və proliferasiyası limfositlərin antigenlə stimulə olunan sirkulyasiyası və iltihab zamanı hüceyrələr tərəfindən hasil olan sitokinlərlə əlaqədardır (19, 16). Proses xroniki hala keçdikdə selikli qişanın neytrofil infiltrasiyası mononuklear-limfositar infiltrasiya ilə əvəz olunur, lakin HP-nin eliminasiyası baş vermir. Qanda və qastroduodenal zonanın selikli qişasında CD4+ limfositlərin miqdarı artır (17). Mədənin selikli qişasının xüsusi qatında CD4+ T-hüceyrələrin miqdarının artması qastritin təzahürü və bakterial məskunlaşmanın dərəcəsi ilə korrelyasiya olunur (9, 15). Periferik qanın və qastroduodenal zonanın selikli qişasının sitokin profilinin öyrənilməsi immunitetin vəziyyətinin göstəricisi kimi, xora xəstəliyi olan xəstələrdə ulserogenez zamanı baş verən prosesləri başa düşmək üçün ümumi və yerli mühafizə mexanizmlərinin aktivliyinin dəyişməsi, xəstəliyin mümkün gediş variantlarının proqnozlaşdırma meyarlarının yaradılması baxımından vacib hesab olunur. Bununla yanaşı, sitokinlərin hasilatında pozğunluqların olması şəraitində toxumaların reparasiyasının yaxşılaşdırılması və müəyyən xəstə kontingentində HP infeksiyasının eliminasiyası məqsədilə ənənəvi müalicə sxeminə immunmodullaşdırıcı preparatların daxil edilməsi də vacibdir (9, 19, 12). Beləliklə, araşdırdığımız ədəbiyyat mənbələrindən göründüyü kimi, xora xəstəliyi olan xəstələrdə immun sistemin bu və ya digər pozğunluğuna həsr olunmuş çoxlu sayda vətən və xarici elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinin dərc olunmasına baxmayaraq, bir sıra ziddiyyətlər mövcuddur, və onlar elmi diskussiya mövzusu olaraq qalmaqdadır. Xoranın inkişaf prosesi əvvəldən immun parametrlərdə dəyişiklik baş vermiş şəxsəlrdə gedir yoxsa, bu dəyişikliklər patologiyanın ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq ikincili meydana çıxır? Xora xəstəliyinin müxtəlif klinik gediş variantları olan xəstələrin immun statusunda fərq varmı və immun reaktivlikdə olan bu pozğunluq əlverişsiz gediş variantının formalaşmasında rol oynayırmı? Peptik xorası olan xəstələrdə sitokin statusu dəyişirmi və xəstəliyin proqressivləşməsində onun rolu nədən ibarətdir? Bu suallar növbəti tədqiqatların aparılmasını tələb edir. Bundan əlavə , xora xəstəliyi olan müxtəlif kontingent xəstələrdə immunoloji xüsusiyyətlərin və sitokin profilinin qiymətləndirilməsi ləngimiş regenerasiyanın, qeyri-adekvat eradikasion terapiyanın və xəstəliyin növbəti residivinin meydana çıxmasının proqnozlaş-dırılması baxımından faydalı ola bilər. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Насиров М.Я., Набиева Э.В. Особенности иммунологического статуса у больных с различными заболеваниями желудка. //Украинский медичний альманах. – –Том 15, № 3. –С. 2. Насиров М.Я., Набиева Э.В. Изменение показателей иммунитета при различных поражениях желудка //Materialy mezinarodni vedecko-praktika conference, , 27 ledna unora, Praha, s 3. Насиров М.Я., Набиева Э.В. Роль иммунных факторов в патогенезе хронических заболеваний желудка //Материалы научно-практической конференции с международным участием. Анапа, Краснодарский край , мая, , с 4. Пасечников В.Д., Чуков С.З. Воспалительный и иммунный ответы слизистой оболочки желудка на инфекцию Helicobacter pylori // Клин, медицина№С. 5. Циммерман Я.С., Михалева Е.Н. Состояние иммунной системы у больных язвенной болезнью двенадцатиперстной кишки и влияние на нее современной терапии и иммуномодулирующих средств// Клин, медицина. — - Т, №1. - С. 40 - 6. Циммерман Я.С., Михалева Е.Н. Язвенная болезнь и иммунная система организма// Клин, медицина. - - т, №7. - С. 7. Blanchard T.G., Czinn S.J. Immunology of Helicobacter pylori and prospects for vaccine// Gastroenterology Clinics. - - Vol. 29, № 3. - P. - 14

SAĞLAMLIQ – № 2. 8. El-Omar E.M. The importance of interleukin 1 p in Helicobacter pylori associated disease// Gut. - - Vol. - P. - 9. Garcia-Gonzalez M.A., Lanas A., Santolaria S. et al. The polymorphic IL-1B and IL-1RN genes in the aetiopathogenesis of peptic ulcer// Clin. Exp. Immunol. - - Vol. , № 3. - P. - Harris P.R., Mobley HL, Perez-Perez GI, et al. Helicobacter pylori urease is a potent stimulus of mononuclear phagocyte activation and inflammatory cytokine production// Gastroenterology. - - Vol. - P. - Huber C., Zanner R., Pohlinger A. et al. Tumor necrosis factor-alpha effects on rat gastric enterochromaffin-like cells// Digestion. - - Vol. 65, №P. Houghton J.M., Macera-Bloch L.S., Harrison L. et al. Tumor necrosis factor alpha and interleukin 1B upregulate gastric mucosal Fas antigen expression in Helicobacter pylori infection// Infect. Immun. - - Vol. 68, № 3 - P. Igarashi M., Kitada Y., Yoshiyama H., et al. Ammonia as an accelerator of tumor necrosis factor alpha-induced apoptosis of gastric epithelial cells in Helicobacter pylori infection// Infection and Immunity. - Vol. 69, № 2. -P. Kohda К., Tanaka К., Aiba Y., et al. Role of apoptosis induced by Helicobacter pylori infection in the development of duodenal ulcer// Gut. - -Vol. - P. - Lehmann F.S., Terracciano L., Carena I. et al. In situ correlation of cytokine secretion and apoptosis in Helicobacter pyloriassociated gastritis// AJP Gastrointestinal and liver physiology. - - Vol. , Issue 2. - G Mahr S., Neumayer N., Gerhard M. et al. IL-1β -induced apoptosis in rat gastric enterochromaffin-like cells is mediated by iNOS, NF-кВ and Bax protein// Gastroenterology. - - Vol. , № 3. - P. - Peek R.M., Miller G.G., Tham K.T. et al. Heightened inflammatory response and cytokine expression in vitro to cagA+ Helicobacter pylori strains // Lab. Invest. - - Vol, № 6. - P. - Peura D.A. Ulcerogenesis: Integrating the roles of Helicobacter pylori and acid secretion in duodenal ulcer // Am. J. Gastroenterol. - Vol. 92, № 4. — S. 8 Tanahashi T. Kita M, Kodama T. et al. Cytokine expression and production by purified Helicobacter pylori urease in human gastric epithelial cells // Infect. Immun. - - Vol. 68, № 2. - P. - Weigert N., Schaffer K., Schusdziarra V. et al. Gastrin secretion from primary cultures of rabbit antral G cells: stimulation by inflammatory cytokines // Gastroenterology. - - Vol. - P. - Xia H.H., Talley N.J. Apoptosis in gastric epithelium induced by helico- bacter pylori infection // Am. J. Gastroenterol. - Vol. 96, № 1. - P. (email: [email protected]) Daxil olub: РАСПРОСТРАНЕННОСТЬ РЕЗИСТЕНТНОГО ТУБЕРКУЛЕЗА В ПЕНИТЕНЦИАРНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ Сулейманов М.Ю., Агаев Ф.Ф., Мехтиев Р.И. Главное Медицинское Управление Министерства Юстиции Азербайджанской Республики, НИИ Легочных заболеваний МЗ Азербайджанской Республики, Баку. Туберкулез сегодня одна из самых распространенных инфекций и одна из самых главных медикосоциальных проблем во всем мире [20,18,21]. В настоящее время около трети жителей Земли инфицированы туберкулезом, и более 20 млн. человек больны, 95% из них – из развивающихся стран [18,19,17]. Ежегодно в мире регистрируется до 10 млн. новых случаев заболевания туберкулезом и более 3 млн. случаев смерти вследствие данного заболевания [1,7,21]. В развивающихся странах показатель смертности вследствие туберкулеза составляет 6,7% всех случаев смерти [20,18,21,17]. Данный показатель среди взрослых в возрасте составляет 18,5% [1,20,18,21]. Кроме того, этой инфекцией обусловлено 26% предотвратимых случаев смерти среди взрослого населения [4,11,22]. Эпидемия туберкулеза вышла из-под контроля органов здравоохранения во многих странах мира и в апреле года ВОЗ признала туберкулез глобальной угрозой для здоровья 15

SAĞLAMLIQ – № 2. населения всего мира и рекомендовала внедрить наиболее экономичную стратегию борьбы с туберкулезом [4,21]. В борьбе с туберкулезной инфекцией важная роль отводится комплексному воздействию на всю эпидемиоло-гическую цепочку. Одним из важнейших звеньев этой цепочки является туберкулез в пенитенциарных учреждениях, который существует давно и, являясь инфекционным, одновременно является социально-обусловленным заболеванием [7,2]. Условия содержания заключенных, зависящие от экономического положения в стране, материально-технической базы пенитенциарных учреждений, скученность, повышенная миграция, низкий образовательный уровень заключенных являются, по данным ряда авторов, причиной распространения туберкулеза в тюрьмах [7,2,15]. Исследования, посвященные изучению причин способствующих возникновению и распространению туберкулеза в тюрьмах многочисленны [1,7,13,14]. Авторы, анализирующие проблему, подтвердили высокую заболеваемость в местах лишения свободы и лиц, освободившихся из тюрем [4,7,15]. Chevallay B. et set () опубликовали результаты впервые проведенного изучения распространения туберкулеза среди заключенных в тюрьмах Кантона Женевы. Распространенность вероятно активного туберкулеза среди заключенных составила на тысяч по данным флюорографического обследования населения Кантона. Одной из серьезных причин ухудшения эпидемиологической ситуации по туберкулезу, по мнению Ал. Кучерова без освещения которой нельзя достоверно оценить ситуацию по туберкулезу, является заболеваемость контингентов исправительно-трудовых учреждений (ИТУ). О распространенности туберкулеза свидетельствует ряд работ, в которых отмечается, что показатели распространенности туберкулеза в ИТУ превышают аналогичные для населения их территорий в раз [10]. Среди впервые выявленных больных туберкулезом в пенитенциарных учреждениях преобладают лица в возрасте до 30 лет (49,2%) и от 31 – 39 лет (38,4%), что по мнению большинства авторов отражают общую возрастную структуру лиц, находящихся в ИТУ [7,11,18]. При условии достаточной технической оснащенности медицинской службы и высокого уровня качества исполнения организационно методического обеспечения противотуберкулезной помощи в условиях ИТУ вполне позволяет добиться выявления и лечения впервые выявленных больных на уровне, достигнутом в общей системе здравоохранения, несмотря даже на то, что имеется скученность тюремного населения, повышающая опасность заболевания туберкулезом в пенитенциарных учреждениях. Поэтому некоторые авторы утверждают, что структура клинических форм туберкулеза у впервые выявленных больных в ИТУ более благоприятна, чем в общей популяции региона [15,10,22]. Так, по мнению исследователей реже выявляются хронические деструктивные туберкулезные процессы [1,7,2]. Но если раньше в ИТУ в раза чаще выявлялся очаговый туберкулез, то настоящее время его удельный вес значительно уменьшился, что является неблагоприятным прогностическим фактором [11,20]. Нельзя не отметить тот факт, что неблагоприятными причинами возникновения и распространения туберкулеза в пенитенциарных учреждениях являются число судимостей, режим содержания, сроки наказания осужденных. Так авторы отмечают, что число заболеваемости туберкулезом у имевших неоднократную судимость более, чем в 6 раз превышает число заболевших и имевших первую судимость [4,7,10,14]. В первые 5 лет заключения, туберкулез выявлен у 57,1% больных, из них в 11,5% случаев в первый год и через года и лет в 22,5% и 23,1% соответственно [1,7,3]. Авторами также отмечено влияние режима содержания на заболеваемость туберкулезом, а также наличие сопутствующих заболеваний, алкоголизм, наркомания [1]. Имеет большое значение также фактор отношения осужденных к своему здоровью. По некоторым данным среди впервые выявленных больных туберкулезом в учреждениях по исполнению наказания большинство осужденных не имели твердых установок на сохранение собственного здоровья. Значительно ослабляют организм осужденных также частые наказания с отбыванием в штрафном изоляторе, что, как правило, 16

SAĞLAMLIQ – № 2. приводит к развитию туберкулеза через месяца после предыдущего флюорографического осмотра, на котором патологии не выявлялись [13]. Учитывая все вышеизложенное, особое значение приобретает выявление туберкулеза у заключенных на ранних стадиях заболевания и своевременное направление больных туберкулезом на специализированное лечение. Чтобы результаты мероприятий по выявлению и лечению больных были эффективными, необходимо чтобы выбранные методики соответство-вали реальным условиям [10,20,12,8]. Организационные модели противотуберкулезных служб в пенитенциарных учреждениях разных стран различны. По данным ВОЗ существует множество моделей как с полной централизацией, так и с децентрализацией служб [20,18,21,17,8]. Наилучшей комбинацией моделей является частичная децентрализация с проведением мероприятий по выявлению случаев туберкулеза во всех местах лишения свободы и лечению в специализированных туберкулезных больницах [1,7,21]. По мнению многих авторов одним из лучших методов выявления лиц с подозрением на туберкулез легких в местах лишения свободы является рентгенофлюорографическое обследование [7,16,8]. Рентгенологические признаки туберкулеза легких могут быть идентичны с признаками других легочных заболеваний. Микробиологическое обследование является важнейшей составляющей процесса выявления, диагностики и лечения больных туберкулезом. Основным методом ранней диагностики туберкулеза легких считается прямая микроскопия окрашенных мазков из трех образцов мокроты на выявление в них M. tuberculosis (МБТ). Нельзя не учитывать тот факт, что больные активным туберкулезом легких могут долгое время не выделять МБТ. Ранняя диагностика туберкулеза осложняется тем, что не существует какого-либо одного признака, характерного только для этого заболевания, или клинические симптомы отсутствуют вовсе [2,10,3]. При клиническом исследовании заключенных, у которых обнаружена патология на флюорограммах, врач выявляет кашляющих и выделяющих мокроту лиц [4,7]. У этих лиц проводят троекратное исследование мокроты на МБТ. Выявление в окрашенных по Цилю-Нильсену образцах мокроты кислотоустойчивых микобактерий дает возможность рано диагностировать туберкулез легких. Обнаружение больных туберкулезом легких, в мокроте которых микобактерии определяются методом простой микроскопии, является согласно рекомендациям ВОЗ одним из главных компонентов борьбы с туберкулезом [20,19]. Однако возможны случаи, когда у больных с положительным результатом бактериоскопии мокроты при последующем посеве на плотные питательные среды (Левенштейна-Йенсена, Финн II) микобактерии туберкулеза не удается выделить [2,15,21]. Отдельной проблемой диагностики туберкулеза легких многие авторы признают абациллярный туберкулез. Известно, что МБТ вырастают на плотных питательных средах не ранее чем через недель и не во всех случаях максимально. Именно это является трудной проблемой для диагностики [20,13]. В последние годы для ускоренного определения лекарственной устойчивости применяется радиометрический метод с использованием автоматической системы BACTEC – () TB (Becton Dickinson Diagnostic Sistems Sparks MD), который позволяет выявлять лекарственную устойчивость МБТ на жидкой среде Middlebrook 7H10 через дней. Авторами указывается на сложности в диагностике устойчивости микобактерий, т.к. не выработаны единые стандарты по определению чувствительности к противомикробным препаратам второго ряда [4,7,16]. Согласно определению ВОЗ и Международного союза борьбы с туберкулезом и заболеваниями легких, выделяют два вида лекарственной устойчивости: первичную и вторичную, или приобретенную. ПЛУ наблюдается у больных, которые никогда ранее не получали противотуберкулезных препаратов более 1 месяца. Эти больные первоначально инфицируются лекарственно – устойчивыми штаммом микобактерий туберкулеза. Вторичная, или приобретенная, лекарственная устойчивость (ВЛУ) к противотуберкулезным препаратам развивается во время лечения в результате неправильного ведения больного или невыполнения больным врачебных рекомендаций и прерывания лечения [5,2,20,12]. 17

SAĞLAMLIQ – № 2. Анализ проведенный ВОЗ за – годы показал, что в мире наиболее распространена лекарственная устойчивость (ЛУ) к изониазиду (до 42% в некоторых регионах). Резистентность к изониазиду и стрептомицину превалирует над устойчивостью к рифампицину и этамбутолу. Устойчивость к 4 препаратам чаще встречается у пациентов ранее получавших лечение, чем у пациентов с новыми случаями туберкулеза [10,13,6]. Полученные данные показали амплификацию лекарственной устойчивости, причем главным фактором, способствующим амплификации, является моноустойчивость к изониазиду или стрептомицину [22,19,6]. Отчеты за , , г.г. доказали, что лекарственно – устойчивый туберкулез, в том числе и с МЛУ, распространен повсеместно. Наиболее высок уровень лекарственной устойчивости в странах бывшего Советского Союза. В этих странах широко распространена лекарственная устойчивость к 3 и 4 препаратам одновременно [1,15,6]. Представляют интерес данные авторов по изучению структуры лекарственной устойчивости к различному числу противотуберкулезных препаратов. Удельный вес МБТ, устойчивых к 1 противотуберкулезному препарату уменьшился в 3,6 раза, составил 14,8%, также произошло уменьшение в 1,7 раза частоты штаммов МБТ, устойчивых к 2 препаратам, что составило 16,4%. В то же время произошло увеличение ЛУ к МБТ к 3,4 противотуберкулезным препаратам и более. Так, частота лекарственно устойчивых МБТ к 3 препаратам увеличилась в 1,7 раза и составила 22,2%. Что касается устойчивости к 4 препаратам и более, то увеличение произошло в 7,9 раза и составило 46,7% [2,10,13,14]. В противотуберкулезных учреждениях пенитенциарной системы Федеральной службы исполнения наказаний России у бактериовыделителей, состоящих на учете на конец г. МЛУ МБТ диагностирована в 33,7% случаев [7,10,8], в то время как в гражданском секторе у того же контингента в 20,3% [2,11,8]. Установлено, что среди заключенных уровень первичной устойчивости МБТ был статистически значимо выше, чем среди гражданского населения. Одной из существенных причин высокого показателя лекарственной резистентности МБТ, в том числе и множественной, является неконтролируемое неадекватное лечение [4,2,3]. Мужской пол, неадекватное предшествующее или настоящее лечение по поводу туберкулеза в течении более 4 недель, наличие фиброзно-кавернозного туберкулеза и пребывание в местах лишения свободы в прошлом являются существенными факторами риска развития как устойчивости МБТ к любому препарату 1 ряда, так и МЛУ. Больные с лекарственной устойчивостью, особенно МЛУ труднее поддаются лечению, и при назначении препаратов только 1 ряда выживаемость в этой группе пациентов невысока [4,7,16]. Показатели эффективности лечения при применении стандартной схемы химиотерапии настолько низкие, что не могут использоваться при лечении больных с МЛУ. В клинических исследованиях исходов лечения ТБ с МЛУ смертность варьирует до 37%. Благоприятный исход лечения чаще возможен, когда в схему включены по меньшей мере 3 препарата, к которым микроорганизм сохранил чувствительность. Недавнее исследование, проведенное в Архангельске, продемонстрировало уровень смертности 16,7% и уровень неудач 66,7% в лечении больных ТБ с МЛУ [11]. Предполагается, что разработка новых схем лечения, усовершенство-вание диагностических методов, создание международных стандартов по определению чувствительности к препаратам второго ряда даст возможность эффективнее диагностировать и лечить туберкулез. Комбинации резервных противотуберкулезных препаратов и длительность их применения еще полностью не разработаны в контролируемых клинических испытаниях и до сих пор несет, в основном, эмпирический характер. Комбинация фторхинолона, пиразинамида и этамбутола проявляет активность в отношении штаммов с множественной лекарственной резистентностью, но не достигает уровня активности комбинации изониазида, рифампицина и пиразинамида в отношении чувствительных микобактерий [1,11]. 18

SAĞLAMLIQ – № 2. В настоящее время для лечения больных-осужденных лекарственно резистентным туберкулезом предложено большое число различных режимов химиотерапии. Стратегию и тактику химиотерапии с МЛУ ТБ определяют результаты проведенных исследований в области клинической и экспериментальной фармакологии. Полученные данные по изучению особенностей фармакокинетики препаратов, их взаимодействия, легли в основу разработки лечебных режимов лекарственно резистентного туберкулеза [14,6,8]. В последние годы в связи с увеличением числа больных первичным туберкулезом с множественной лекарственной устойчивостью (МЛУ) МБТ предложено при подозрении на МЛУ туберкулез (при контакте с больными МЛУ туберкулезом) у впервые выявленных больных изначально (до получения данных о чувствительности МБТ) применять режимы химиотерапии, включающие препараты группы фторхинолонов (ФХ) [4,10,7]. Такая тактика позволяет значительно повысить эффективность лечения этого контингента больных, что делает использование ФХ в лечении МЛУ туберкулеза актуальным [7]. Однако побочные реакции, вызываемые ими, могут ограничить возможности проведения полноценного курса противотуберкулезной химиотерапии. С этой точки зрения среди ФХ оптимален левофлоксацин, который сочетает высокую эффективность и благоприятный профиль безопасности [9,12]. Использование препаратов хинолоновой группы обосновано достаточно низкой частотой ЛУ, которая по данным литературы составляет от 10,6 до 17,8% [5,4,2,22]. Применяют преимущественно монофторированные препараты – ципрофлоксацин, офлоксацин и дифторированные – лалифлоксацин. По некоторым данным [10] наиболее эффективны офлоксацин ( мг/сут) и таваник ( мг/сут). Вынужденной мерой является использование резервных ПТП (циклосерин, ПАСК, протанамид), несмотря на то, что они обладают меньшей противотуберкулезной активностью и чаще вызывают побочные эффекты. Полирезистентность МБТ оправдывает назначение в качестве основных противотуберкулезных средств фторхинолонов и амикацина или капреомицина (10 мг/кг) внутримышечно [20]. В г. В.Ю. Мишустин и другие установили, что МЛУ МБТ может считаться не только с основными противотуберкулезными препаратами (ПТП) (стрептомицином, пиразинамидом и этамбутолом), но и резервными (этионамидом, канамицином, капреомицином, циклосерином, парааминоса-лициловой кислотой (ПАСК) и фторхинолонами). Была предложена клиническая классификация с выделением 2 групп больных: 1ая группа – пациенты с МЛУ МБТ к основным ПТП, 2ая группа – с МЛУ к сочетанию основных и резервных ПТП. При МЛУ к основным ПТП резервные препараты могут оказать бактериостатическое действие на МБТ и химиотерапия может оказаться эффективной. В г. Эксперты ВОЗ обратили внимание на эту проблему в виду роста частоты случаев лекарственной устойчивости к основным и резервным ПТП и эмпирически вычислили больных с так называемой extensively drug – resistance (XDR). Под этим термином подразумевалась устойчивость МБТ к изониазиду, рифампицину в сочетании с 3 из 6 резервных ПТП (канамицин, амикацин, капреомицин, тиамиды, циклосерин, ПАСК и фторхинолоны). Тем самым фактически фторхинолоны приравнивались к изониазиду и рифампицину, о чем еще в году писал В.Ю. Мишустин. Среди подходов к химиотерапии больных с туберкулезом с МЛУ МБТ экспертами ВОЗ рекомендована программа DOTS – plus, которая ориентирована только на больных с устойчивостью к основным ПТП [18,19]. По данным больные туберкулезом, освобожденные из заключения, своевременно за противотуберкулезным лечением обращаются лишь в % случаев, а недолеченный туберкулез завершается не выздоровлением, а развитием лекарственной устойчивости микобактерий туберкулеза [6]. Современное неблагополучие по туберкулезу во многих странах обуславливает высокая распространенность болезни среди социально – дезаптированных групп населения. 19

SAĞLAMLIQ – № 2. Пенитенциарные учреждения (ПУ) всегда представляли собой высокий резервуар туберкулезной инфекции, в виду комплекса неблагополучных факторов присущих данной категории людей. В наше время особую обеспокоенность в ПУ вызывает распространение туберкулеза с высоким удельным весом лекарственно резистентных штаммов микобактерий туберкулеза. Такая обстановка оказывает негативное влияние не только на эпидемическую ситуацию в местах лишения свободы, но и на общество в целом. Вопрос об эффективности лечения больных туберкулезом легких с лекарственной устойчивостью к сочетанию основных и резервных препаратов остается открытым. Таким образом, на возникновение туберкулеза в УИН влияют множество факторов, выделить какой-то, оказывающий наибольшее влияние, не представляется возможным. Только оценка всех факторов риска заболевания туберкулезом у заключенных, своевременная профилактика, ранняя диагностика и адекватное лечение позволяют осуществить контроль над туберкулезом в местах лишения свободы. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Абузаров Р.М., Агаев Ф.Ф., Гасымов И.А., Гезалов О.И., Рюш-Гердес С. Туберкулез с множественной лекарственной устойчивостью в Азербайджане с гг. Азербайджанский Медицинский Журнал, , №1, с 2. Агаев Ф.Ф., Алиев Л.Л., Меджидов Ф.А., Мустафаев Д.И., Хирургическое лечение больных лекарственно-устойчивым туберкулезом. Туберкулез в России, , Материалы 8-го Российского Съезда фтизиатров, с 3. Агаев Ф.Ф. Ситуация с туберкулезом в Азербайджане. Международная конференция «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии» Алма-Аты, Казахстан, декабря, , с. 4. Борьба с туберкулезом в тюрьмах. Справочник для руководителей программ; Пер с англ. Анжи Боне, Энн Эртс, Малгоша Гржемска и др. М., 5. Визель А.А. Гурылева М.Э. Туберкулез. Под ред. М.И. Перельмана., М., с 6. Гордиенко С. М. Туберкулез. Оценка ситуации. Здоровье Украины. № с. 16–17 7. Кононец А.С. Особенности течения туберкулеза легких среди контингента пенитенциарных учреждений: Автореферат диссертации кандидата мед. наук. М., 8. Кононец А.С. Лекарственно-устойчивый туберкулез легких в исправительных учреждениях уголовно-исполнительной системы. Человек. Преступление и наказание ,№4., 9. Коломиец В.М., Абрамов А.В., Кудинов С.М., Пукинский В.Г. Экстренная диагностика аггравации и симуляции туберкулеза у социально-дезадаптированных лиц. Тезисы доклада РАЕН. ,с Мишин В.Ю., Чуканов В.И., Васильева И.А. Эффективность лечения туберкулеза легких, вызванного микобактериями с множественной лекарственной устойчивостью. Проблемы туберкулеза. №12, с Мишин В.Ю. Режимы химиотерапии. В кн.: Перельман М.И. Фтизиатрия: Национальное руководство. М., ,с Скворцова Л.А., Павлова М.В., Сапожникова Н.В., Вишневский Б.И., Нарвская О.В. Туберкулез сегодня: особенности возбудителя, клиника и лечение. Проблемы туберкулеза и болезней легких. , №, с Скрягина Е.М., Гуревич Г.Л., Зюзиков В.Ф. Лекарственная устойчивость при туберкулезе в Республике Беларусь. Пульмонология. Сборник-резюме. Москва. с Соколова Г.Б., Богадельникова И.В., Бирон М.Г. и др. Клинико-рентгенологические и бактериологи-ческие особенности лекарственно-резистентного seafoodplus.infoмы туберкулеза №, с Хоменко А.Г. Туберкулез вчера, сегодня, завтра. Проблемы туберкулеза. №8. с Шилова М.В. Туберкулез в России в г. Воронеж; Huebner R.E. seafoodplus.info Survey of physician use of radiography and sputum smear microscopy for tuberculosis diagnosis and followup in Botswana. Int. J. Tuberculosis Lung Dis. V.1, N 4. P Lienhardt C., Rodriges L.C. Estimation of the impact of the human immunodeficiency virus infection on tuberculosis: tuberculosis risks re-visited. Int. J. Tuberc. Lung Dis. V.1 N3. P Managing tuberculosis at district level. A training course. WHO Tuberculosis Programme. Geneva WHO/TB/ Pomerantz B.J., Cleveland J.C. Jr., Olson Hk., et all. Pulmonary resection for multi-drug resistant tuberculosis. J. Thorac Cardiovasc Surg. ; P Treatment of Tuberculosis: Guidelines in the World. Report No3. WHO. Geneva Yerokhin V.V., Punga V.V., Rybka L.N. Tuberculosis in Russia and the problem of multi ple drug resistance. Ann. N.Y. Acad. Sci. Vol. , P. Daxil olub: 20

SAĞLAMLIQ – № 2. DƏRMANLARA REZİSTENTLİK FTİZİATRİYANIN ƏSAS PROBLEMLƏRİNDƏN BİRİDİR Bayramov R.İ. ATU, Ağciyər xəstəlikləri kafedrası Dünyada vərəm xəstəliyinə qarşı aparılan mübarizə tədbirlərinə baxmayaraq, bu yoluxucu xəstəlik hal-hazırda da tibbin aktual problemlərindən biri olaraq qalmaqdadır. Təxminən yarım əsr bundan əvvəl, vərəm əleyhinə preparatların kəşfindən sonra vərəmin müalicəsi çox da uzun müddətli olmamış ( ay), aparılan müalicə gözlənildiyindən də yaxşı effekt vermişdir ki, bu da vərəmin müalicəsi probleminin həll olunmuş məsələ olduğu haqqında əsaslandırılmamış fikirlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Vərəmin müalicəsinin davametmə müddəti və intensivliyi patoloji prosesin yayılma dərəcəsindən və ağırlığından, bəlğəmdə vərəm çöpü ifrazından asılıdır. Aparılan kimyəvi terapiyanın effektivliyi vərəm çöpü ifrazının kəsilməsi, kliniki, rentgenoloji və laborator göstəricilərin dinamikasına əsasən qiymətləndirilir. Vərəmin ən məhdud formasının belə müalicəsi ən azı ay aparilmalıdır. Aparılan müalicə həmişə effektli olmur. Bunun səbəbləri içərisində vərəm əleyhinə preparatların əlavə təsirlərinin olması, vərəmlə yanaşı xəstəliklərin olması, vərəm əleyhinə preparatlarla təchizatın pis olması, preparatların qəbuluna nəzarətin olmaması, dərmanların qeyri-düzgün və fasilələrlə qəbulu əsas yerləri tutur. Bütün bunlarla yanaşı vərəm əleyhinə müalicənin effektsiz olmasının səbəblərindən ən əsası dərmanlara rezistentliyin olmasıdır. Dərmanlara davamlı ağciyər vərəmi dedikdə xəstələrin bəlğəmində bir və ya bir neçə vərəm əleyhinə antibakterial preparata qarşı davamlı vərəm çöplərinin tapılması nəzərdə tutulur. Belə ki, vərəm əleyhinə kimyəvi terapiya zamanı mikobakteriyaların bir qrupu persistə edərək, əsasən hüceyrə (faqositlərin) daxilində qalır ki, bu mikobakteriyalara da, vərəm əleyhinə preparatların əksəriyyəti təsir göstərmir. Müəyyən olunmuşdur ki, monoterapiya (bir vərəm əleyhinə preparatla müalicə), dərmanların qeyri düzgün və fasilələrlə qəbulu az bir müddətdə vərəm çöplərinin dərmanlara qarşı davamlı formalarının yaranmasına səbəb olur. Vərəm zamanı dərmanlara qarşı rezistentliyin 2 forması var: I-birincili rezistentlik, bu hal insanların dərmanlara davamlı cöplərlə yoluxub xəstələnməsi nəticəsində meydana çıxır. II-ikincili rezistentlik, bu zaman qeyri-düzgün müalicə nəticəsində (monoterapiya, səhv müalicə, fasilələrlə və ya natamam müalicə və s.) xəstələrdə dərmanlara davamlılıq formalaşır. Bu xəstələrdən digər insanlar yoluxub xəstələndikdə isə, həmin xəstələrdə birincili rezistentlik müşahidə olunur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatında qeyd edilir ki, ilbəil vərəmlə xəstələnmə nisbətən azalsa da, bu çox zəif sürətlə baş verir. Belə ki, ci ildə dünyada 9 milyon insan vərəmlə xəstələndiyi halda, cu ildə bu göstərici milyon olmuşdur[28]. Ancaq bunun əksinə olaraq dünyada vərəmin dərmanlara davamlı formalarının rast gəlmə tezliyi artmaqda davam edir. Dərmanlara davamlı ağciyər vərəmi yüksək epidemioloji təhlükəliliyi və letallığın çox olması ilə müşayiət olunan ağır və xüsusi yoluxucu xəstəlikdir [5]. Dərmanlara davamlı vərəm xəstələri uzun müddət vərəm çöpləri ifraz edir və beləliklə ətrafdakıların dərmanlara davamlı törədicilərlə yoluxmasına səbəb olur. Dərmanlara davamlı vərəm çöpləri ifraz edən xəstələrin sayı nə qədər çox olarsa, bu çöplərlə ətrafdakı sağlam insanların yoluxması və birincili davamlı vərəmlə xəstələnmə ehtimalı bir o qədər yüksək olur. Son illər epidemioloji vəziyyətin pisləşməsi ilə əlaqədar olaraq əsas qrup vərəm əleyhinə dərmanlara qarşı davamlılığın rast gəlməsi artmışdır. ÜST-nın təsnifatına əsasən vərəm mikobakteriyalarının dərmanlara davamlılığının aşağıdakı növləri var: - monorezistentlik, bir vərəm əleyhinə praparata qarşı rezistentlik olur - polirezistentlik, izoniazid və rifampisin kombinasiyası istisna olmaqla iki və daha çox preparata qarşı rezistentlik olur 21

SAĞLAMLIQ – № 2. - multirezistentlik, ən azı izoniazid və rifampisinə davamlılığın olmasıdır. - dərmanlara qarşı geniş rezistentlik, bu halda izoniazid və rifampisinə davamlılığın olması ilə yanaşı, ftorxinolonlara və aminoqlikozidlərə qarşı da rezistentlik olur - total rezistentlik, bütün vərəm əleyhinə dərmanlara qarşı rezistentlik olur Dərmanlara qarşı rezistentliyin formalaşması adaptasiya, mutasiya və seleksiya yolu ilə baş verir. Müəyyən olunmuşdur ki, dərmanlara davamlı mutant mikobakteriyaların rast gəlmə tezliyi müxtəlifdir. Belə ki, patoloji prosesdə hər 1 milyon vərəm çöpündən 1-i izoniazid və streptomisinə qarşı, hər milyondan biri rifampisinə qarşı, hər mindən biri isə etambutola qarşı rezistent mutant mikobakteriyalar olur. Nəzərə alsaq ki, 2 sm diametri olan kavernada təxminən milyon vərəm çöpü olur, bu halda orada bütün preparatlara qarşı davamlı mutant çöplərə rast gəlinir. Düzgün və adekvat müalicə zamanı bu mutant çöplər praktiki olaraq heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Ancaq qeyri düzgün müalicə nəticəsində dərmanlara davamlı mutant çöplər sürətlə artıb çoxalır [6]. Multirezistent ağciyər vərəmi olan xəstələr rast gəlmə tezliyinə və epidemioloji təhlükəliliyinə görə dünyada aktual olan problemlərdən biridir. Belə ki, ÜST-nın məlumatına əsasən dünyada aşkar olunan ilkin vərəm xəstələrinin 3,7%-də, əvvəllər müalicə almış vərəm xəstələrinin isə 20%-də multirezistent formaya rast gəlinir. Rusiyada ilkin aşkar olunmuş xəstələrin 17%-dən çoxunda multirezistentlik müşahidə olunur[3]. ÜST-na görə ci ildə dünyada nəfər multirezistent formalı vərəm xəstəsi aşkar olunmuşdur ki, bunların da 60%-i Braziliya, keçmiş SSRİ respublikaları, Hindistan, Çin və Cənubi Afrikanın payına düşür[26]. ci ildə isə bu xəstələrin sayı artaraq nəfər olmuşdur. Rusiya Tibb elmləri Akademiyasının Mərkəzi Elmi-tədqiqat Vərəm İnstitutunun məlumatına görə ci ildə əvvəllər vərəm əleyhinə müalicə almamış, ilkin aşkar olunmuş vərəmli xəstələrin 50%-də dərmanlara rezistentlik aşkar olunmuşdur ki, onlardan 27,7%-də multirezistentlik olmuşdur. Vərəmin xroniki formalarında isə rezistentlik 95,5%-dək müşahidə olunur [7]. ÜST-nın məlumatına əsasən ci ildə ilkin aşkar olunan xəstələr arasında vərəmin multirezistent formalarının rast gəlməsi ölkəmizdə 22% təşkil etmişdir. ci ildə isə Rusiyada ilkin aşkar olunmuş vərəm xəstələrinin 28%-də multirezistentlik aşkar olunmuşdur. cı ildən etibarən dərmanlara qarşı geniş davamlılığı olan vərəm haqqında ilk məlumatlar verildi ki, bu da multirezistent formalı vərəmdən daha ağırdır [9,25]. Bundan bir il sonra Avropada bütün birinci sıra və həssaslıq təyin olunan ikinci sıra vərəm əleyhinə preparatlara qarşı rezistent olan vərəmli xəstə aşkar olunmuşdur [14,12,13]. cu ildə isə İranda test aparılan bütün vərəm əleyhinə preparatlara qarşı davamlı, yəni total rezistentlik olan vərəmli xəstə müəyyən edilmişdir [22]. ci ildə Hindistanda da 12 nəfər xəstədə dərmanlara qarşı total rezistentlik aşkar olunmuşdur [30,19]. Bəzi hallarda laborator müayinə nəticəsində hər hansı bir preparata qarşı səhvən rezistentliyin olması müəyyən edilə bilər. Buna görə də ÜST vərəm əleyhinə dərmanlara qarşı rezistentliyin təyini üçün beynəlxalq səviyyədə qəbul edilmiş standartlaşdırılmış testlərdən istifadə etməyi tövsiyyə edir [23]. ÜST multirezistent və dərmanlara qarşı geniş davamlılığın qarşısının alınması üçün etibarlı diaqnostikanın olmasını vacib hesab edir [20,24]. “Vərəmi dayandır” strategiyasına uyğun olaraq ÜST həm dərmanlara həssas, həm də davamlı xəstələrin geniş miqyaslı müalıcəsinin effektivliyini nəzarətdə saxlamağı tövsiyyə edir [17]. cu ildə ÜST-nın assambleyasının qərarına əsasən ölkə multirezistent vərəmə qarşı birgə mübarizə haqqında qərar qəbul edib [27]. Aşkar olunan mikobakteriya ifraz edən ağciyər vərəmi olan xəstələrin % -ni residiv olan xəstələr təşkil edir [15,28]. Ağciyər vərəminin residivi olan xəstələr arasında multirezistent formalara, ilkin aşkar olunan xəstələrə nisbətən 5,5 dəfə çox rast gəlinir[21,29]. Bu baxımdan da ağciyər vərəminin residivi olan xəstələr xüsusi epidemioloji təhlükəli hesab olunur [19,11,10,16]. O da qeyd olunur ki, dünyada olan vərəm xəstələrinin 1/3-i qeydiyyata alınmır və bu xəstələrin aqibəti bilinmir. Həmçinin, dərmanlara davamlı ağciyər vərəminin rast gəlmə tezliyinin artması və standart kimyəvi terapiyanın effektsiz olması yeni müalicə metodlarının tapılmasını vacib edir[1,2,8]. Həm də dərmanlara davamlılıq olduqda ikinci sıra rezerv vərəm əleyhinə dərmanların istifadəsinə ehtiyac olur ki, bu preparatlar da həm məhduddur, həm də onların vərəm əleyhinə aktivliyi əsas qrup dərmanlardan xeyli aşağıdır. Rezerv preparatların həm də çox toksiki 22

SAĞLAMLIQ – № 2. olması müalicə zamanı xəstələrdə əlavə təsirlərin meydana çıxmasına səbəb olur ki, bu da digər müalicə üsullarının tətbiqini aktuallaşdırır. Aşkar olunan vərəm xəstələri arasında birincili və ikincili multirezistent formaların rast gəlmə tezliyi, onların kliniki xüsusiyyətləri və müxtəlif xarakterli dərmanlara davamlılıq zamanı vərəmin müalicəsinin effektivliyinin artırılması haqqında ədəbiyyatlarda ətraflı məlumatlara rast gəlinmir. Bundan başqa dərmanlara davamlı ağciyər vərəmi olan xəstələrin kompleks müalicəsində antibakterial preparatlarla yanaşı patogenetik müalicə məqsədilə tuberkulinoterapiya və kollapsoterapiyanın tətbiqi haqqında elmi ədəbiyyatlarda tək-tək məlumatlar olsa da [4] hal - hazıradək müxtəlif qrup dərmanlara davamlı ağciyər vərəmi olan xəstələrin müalicəsi zamanı tuberkulinoterapiya və kollapsoterapevtik üsulların (süni pnevmotoraks və pnevmoperitoneum) optimal tətbiq vaxtı və müddəti haqqında ədəbiyyatlarda məlumat yoxdur. Buna görə də, müasir ftiziatriyanın qarşiya qoyduğu əsas və vacib məsələlərdən biri dərmanlara davamlı ağciyər vərəmi olan xəstələrin aşkar olunaraq düzgün, kompleks müalicəsi nəticəsində həm onların sağlamlığının bərpa olunması, həm də, ətraf üçün yüksək epidemioloji təhlükəliliyə malik olan infeksiya rezervuarının aradan qaldırılmasıdır. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Васильева И.А. Эффективность химиотерапии больных лекарственно-устойчивым туберкулезом легких: seafoodplus.info д-ра seafoodplus.info – Мс. 2. Ерохин В.В., Гедымин Л.Е., Лепеха Л.Н. и др. Особенности морфологии лекарственно-устойчивого туберкулеза легких// Материалы VII Российского съезда фтизиатров: «Туберкулез сегодня». – МС 3. Какорина Е.П., Михайлова Л.А., Михайлова Ю.В. и др. Туберлулез в Российской Федерации. Аналитический обзор основных статистических показателей по туберкулезу, используемых Российской Феерации. – М с. 4. Кильдюшева Е.И., Скорняков С.Н., Егоров Е.А. seafoodplus.info Особенности применения искусственного пневмоторакса на этапах лечения деструктивного туберкулеза легких. // Материалы VIII Российского съезда фтизиатров: «Туберкулез в России».МС 5. Мишин seafoodplus.infoвенно-устойчивый туберкулез легких. Учебное пособие для seafoodplus.info 6. Мишин В.Ю. Современная стратегия лечения лекарсвенно-устойчивого туберкулеза легких//Лечащий врач№ С 7. Чуканов В.И., Мишин В.Н., Наумов В.Н. Особенности лечения лекарственно-устойчивого туберкулеза легких.//Кубанский научный seafoodplus.infoк№4(58).-С 8. Шилова М.В. Туберкулез в России в году. Воронеж. с. 9. Centers of Disease Control and Prevention. Emergence of Mycobacterium tuberculosis with extensive resistance to second-line drugs worldwide. MMWR Morb Mortal Wklu Rep ; Gabriela M., Gomes M., Ricardo Aguas seafoodplus.info How host heterogeneity governs tuberculosis reinfection?//Proceedings Biological sciences/ The Royal Society. – – Vol, №P Lee J., Lim H-J, Cho Y-J et al. Recurrence after successful treatment among patients with multidrug-resistant tuberculosis//International Journal of Tuberculosis and Lung DiseasesVol, №P Migliori GB, De laco G, Besozzi G, et al. First tuberculosis cases in Italy resistant to all tested drugs. Euro Surveil. ; 12(20): pii= Migliori GB, Ortmann J, Girardi E et al. Extensively drug-resistant tuberculosis, Italy and Germany. Emerging Infectious Diseases, ; Migliori GB, Loddenkemper R, Blasi F and Raviglione MC. years after Robert Kochs discovery of tubercle bacillus: the new XDR-TB threat. Is “science” enough to tackle the epidemic? Eur Respir J ; Marcos Burgos, Kathryn DeRiemer et al. Effect of drug resistance on the generation of secondary cases of tuberculosis// Journal of infectious diseases. – –VolP. 23

SAĞLAMLIQ – № 2. Marieke J. Van der Werf, Miranda seafoodplus.infodam et al. Multidrug resistance after inappropriate tuberculosis treatment: a meta-analysis.//European Respiratory JournalVol, №6-P Raviglione MC, Uplekar MW. WHOs new Stop TB Strategy. Lancet ; Racil H.,.Ben Amar J, Mami M., Chabbou A. Predictive factors for recurrence of pulmonary tuberculosis in Tunisia: a retrospective study//seafoodplus.infoatory.- – Vol,№P Times of india. New deadlier form of TB hits India. Jan 7, The Tuberculosis Coalition for Technical Assistance. International Standards of Care. seafoodplus.info int/tb/publications//istc_ report_seafoodplus.info (accessed 12 January ) Tuberculosis / From basic science to patient care/ Juan Carlos Palomino, Sylvia Cardoso Leao, Viviana Ritacco. – P Velayati AA, Masjedi MR, Farnia P, seafoodplus.info Emergence of new forms of totally drug-resistant tuberculosis bacilli: super extensively drug-resistant tuberculosis of totally drug-resistant strain in Iran. Chest ; WHO. Guidelines for the programmatic management of drug-resistant tuberculosis: Emergency Update WHO/HTM/TB/ Geneva, Switzerland: WHO, WHO. Guidelines for the programmatic management of drug-resistant tuberculosis. Update. WHO/HTM/TB/ Geneva, Switzerland: WHO, World Health Organization (WHO). Extensively drug-resistant tuberculosis (XDR TB): recommendations for prevention and control. Weekly Epidemiol Record ; WHO. Global Tuberculosis Control WHO/HTM/TB/ Geneva, Switzerland: WHO, WHO. 62nd World Health Assembly. Prevention and control of multidrug-resistant tuberculosis and extensively drugresistant tuberculosis. WHA 8th plenary meeting, May 22, A62/VR/8. seafoodplus.info (Accessed 12 January ) World Health Organization. Global tuberculosis control: surveillance, planning, financing WHO/HTM/TB/Geneva, Switzerland: WHO, World Health Organization . Multidrug and extensively drug-resistant TB (M/XDR-TB): Global report on surveillance and response. – Geneva, Switzerland: WHO, Zarir F Udwadia, Rohot a Amale, Kanchan K Ajbani, Camilla Rodrigues. Correspondence: Totally Drug-Resistant Tuberculosis in India. Clin infect Dis, published online December 21, doi: /cid/cir Daxil olub: НОРМОТЕНЗИВНАЯ ГЛАУКОМА: ПАТОГЕНЕЗ, КЛИНИКА, ЛЕЧЕНИЕ. Эфендиева М.Э. Национальный Центр Офтальмологии имени акад. Зарифы Алиевой, г. Баку, Азербайджан. Ключевые слова: нормотензивная глаукома, патогенез, клиника, лечение Нормотензивная глаукома (НГ) является одной из самых трудно диагностируемых нозологических форм глаукомы, даже в таких развитых странах как Англия и Германия в 50% случаев НГ не выявляется на ранних стадиях заболевания[13]. Первое упоминание о глаукоме нормального давления (ГНД) приходится на середину 19 века, когда впервые Albrecht von Graefe описал 24

SAĞLAMLIQ – № 2. изменения в поле зрения, схожие с изменениями при глаукоме, но не сопровождающиеся подъемом внутриглазного давления (ВГД) [21,30], однако достаточно долгое время существование глаукомы нормального давления большинством офтальмологов отрицалось [10]. На сегодняшний день считается, что НГ – это прогрессирующая оптическая нейропатия с хронической потерей ганглиозных клеток сетчатки вследствие генетически обусловленной гиперчувствительности к повышению внутриглазного давления (ВГД), на которую оказывает влияние и сосудистые факторы, в частности ишемия и вазоспазм [10,25,18,29]. Считается, что ГНД встречается чаще у женщин, чем у мужчин. Как правило, возникает в возрасте старше 60 лет и чаще у представителей стран Японии и Кореи [25,22,26,29], однако у пациентов с близорукостью НГ может встречаться и в более раннем возрасте[25]. Существующая в литературе последних лет значительная дискуссия в широких кругах офтальмологов показало отсутствие согласия относительно четкого определения глаукомы нормального давления. Ряд исследователей рассматривают НГ как диагностическую и терапевтическую дилемму, поскольку не знают, как ее расценивать и каков механизм ее патогенетического развития. Некоторые считают, что ГНД есть разновидность ОУГ с внутриглазным давлением в пределах нормы [24, 4, 11, 12, 12, 2,5], другие рассматривают ее как отдельную нозологическую единицу, рассматривая в процессе ее развития и наличия прогрессирующей оптической нейропатии сосудистую роль [21,17]. Ряд авторов ставят под сомнение само понятие НГ, утверждая, что ВГД является непрерывной переменной без разделения ее на нормальное и ненормальное давление [17,25,24,27]. Долгое время ГНД вообще рассматривалось ни как самостоятельное заболевание и или какая-то разновидность глаукомы, а как всего лишь термин, который объединяет различные заболевания, сочетающий характерные для глаукомы изменения в поле зрения, атрофию ДЗН с экскавацией, открытый угол передней камеры и уровень ВГД в пределах нормальных значений. Так считается, что к данному симптомокомплексу можно отнести «перегоревшую глаукому», возникающую у очень старых больных вследствие спонтанного снижения ВГД, по причине атрофии цилиарного тела или ОУГ с подъемом ВГД в ночные часы, когда тонометрию не проводят, или глаукому с низкой толерантностью ДЗН к офтальмотонусу. Также можно отнести изменения схожие с глаукоматозными, которые возникли при острых нарушениях гемодинамики, «инфаркте зрительного нерва», передней ишемической нейропатии, высокой степени миопии и врожденных аномалиях ДЗН: «косой диск», колобома [ 29,4,11,12,12,2]. Как правило, болезнь протекает бессимптомно и проявляется чаще всего у лиц преклонного возраста (73% случаев) уже на продвинутых стадиях процесса (развитой и далекозашедшей), а в 50 % случаев диагноз вообще не бывает своевременно установлен [21,25,4]. По данным Beaver Dam Eye Study частота встречаемости НГ у пациентов в возрастной группе 43–54 лет составляет – %, а у лиц старше 75 лет до 1,6% [22,29]. Ряд авторов указывает на высокую частоту распространенности в странах Европы глаукомы нормального давления (ГНД) от 11 до 30%. Согласно Barbados Eyes Studies в 1/3 случаев у пациентов с ОУГ диагностируется нормотензивная глаукома (НГ), а по данным крупных эпидемиологических исследований в Северной Америке, Европе и Австралии распространенность НГ составляет почти половину диагностированной ОУГ. Причем, согласно Baltimore Eye Study и Nationwide Glaucoma Survey in Japan в популяции японцев НГ превалирует над ОУГ в ,5 раза [22,29,19,31,1]. По данным Лоскутова И.А. и соавтр. (г.) в ходе скрининговых исследований почти у каждого 5-го возникало подозрение на глаукому, причем поводом для подозрения было давление в пределах seafoodplus.info и больше, и у каждого 5-го была диагностирована глаукома[9]. А согласно Волкову В.В., ( г.) у каждого второго болезнь 25

SAĞLAMLIQ – № 2. возникает и прогрессирует при ВГД не более 25 seafoodplus.info(по Маклакову), т.е. при истинном внутриглазном давлении (Po) порядка seafoodplus.info и частота распространенности такой формы глаукомы составляет от 15% до 30%, а в ряде случаев и даже более 60% [3]. Достаточно долгое время патогенез НГ носил чисто теоретический характер, так как не имел под собою каких либо подтвержденных объективных данных. Еще в году Jaeger выдвинул сосудистую теорию развития НГ, указывая на нарушение кровообращения в заднем отделе глазного яблока как на основной ведущий фактор. Позднее многие исследователи пытались доказать развитие ГНД с изменениями общего сосудистого состояния [20]. По данным Козлова В.И. и соавтор. (г). в развитии НГ ведущую роль играет выраженные склеротические изменения головного мозга и магистральных сосудов и имеет место нарушение ликвороциркуляции головного мозга [8]. Сторонники сосудистой теории развития НГ в свое подтверждение приводят снижение перфузионного давления, обнаруживаемое у 85% больных с НГ, а также геморрагии на диске, которые выявляются в % случаев при НГ, что объясняют как следствие некоего микроциркуляторного заболевания [16]. Но патогенез НГ и по сей день остается неясным и неизученным до конца. Как правило, в числе сопутствующих ГНД заболеваний отмечают различные сердечно-сосудистые и гематологические нарушения, ночную системную гипотонию, повышение вязкости крови и плазмы, повышенный уровень холестерина в крови и липидов, сосудистую дизрегуляцию и мигрень [21,25,4, 2,17]. Согласно Страхову В.В. (г.) примерно 1/3 больных с НГ также страдает тиреоидитом [14]. Волковым В.В. (г.) была обнаружена весьма интересная закономерность, частота прогрессирования болезни у пациентов со стойкой артериальной гипотензией составляла 45%%, а у пациентов с системной артериальной гипертензией – всего лишь в 7,5% случаев что, несомненно, указывает на наличие связи между АД и тканеликворным давлением в полости черепа [4,3]. Алябьева Ж.Ю. и соавтор. (г.), считают, что немаловажную роль в развитии ГОН играют нарушения системного артериального давления, глазного и мозгового кровотока. Авторы также указывают на связь ГНД и болезни Рейно, вазоспазма (холодные руки и ноги) в 55% случаев, ночной гипотонии, кардиоваскулярной патологии, высокую частоту инфарктов мозга, мигрени, но чаще всех в их исследовании встречались – вазоспазм и головные боли [2]. Ультразвуковое допплеровское исследование сонных артерий, глазничной артерии (ГА) и центральной артерии сетчатки (ЦАС) установило у части больных наличие гемодинамически значимого стеноза ВСА (внутренней сонной артерии), снижение кровотока по орбитальным сосудам, повышение в них индексов периферического сопротивления [15,6] Снижение скорости орбитального кровотока при НГ позволяет рассматривать сосудистый фактор как один из ведущих в патогенезе данного заболевания [15,6] Керимов К.Т. и соавтор. (г.) выявили сходство в характере снижения хориодального кровотока при миопии высокой степени и глаукомы нормального давления. В частности выраженные изменения гемодинамических параметров были обнаружены у пациентов с НГ, у которых имелся диск с локальной зоной ишемии[7]. Согласно Deborah Kamal ГНД является прогрессирующим заболеванием, хотя болезнь может и не проявляться в течение нескольких лет. Диагноз, как правило, ставится на основании изменений зрительного нерва и дефектов в поле зрения, а также на основании суточного измерения ВГД, а в развитии НГ не исключена роль сосудистой дизрегуляции [22]. На взгляд ряда авторов, определение НГ должно быть основано на характерных глаукомных дисках зрительного нерва и экскавации, коррелирующих с дефектами в поле зрения; внутриглазным давлением соответствующим статистической норме при отсутствии глазных или системных заболеваний способствующих развитию иных форм оптической нейропатий. 26

SAĞLAMLIQ – № 2. Прогрессирование процесса является одним из наиболее важных клинических аспектов в развитии НГ, которое может быть установлено лишь при тщательном изучении и оценке диска зрительного нерва [25,22,24,27]. Ряд авторов считает, что не всех больных с НГ нужно лечить, только если имеется прогрессирование болезни, и в каждом конкретном случае врач сам должен определять риск серьезной потери зрения, прежде чем приступать к снижению ВГД. Перед началом лечения НТГ рекомендуется определить степень риска потери остроты зрения и степень прогрессирования болезни. Считается, что если пациент имеет прогрессивную форму заболевания, то это очень полезно для определения целевого уровня давления. Например, если до лечения ВГД было высокое, то целевой уровень 14 мм или меньше (с минимум 30процентное сокращение), кажется разумным местом для начала. Если до лечения ВГД было среднее, то врач должен стремиться к снижению давления в диапазоне от 10 до 12 мм рт. Как только целевое ВГД было достигнуто, ВГД измерения следует проводить в разное время дня, чтобы исключить суточные колебания. Если наблюдается колебание суточного ВГД и / или прогрессирование зрительных нервов / полей зрения, то следует изменить тактику лечения [25]. По данным ряда исследователей для задержки прогрессирования НГ необходимо снизить ВГД до seafoodplus.info, причем имеются большие разногласия в выборе методов лечения. Одни авторы предлагают консервативное лечение с обязательным включением церебральных дилататоров и блокаторов кальциевых канальцев, иные считают целесообразным применение фистулиризирующих операций. [4,2,16]. В лечении НГ очень много неразрешенных вопросов. Ряд авторов считает, что медикаментозная терапия должна быть направлена на снижение ВГД, другие утверждают, что лечение должно быть комплексным и включать в себя не только гипотензивную терапию, но и нейропротекцию. [4,5]. Считается, что первым этапом в лечении НГ является медикаментозная терапия. Это может быть полезно, чтобы инициировать одностороннее испытание препарата таким образом, чтобы противоположный глаз можно было использовать в качестве контроля для оценки терапевтических и побочных эффектов препарата. Если медикаментозная терапия недостаточно эффективна и / или непереносима, то в достижении целевого уровня ВГД может быть использована лазерная трабекулопластика. В некоторых случаях для получения стойкого снижения ВГД показано проведение фильтрирующих антиглаукоматозных операций. С целью достижения максимального эффекта снижения ВГД при НГ рекомендуют использование антифиброзных агентов, таких как митомицин-С и 5-фторурацила [25]. Но, несмотря на явное снижение ВГД у некоторых пациентов все же отмечается прогрессирование заболевания. Считается, что суточные колеба-ния микроциркуляции зрительного нерва могут играть немалую роль в прогрессировании НГ у пациентов с нарушениями сосудистой регуляции, таких как низкое давление перфузии и нарушение ауторегуляции [25,4,2]. Это, в свою очередь, может привести к нестабильной глазной перфузии и, как следствие ишемии и реперфузионного повреждения. Таким образом, некоторые сосудорасширяющие препараты, такие как блокаторы кальциевых каналов могут применяться у пациентов с НГ и видимыми повреждениями в поле зрения и вазоспастической склонность[25]. Так авторы предлагают использование препаратов: «Brovincamine – селективный церебральный вазодилататор, который используется для улучшения мозгового кровообращения и обмена веществ, было выявлено, что препарат задерживает ухудшение поля зрения у некоторых больных с НТГ [25] и «Нимодипина» – селективный антагонист кальция, как сообщается, при использовании препаратом отмечалось расширение границ поля зрения и улучшение цветового зрения [28]. Вместе с тем есть мнение, что снижение ВГД до уровня меньше 10 27

SAĞLAMLIQ – № 2. seafoodplus.info позволяет приостановить процесс прогрессирования ГНД и уменьшить рост дефектов в поле зрения [20]. Егоров Е.А. (), рекомендует для снижение ВГД на 30% от исходного, применять препараты, не влияющие на сердечнососудистую систему (к примеру, простагландины), или бримонидина, что при своевременно начатом лечении имеет благоприятный прогноз [5]. Представленный обзор литературных данных красноречиво свидетельствует об отсутствии четких диагностических критериев в определении клинических проявлений НГ, постановке диагноза, теории ее развития и лечения. В то же время единственным способом профилактики слепоты от глаукомы на сегодняшний день является ее ранняя диагностика и своевременно начатое лечение. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Gasımov E.M., Əfəndiyeva M.E., Cəlilova S.H. Glaucoma üzrə tədris – metodik vəsait, //Bakı, “Çinar-Çap”,, səh 2. Алябьева Ж.Ю., Лаврентьев А.В., Тхостова Э.Б., Мусин Р.С. и др. Сосудистые факторы риска развития глаукомы с нормальным давлением // РМЖ Клиническая офтальмология том 2, № 2, стр. 3. Волков В.В Дополнительное обоснование предлагаемой для обсуждения классификации открытоугольной глаукомы на основе представлений о патогенезе ее прогрессирования // Вестн. Офтальмол. – , –№ 4, стр. 45 4. Гусев Е.В. Клинические особенности глаукомы с низким офтальмотонусом// Автореф. дис. канд. мед. наук. М., - 21 с. 5. Глаукома. Национальное руководство / под редакцией seafoodplus.info – М.: ГЭОТАР-МЕДИА, – с. 6. Григорьева Е.Г., Тарасова Л.Н., Абаимов М.А. Триплексное сканирование орбитальных сосудов у больных глаукомой нормального давления // Вестник Офтальмол. ,№4, с 7. Керимов К.Т., Лоскутов И.А., Гаджиева С.А., Мамедзаде-Гулиева А.Н. Кровоток в глаукомных глазах // Müasir oftalmologiyanın bəzi aspektləri, Bakı, , s 8. Козлов В.И., Анисимов С.И., Шарова А.Б. Компьютерная томография при глаукоме с низким давлением // Офтальмохирургия . – – № – стр 9. Лоскутов И.А., Ибатулин Р.А. Раннее выявление глаукомы в оптометрической практике // Глаукома , №2, с Нестеров А.П., Альябьева Ж.Ю. Нормотензивная глаукома: современный взгляд на патогенез, диагностику, клинику и лечение. Часть I // Глаукома. № 3. С. Нестеров А. П. Глаукома. – //М.: Медицина, – стр. Нестеров А. П. Основные принципы диагностики первичной открыто-угольной глаукомы // Вестник офтальмологии № 2, стр. Симакова И.Л., Волков В.В., Бойко Э.В., Клавдиев В.Е., Андреа К. Значение периметрии с удвоенной частотой в профилактике слепоты и инвалидности // Глаукома , №3, с Страхов В.В., Алексеев В.В. Патогенез первичной глаукомы – «все или ничего». // Глаукома , №2, с Тарасова Л.Н., Григорьева Е.Г., Абаимов М.А., Андронова О.А. Состояние сердечно-сосудистой системы у больных глаукомой с нормальным давлением // Вестник Офтальмол. ,№ 2, с Шмырева В.Ф., Шершнев В.В., Мазурина Ю.В. Патогенез и лечение глаукомы низкого (нормального) давления. // Вестник Офтальмол. , № 4, с Allingham RR, Damji K, Freedman S, et al. Shields&#; Textbook of Glaucoma, 5th edition,Philadelphia: //Lippincott Williams & Wilkins, Alon Harris. Глазной кровоток при глаукоме: мифы и реальность. //Kugler Publ., Amsterdam, 48 p. Annette Giangiacomo, Anne Louise Coleman Glaucoma Essentials in Ophthalmology , //chapter 2 The Epidemiology of Glaucoma “BOOK” SPRINGER LINK , pp Crichton A., Drance S.M., Douglas G.R., Schulzer M. Unequal intraocular pressure and its relation to asymmetric visual field defects in low tension glaucoma // Ophthalmology. – – Vol – N9. – P Dranse S. M., Sweeney V. P., Morgan R. W. Felman Fred Studies of factors involved in the production of low tension glaucoma //Arch Ophthalmol. Vol P. Deborah Kamal, Roger Hitchings Normal tension glaucoma—a practical approach //Br J Ophthalmol ;– European Glaucoma Sosiety. //Терминология и руководство по вопросам глаукомы. 3 издание, p. Quigley H A and Broman A T The number of people with glaucoma worldwide in and // Br J Ophthalmol. March; 90(3): – James Tsai, M.A. Karim. Current Concepts in Normal Tension Glaucoma // Review of ophthalmology Jun , Vol. 13 Issue 6, p54/ seafoodplus.info Jacqueline Freudenthal, Iqbal Ike K Ahmed, Baseer U Khan and all. //Epidemiology Nov 20, MEDSCAPE REFERENCE 28

SAĞLAMLIQ – № 2. Manuel Agulto. Normal tension glaucoma. Long-term Follow-up: case reports //Asian J. Ophth. , vol.3, N 2, p. Piltz JR, Bose S, Lanchoney D. The effect of nimodipine, a centrally active calcium antagonist, on visual function and macular blood flow in patients with normal-tension glaucoma and in control subjects. //J Glaucoma ; Tsvi Sheleg (). Normal-Tension (Low-Tension) Glaucoma, Glaucoma - //Basic and Clinical Concepts, Dr Shimon Rumelt (Ed.), pages Published online 11, November, chapter 27 seafoodplus.info von Graefe A. Amaurose mit Sehnervenexcavation // Archiv Ophthalmol. № 3. P Yoshiaki Kitazawa. Normal tension glaucoma. Introduction to normal tesion glaucoma //Asian J. Ophth. , vol.3, N 2, p Daxil olub:     ORJİNAL MƏQALƏLƏR  ОРИГИНАЛЬНЫЕ СТАТЬИ ORIGINALS  АМБУЛАТОРНАЯ ХИРУРГИЯ ЖЕЛЧНОКАМЕННОЙ БОЛЕЗНИ Алиев Ю.Г. Кафедра госпитальной хирургии с курсом детской хирургии ГОУ ВПО Российского университета дружбы народов, г. Москва, РФ, ГБУЗ ГБ №17 ДЗМ, г. Москва, РФ, ГКБ №2 им seafoodplus.infoева, г. Баку, Азербайджан, Медицинский центр «International Medical Centre – 2», г. Баку, Азербайджан. Внедрение технологий, направленных на сокращение сроков пребывания больного в стационаре, является актуальной темой последних лет. Возможность амбулаторного (стационарзамещающего) лечения больных с желчнокаменной болезнью в последние годы активно обсуждается на страницах хирургических журналов [9, 10, 12]. Оценка результатов использования амбулаторных технологий в лечении больных с желчнокаменной болезнью, явилась целью настоящего исследования. Материал и методы Работа основана на результатах лечения больных с желчнокаменной болезнью в амбулаторных условиях. Исследование проведено на клинической базе кафедры госпитальной хирургии с курсом детской хирургии ГОУ ВПО Российского университета дружбы народов (ГБ №17, г. Москва) и в медицинском центре «International Medical Centre – 2», г. Баку, Республика Азербайджан с по годы. Пациенты, включенные в исследование, были госпитализированы с ориентацией на выполнение холецистэктомии с использованием малоинвазивных хирургических методик в стационарзамещающих условиях. Большинству из них лечение было проведено в амбулаторных условиях, части потребовалось провести дополнительное время в стационаре для наблюдения и продолжения послеоперационной терапии. Оценка амбулаторного малоинвазивного лечения больных с желчнокаменной болезнью проводилась при сопоставлении этих двух групп. В исследование был включен больной, в том числе 23 мужчин (15,2%) и женщин (84,8%) в возрасте от 14 до 81 года. Средний возраст больных всей группы составил 47,7±1,1 лет. 29

SAĞLAMLIQ – № 2. В группу больных, которым была выполнена операция в стационарзамещающих условиях (1 группа) вошло 93 пациента, в том числе 8 мужчин и 85 женщин в возрасте от 14 до 74 лет (ср. возраст 46,8±1,2 лет). К этим больным отнесли пациентов, срок госпитализации которых уложился в одни сутки. В группе больных, срок госпитализации которых превышал одни сутки (2 группа), было 58 больных, в том числе 12 мужчин и 46 женщин от 20 до 81 года (ср. возраст 49,0±1,9 лет). Ведущим заболеванием, послужившим показанием к операции, в обеих группах была желчнокаменная болезнь, острый или хронический калькулезный холецистит, а также осложнения основного заболевания. Оценка сопутствующих заболеваний и физического состояния больных с точки зрения операционного риска было проведена на основе классификации Американской ассоциации анестезиологов – ASA (American Society of Anaesthesiologists). Различия между группами были существенными, в первой группе было 12 больных первого класса по шкале ASA (то есть без серьезных сопутствующих заболеваний) и лишь 9 больных принадлежали к 3 классу. Во второй группе больных 2 и 3 класса по шкале ASA было приблизительно поровну. Средний показатель физического состояния больных по шкале ASA представлен на приведенной далее диаграмме (рис. №1). Полученные по этому параметру различия были статистически достоверны (р˂0,01). Осложнения основного заболевания были выявлены у 23 больных первой группы и у 17 больных второй группы (р˃0,05). Срок заболевания для больных всей группы колебалась от нескольких суток до 20 лет. Средний общий показатель составил 2,2±0,2 лет. Средние показатели в исследуемых группах достоверно не отличались (р˃0,05). Основой инструментальной было ультразвуковое исследование (УЗИ) брюшной полости и, в первую очередь, гепатобилиарной зоны. Средние размеры желчного пузыря достоверно не отличались, увеличение размеров выявлено у 25% больных первой группы и у 28% больных второй группы (р˃0,05). Толщина стенки желчного пузыря, характери-зующая выраженность воспаления, приведена на рисунке №2. Утолщенная стенка желчного пузыря была отмечена у существенно большего числа больных второй группы, различия по средней величине были достоверны (р˂0,05). В обеих группах были больные, как с единичными, так и с множественными конкрементами, их соотношение в группах было одинаковым. 30 Рис.1 Средний показатель состояния физического состояния больных по шкале ASA 1,9±0,1 2,4±0,1 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 Группа 1 Группа 2 Средние показатели по шкале ASA

SAĞLAMLIQ – № 2. Были выявлены значитель-ные различия между группами по частоте встречаемости конкремен-тов, обтурирующих шейку желчного пузыря (в 1 группе - 10%, во 2 – 25%, р˂0,05). При этом средние размеры конкрементов у этих больных достоверно не отличались (15,3±2,6 и 16,1±2,6 соответственно). Результаты Хирургическое вмешательство выполнялось в день поступления, после кратковременной предоперацион-ной подготовки (антибиотикопрофилактика препаратами широкого спектра действия, инфузионная терапия, премедикация). В 1 группе время пребывания в клинике составило 1 сутки, во 2 группе госпитализация в течение 2 суток потребовалась 78% больных, в течение 3 суток – 15% и 4 суток – 7% больных. Средний срок госпитализации в этой группе составил 2,3±0,1 суток. Нами выполнялись два варианта вмешательств в обеих группах – лапароскопическая холецистэктомия (99 больных) и вмешательство из минилапаротомного доступа (52 больных). При анализе соотношения выполненных вмешательств в изучаемых группах больных было показано, что у больных 1 группы преимущественно выполнялась лапароскопическая холецистэктомия. Напротив, задержка с выпиской из стационара была, главным образом, у больных, которым холецистэктомию выполняли из минилапаротомного доступа. Характер изменений со стороны желчного пузыря и подпеченочного пространства, выявленные и оцененные интраоперационно у больных рассматриваемых групп, показаны в таблице №1. Признаки существенно более тяжелого воспаления желчного пузыря, выявленные во второй группе, вполне согласуются с существенно большим числом больных с острым калькулезным холециститом и осложненной желчнокаменной болезни, отмеченные в этой группе. Мы получили достоверные отличия по таким параметрам как утолщение стенки желчного пузыря и наличие выраженного спаечного процесса в подпеченочном пространстве (р˂0,05), то есть по основным клиническим признакам, говорящим то степени выраженности воспалительного процесса. Встречаемость симптомов деструкции стенки желчного пузыря также была существенно выше во второй группе больных, хотя общее их количество было недостаточно для статистического анализа. Таблица № 1 Состояние желчного пузыря у больных исследуемых групп (интраоперационная оценка) 1 группа 2 группа n % n % Увеличение желчного пузыря 38 37,3 31 52,5 Утолщение стенок желчного пузыря 45 44,1 40 67,8 Флегмонозные изменения стенки желчного пузыря 3 2,9 5 8,5 Гангренозные изменения стенки желчного пузыря 1 0,9 2 3,4 Спаечный процесс в подпеченочном пространстве 10 9,8 18 30,5 6 «Вколоченный» конкремент в шейке желчного пузыря 21 20,6 17 28,8 Продолжительность операции была отмечена в протоколах вмешательства у каждого больного, операции из минилапаротомного доступа фактически не отличались по 31 Рис.2 Толщина стенки желчного пузыря (мм) 3,7±0,1 4,5±0,3 0 1 2 3 4 5 Группа 1 Группа 2

SAĞLAMLIQ – № 2. продолжительности в исследуемых группах. Большее число осложнений желчнокаменной болезни и выраженность воспалительных изменений сказались на продолжительности лапароскопической холецистэктомии, которая была несколько большей у больных второй группы. В исследуемых группах больных осложнений как в раннем, так и в отдаленном периоде после вмешательств0. Обсуждение Внедрение амбулаторных методик у больных с желчнокаменной болезнью стало возможно благодаря широкому применению малотравматичных операций, к которым относят, в частности, лапароскопическую холецистэктомию и вмешательства из минилапаротомного доступа [8, 9]. Эти операции создают оптимальные возможности для внедрения этих технологий в стационарзамещающих условиях, сокращают время пребывание больного в стационаре, уменьшают послеоперационную летальность и затраты на лечение одного больного [1, 2, 5, 6]. Срок пребывания больных в стационаре после малоинвазивных вмешательств по поводу желчнокаменной болезни, возможности его сокращения, являются предметом активного обсуждения в последние годы. По данным seafoodplus.info [4], среднее время нахождения больного в амбулаторной клинике составило 10,2 часа при условии соблюдения всех критериев безопасной выписки, осмотра оперирующего хирурга и анестезиолога. В результате, в день операции было транспортировано домой 93,2 % больных. По мнению seafoodplus.info [7], большинство пациентов может покинуть стационар в день операции по поводу желчнокаменной болезни. seafoodplus.infoan [11] указал на рост подобных вмешательств с 80% до 93% за несколько лет, при этом 90% больных были выписаны в день операции. В настоящем исследовании госпитализация большей части пациентов уложилась в одни сутки. Анализ показал, что такой параметр, как возраст не оказал существенного влияния на продолжительность лечения, в отличие от пола пациента. При этом необходимость в продолжении стационарного лечения была в два раза выше у больных мужского пола (р˂0,05). Значимое влияние на необходимость продолжения стационарного лечения оказал такой параметр как наличие тяжелых сопутствующих заболеваний, что нашло отражение в средних показателях физического состояния больных по шкале ASA, отличающихся в исследуемых группах. В нашем опыте были больные 3 класса по шкале ASA в обеих группах, однако во 2 группе их было существенно больше. Не все авторы считают возможными амбулаторные операции у больных с острым холециститом. В.П. Сажин [5] считает острый холецистит противопоказанием к лапароскопической операции в поликлинике. С этой точкой зрения согласен А.Я. Мальчиков [3]. Напротив, по данным seafoodplus.infoьяна с соавт. [1] возможно применение принципов «хирургии одного дня» у этих больных. По нашим данным, выполнение амбулаторных холецистэктомий у больных с острым холециститом возможно, хотя риск задержки в стационаре этих пациентов более высок. Выводы Таким образом, лапароскопическая холецистэктомия и вмешательство из минилапаротомного доступа у больных с желчнокаменной болезнью высокоэффективны в амбулаторных условиях. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Каштальян М.А., Кушнир О.С., Павлишин В.В., Тимуш А.А. Место «хирургии одного дня в лечении больных с желчнокаменной болезнью» // Таврический медицико-биологический вестник. — - Том 14, №4, ч.1, (56). - С. 2. Кульчиев A.A. Гутнов М.Б., Калоев М.Т. Малоинвазивные вмешательства при желчекаменной болезни в центре амбулаторной хирургии со стационаром одного дня // Амбулаторная хирургия. - -№4, (16). - С. 3. Мальчиков А.Я. Лапароскопические операции при стационарзамещающих формах организации медицинской помощи: авторефер. дис. д-ра мед. наук Москва, 45 с. 4. Рыбин Ю.Н., Вальковский В.М. Анализ проведения лапароскопической холецистэктомии под общим обезболиванием в амбулаторных условиях// Интенсивная терапия — - №2. — С. 32

SAĞLAMLIQ – № 2. 5. Сажин В. П., Мальчиков А. Я., Комов Ю. А., Коновалов А. С. Основные принципы внедрения лапароскопических операций в поликлинике // Хирургия. - - №5. - С 6. Шаляпин В.Г. Современные хирургические стационарзамещающие технологии в организации медицинской помощи в условиях Севера: (клиническое исследование): автореф. дис. на соиск. учен. степ. д-ра мед. наук: - Омск: 38 с.: ил.; 21 с. 7. Damen S.L., Nieuwenhuijs V.B., Joosten W., et. al., The effects of remifentanil and sufentanil on the quality of recovery after day case laparoscopic cholecystectomy: a randomized blinded trial // J. Laparoendosc. Adv. Surg. Tech. A. — — v, №2. — Р 8. Leeder P.C., Matthews T., Krzeminska K., Dehn T.C. Routine day-case laparoscopic cholecystectomy // Br. J. Surg. — — v, №3. — Р. 9. Lezana Pérez M.A., Carreño Villarreal G., Lora Cumplido P., Alvarez Obregón R. Comparative study of ambulatory laparoscopic cholecystectomy versus management of laparoscopic cholecystectomy with conventional hospital stay. // seafoodplus.info — — v, №7. — Р Tenconi S.M., Boni L., Colombo E.M., et. al., Laparoscopic cholecystectomy as day-surgery procedure: current indications and patients&#; selection. // Int. J. Surg. — — v.6, Suppl — Р Tilleman E.H., Kok C., Gouma D.J. Laparoscopic cholecystectomy in day care; implementation of a guideline for clinical practice. // Ned. Tijdschr. Geneeskd. – – v, , (16). – Р Vaughan J., Gurusamy K.S., Davidson B.R. Day-surgery versus overnight stay surgery for laparoscopic cholecystectomy. // Cochrane Database Syst Rev. — — v, №7:CD 33

SAĞLAMLIQ – № 2. S U M M A R Y OUTPATIENT SURGERY OF CHOLELITHIASIS seafoodplus.info The results of surgical treatment of patients with cholelithiasis after outpatient laparoscopic cholecystectomy or surgery from minilaparotomy discussed. The common causes of prolongation of hospitalization were severe comorbidities and complications of cholelithiasis. Laparoscopic cholecystectomy and surgery from minilaparotomy in patients with cholelithiasis are highly effective procedures in an outpatient setting. Daxil olub:    КЛИНИКО-ЭПИДЕМИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЗАБОЛЕВАНИЙ ЖЕЛЧЕВЫВОДЯЩЕЙ СИСТЕМЫ Юсиф-заде К.Р. Военный госпиталь Государственной пограничной службы Республики Азербайджан. Во всем мире отмечается прогрессивный рост числа пациентов с поражением органов билиопанкреатодуоденальной зоны. В связи с преобладанием среди этого контингента пациентов пожилого и старческого возраста с выраженной сопутствующей патологией, на фоне которой повышается риск оперативного вмешательства лечение больных с заболеваниями внепечёночных желчных путей является актуальной и сложной проблемой современной медицины (). В процессе внедрения миниинвазивных лапароскопических технологий проявился ряд недостатков данного метода, а именно значительно меньшая возможность ревизии операционного поля ввиду отсутствия компонента тактильного осмотра органов, повреждение внутренних органов при введении эндоскопических инструментов, увеличение количества ятрогенных травм в силу различных причин, начиная от недостаточного обзора операционного поля и особенностями двухмерного восприятия изображения, элекротравма внутренних органов. К ним относятся, гнойно-воспалительные осложнения. В большинстве случаев, единственным способом устранения развившихся интраоперационных осложнений, к которым можно отнести пересечение протоков, сосудов, повреждение паренхиматозных и полых органов, перитонит, является переход к традиционному способу завершения оперативного вмешательства. Использование при лапароскопии пневмоперитонеума для создания операционной экспозиции привело к возрастанию числа интра- и послеоперационных осложнений у больных с сопутствующей патологией сердечнососудистой и дыхательной систем (). Проблема лечения заболеваний билиарного тракта актуальна и современна, что диктует необходимость дальнейших научных исследований. Цель исследования: оценить частоту встречаемости и клинические особенности заболеваний желчевыводящей системы Материалы и методы Проведен экспертный анализ историй больных, находившихся на лечении в военном госпитале пограничных войск с года по год. Был осуществлен статистический анализ анкет и истории болезней хирургических больных в возрасте от 28 до 60 и старше лет. Из них женщин и мужчин; больше 34

SAĞLAMLIQ – № 2. половины от общего числа обследованных пациентов имели сочетанные заболевания желчевыводящей системы и сопутствующие патологии различных органов и систем организма. Результаты исследования обработаны методом вариационной статистики. Для характеристики группы однородных единиц были определены их средние арифметические величины (М), ее стандартная ошибка (m) и диапазон изменений (min - max). В целях статистической обработки данных был применен непараметрический – критерий U (Уилкоксона-Манна-Уитни) и параметрический – t критерий Стьюдента, как метод оценки различий показателей. Статистическое различие между группами считалось достоверным при значении p<0, Статистическая обработка полученных данных проводилась на персональном компьютере с использованием современного программного обеспечения – редактора электронных таблиц Microsoft Excel и пакета прикладных программ Statistica (2). Результаты собственных исследований Общее количество хирургических больных, выбранных для проведения данных научных исследований составило , куда входили 25,2±2,16% - мужчин; 74,8±2,16% – женщин в возрасте 30 до 80 лет. Возрастные группы были составлены следующим образом: лица старше 60 лет – 15,3±1,79%, лет – 29,2±2,26%, лет – 15,1±1,78%, лет – 22,8±2,09%, до 35 лет – 17,6±1,89%. Для достижения поставленной цели были сформированы клинические группы в зависимости от формы, степени тяжести и наличия сочетанных поражений органов и тканей билиарной системы и куда были включены пациенты с различными формами холецистита. Среди поступивших в стационар больных в нередких случаях диагностировались как острый, так и хронические формы вышеуказанной патологии. Основную массу госпитализированных пациентов практически во всех возрастных группах составили лица хроническим калькулёзным холециститом. Причем большая часть обследованных больных с данной формой заболеваний желчного пузыря приходилась на возрастную группу лет (табл.1). В ходе статистического анализа полученных данных были зарегистрированы достоверно высокие показатели в структуре госпитализированных больных с обострившейся формой хронического калькулезного холецистита, доля этих пациентов из общего числа обследованных составила 50 больных. С исследуемой формой патологии билиарной системы чаще выявлялись хирургические больные в возрасте и лет, 75,0±4,51 и 75,4±3,96%, соответственно. Сочетанные проявления и развитие заболеваний желчевыводящей системы, в частности, острый калькулезный холецистит, осложненный холедохолитиазом и механической желтухой, имели место при обследовании 16 больных, где максимальные значения по частоте встречаемости изучаемой комбинации патологических состояний органов билиарной системы регистрировались возрастной группе лет. Развитие механической желтухи, как одна из форм патогенетических проявлений осложнений острого калькулезного холецистита, с холедохолитиазом, которое наблюдалась чаще при обследовании больных женского пола, негативно влияло на сроки послеоперационной активизации и госпитализации оперированных пациентов, что является показателем эффективности осуществленной комплексной лечебной тактики. Таблица № 1 Распределение больных по клиническому диагнозу и возрасту Клинический диагноз Кол. бльых Возрастные группы До 35 лет лет лет лет Более 60 лет абс. абс. (%) абс. (%) абс. (%) абс. (%) абс. (%) Хронический калькулёзный холецистит 55 (77,5±4,96) 69 (75,0±4,51) 48 (78,7±5,24) 89 (75,4±3,96) 45 (72,6±5,67) Обострение хронич. калькул. холецистита. 50 12 (16,9±4,45) 12 (13,0±3,51) 7 (11,5±4,08) 10 (8,5±2,56) 9 (14,5±4,47) Острый калькул. холец. Механ. желтуха. 16 - 6 (6,5±2,57) 2 (3,3±2,28) 5 (4,2±1,85) 3 (4,8±2,73) 35

SAĞLAMLIQ – № 2. Холедохолитиаз. Острый гангренозный калькул. холец. 3 1 (1,41±1,40) - 2 (1,69±1,19) Холедохолитиаз. Механическая желтуха 1 - - 1 (0,85±0,84) Острый флегмонозный калькул. холец. 6 2 (2,17±1,52) 1 (1,64±1,63) 3 (2,54±1,45) Полип желчного пузыря 9 3 (4,23±2,39) 2 (2,17±1,52) 2 (3,3±2,28) 2 (1,69±1,19) Другие 13 1 (1,09±1,08) 1 (1,64±1,63) 6 (5,1±2,02) 5 (8,1±3,46) Всего 71 (17,6±1,89) 92 (22,8±2,09) 61 (15,1±1,78) (29,2±2,26) 62 (15,3±1,79) Именно в этой группе больных был зарегистрирован достоверный рост послеоперационных осложнений, выраженности болевого синдрома, и как результат увеличились сроки активизации больных и длительность послеоперационного периода особенно в более старших возрастных группах. В структуре госпитализированных больных с исследуемой формой холецистита основную массу составили лица, время пребывания которых в стационаре, после завершения оперативного вмешательства, составило в среднем и более дней (табл. 2). Ранняя активизация пациентов и сравнительная меньшая длительность послеоперационного нахождения оперированного пациента в стационаре при отсутствии каких-либо серьезных осложнений и при адекватном выборе тактики хирургического вмешательства наблюдалась в первой клинической группе, где после удаления желчного пузыря по поводу хронического калькулезного холецистита количество койко-дней составило менее 4 дней. Данный показатель регистрировался у 32,0 ± 2,67% больных с вышеуказанным диагнозом. Аналогичная картина наблюдалась и в третьей клинической группе. При изучении протоколов проведенных холецистэктомий и ведении больных, было выявлено, что среднее время или продолжительность оперативного вмешательства в немалой степени зависело от формы, тяжести течения и степени сочетанности различных патологий, в том числе сопутствующих заболеваний. Минимальные по срокам выполнения операции, продолжительность которых составляла менее одного часа, осуществлялись у больных с диагностированной хронической и обострившейся формой калькулезного холецистита. Наибольшая продолжительность операции по удалению желчного пузыря – более двух часов, отмечена при развитии у больных острого флегмонозного Таблица № 2 Показатели сроков пребывания в палате в зависимости от клинического диагноза Клинический диагноз Кол-во больных До 3-х суток сутки Более 5-и суток абс. % абс. % абс. % Хронический калькулёзный холецистит. 98 32,0 ± 2,67 59,5 ± 2,81 26 8,5 ± 1,59 Обострение хронич. калькул. холецистита. 50 9 18,0 ± 5,43 30 60,0 ± 6,93 11 22,0 ± 5,86 Острый калькул. холец. Механ. желтуха. Холедохолитиаз 16 6 37,5 ± 12,10 5 31,3 ± 11,59 5 31,3 ± 11,59 Острый гангренозный калькул. холец. 3 1 33,3 ± 27,22 2 66,7 ± 27,22 Холедохолитиаз. Механическая желтуха. 1 1 ,0 Острый флегмонозный калькул. холец. 6 1 16,7 ± 15,21 5 83,3 ± 15,21 Полип желчного пузыря 9 3 33,3 ± 15,71 Другие 13 4 30,8 ± 9 69,2 ± 36

SAĞLAMLIQ – № 2. 12,80 12,80 В среднем 28,7 ± 2,25 56,9 ± 2,46 58 14,4 ± 1,74 калькулезного холецистита. Наличие данной патологии продлило сроки хирургических вмешательств, которые завершались в течение двух и более часов при оперативном лечении 83,3 ± 15,21% больных исследуемой группы. При отсутствии определенных осложнений и технических проблем средняя продолжительность оперативного вмешательства при наличии полипов желчного пузыря не превышала минут. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Нестеренко Ю.А., Михайлусов СВ., Тронин Р.Ю. и др. Острый холецистит у пожилых и стариков. // Клиническая геронтология: научно-практический журнал, том 12, №6, , с 2. Реброва О.Ю. Статистический анализ медицинских данных. Применение пакета прикладных программ STATISTICA, М., МедиаСфера, , с. 3. Рыжкова О.В., Гилязова Н.Г., Сайфутдинов Р.Г. Встречаемость желчекаменной болезни среди мужчин нефтяников Татарстана // Российский журнал гастроэнтерологии, гепатологии и колопроктологии. - – №1. – С. 4. Ciesielczyk, B. Robotic surgery and NOTES – Natural Orifice Translumenal Endoscopic Surgery in treatment of cholelithiasis – revolution or failed conception // Pol. Merkur Lekarski Oct; 25() 5. Kirk G., Kennedy R., McKie L. et al. Preoperative symptoms of irritable bowel syndrome predict poor outcome after laparoscopic cholecystectomy // Surg Endosc. – – Vol. 25 (10). – P. X Ü L A S Ə ÖD SİSTEMİ XƏSTƏLİKLƏRİNİN KLİNİK VƏ EPİDEMİOLOJİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ Yusif-zadə K.R. Dövlət Sərhəd Xidmətinin Hərbi Hospitalı, Bakı ş. Isin planına uyğun olaraq, Sərhəd Qoşunlarının hərbi hospitalında müalicə almış şəxsin xəstəlik tarixi araşdırılmış və müxtəlif öd yolları patologiyaların rastqəlmə faizi tapılmışdır. Araşdırmalar zamanı xəstələr yaşa görə qruplara ayrılmış və uyğun patologiyaların yaşa görə yayılması tendensiyası araşdırılmışdır və ən çox rast gəlinən patologiya kimi xroniki kalkulyoz xolesistit qeyd olunmuşdur. Operativ müalicədə yanaşı gedən xəstəliklərin aşkar olunmaması və cərrahi üsul kimi laparoskopik xolesistektomiyanın tədbiqi zamanı baş verən operativ müdaxilənin və ondan sonrakı hospitalizasiya müddətinin qısalması və müəyyən ağırlaşmaların nisbətən zəif inkişafı pasiyentlərin həyat keyfiyyətinin yaxşılışdırılmasına imkanlar yaratmışdır. S U M M A R Y CLINICAL AND EPIDEMIOLOGICAL FEATURES OF THE BILIARY SYSTEM DISEASES Yusif-zade K.R. Military Hospital, the State Border Service of AR, Baku According to the plan of scientific work were examined histories of patients operated on in a military hospital of border troops, and was determined the prevalence of diseases of the biliary system in this population group. During the studies, the patients were divided into groups according to age and type of pathology. Absence of comorbidities and use of laparoscopic cholecystectomy has greatly reduced the time of operation and the length of hospitalization of patients. All of this ultimately leads to improved quality of life of patients after surgery. Daxil olub:    37

SAĞLAMLIQ – № 2. MOLECULAR ADSORBENT RECIRCULATING SYSTEM EFFICACY IN GRAFT FAILURE AFTER LIVER TRANSPLANTATION Yilmaz S*., Kayaalp C*., Abbasov P**., Bayramov N**., Shafiyev I**. *Inonu University, Liver Transplantation Institute, Malatya, Turkey **Azerbaijan Medical University,Departament of Surgical Diseases ,Baki, Azerbaijan Liver transplantation is the unique treatment of endstage liver disease. In countries with a poor rate of organ donation, surgical techniques (split, domino) and living donors are used to increase the supply(1).Liver transplantation grafts may experience vascular obstruction or smallfor-size syndrome resulting in primary nonfunction. The graft dysfunction requires time and supportive treatment for generation(2–5). Recently, several liver support systems have been developed to eliminate water-soluble and albumin-binding toxins. Biologic liver support systems including The extracorporeal liver assist device (ELAD) as well as nonbiologic systems such as The molecular adsorbent recirculating system (MARS) or plasmapheresis have been used to treat acute-on-chronic liver failure, acute liver failure, post-transplantation primary nonfunction, or poor function patients(3,5,6). The aim of this study was to compare laboratory parameter changes after MARS versus plasmapheresis procedures for living donor liver transplantation patients experiencing graft failure. Patients and methods. We retrospectively analyzed the results of 45 liver transplantation patients treated with plasmapheresis (n= 17) and/or MARS (n=15) or the combination (n= 13) between June and July After 11 cadaveric donor grafts were excluded, the remaining 34 patients were included in the study. At the first session, MARS was employed used in 18 patients versus plasmapheresis in an 16 patients. The treatment method was selected by the physician visiting the ward that day. Patients were monitored at bedside during the procedures, including vital signs hourly. Before the procedure, patients with a hematocrit level below 25% or platelet level below 20, received erythrocyte or platelet transfusions. Before every session, electrolytes were measured and deficiencies replaced. Each MARS session lasted 8 hours using 5 flacons of mL 20% human albumin during every session. The amount of fresh frozen Table 1. The Effect of MARS and Plasmapheresis on Parameters plasma required for each plasmapheresis session which lasted approximately 90 minutes was 50 mL/kg. Demographic, clinical, and periprocedural data were analyzed between groups. The data were presented as mean values +\- standard error of mean (SEM). Categorical data were analyzed using the chi-square test; continuous data, student’s t test. The level of statistical significance was set at P <0, Results. The patients mean ages were ± years with 39% females among the MARS group versus ± years with 25% females among the plasmapheresis group. MARS group displayed significantly higher values of international normalized ratio (INR), blood urea nitrogen (BUN), and Model for End-stage Liver Disease Parameter MARS Mean Difference Plasmaphersis Mean Difference Hgb WBC Platelet INR AST ALT Total bilirubin ALP 13 GGT Albumin BUN Creatinine MELD 38

SAĞLAMLIQ – № 2. (MELD) scores (P<0,05), the plasmapheresis group, initial direct bilirubin and gamma glutamyl transferase (GGT) levels (P<0,05;). The MARS group displayed a decrease in each parameter compared with the initial values except INR; the reduced total bilirubin, alanine transaminase (ALT) and creatinine levels were significant (P<0,05). The plasmapheresis group displayed a decrease in each parameter except BUN, with significant changes in total bilirubin and GGT level (P<0,05; Table 1). The differences between the initial and post-treatment BUN and creatinine levels were significantly lower among the MARS group whereas that in GGT were lower among the plasmapheresis group (P<0,05;). The differences in the levels of INR, BUN, GGT,MELD, and bilirubin were not significantly related to age, gender, or body mass index (BMI) demographic parameters upon univariate analysis. Cost analysis revealed $ for each MARS and $ for each plasmapheresis session. Discussion. Graft failure after liver transplantation shows high mortality and morbidity rates(3). Supportive treatments seek to eliminate toxins and to provide time for liver regeneration or retransplantation. In addition to albumin replacement, N-acetyl cysteine or 1-ornithine 1aspartate infusions we used for detoxification of water soluble or albumin-binding toxins. Novelli et al showed a significant decrease in bilirubin and creatinine levels after MARS in a study of patients experiencing acute liver failure, acute on chronic liver failure, and primary graft nonfunction(7). In our study, the MARS group showed a significant decrease in ALT and creatinine levels but not significant for INR, hemoglobin (Hgb), white blood cell (WBC), and platelet count, aspartate transaminase (AST), ALP, GGT, albumin, BUN, and MELD parameters. Du et al reported a significant increase in albumin level and a decrease in AST, ALT, total bilirubin and bile acid levels after plasmapheresis treatment of acute-on-chronic liver failure patients(4). In our study, the plasmapheresis group showed a significant decrease in total bilirubin and GGT but not in INR, Hgb, WBC, Plt, AST, ALT, ALP, albumin, BUN, creatinine, or MELD score parameters. Rather than the increase noted in the literature, we observed insignificant changes in albumin levels. Our MARS group showed significantly higher initial INR, BUN and MELD score parameters versus higher initial direct bilirubin and GGT levels in the plasmapheresis group. In terms of critical assessment, lack of group standardization was a limitation of this retrospectively designed study. The MARS cohort displayed a significantly decreased BUN, creatinine levels, and GGT between initial and post-treatment levels. Both supportive treatments provided insignificant decreases in total bilirubin, AST, ALT, ALP, albumin levels, Hbg, Plt, WBC, and MELD score. If avoiding high costs is considered, plasmapheresis may be preferable to improve the AST, ALT, ALP, albumin, Hbg, plt, WBC, and MELD score. We tend to prefer MARS treatments for subjects with impaired renal function, as it provides a statistically significant decrease in BUN and creatinine levels. Choice of the treatment modality and determination of cut-off values for laboratory tests with require a well organized, randomized, controlled clinical study. In conclusion, we observed initial MARS treatment for graft failure after living donor liver transplantation to provide a more significant decrease in renal function tests compared with plasmapheresis. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Garcia-Valdecasas J.C.. The european approach to increasing organ donation: EU donor card, presumed consent and other nnovations. Liver Transpl. doi: /lt, accessed. 2. Bacher A.. Extracorporeal liver support with multipass albumin dialysis or plasmapheresis and filtering systems in acute liver failure. Liver Int. ; 31(suppl 3)– doi: /j 39

SAĞLAMLIQ – № 2. 3. Nevens F., Laleman W.. Artificial liver support devices as reatment option for liver failure. Best Pract Res Clin Gastroenterol;26(1)– doi: /seafoodplus.info 4. Du W.B., Li L.J., Huang J.R., et al. Effects of artificial liver support system on patients with acute or chronic liver seafoodplus.infolant Proc. ;37(10)– 5. Gaspari R., Cavaliere F., Sollazzi L., et al. Molecular adsorbent recirculating system (Mars) in patients with primary nonfunction and other causes of graft dysfunction after liver transplantation in he era of extended criteria donor organs. Transplant Proc. ; 41(1)– 6. Podoll A.S., Degolovine A., Finkel K.W.. Liver support systems—a review. ASAIO J. ;58(5)– 7. Novelli G., Rossi M., Pretagostini M., et al. One hundred sixteen cases of acute liver failure treated with MARS. Transplant Proc. ;37(6)– 40

SAĞLAMLIQ – № 2. X Ü L A S Ə QARACİYƏR TRANSPLANTASİYASINDAN SONA MOLECULAR ADSORBENT RECIRCULATING SYSTEM-İN TRANSPLANTAT YETMƏZLİYİNDƏ ROLU Yılmaz S*.,Kayaalp C*.,Abbasov P**.,Bayramov N**., Şəfiyev İ**. *İnönü Universiteti, Qaraciyər Transplantasiyası İnistitutu, Malatya, Türkiyə **Azərbaycan Tibb Universitetinin Cərrahi xəstəliklər kafedrası, Bakı Qaraciyər nəqlində dəstəkləyici müalicə transplantatın regenerasiyasında və funksiyasının erkən bərpasında əhəmiyyətli yol oynayıseafoodplus.info tədqiqatda məqsəd qaraciyər transplantasiyası zamanı plazmaforez və MARS(molecular adsorbent recirculating system) tədbiq olunmuş xəstələrdə labarator parametrlərin dəyişikliyi müqayisəli şəkildə öyrənilmişdir. Material və üsullar. illərdə İnönü Universiteti Qaraciyər Transplantasiyası İnistitutunda(Malatya,Türkiyə) qaraciyər transplantasiyası aparılmış 45 xəstədə plazmaforez və MARS tədbiq olunmuş və bunların nəticələri araşdırılmışdır(plazmaforez n=17, MARS n=15, plazmaforez və MARS n=13). Bütün qruplarda yaş, cins və bədən kütlə indeksi göstəriciləri oxşar olmuşdur. MARS tətbiq edilmiş qrupda İNR(international normalized ratio), sidik cövhəri və MELD(Model for End-stage Liver Disease) şkalası normativlərinin yüksəlməsi qeyd edilmişseafoodplus.infoforez tətbiq edilmiş qrupda isə düz bilirubin və qamma qlütamin transferaza (GGT) normativlərinin yüksəlməsi qeyd edilmişdir. Plazmaforez tətbiq edilmiş qrupda müalicədən sonra GGT gostəriciləri normal səviyyəyə yaxınlaşaraq enmişdir. Nəticə. Qaraciyər transplantasiyasından sonrakı erkən dövrdə MARS tətbiq edildikdə böyrək fəaliyyəti pozulmuş resipiyentlərdə transplantatın fəaliyyətində əhəmiyyətli dəyişikliklər əldə edilmişdir. Daxil olub: XORA MƏNŞƏLİ KƏSKİN QASTRODUODENAL QANAXMALAR ZAMANI İMMUN STATUSUN VƏZİYYƏTİ. Allahverdiyev V.A. Azərbaycan Tibb Universitetinin Ümumi cərrahlıq kafedrası, Ukrayna TEA-nın V.T. Zaytsev adına Təxirəsalınmaz və Ümumi Cərrahlıq İnstitutu (Xarkov ş.). Həzm traktının geniş yayılmış xəstəliklərindən olan mədənin və onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyinin müasir uğurları fonunda onun ağırlaşmalarının sayı azarmır. Bu ağırlaşmaların içərisində ən təhlükəlisi olan kəskin qastroduodenal qanaxmalara (KQDQ) 30%-ə qədər təsadüf edilir [1]. Müasir dövrdə xora mənşəli KQDQ zamanı ümumi letallıq % -ə, əməliyyatdansonrakı letallıq isə 5,%-ə çatır [4]. Stasionarda qanaxmanın residivi hallarında isə ölüm daha yüksək olur- % [2, 3, 6]. Xora xəstəliyinin patogenezinin müasir konsepsiyası müdafiə sistemi mexanızmlərinin pozğunluqlarına xüsusi önəm verdiyindən KQDQ zamanı immuntənzimləmənin vacib həlqələri olan hüceyrə və humoral immunitetin vəziyyətinin öyrənilməsini tələb edir. İşin məqsədi. Xora mənşəli KQDQ zamanı qanitirmənin miqdarından asılı olaraq immunitetin T- və B- həlqəsində baş verən dəyişikliklərin müqayisəli qiymətləndirilməsi. Material və metodlar. ci illərdə ATU-nun Ümumi cərrahlıq kafedrasının və Ukrayna TEA-nın V.T. Zaytsev adına Təxirəsalınmaz və Ümumi Cərrahlıq İnstitutunun klinik bazalarında müalicə almış endoskopik olaraq xora mənşəli KQDQ diaqnozu təsdiqlənmiş 37 xəstədə klinikaya daxil olarkən immun status göstəriciləri öyrənilmişdir. Xəstələrin əksəriyyəti (29 nəfər) kişilər olmuşdur. yaşlı xəstələrin 7-də mədə xorası də duodenal xora və 3-də 41

SAĞLAMLIQ – № 2. müştərək xora aşkarlanmışdır. Qanaxmanın aktivliyi J.A. Forrest () təsnifatına əsasən qiymətləndirilmişdir. İtirilən qanın miqdarı seafoodplus.infoко () və Н.А. Яицкий с соавт. [5] üsulları ilə təyin edilmişdir: 11 xəstədə yüngül, də orta ağırlıqlı, də ağır dərəcəli qanitirmə olmuşdur. Periferik qanda ümumi T-limfositlər (CD3+), T-helperlər(CD4+), T-supressorlar (CD8+) və B-limfositlər (CD19+) monoklonal antitellərdən istifadə etməklə qeyri düzünə immunflüoressensiya metodu ilə, zərdab immunoqlobulinləri İg , M, G isə spektrofotometrik olaraq təyin edilmişdir. Xəstələrdə həmçinin, CD4+/CD8+ nisbəti, qranulositar neytrofillərin faqositar aktivliyinin göstəriciləri olan faqositar indeks (Fİ) və faqositar ədədi (FƏ), dövranedən immunokompleks (DİK) də öyrənilmişdir. 15 sağlam şəxsin analoji güstəriciləri norma kimi qəbul edilmişdir. Tədqiqatın gedişində alınmış riyazi rəqəmlər variasion statistika və qeyri-parametrik usullar (Manna-Uitni-Uolkokson) ilə statistik işlənilmişdir. Nəticələr və onların müzakirəsi. Ümumilikdə KQDQ olan xəstələrdə immunitetin hər iki həlqəsində ciddi dəyişikliklərin olması müəyyən edilmişdir. Belə ki, klinikaya daxil olmuş xəstələrdə sağlam şəxslərin göstəriciləri ilə müqayisədə CD3+ - limfositlərin səviyyəsinin 32,7%, CD4+ - miqdarının 32,2%, CD8+ - 14,1%, CD4+/CD8+ nisbətinin 21,9%, İg A və İg G konsentrasiyasının müvafiq olaraq 16,6% və 11,5%, Fİ-nin isə 18,7% statistik dürüst azalması fonunda CD19+ - limfositlərin 59,9% (p<0,), Ig M 9,8%, FƏ-nin 66,2% (p<0,) və DIK səviyyəsinin 2,3 dəfə (p<0,01) artması aşkarlanmışdır. İmmunitetin T- və B- həlqəsində aşkarlanan dəyişikliklərin dərinliyi qanitirmənin miqdarından birbaşa asılı olaraq müxtəlif cür olmuşdur. Apardığımız tədqiqatlar göstərmişdir ki, xora mənşəli KQDQ zamanı limfositlərin CD3+ və CD4+ subpopulyasiyalarında CD differensasiyasının klasterləri ekspressiyası qanitirmənin miqdarı artdıqca statistik dürüst olaraq daha çox azalır (şək. 1). 1 saylı şəkildən göründüyü kimi, periferik qanda CD3+ - limfositlərin miqdarı normadan yüngül dərəcəli qanitirmədə - 21,1% (p<0,), orta ağır dərəcəli qanitirmədə 30,5% (p<0,) və ağır dərəcəli qanitirmədə isə 43,7 (p<0,) az olmuşdur. CD4+ - limfositlərin miqdarı da daha çox ağır dərəcəli qanitirmədə azalmışdır – 45,1% (p<0,). CD8+ - limfositlərin miqdarının dəyişməsi qanitirmənin miqdarından asılı olaraq muxtəlif istiqamətdə olmuşdur: yüngül dərəcəli qanitirmədə periferik qanda onun miqdarı normadan statistik qeyri – dürüst 11,4% çox olduğu halda, orta ağırlıqlı və ağır qanitirmələrdə normadan müvafiq olaraq 17,6% (p<0,01) və 31,2% (p<0,) aşağı enmişdir. Qanitirmənin bütün ağırlıq dərəcələrində CD4+/CD8+ nisbəti azalmışdır. CD4+/CD8+ nisbətinin ən aşağı səviyyəsi (normadan 28,4% az) ağır dərəcəli qanitirmə hallarında qeyd edilmişdir. Şək. 1. Qanitirmənin miqdarından asılı olaraq periferik qanda CD3+ limfositlərin səviyyəsinin müqayisəsi. İmmunitetin humoral həlqəsindəki dəyişikliklər özünü ilk növbədə CD19+ - limfositlərin miqdarındakı dəyişikliklərlə bildir-mişdir (şək.2). 42 0 10 20 30 40 50 60 N Yüngül dər. Orta ağır dər. Ağır dər. N Yüngül dər. Orta ağır dər. Ağır dər. %

SAĞLAMLIQ – № 2. Sək. 2. Müxtəlif dərəcəli qanitirmələrdə qanda CD19+ - limfositlərin miqdarı. Hər üc immunoqlobulinin miqdarı yüngül dərəcəli qanitirmədə normadan yüksək olduğu halda, orta ağırlıqlı və ağır qanitirmədə azalır (şək.3). Şək İmmunoqlobulinlər, FƏ və DİK səviyyəsinin qanitirmənin dərəcəsindən asılılığı. Hər üç immunoqlobulinin miqdarının azalması daha cox ağır dərəcəli qanitirmədə müşahidə edilir. Fİ qanitirmənin bütün dərəcələrində azalır və onun miqdarı ağır dərəcəli qanitirmədə daha cox enir – norma ilə müqayisədə 26,6% ( p<0,). FƏ və DİK səviyyəsi də qanitirmənin miqdarından asılı olaraq dəyişir: itirilən qanın miqdarı artdıqca hər iki göstərici də statistik dürüst artır (şək.3). Beləliklə, aparılmış tədqiqatlqr göstərir ki, KQDQ zamanı orqanizmin immun statusunda ciddi dəyişikliklər meydana çıxır və bu dəyişikliklərin dərinliyi itirilən qanın miqdarından asılı olur. Nəticələr: 1. KQDQ zamanı immunitetin T-həlqəsində baş verən immunsupressiyanın dərinliyi birbaşa itirilən qanın miqdarından asılı olur. 2. Bu xəstələrdə humoral immunitetdəki pozğunluqlar özünü qanitirmənin butun dərəcələrində B-limfositlərin miqdarının artması və itirilən qanın miqdarından asılı olaraq immunoqlobulinlər konsentrasiyasının müxtəlif istiqamətlərdə dəyişməsi ilə bildirir. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Аллахвердиев В.А., Гаджиев Дж.Н. Гаджиев seafoodplus.info Активная хирургическая тактика при острых гастродуоденальных кровотечений язвенного генеза // Materialy IX mezinarodni vedecko-prakticka konferense ‘’Moderni vymozenosti’’, Praha, p. 23 – 24 2. Гостищев В.К., Евсеев М.А. Острые гастродуоденальные кровотечения: от стратегических концепций к лечебной тактике. М.: , с. 3. Лебедев Н.В., Климов А.Е., Бархударова Т.В., Малкаров М.А. Тактика лечения больных с язвенными гастродуоденальными кровотечениями // Вестник хирургии им. И.И. Грекова, , № 4, с. 76 – 79 4. Репин В.Н., Костылев Л.М., Возгомент А.О. и др. Хирургическая тактика и причины летальности при язвенных гастродуоденальных кровотечениях // Матер. Всеросс. Научн.-практ. Конф. «Проблемы хирургии в современной хирургии», СПб: Изд-во СПб гос. Ун-та, , с. – 5. Яицкий Н.А., Седов В.М., Морозов В.П. Язвы желудка и двенадцатиперцтной кишки. М.: Мед – пресс информ., , с. 6. Sanders D.S., Carter M.J., Goodchap R.J. et al. Prospektive validation of the Rockall risk scoring system for upper GI hemorrage in subgroups of patients with varies and peptik ulsers. Am J Gastroenterol ; 6: 43 0 5 10 15 20 25 Norma Yüngül dər. Orta ağır dər. Ağır dər. % 0 Ig A Ig M Ig G F? DİK Norma Yüngül Orta ağır Ağır

SAĞLAMLIQ – № 2. Р Е З Ю М Е СОСТОЯНИЕ ИММУННОЙ СИСТЕМЫ ПРИ ОСТРЫХ ГАСТРОДУОДЕНАЛЬНЫХ КРОВОТЕЧЕНИЯХ ЯЗВЕННОГО ГЕНЕЗА. Аллахвердиев В.А. Представлены результаты изучения состояние иммунного статуса у 37 больных с острыми язвенными ггастродуоденальными кровотечениями (ОЯГДК). У 7 больного была язва желудка, у 27 – язва двенадцатиперстной кишки и у 3 сочетанная язва. У 11 больных с легкой степени, у 12 - со степенью средней тяжести и у 14 – с тяжелой степенью кровопотери было изучено состояние иммунитета при поступлении в клинику. Отмечено, что в целом у всех больных с ОЯГДК на фоне статистически достоверно снижения в периферической крови содержания СD3+ - на 32,7%, СD4+ - на 32,2%, CD8+ - на 14,1%, CD4+/CD8+ - на 21%, Ig A – на 16,6%, Ig G – на 11,5% имело место повышения уровня CD19+ - лимфоцитов на 59,9% (р<0,), Ig M – на 9,8%, ФИ – на 66,2% (р<0,) и ЦИК – в 2,3 раза (p<0,). В ходе проведенных исследований было установлено, что глубина изменения в иммунном статусе зависело от степени кровопотери: чем больше степени кровопотери, тем глубже иммуносупрессия. S U M M A R Y THE IMMUNE SYSTEM IN ACUTE GASTRODUODENAL BLEEDING ULCER GENESIS. Allahverdiyev V.A. The results of studying the state of the immune status of 37 patients with acute ulcer bleeding gastroduodenalnymi. 7 patients had a stomach ulcer, a 27 - duodenal ulcer and 3 concomitant ulcer. In 11 patients with mild, 12 - with a degree of moderate and 14 - with severe blood loss was studied immune status on admission to the clinic. It is noted that in general, all patients on background acute ulcer bleeding gastroduodenalnymi statistically significant reduction in peripheral blood CD3 + - % + CD4 - by 32,2%, CD8 + - by 14,1%, CD4 +/CD8 + - 21% , Ig A - on 16,6%, Ig G - % occurred improve CD19 + - lymphocytes by % (p<0,), Ig M % , PI - 66 , 2 % (p <) and CEC - fold (p <0,). During the studies , it was found that the depth of changes in the immune status dependent on the degree of bleeding : the greater the degree of bleeding, the more immunosuppression. Daxil olub:    ÇƏNBƏR VƏ DÜZ BAĞIRSAĞIN SİNXRON OLARAQ XOŞ VƏ BƏD XASSƏLİ ŞİŞLƏRINDƏ TOTAL VƏ SUBTOTAL KOLEKTOMİYALARININ BƏZİ XÜSÜSİYYƏTLƏRİ Kərimov Ə.X., Əskərov N.Ə., Nağıyev E.Ş., Zeynalov R.S., Sevinc Seyran qızı. Milli Onkologiya Mərkəzi, Bakı şəh. Çənbər və düz bağırsağın sinxron olaraq müxtəlif xoş və bəd xassəli şişləri olan və onların zədələnmə sahəsindən asılı olaraq total, subtotal kolektomiya edilməsi, bu xəstəliklərin ən vacib 44

SAĞLAMLIQ – № 2. cərrahiyyə müalicəsindən biri hesab olunur. Hissəvi – subtotal kolektomiya cənbər bağırsağın (kör bağırsağ soxulcanabənzər çıxıntı-appendex ilə birlikdə) nahiyəsindən başlayaraq siqmoid bağırsağın aşağı 1/2 nahiyəsi, total kolektomiya isə çənbər və S-i bağırsağın, düz bağırsağın birləşən hissəsinə qədər çıxarılması hesab edilir. Çox hallarda jənbər bağırsag bir nejə seqmentlərinin xəstəliyi ilə yanaşı düz bağırsağın xəstəliyi təyin edilərsə belə hallarda rektokollektomiya operativ əməliyyat yerinə yetirilməlidir [3,5,7,9]. Bu növ operativ əməliyyatların aparılması hal hazırdakı dövrə qədər mübaisəli olaraq qalır və bunları nəzərə alaraq yalnız geniş müzakirədən sonra yerinə yetirilməlidir. Bu əməliyyatlar tamlıqla həm xoş-, mezakolon, divertikuloz, polipoz, adenomatoz, Kron xəstəliyi və nadır hallarda xroniki qəbizliyi və həmçinin yoxun və düz bağırsağın çox saylı və ya sinxron olaraq bəd xassəli şişlərində yerinə yetirilməlidir [1,4,10,12]. Hər 3 operativ variantlar bir daha çox saylı polipozlarda da, total, subtotal və rektokolektomiya yoxun bağırsağın xoralı kolitində və çox saylı polipozlarda da aparılması məsləhətdir çünki hər iki xəstəliyidə ələxsus polipozlar evolyutiv xüsusiyətlə malik olaraq, onların xərçənq xəstəliyinə jevrilmə ehtimalı %-dan 70% qədər rast gəlinir və 50%-dan yuxarı kəskin bağırsag qan axmalar nətijəsində ölümlə nətijələnir [2,6,13,17]. Bu xəstəliklərə görə hər hansı kollektomiya yerinə yetirilərkən xəstələrdə şu-duz mübadiləsi kəskin azalması və bir çox hallarda qanaxmalarda müşaidə olunması baş verdiyindən operativ əməliyyat ehtiyatla yerinə yetirilməsi tələb olunaraq hemostaza diqqət etirilməlidir. Bu xəstələrdə subtotal kolektomiya zamanı ml, total kolektomiyada bu rəqəm ml qan itirmə baş verilə bilər [8,11,15]. Cərrəhi əməliyyat zamanı böyük peyliyin çıxarılması – omentektomiya onkoloci xəstələrdə edilməsi vajib hesab edilsədə, xoş xassəli xəstəliklərdə böyük piyliyin saxlanılması statikli əhəmiyyəti olduğundan saxlanılması məsləhətdir [10,13]. Müxtəlif növ kolektomiya edildiydən sonra, vajib məsələlərdən, bərpa ediji mərhələ yəni qalja bağırsağın siqmoid, düz və anal nahiyələrinə anastomozların yaradılması hesab olunur. Bu anastomozlardan sonra xəstələrdə nəjısın düzgün, vaxtı vaxtında evakuasiyası yəni defekasiya aktı ön məsələrdən biri hesab edilir. Ümumiyətlə müxtəlif kolektomiyalardan və ilio-siqma-rekto-anal anastomozlardan sonra defekasiya aktı gündən sonra başlayaraq say hesabı ilə sutkada dəfə rast olunur, bunları nəzərə alaraq xəstələrin jıdtı olaraq ionoqrammasına və Na-ın itkisinə fikir verməklə onları korreksiyası edilməsi aparılmalıdır. Geniş cərrahiyyə əməliyyatı aparılmış xəstələrdə defekasiya aktının sayı tədricən azalaraq 1, ay ərzində normal vəziyyətə düşür [14,16,18]. İşin məqsədi. Çənbər və düz bağırsağın xoş, bəd və qarışıq (polipoz + xərçəng və s.) xassəli xəstəliyin klinikası, müasir diaqnostikası, cərrahiyyə əməliyyatı zamanı subtotal, total və rektokolektomiya edilməsinə göstəriş və anastomozun qoyulma səviyəsinin seçimi və operativ əməliyyatlardan sonra müalicə aspektlərinin öyrənilməsi. Material və metodlar. Milli Onkologiya Mərkəzinin (MOM) abdominal şöbəsində cu illər ərzində xəstədən də (1,12%) sinxron olaraq kör, çənbər, siqmoid və düz bağırsağın xoş, bəd və qarışıq (polipoz + xərçəng və s.) xassəli şişləri təyin edilmiş, onların yaşları arası, qadınlar 13 və 24 kişi təşkil etmişdir. Xəstələrin yoxun və düz bağırsaqlarında baş vermiş xoş, bəd və ya qarışıq proseslərin diaqnostikası kliniki, kompleks laborator, USM-sı, KT-sı, MRT-sı, kolonoskopiya və endoskopiya zamanı histomorfoloci müayinə üçün götürülmüş biopsion materialın öyrənilməsi əsasında qoyulmuşdur. Diaqnozu təsdiq edilmiş xəstəliyləri olan 37 xəstədən sinxron olaraq müxtəlif xoş, bəd və qarışıq xəstəliyi aşkar edilmişdir. Onlardan də sinxron olaraq xərçəng zədələnmə nahiyyələrinə görə 5 xəstədə kör və enən jənbər bağırsaq, 7-da qalxan və siqmoid bağırsaq və 3-də qalxan və düz bağırsaq olmuşdur. Qarışıq olaraq xoş və bəd xassəli xəstəliyi 12 xəstədə onlardan 3-də jənbər bağırsağın polipozu və S-ı bağırsağın xərçəngi, 5-də kör bağırsağın xərçəngi və enən jənbər bağırsağın adenomatozu və 4 xəstədə isə qalxan və köndələn jənbər bağırsağın polipozu ilə düz bağırsağın xərçəngi təyin olunmuşdur. Diaqnozu təsdiq olunmuş 10 xəstələrdə isə sifr sinxron xoş 45

SAĞLAMLIQ – № 2. xassəli xəstəliyi olmuş, onlardan 6-da qalxan və köndələn jənbər bağırsağın polipozu ilə yanaşı, S-ı bağırsağın adenomatozu, 2-də jənbər bağırsağın polipozu və Kron xəstəliyi və 2 xəstədə isə polipoz və dolixosiqma xəstəliyi təyin edilmişdir. Bu xəstələrin də (94,5%) bağırsaq qan axmaları müşaidə olunurdu. Müzakirə və nəticələr. Abdominal şöbəsində müayinə olunmuş və diaqnozu təsdiq olunmuş 37 xəstələrə müxtəlif 3 növ operativ müalijə aparılmış onlardan nə (45,9%) subtotal, 13 xəstəyə (35,1%) – total və 7-nə (19%) rektokolektomiya yerinə yetirilmişdir. Cərrahiyyə əməliyyatın həjmindən asılı olaraq müxtəlif anastomozlar belə ki, ilio-siqmoid – 17, ilio-rektal – 13 və ilio-anal anastomoz – 7 xəstəyə icra edilmişdir. Əməliyyat zamanı bu xəstələrdə qanaxma orta hesabla dan, ml-ə qədər olmuşdur və omentektomiya 29 (78,4%) xəstəyə yerinə yetirilmişdir. Operativ müalicə ducar olmuş 37 xəstədən anastomozlardan asılı olaraq 21 xəstədə defekasiya aktı gündən və da isə gündən sonra başlamış, nəciz ifrazının sayı dəfə sutkada olmuşdur. Bunları nəzərə alaraq bütün xəstələrin ionqrammaları öyrənilmiş və K+ , Na elementlərin səviyələrin korreksiya edilmişdir. Orta hesabla cərrahiyyə əməliyyatından sonra sutkadan defekasiya aktının sayı tədricən azalmağa başlamış və nəjijin evakuasiyasının sayı sutkada dəfə çatmışdır, bu halın yaxın nəticələrini öyrəndikdə təyin olunmuşdur ki bütün xəstələrdə 1, ay ərzində sutkada dəfə olması müşaidə edilir. Beləliklə müxtəlif sinxron xoş, bəd və qarışıq olan jənbər və düz bağırsaq xəstəliklərində geniş həjimli kolektomiyaların jərrahiyyə əməliyyatların olunmasını tövsiyə edərək aşağıdakı nəticələri əldə etmişik. 1. Çənbər bağırsağın qarışıq xəstəliklərində polipoz və siqmoid bağırsağın xərçəngində, və ya əksinə, olan vaxtlarda total kolektomiya edilməsi vacibdir. 2. Subtotal kolektomiya və omentektomiya göstəriş köndələn jənbər bağırsağın hər iki künjünün xərçəngi zamanı və onkoloci nöqtəyi nəzərinja limfoadenektomiya edilərək ilio-siqmoid aşağı ½ nahiyəsinə anastomoz yaradılmalıdır. 3. Çənbər və düz bağırsağın xoş xassəli prosesində sinxron olaraq, polipoz, adenomatoz, Kron xəstəliyi, olan xəstələrdə total kolektomiya məsləhətdir. 4. Rektokolektomiya, çənbər bağırsağın çox saylı xərçəndində, polipoz və adenomatozlarla, və ya xoralı total koletlərdə zərurət hesab edilərək ilio-anal anastomozla əməliyyat sona çatdırılmalıdır. 5. Hər 3 növ subtotal, total və rektokolektomiya əməliyyatlar və müxtəlif ilioanastomozlar yardılandan sonra bu xəstələrin qarın boşluğuna, kontur apperturalardan drenac rezin boru qoyulmalıdır. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Александров В.Б. Лапароскопические технологии в колоректальной хирургии. Медпрактикум – М. , с 2. Дробни Ш. Хирургия кишечника. Издательство АН Венгрии, , с 3. Голубцова Е.Е. Ближайшие и отдаленные результаты тотальной колэктомии. МА , №2, с= 4. Ермолов А.С., Рудин Э.П., Оюн Д.Д. Выбор метода хирургического лечения обтурационной непроходимости при опухолях ободочной кишки. Хирургия , 2, с 5. Максименков А.Н. Хирургическая анатомия живота. Медицина , с 6. Мельников Р.А. Особенности хирургического лечения больных с распространенными колоректальными карциномами. Актуальные проблемы проктологии – СПб, , с 7. Некула Т.Р. Морфофункциональное исследование кишечных швов. Докторская диссертация МФИ. Бухарест , с. 8. Пахомова Г.В., Подловченко Т.Г. Субтотальная колонэктомия: летний опыт. Хирургия , 12, с 9. Пришку А. Хирургическая патология, том V. Медиздат. Бух., , с Симич П. Хирургия кишечника. seafoodplus.infoат, Бухарест, , с Хапевич М.Д., Шашолин М.А., Зязин А.А. Колоректальный рак: подготовка толстой кишки к операции. М. МЭП, Петрозаводск: ИТ, р 46

SAĞLAMLIQ – № 2. Borie F., Tretarre B., Marchigiano E. et al. Management & prognosis of coloncancer in patients with intestinal obstruction or peritonitis: a French population-based study. seafoodplus.info ; 11; 6; p Bricot R., Chirurgie de Intestin grele. Masson et Cie. Paris, , p Guillem J., Philip P., Cohen A. Surgical treatment of colorectal cancer. CA Cancer J. Clin. ; 47; 2: p Kaufman Z., Eiltch E., Dinbar A. Comletely obstructive cancer. J. Surg. oncol. ; p Maillet P. – Nouveau traite de technique chirurgical. Vol.X. Masson et Cie. Paris, , p Porter G.A., Soskolne C.L., Yakimets W.W. et al. Surgeon-related factors & outcomes in rectal cancer. Ann. Surg. ; p Sobin L.H., Flemming J.D. TMN classification of malignant tumors. seafoodplus.info International Contre le Cancer & the Amer. Joint Committee on cancer. Cancer , 80; p Р Е З Ю М Е НЕКОТОРЫЕ АСПЕКТЫ ТОТАЛЬНОЙ, СУБТОТАЛЬНОЙ КОЛЭКТОМИИ ПРИ СИНХРОННОМ ДОБРОКАЧЕСТВЕННОМ И ЗЛОКАЧЕСТВЕННОМ ЗАБОЛЕВАНИИ ТОЛСТОЙ И ПРЯМОЙ КИШКИ. Керимов А.Х., Аскеров Н.А., Нагиев Э.Ш., Зейналов Р.С., Севиндж Сейран гызы Национальный Центр Онкологии, Баку. Целью данного исследования было изучить особенности клиники, диагностики методов оперативного лечения у больных с синхронными злокачественными и доброкачественными заболеваниями толстой и прямой кишки. Из больных, поступивших в абдоминальное отделение НЦО за последние 5 лет, лишь у 37(1,12%) было диагностировано синхронное заболевание толстой и прямой кишки. Из 37 у 15 больных установлено злокачественное заболевание, так у 5 – рак слепой и нисходящей отдела толстой кишки, у 7 – рак восходящей и сигмовидной, и у 3 – рак поперечной и прямой кишки, у 12 больных – смешанная форма заболевания, так у 3 – полипоз толстой и рак сигмовидной кишки, у 5 – рак слепой и аденоматоз нисходящей кишки и у 4- полипоз толстой и рак прямой кишки. У 10 больных было установлено доброкачественное заболевание, так у 6 – тотальный полипоз, у 2 – полипоз + болезнь Крона и у 2 – полипоз с долихосигмой. У 94,5% больных заболевание сопровождалось кишечным кровотечением. Всем больным произведена субтотальная (17), тотальная (13) и ректокольэктомия (7). В результате проведенной работы достигнут ряд важных выводов. S U M M A R Y SOME ASPECTS OF TOTAL, SUBTOTAL COLECTOMY FOR SYNCHRONE BENIGN AND MALIGN DISEASES OF COLON AND RECTUM Kerimov seafoodplus.info, Askerov N.A., Naghiyev seafoodplus.info, Zeynalov R.S., Sevindj Seyran g. National Centre of Oncology, Baku Purpose of this research was the study of the features of clinical manifestations, diagnostics and methods of surgery in patients with synchrone malign and benign diseases of colon and rectum. Among patients admitted in abdominal oncology department of NCO during last 5 years only in 37 (1,12%) was established synchrone disease of colon and rectum. Among these 37 patients in 5 patients we established cancer of cecum and descending colon, in 7 - cancer of ascending colon and sigmoid colon, in 3 - cancer of transverse colon and rectum, in 3 - sigmoid colon cancer and polyposis of colon, in 5 - cancer of cecum and adenomatosis of descending colon and in 4 - rectum cancer and polyposis of colon. In 10 patients was established benign disease, thus, in 6 patients 47

SAĞLAMLIQ – № 2. total polyposis of colon, in 2 - polyposis and Crohn&#;s disease of colon, in 2 - polyposis with dolichosigmoid. In % cases diseases were complicated with bleeding, 17 patients underwent subtotal colectomy, 13 - total colectomy and 7 - recto-colectomy. As the result of research we achieved some conclusions. Daxil olub:    ТРАНСПЕРИТОНЕАЛЬНАЯ ЛАПАРОСКОПИЧЕСКАЯ ПИЕЛОПЛАТИКА. Нагиев Р.Н. Кафедра урологии, АМУ, Баку. Как и при открытой пиелопластике существует множество методов выполнения лапароскопической пиелопластики. Данные методики делятся на две группы: резекционные и не резекционные. На сегодняшний день во многих ведущих мировых клиниках широко используется резекционная методика лапароскопической пиелопластики – операция Anderson–Hynes (Рисунок 1) [5]. Впервые лапароскопическая пиелопластика была выполнена Scheussler и соавторами в году [7]. Данная лапароскопическая операция производится в соответствии с принципами открытого оперативного вмешательства и является альтернативой в хирургическом лечении конфликта в лоханочно-мочеточниковом сегменте (ЛМС) [9]. Лапароскопическая пиелопластика выполняется трансперитонеальным и ретроперитонеальным доступами. Рис. 1. Схема выполнения лапароскопической пиелопластики по методу Anderson–Hynes Во время выполнения открытой пиелопластики по методу Anderson–Hynes мы широко используем методику эллипсовидной резекции расширенной лоханки предложенной Имамвердиевым С.Б. [1]. Принцип данной методики применяем также во время выпол-нения лапароскопической операции. Так как, выполнение эллипсовидного разреза при увеличенных лоханках почки наряду с уменьшением размеров лоханки, сокращает протяженность уретеро-пиело анастомоза, что в свою очередь уменьшает риск несостоятель-ности анастомоза, а также существенно влияет на время лапароскопической операции. Материалы и методы. Для наглядности представляем больную Ж.А. 51 года, которой была произведена трансперитонеальная лапароскопическая пиелопластика. Так, больная обратилась в клинику по поводу постоянных тупых болей в левой поясничной области, интенсивность которых, увеличилась за последние 9 месяцев. Больной была выполнена компьютерная томография (КТ) (Рисунок 2). На КТ размеры правой почки удовлетворительные, чашечно-лоханочная система не расширена. Слева наблюдается гидронефротическая трансформация 3-й степени (Grade III), сужение в области ЛМС. Больной также была произведена радиоизотопная стинциография. При стинциография MAG-3 (Mercaptoacetyltriglycine) содержащего в составе изотоп Technetiumm (Tc99m): 48

SAĞLAMLIQ – № 2. функция правой почки - %, функция левой почки – % [3]. Показатели общих и биохимических анализов в пределах нормы. Больной было решено выполнить трансперитонеальную лапароскопическую пиелопластику по методу Anderson–Hynes. Рис. 2. Компьютерная томография больной Ж.А. Под интубационным наркозом больной придали латеральное декубитальное положение тела под углом 60°. Установили уретральный катерер Фолея (18F) и назогастральный зонд. Устанавливается пневмопери-тонеум введением иглы Вересса в нижнюю часть брюшной полости около пупка. После того, как будет достигнуто давление инсуффляции 14 мм рт ст, поместили первый троакар с использованием мм порта в области пупка. Остальные троакары - это мм порт, расположенный на середине расстояния между пупком и лонным сращением и 5-мм порт на середине между мечевидным отростком и пупком (Рис. 3). Рис. 3. Размещение портов при трансперитонеальной лапароскопической пиелопластике Обструктивная гидронефротическая почка обычно может быть визуализирована как выпячивание латерально от ободочной кишки под брюшиной. Латеральный загиб брюшины, лежащий поверх почки, разрезается лапароскопическими биполярными ножницами от верхнего полюса до приблизительно 4 см под нижним полюсом. Ободочная кишка затем оттягивается медиально, медиальными подметающими движениями, для дальнейшего обнажения забрюшинного пространства. Если это необходимо, теперь вводится дополнительный 5-мм троакар на передней подмышечной линии на уровне пупка для ретракции во время восстановления ЛМС. Затем идентифицировали мочеточник, оттягивая нижний полюс вверх и отметая мягкую ткань медиально к и ниже фасции Жерота в каудально-краниальном направлении. Далее было выделено место сужения и произведена пиелопластика по методу Anderson– Hynes, расширенная часть лоханки была резецирована (хх см). Протяженность суженного сегмента составила см, анастомоз наложили викрилом Стент ( F, 28см) был установлен интеркорпорально, для этого установили четвертый 5 мм порт. По окончании операции в зону анастомоза поместили дренажную трубку Jackson-Pratt. Результаты. Длительность оперативного вмешательства составила минут, длительность инсуфляции минут. Интраоперционная кровопотеря была около 50 мл. 49

SAĞLAMLIQ – № 2. Больная была активизирована на первые сутки, удален назогастральный зонд. Выделения из дренажной трубки на первый день составили около мл, на второй день – 40 мл, на третий – 15 мл, четвертый день - выделений не было, дренажная трубка была удалена. Катетер фолея удалили на третий день после операции. На пятые сутки после трансперитонеальной лапароскопической пиелолитотомии больная в удовлетворительном состоянии выписана домой. Через три недели под местной анестезией удалили внутрипочечный стент. На котрольном УЗИ, проведенным через три месяца после операции, слева наблюдалась незначительная пиелоектазия (Grade I). Больная находится под наблюдением, жалоб не имеет. Обсуждение. Как было указано выше, лапароскопическая пиелоплас-тика может выполняться трансперитонеальным и ретроперитонеальным доступами. У каждого из этих доступов имеются как преимущества, так и недостатки. Мы при выполнении лапароскопической пиелопластики отдаем предпочтение трансперитонеальному доступу и выполняем данную операцию лишь трансперитонеально [6]. При трансперитонеальном доступе имеется более широкое операционное поле, что позволяет надежнее создать уретеро-пиело анастомоз, удобнее интеркорпорально установить внутрипочечный стент. Все это создает удобные условия для хирурга и позволяет в более короткий срок завершить оперативное вмешательство. Ретроперитонеальный доступ имеет лишь преимущеста с позиции уменьшения количества ранних послеоперационных осложнений. Например, таких как – возникновение мочевого перитонита при несостоятельности анастомоза. Но, существенными недостатками данного доступа являются узкое операционное поле, что создает большие технические трудности при выполнении всех этапов лапароскопической пиелопластики. Вместе с тем хочется отметить, что метод выбора доспупа при выполнении лапароскопической пиелопластики всецело зависит от опыта и предпочтения хирурга. Возвращаясь к вопросу о количестве портов устанавливаемых во время трансперитонеальной лапароскопической пиелопластики, мы классически используем 4 порта: 10 мм – оптический, 15 мм – рабочий и два 5 мм порта. Лишь в особых случаях, когда удается установить стент до операции или в его установлении нет надобности, операция выполняется с установлением трех портов: 15 мм, 10 мм и один 5 мм. По нашему мнению, в случаях, когда это предсталяется возможным стент надо устанавливать до операции, так как это сосдает удобство как при диссекции мочеточника, так и позволяет без установления четвертого порта завершить операцию. Наряду с этим, существенно сокращается время выполнения оперативного вмешательства, так как интеркорпоральная установка стента, как правило, занимает минут времени. Учитывая то, что причиной конфликта в лоханочномочеточниковом сегменте в большинстве случаев является сужение, то установка внутрипочечного стента без резекции суженного участка очень часто не представляется возможным. Вывод. Несмотря на применения малоинвазивных методов хирургического лечения больных с конфликтом в лоханочно-мочеточниковом сегменте, таких как лапароскопическая и роботическая пиелопластика, открытая операция все еще считается «золотым стандартом». Отдаленные результаты открытой пиелопластики широко исследованы, и их успешность превышает 90% [5, 8]. Преимущества лапароскопической пиелопластики перед открытым оперативным вмешательством по времени послеоперационной реабилитации больных, минимальным показателям интраоперационной кровопотери, косметического эффекта, уменьшения риска возникновения раннего и позднего послеоперационного пиелонефрита неоспоримы. Также в последние годы в мировой литературе приведены исследования, проведенные на большом количестве больных, перенесших лапароскопическую пиелопластику, и оценены их отдаленные результаты. Авторы приводят данные схожие по результатам с данными открытого оперативного вмешательства [2, 4]. 50

SAĞLAMLIQ – № 2. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Имамвердиев С.Б., Абу Нахлех Х. Хирургическое лечение гидронефроза обусловленного конфликтом в лоханочно-мочеточниковом сегменте. Баку, с. 2. Blanc T., Muller C., Abdoul H., Peev S. Retroperitoneal laparoscopic pieloplasty in children: Long-term outcome and critical analysis of year experience in a teacning center. Eur Urol. , Aug 11, p. 3. Castillo O.A., Cabrera W., Aleman E., et. al., Laparoscopic Pyeloplasty: Technique and Results in 80 Consecutive Patients. Actas Urol Esp. Mar; 38(2) 4. Jarrett T.W., Chan D.Y., Charambura T.C., et. al., Laparoscopic pyeloplasty. J Urol 5. Ramalingam M., Patel V.R. Operative atlas of laparoscopic reconstructive urology. , p 6. Sanli O., Tefik T., Ortac M., et. al., Laparoskopik üst uriner sistem cerrahisinin komplikasionları: tek üroloji departmanının ardışık vaka tecrübesi. 21 Ulusal Üroloji Kongresinin bildiri özetleri kitabı. , s 7. Schuessler W.W., Grune M.T., Tecuanhuey L.V., Preminger G.M. Laparoscopic dismembered pyeloplasty. J Urol. Dec; (6) 8. Varkarakis I.M., Jarrett T.W.. Laparoskopic pieloplasty:current status. I.S. Gill (edt): Textbook of Laparoskopic Urology. New York, , p 9. Wagner K.R., Jarrett T.W. Laparoskopic pieloplasty. Textbook of reconstructive urologic surgery. , p X Ü L A S Ə TRANSPERİTONEAL LAPAROSKOPİK PİELOPLASTİKA Nağıyev R.N. ATU - nun urologiya kafedrası Təqdim edilmiş məqalədə sol tərəfli ləyən-sidikaxarında konflikt səbəbi ilə III-cü dərəcə hidronefrozu olan xəstənin (61 yaşlı qadın) transperitoneal laparoskopik pieloplastika əməliyyatı ilə müalicəsi və onun nəticələri əks olunmuşdur. Burada laparoskopik transperitoneal pieloplastikanın aparılma texnikası, portların yerləşdirilmə qaydaları, böyrəkdaxili stentin qoyulmasına göstərişlər ətraflı təsvir edilmişdir. Aparılmış cərrahi müalicənin yaxın və uzaq nəticələri təhlil edilərək, seçilmiş qrup xəstələrdə transperitoneal laparoskopik pieloplastikanın tədbiq olunması tövsiyyə olunmuşdur. S U M M A R Y TRANSPERİTONEAL LAPAROSCOPİC PYELOPLASTY Naghiyev R.N. Department of Urology of AMU The surgical treatment of a patient diagnosed with III stage hydrone-phrosis due to leftsided ureteropelvic junction (year-old woman) by transperitoneal laparoscopic pyeloplasty and its results are reflected in the presented article. The technique of performing laparoscopic transperitoneal pyeloplasty, guidelines of ports placement, instructions on placement of double J stent have been described in seafoodplus.infoing postoperative and distant results of performed surgery treatment, it is advised to apply transperitoneal laparoscopic pyeloplasty to the selected group of patients. Daxil olub:    AĞCİYƏR XƏRÇƏNGİNİN HİSTOLOJİ FORMALARININ KOMPÜTER TOMOQRAFİYA ŞƏKLİNİN MÜQAYİSƏSİ 51

SAĞLAMLIQ – № 2. Baxşıyev B.Ə., Dadaşova V.A. Azərbaycan Tibb Universitetinin Şüa diaqnostika və şüa terapiyası kafedrası, Bakı. Ağciyər xərçəngi (AX) ən çox rast gəlinən bədxassəli şiş növüdür. Belə ki. xərçənglə bütün xəstələnmə hallarının %-ni, bu xəstəlikdən baş verən ölüm hallarının isə %-ini AX təşkil edir [5]. Respublikamızın 5 bölgəsində AX ən çox yaş hədlərində rast gəlinmişdir. Respublika ərazisində bölgələr üzrə AX xəstələnmə göstəriciləri “Böyük Qafqaz” və “Naxçıvan” bölgələrində hər min əhali üçün uyğun olaraq 13,5 və 10,9 nəfər təşkil edərək ümumirespublika göstəricilərindən yüksək olmuşdur. AX-nin ən aşağı xəstələnmə göstəricisi “Lənkəran” bölgəsində hər min əhali üçün 4,1nəfər təşkil edərək, ümumirespublika göstəricilərindən 2 dəfə az olmuşdur [1]. Histoloji quruluşuna görə AX əsas 4 qrupa bölünür: yastıhüceyrəli, xırdahüceyrəli, irihüceyrəli, adenokarsinoma. Kiçikhüceyrəli xərçəngdən başqa qalan 3 histoloji forma şişin kliniki əlamətinə görə bir-birlərindən çox da fərqlənmir. Bunları nəzərə alaraq müasir dövrdə AX-ni kiçikhüceyrəli (small cell lung cancer) və qeyri-kiçik hüceyrəli (non-small cell lung cancer) AX olaraq iki böyük qrupa ayırırlar. Statistik araşdırmalar göstərir ki, AX-nin təqribən 20%-ni kiçikhüceyrəli, 80%-ni isə qeyri-kiçik hüceyrəli xərçəng təşkil edir. Sonuncu qrupun isə 30%-i yastıhüceyrəli, 30,7%-i adenokarsinoma, 9,4%-i irihüceyrəli və histoloji quruluşuna görə diferensiasiya edilməmiş AX-dir [3]. Bundan başqa xəstənin araşdırıldığı bir tədqiqatda yastıhüceyrəli xərçəng 51,8%, adenokarsinoma 43,1%, irihüceyrəli xərçəng 5,1% nisbətində təyin edilmişdir [6]. Tədqiqatlar göstərir ki, AX-nin morfoloji strukturu və onun variantları rentgenoloji görüntünün xarakterinə və KT-densitometriyanın göstəricilərinə təsir edir. Buna görə də radioloji təzahürlərin morfoloji variantlara uyğun təsnif olunması nəticələrin yazılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu cür yanaşma sistematik səhvlərin azalmasına və optimal diaqnostikanın düzgün seçilməsində həssaslığın artmasına kömək edir. Bunları nəzərə alaraq tədqiqatın məqsədi histoloji quruluşuna görə fərqlənən ağciyərin bədxassəli şişlərinin KT təzahürlərinin tədqiqidir. Tədqiqatın material və metodları. Tədqiqat cü illərdə Azərbaycan Tibb Universitetinin Onkoloji Klinikası, Ağciyər Xəstəlikləri Elmi-Tədqiqat İnstitutu və Milli Onkoloji Mərkəzdə aparılmışdır. Tədqiqatda şüa diaqnostik müayinə metodları ilə aşkarlanmış və histoloji olaraq verifikasiya edilmiş 99 AX-li xəstənin arxiv və cari materialları analiz edilmişdir. Xəstələrin i (95,96%) kişi, 4-ü (4,04%) qadın olub, yaşları arasında dəyişmişdir (orta yaşları dir). Tədqiqata daxil olan xəstələrin də (62,6%) yastıhüceyrəli, də (27,3%) adenokarsinomalı, 4-də (4,04%) kiçikhüceyrəli, 6-də (6,06%) irihüceyrəli xərçəngə rast gəlinmişdir. Tədqiqatımıza daxil olan xəstələrin təsnifatı üçün 7-ci () TNM sistemi istifadə edilmiş və bu bölgü cədvəldə göstərilmişdir. Cədvəlin analizindən görünür ki, xəstəliyin I mərhələsi 56 (56,53%), II mərhələsi isə 43 (43,47%) xəstədə təyin edilmişdir. KT “Toshiba Asteion”, “Somatom Emotion Duo” və “Somatom Volume Zoom Siemens” aparatında çəkilmişdir. Bütün görüntülər ağciyər və mediastinal pəncərələrdə qiymətləndirilmişdir. Tədqiqatın nəticələrinin statistik analizi məqsədi ilə hesablamalar kompüterdə İBM SPSS Statistics 20 proqramından istifadə etməklə aparılmışdır. Ağciyər xərçəngli xəstələrin TNM sisteminə görə paylanması Mərhələ TNM Miqdar 52

SAĞLAMLIQ – № 2. Say % IA T1N0M0 8 8,08% IB T2N0M0 48 48,45% IIA T2N1M0 7 7,07% IIB T3N0M0 36 36,4% Tədqiqatın nəticələri və onların müzakirəsi. Tədqiqata daxil olan xəstələrdə törəmənin bronx ağacında yerləşməsi cədvəl 1-də təsvir edilmişdir. Şişin histopatoloji diaqnozu ilə bronx ağacında yerləşməsi arasındakı əlaqə analiz edilmişdir. Nəticələr göstərir ki, tədqiqata daxil olan xəstələrdə AX daha çox yuxarı payda lokalizasiya olunmuş və bu qanuna uyğunluq ayrı-ayrı histoloji formalarda da müşahidə edilmişdir ki, bu da ədəbiyyat məlumatlarına uyğundur (p<0,05) [5]. Cədvəl № 1. AX-nin bronx ağacında yerləşməsi Yastıhüceyrəli Adenokarsinoma Kiçikhüceyrəli Irihüceyrəli Sağ 35 (56,5%) 16 (59,2%) 3 (75%) 5 (83,3%) Yuxarı pay 18 (29,1%) 11 (40,8%) 2 (50%) 1 (16,7%) Orta pay 6 (9,7%) 1 (3,7%) - 1 (16,6%) Aşağı pay 11 (17,7%) 4 (14,7%) 1 (25%) 3 (50%) Sol 27 (43,5%) 11 (40,8%) 1 (25%) 1 (16,7%) Yuxarı pay 14 (22,6%) 6 (22,2%) 1 (25%) 1 (16,7%) Aşağı pay 13 (20,9%) 5 (18,6%) - Mərkəzi 28 (45,1%) 3 (11,1%) 2 (50%) 2 (33,3%) periferik 34 (54,9%) 24 (88,9%) 2 (50%) 4 (66,7%) Tədqiqatlar göstərir ki, yastıheceyrəli və kiçikhüceyrəli xərçəng adətən mərkəzi, adenokarsinoma və irihüceyrəli xərçəng isə periferik lokalizasiyalı olur [6]. Bizim tədqiqata daxil olan xəstələrdən adenokarsinoma və irihüceyrəli xərçəngi olanlarda törəmənin yerləşməsi ədəbiyyat məlumatına uyğun olmuş, yastıhüceyrəli və kiçikhüceyrəli xərçəngdə isə bu qanunauyğunluq müşahidə edilməmişdir (p>0,05). Tədqiqata daxil olan xəstələrdə AX-in KT semiotikası analiz edilmiş və histoloji formalara görə bu əlamətlərin paylanması aşağıdakı cədvəldə təsvir edilmişdir. Cədvəli analiz etdikdə görürük ki, bütün histoloji formalarda törəmələr düyün və ya infiltrasiya şəklində təzahür etmişdir. Lakin yastıhüceyrəli xərçəngin 2-si (3,2%) KT müayinəsində ətraf toxumadan tam seçilməmiş və şişin əlamətlərini tam analiz etmək mümkün olmamışdır. Tədqiqat kontingentinə daxil edilmiş xəstələrin şişin formasına görə törəmələrin analizi göstərir ki, i (55,5%) qeyri-düzgün girdə, si (17,2%) dairəvi, sı (16,2%) oval, , 4-ü (4,04%) poliqonal formada düyün, 5-i (5,06%) isə infiltrasiya şəklində olmuşdur. Törəmənin formasına görə bu nisbət adenokarsinoma və yastıhüceyrəli xərçəngin hesabına izlənmişdir, ancaq digər histoloji formalarda bu qanunauyğunluq müşahidə edilməmişdir. Belə ki, kiçikhüceyrəli və irihüceyrəli xərçəng olan xəstələrin arasında infiltrativ formalı törəməyə rast gəlinməmişdir. Törəmənin konturlarını analiz etdikdə görürük ki, KT-də şüaşəkilli çıxıntıya malik şiş prosesi aşkarlanan xəstələrdən 10 nəfərə (16,1%) morfoloji olaraq yastıhüceyrəli xərçəng, 6 nəfərə (22,2%) adenokarsinoma diaqnozu qoyulmuşdur. Cədvəl № 2. AX-nin KT semiotikasının histoloji formalara görə paylanması Yastıhüceyrəli Adenokarsinoma Kiçikhüceyrəli Irihüceyrəli Törəmənin forması: Dairəvi Oval Qeyri-düzgün girdə Infiltrativ poliqonal 11 (17,7%) 10 (16,1%) 33 (53,2%) 3 (4,8%) 3 (4,8%) 4 (14,8%) 5 (18,6%) 15 (55,5%) 2 (7,4%) 1 (3,7%) 4 (%) 2 (33,4%) 1 (16,6%) 3 (50%) Kənar : Hamar 3 (4,8%) 1 (3,7%) - 3 (50%) 53

SAĞLAMLIQ – № 2. Kələ-kötür Şüaşəkilli çıxıntı lobulyar 44 (70,9%) 10 (16,1%) 3 (4,8%) 19 (70,4%) 6 (22,2%) 1 (3,7%) 4 (%) 3 (50%) Törəmədən plevraya və ya kökə doğru “cığır” 13 (20,9%) 7 (25,9%) 1 (25%) Dağılma boşluğu 12 (19,3%) 3 (11,1%) 1 (25%) İrihüceyrəli xərçəngli xəstələrin 3 nəfərində (50%), yastıhüceyrəli xərçəngli xəstələrin 3 nəfərində (4,8%), adenokarsinomalı xəstələrin isə 1nəfərində (3,7%) törəmə dəqiq-hamar kənarlı, 92 xəstədə isə bədxassəli törəməyə xarakterik qeyri-hamar konturlu olmuşdur. Kavernaşəkilli boşluğa malik olan xəstələrdən 12 nəfərdə (19,3%) yastıhüceyrəli, 3 nəfərdə (11,1%) adenokarsinoma, 1 nəfərdə (25%) kiçikhüceyrəli xərçəng aşkarlanmış, irihüceyrəli xərçəngdə isə dağılma boşluğu izlənməmişdir. Tədqiqatın nəticələri göstərir ki, AX-nin bütün histoloji formaları KT müayinəsində şiş düyün şəklində olmaqla konturları kələ-kötür aşkarlanır və onların yuxarı payda yerləşməsi səciyyəvidir. Bu aspektdə tədqiqatımızda alınan əksər nəticələr statistik əhəmiyyətli olmuş və ədəbiyyat məlumatları ilə yüksək uyğunluq təşkil etmişdir. KT təzahürün qanunauyğunluqlarından istifadə sadəcə şişin histoloji forması haqqında anlayış qazanmaq və histoloji müayinənin aparılmasında istiqamət almaq məqsədi daşıyıseafoodplus.info etmək lazımdır ki, son illərdə aparılan çoxsaylı elmi-tədqiqat işlərinin müsbət nəticələrinə baxmayaraq şüa diaqnostik üsullar ağciyər xərçəngi və digər onkoloji xəstəliklərin histoloji formalarının təyin edilməsində histoloji müayinəni əvəz edə bilmir. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Солтанов A.A. Клинико–епидемиологические особенности распространения рака легкого в Азербайджанской Республике// Дисс. дoкт. мед. наук., Баку, , c. 2. Akman C. Akciğer kanserinde radyolojik bulgular// Akciğer Kanserine Güncel Yaklaşım Sempozyumu, , N 58, s. 3. Arseven O., Ece T. Invaziv Tanı Yöntemleri// Akciğer Hastalıkları, , N1, s. 4. Buccheri G., Barberi P., Delfino MS. Diagnostic, morphologic and histopatologic correlation in bronchogenic carcinoma. A review of bronchoscopic examinations// Chest, , N 99, c. 5. James G., Philip C., Gerard A. Screening for lung cancer//AJR, , N , p. – 6. Younes R., Deutsch F., Badra C., Gross J. Nonsmall cell lung cancer: evaluation of consecutive patients in a single institution// Rev Hosp Clin Fac Med Sao Paulo, , T 59(3), c. Р Е З Ю М Е СРАВНЕНИЕ ПРИЗНАКОВ РАДИОЛОГИИ ЛЕГОЧНОГО РАКА С ГИСТОПАТОЛОГИЧЕСКИМИ ТИПАМИ Бахшиев Б.А., Дадашова В.А. Обследование сканировением КТ легочного рака, локализация опухоля варьирует в зависимости от гистопатологического типа типа и признаков. Мы ставили целью обследовать локализации легочного рака на бронхиальном дереве согласю их гистотипу и признаком опухоля. В результате плоскоклеточная карцинома была самым часто втречаешим типом легочного рака. Расположение опухоля независимо от гистопатологической классификации была в верхних долях. S U M M A R Y 54

SAĞLAMLIQ – № 2. COMPARISON OF RADIOLOGY FEATURES OF THE LUNG CANCER TO HISTOPATHOLOGICAL TYPES Bakhshiev B.A., Dadashova V.A., Tunchdemir F.E. The CT-scan examination of the lung cancer, the location of the tumor varies according to the histopathological types and the features. We aimed to examine the localization of lung cancers on bronchial tree according to their histopathological types and the features of the tumor. As a result, epidermoid carcinoma was the most frequent type of lung cancer. The common site of tumor localization, independent of histopathological classification, was the upper lobes. Daxil olub:    ВЛИЯНИЕ ОКСИДАТИВНОГО СТРЕССА НА ИММУНННЫЕ ПАРАМЕТРЫ ПРИ ХРОНИЧЕСКОЙ ПОЧЕЧНОЙ НЕДОСТАТОЧНОСТИ Азизова Г.И., Гасанова Ш.И., Азимова З.Я., Ниязова Н.К., Алекперзаде Ш.И. Азербайджанский Медицинский Университет, кафедра биохимии, Баку. Ключевые слова: иммуноглобулины, церулоплазмин, окислительный стресс. В последние годы большое внимание исследователей привлекает влияние окислительного стресса на механизм развития патологических процессов [1]. Например, при ХПН деструкция мембран, отрицательное воздействие продуктов пероксидации на почечные структуры (накопление в клубочках, инактивация ключевых ферментов гликолиза и др.), а также на иммунные параметры. Взаимосвязь почечной дисфункции, липидных нарушений и процессов пероксидации на ранних этапах развития ХПН остается неясной [2,3]. Целью данного исследования является изучение взаимосвязи между интенсивностью ПОЛ, состоянием АОЗ и иммунологическими показателями. Материалы и методы Были проведены биохимические и иммунологические анализы у 97 больных ХПН. У 53 больных была начальная, у 44 больных терминальная стадия заболевания. Контрольную группу составили 20 практически здоровых человек. Больные ХПН находились на лечении в отделении нефрологии Центральной Больницы Нефтяников Нефтяной компании Азербайджана. Биохимические и иммунологические исследования проводились на кафедре биохимии Азербайджанского Медицинского Университета. Уровень креатинина и мочевины определяли с помощью набора реактивов «Lachema» (Чехия). Процессы ПОЛ количественно исследовали спектрофотометрическим методом, определяли содержание в сыворотке крови диеновых конъюгатов – первичных продуктов ПОЛ и малонового диальдегида (МДА) – одного из вторичных продуктов. Диеновые конъюгаты (ДК), образующиеся в результате миграции двойной связи в полиненасыщенных жирных кислотах, определяли по Гаврилову В.Б.. После экстракции в смеси гептан-изопропанол () и последующего наслаивания HCI (pH 2,0), диеновые конъюгаты выявляли в гептановой фазе при нм. Коэффициент молярной экстинкции ДК 55

SAĞLAMLIQ – № 2. составлял 2,2⋅ М1 ⋅см-1 . Количество диеновых конъюгатов выражали в Д /м сыворотки [4]. Принцип метода определения малонового диальдегида основан на образовании окрашенного триметинового комплекса с тиобарбитуровой кислотой при высокой температуре. Определение оптической плотности окрашенного комплекса после его экстракции n-бутанолом проводили при длине нм в сравнении с контрольной пробой. Молярная экстинкция МДА 1,56⋅ М-1 ⋅см-1 . Концентрация малонового диальдегида выражалась в нмоль/мл сыворотки [5]. О состоянии АОЗ судили по уровню в сыворотке крови больных супероксиддисмутазы (СОД) и (ГП) и церулоплазмина (ЦП). Содержание иммуноглобулинов (IgM, IgG, IgA) в сыворотке крови определяли методом радиальной иммунодиффузии по Манчини [8]. Определения ЦИК проводили по величине оптической плотности, определения фагоцитарной активности нейтрофилов по способности поглощать дрожжевые клетки [7]. Статистическую обработку данных проводили непараметрическим методом с помощью критерия Уилкоксона (Манна-Уитни). Результаты и обсуждение У больных ХПН установлено законо-мерное возрастание содержания МДА и ДК в сыворотке крови с максимальными значениями у больных терминальной группы до лечения (табл. 1). Данные изменения имели место на фоне основных биохимических показателей – увеличение уровня креатинина и мочевины в сыворотке крови. Уровень восстановленного глутатиона (ГSH), наоборот, снижается в зависимости от степени тяжести заболевания. Так, уровень МДА у больных ХПН консервативной группы до лечения увеличивается в 2,6 раза, после лечения показатель снижается; в первой – консервативной группе снижается приблизительно в 2 раза, у больных терминальной группы применяемые методы лечения (в основном диализ) заметно снижают концентрацию МДА в сыворотке крови, однако, нормальные показатели не устанавливаются. Почти такая же динамика изменения наблюдается для диеновых конъюгатов (ДК). У больных консервативной группы наблюдается увеличение в 1,8 раза, в терминальной группе в 1,8 раза, в результате лечения показатели улучшаются. Таблица № 1 Показатели ПОЛ у больных с ХПН по сравнению с контролем Исследуемые показатели Контроль-ная группа Консервативная группа Терминальная группа до лечения после лечения до лечения после лечения МДА, мкмол/мл 2,85 ± 0,1 6,72 ± 0,13* 4,74 ± 0,19* 7,91, ± 0,26* 6,38 ± 0,19 ДК, Е/ мл 0,40 ± 0,01 0, ± 0,02* 0,53 ± 0, 0,75 ± 0,08* 0, ± 0,17 Примечание: *р < 0,; **p < 0,01; ***р < 0, При исследовании состояния системы АОЗ в сыворотке крови больных в консервативной группе было выявлено активация СОД (табл. 2). Увеличение активности СОД, по-видимому, объясняется компенсаторной реакцией организма на усиление ПОЛ. Снижение интенсивности ПОЛ в результате лечения может объясняться увеличением активности СОД. Ферменты разрушают супероксид-анион радикалы, являющиеся инициатором свободнорадикальных реакций в организме. Таблица № 2 Показатели системы АОЗ у больных ХПН по сравнению с контролем Исследуемые показатели Контроль-ная группа Консервативная группа Терминальная группа до лечения после лечения до лечения после лечения СОД, МЕ/мг 0,94 ± 0,03 1,37 ± 0,03* 1, ± 0,02 0,63 ± 0,03* 0,±0,21** ГПО, мкмол/мин. 27,94 ± 5,66 ,92±3,33* ,76±4,01 ,22±5,47* ,48±5,46 ГSН, 0,55 ± 0,02 0, ± 0,01 0,48 ± 0,02 0,±0,* 0,47±0,02*** 56

SAĞLAMLIQ – № 2. мкмол/ мл Церулоплаз-мин, мг% 27,85 ± 0,45 15,49 ± 0,55 16,16 ± 0,57 15,18 ± 0,48* 16,85±0,83 Примечание: *р < 0,; **p < 0,01; ***р < 0, Таблица № 3 Некоторые иммунные показатели у больных ХПН по сравнению с контрольной группой Исследуемые показатели Контроль-ная группа Консервативная группа n = 53 Терминальная группа n = 44 до лечения после лечения до лечения после лечения IgG, мг/мл 14,65 ± 0,28 15,04 ± 0,29 15,32 ± 0,33 14,48 ± 0,33 14,71 ± 0,36 IgM, мг/мл 2,19 ± 0,01 2,22 ± 0, 2,28 ± 0,31 2,26 ± 0,03 2,15 ± 0,02** IgA, мг/мл 1,76 ± 0,01 2, ± 0, 2,1 ± 0,25 2,11 ± 0,04 2,03 ± 0,03 Фагоцитарная активность, % 91,15 ± 0,83 72,75 ± 1,17 72,97 ± 1,43 69,26 ± 1,38 74,59±1,37** ЦИК, ус. ед. 43,75 ± 0,51 67,78 ± 1,22 62,29 ± 2,16 68,91 ± 0,95 65,68 ± 2,27 Примечание: **p < 0,01; ***р < 0, В последние годы появились данные о том, что у больных ХПН, как правило, отмечается гиперактивация В-системы иммунитета, которая выражается в увеличении в крови числа В-лимфоцитов, нарастании числа плазматических клеток и уровня секретируемых антител (Ig M, G, E), повышении количества циркулирующих иммунных комплексов (ЦИК). Некоторые авторы отмечают корреляционную связь между содержанием в крови ЦИК, системой комплемента и тяжестью течения заболевания. Полученные нами данные полностью соответствуют литературным, так как имеется положительная корреляционная связь между интенсивностью ПОЛ и количеством ЦИК (r= +0,56) (табл.3). Таким образом, иммунодефицитные состояния наблюдаемые при хронической почечной недостаточности, возможно, объясняется не количественными, а качественными изменениями в В-системе иммунных реакций организма. Эти данные косвенно доказывают наличие метаболической супрессии активности иммуноглобулинов в результате формирования неактивной конформации антител. Выводы 1. При ХПН наблюдаются закономерное повышение содержания МДА и ДК в сыворотке крови и снижение уровня ГSH в зависимости от степени тяжести заболевания и глубины патологического процесса. 2. На консервативной и терминальной стадиях забoлевания на фоне высокого уровня продуктов ПОЛ наблюдается дефицит АОЗ организма. 3. На фоне вышеизложенной динамики изменения состояния ПОЛ и АОЗ, происходит количественное увеличение ЦИК и снижение фагоцитарной активности. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1. Владимиров Ю.А., Арчаков А.И. Перекисное окисление липидов в биологических мембранах / Москва, 2. Азизова Г.И., Кулиева Ф.Э., Эфендиев А.М. Биохимические и иммунологические исследования крови больных хронической почечной недостаточностью // Биомедицина, 2, , с. 3. Куликова А.И., Тугушева Ф.А., Зубина И.М. Показатели перекисного окисления липидов и факторы системы антиоксидантной защиты кров больных с хроническим гломерулонефритом // Нефрология, , № 3, с. 4. Гаврилов В.Б., Гаврилова А.Р., Хмара И.Ф. Измерение диеновых конъюгатов в плазме крови по УФ-поглощению гептановых и изопропанольных экстрактов // seafoodplus.info, , № 2, с. 5. Коробейников Э.Н., Модификация определения продуктов перекисного окисления липидов в реакции с тиобарбитуровой кислотой // seafoodplus.info, , № 12, с. 57

SAĞLAMLIQ – № 2. 6. Рудиченко Е.В., Антонюк М.В., Гвозденко Т.А. Нарушения обмена липидов и системы пероксидации у больных хроническим пиелонефритом // Клиническая медицина, № 5, , с. 7. Маянский Д.Н. Комплексная оценка функции фагоцитов при воспалительных заболеваниях: Методические рекомендации. – Новосибирск, – 50 с. 8. Manchini G., Nach D.R., Heremans J.F. Further studies on singe radial immunodiffusion. Immunochem. – – vol. 7. – p. Daxil olub:    UZUN MÜDDƏT HEMODİALİZLƏ MÜALİCƏ OLUNAN XƏSTƏLƏRDƏ FİZİKİ SAĞLAMLIĞIN ƏHƏMİYYƏTİ Həmidov İ.M., Calalov M.R. Ə.Əliyev adına ADHTİ və Kliniki Tibbi Mərkəz, Bakı Açar sözlər: Hemodializ, xroniki böyrək xəstəliyi, uzun ömürlülük Key words: Hemodialysis, chronic renal disease, longevity Hal-hazırda fiziki sağlamlığın elmi-texniki tərəqqinin hesabına xəstələrin hemodializdə (HD) uzun müddət yaşama keyfiyyətinin səviyyəsini göstərən tibbi köməyin keyfiyyətinin qiymətləndirmək kriteriyasıdır. Schatelill D. və müəlliflərin fikrincə xroniki böyrək xəstələri (XBX) üçün reabilitasiya böyrək xəstəlikləri üçün ağır yük olsa da, uzun müddət yaşamaq və yaxşı yaşamaqdır(1,2,3). Hemodializ (HD) xəstələrinin ölüm, psixoloji və fiziki sağlamlıqları haqqında məlumatların əlaqələndirilməsı çox məhdud və bir-birini inkar edəndirlər. Amerika Birləşmiş Ştatlarında ə qədər HD xəstələrində fiziki parametrləri qiymətləndirərkən bu parametrlərin ölüm faktorunun prediktoru kimi əhəmiyyətləndirmişlər. Bəzi müəlliflərin fikrincə xəstələrin psixiko-fiziki (4,5) sağlamlığı həyat keyfiyyətinin göstəricisi kimi, HD uzun müddət yaşamanın əsas meyarı kimi göstərsə də, digərləri bunu təsdiq etmirlər(6). İşin məqsədi. Damar endoteliallarının angiotenzin və damar keçiriciliyin-də, su-elektrolit mübadiləsindəki rolu, bəzi zülalların sintezində və deqratasi-yasındakı əhəmiyyəti uzun müddət HD müalicə olunan xəstələrdə diqqəti cəlb edir. Bizim əvvəlki tədqiqatlarımızda (Məmmədzadə A.M., Həmidov İ.M., Məmmədzadə M.A., Niftiyev Z.A. 14/07/ - ixtira i) sabit maqnit sahəsinin HD xəstələrində hemostaza və uremik toksinlərin klirensinə təsirini öyrənsək də əldə etdiyimiz ədəbiyyat məlumatlarında sabit maqnit sahəsinin xəstələrin həyat keyfiyyətinə və fizikopsixoloji vəziyyətinə təsirinə rast gəlmədiyimizdən, uzun müddət HD ilə müalicə olunan xəstələrdə fiziko-psixoloji sağlamlıq keyfiyyətinin təsirini və sabit maqnit sahəsinin tətbiqini öyrənmək məqsədini qarşımıza qoyduq. Tədqiqatın material və metodları. Kliniki Tibbi Mərkəzin hemodializ şöbəsində fiziki sağlamlıq parametrləri və sabit maqnit sahəsinin tətbiqi 62 xəstədə ; 37 kişi, 25 qadın yaş arasında aparılmışdır. Bu xəstələrin ilkin xəstəlikləri: 23 xəstə - xroniki qlomerulonefrit, 21 xroniki pielonefrit, 14 şəkərli diabet, 4 böyrəklərin polikistozu olmuşdur. Anemiya - 17, hipertoniya 28 xəstədə müşahidə edilmişdir. HD Frezenius S aparatında, dializator F6 HPS, həftədə 12 saat olmaqla aparılıb. 5 ilə qədər HD müalicə alan 20, il arasında 28, 10 ildən çox 14 xəstə olmuşdur. Xəstələrdə qanın özülülüyü və sidik cövhərinin təmizlənmə əmsalını hesablamaq üçün HD önü və sonu sidik cövhəri təyin edilmişdir. Eyni zamanda xəstələrə sabit maqnit sahəsinin tətbiqinin təsirini qiymətləndirmək üçün psixiko-fizikal vəziyyəti qiymətləndirən sual-cavab bülleteni paylanmışdır. Hər üç qrup xəstələr XBX-nin kompensator mərhələsində HD ilə müalicəyə başlamışdırlar. 58

SAĞLAMLIQ – № 2. Hər ay qanın biokimyəvi analizində dinamik olaraq sidik cövhərinin, kreatinin, albuminin, kalsiumun, fosforun, natriumun, kaliumun, C-reaktiv zülalın miqdarı kontrolda olmuşdur. Hər kvartalda ferritinin, transferritinin, imkan dairəsində parathormonun konsentrasiyası təyin olunmuşdur. Hər ay xəstələr hepatoprotektor, albumin, eritropoetin, kardiotonik, vitaminlər, əvəzedilməyən amin turşuları, kalsium karbonat preparatlarını qəbul etmişlər. Eyni zamanda psixiko-fiziki parametrləri yuxu, iş qabiliyyətinin saxlanması, ağrılara qarşı reaksiya, seksual aktivliyi, ümumi sağlamlıq hissinin qiymətləndirilməsi, xəstənin çəkisinin dinamikası, dəri-piy qatının qalınlığı, qol əzələlərinin diametri qiymətləndirilmişdir. Tədqiqatın nəticələri və onların müzakirəsi: 5 ilə qədər HD ilə müalicə alan şəkərli diabetli xəstələrdə dərialtı piy qatının, əzələ kütləsinin azalması, gündəlik sidiyin miqdarının azalması hesabına dializ arası ultrafiltrasiyanın litr arasında olması xəstələrin aktiv həyat tərzinin məhdudlaşmasına səbəb olub. Sidik ifrazı saxlanmış xəstələrdə ilkin göstəricilərlə müqayisədə HD müalicənin 5 ilində piy və əzələ qatının, çəkinin sabit qalması, əmək qabiliyyətinin saxlanması üstünlük təşkil etmişdir. Bu xəstələrdə qidalanmanın, həmçinin qəbul edilən preparatların hesabına albuminin konsentrasiyası dinamikada 38,4±2,3 q/l, uremik toksinlərin (kreatinin) dializ arası artması ,7±25,2 mkmol/l, Kt/v 2,02 olmuşdur. Kalsium 2,2±0,4 mmol/l, fosfor 1,3±0,2 mmol/l, natrium ,2±2,3 mmol/l, kalium 4,3±1,5 mmol/l olmaqla, kalsium, fosforun konsentrasiyası kalsitriol, kalsitonin, kalsi-Nikomed D³, fosfor tənzimləyici preparatları, natrium və kalium isə dializatın və qidalanmaya nəzarət hesabına nail olunmuşdur. Hemoqlobin 11,3±1,5 q/dl arasında və hemotokrit, bu xəstələrdə eritropoetin(epreks, rekormon,espogen), dəmir preparatları (venofer, encifer, ferrogen), qanda sərbəst dəmiri, ferritini, transferritini öyrənməklə nəzarətdə saxlanılıb. 8 xəstədə şəkərli diabet , hipertoniya mənşəli XBX-də oliqoanuriya ilə müşahidə olunan xəstələrdə dərialtı piy qatı dinamikada sorularaq tam itmiş, əzələ kütləsinin və qol sümüyünün diametrinin azalması – rentgen şəkildə sümük kütləsinin rezorbsiyası aşkarlanıb. Qanda albuminin miqdarı 33,4±2,8 q/l, C-reaktiv zülalın miqdarının 3,01±0,02 mg/l , kalsiumun fosfor münasibətinin kalsium nisbətinə görə azalması müşahidə olunub. Anemiya (10,5±1,2 q/dl), hemotokrit (34,2±2,3%), sərbəst dəmirin, ferritin, transferritin korreksiyası hesabına aparılsa da digər qrupa nisbətən çoxlu dərman preparatlarına ehtiyac olmuşdur. ilədək HD müalicə olunan xəstələrdə (19) aktiv həyat tərzi, əmək qabiliyyətinin saxlanması, ətraf mühitə optimist baxış, yaş həddinin arasında olması, çəkilərinin sabit saxlanması, əzələ kütləsinin və dərialtı piy qatının azalmaması müşahidə olmuşdur. Bu xəstələr arasında xroniki pielonefritli, xroniki qlomerulonefritli və böyrəklərin polikistozlu xəstələriklərinin üstünlük təşkil etməsi aşkarlanıb. Hipertoniya - 19, oliqoanuriya - 23 ilə müşahidə olunan xəstələrdə dinamikada istər dərialtı piy qatı, istərsə əzələ kütləsinin həcmi azalaraq hemodializ arası müddətdə ultrafiltrasiyanın litr olması hesabına zəiflik, əmək qabiliyyətinin aşağı düşməsi, seksual aktivliyinin zəifləməsi depresiyaya, ətraflardakına qarşı aqresivliyə səbəb olmuşdur. Bu qrup xəstələrdə HD arası kreatininin miqdarı ,2±74,3 mkmol/l, mayenin 5,6±1,3 litr civarında olması xəstələrin əlavə HD seanslarının qəbuluna ehtiyacını, ürək-qan damar əsasən il HD müalicə olunanlarda durğunluq hesabına ətrafdakıların və tibb personalının məsuliyyətini daha da artırmışdır. Gündəlik həyatındakı gərginlik xəstənin mənasız həyat tərzində, depressiyaya, aqresivliyə gətirib çıxarmışdır. Uzun müddət HD-lə yaşamağı özünə həyat tərzi seçməyən yaşlı xəstələrdə, bu daha da özünü biruzə vermişdir. Bu xəstələrdə qanda ümumi zülalın miqdarını normaya yaxın 6,5±2,1q/l saxlamaq üçün albumin, hepatoprotektorlardan çoxlu istifadəyə ehtiyac olmuşdur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu xəstələrdə anemiya Hb 8,9±1,3 q/dl, hematokrit 34,3±1,5% arasında olaraq, eritropoetik preparatlara rezistentlik aşkar olmuşdur. 10 ildən çox HD ilə müalicə olunan xəstələrin 9 xəstədə dərialtı piy qatı zəif qalmış mm, döş qəfəsinin diametri sm azalmış, əzələ kütləsi, sümüklərin diametri azalmış, 5 xəstədə seksual aktivliyin, əmək qabiliyyətinin saxlanması, kreatinin HD arası müddətdə artması ,2±1,28 mkmol/l, maye artımının 1,2±0,9 litr arasında, Kt/v 2,1±0,4 , kalsi-fosfor münasibəti 59

SAĞLAMLIQ – № 2. norma daxilində, albuminin miqdarı 36,2±1,3 q/l, Hb 11,2±0,3 q/dl olması ilə müşahidə olmuşdur. Bu qrup XBX xəstələrində xroniki pielonefrit, böyrəkdaşı xəstəliyi, böyrəklərin polikistozu diaqnozu təsdiqlənmişdir. 5 xəstədə: şəkərli diabet (3), hipertoniya (2) angiopatiya istər göz və aşağı ətraf damarlarında daha çox fəsadlar (aşağı ətraflarda baş barmaqlarda trofik yaralar) yaratsa da, Kt/v-nin 2,28±0,13 saxlamaqla, aparılan müalicə hesabına kalsium-fosfor nisbətinin, metabolik proseslərin tənzimlənməsi, hapetoprotektor-ların vaxtında təyini, vaxtaşırı fizioterapevtik-idman müalicələrin aparılması, həmçinin xəstələrdə həyata və xəstəliyə baxışda optimistik münasibətin olması, fiziki parametrlərin nisbi saxlanmasına səbəb olunmuşdur. Fiziko-psixi parametrləri zəif olan 35 xəstəyə sabit maqnit sahəsi tətbiq etmişik. Sabit maqnit sahəsi tətbiq olunan xəstələrdə taxikardiya nisbətən azalmış (13), hipertoniyaya meylli xəstələrdə isə arterial hipertoniya mülayimləşmişdir (21). Belə xəstələrdə HD və sonrakı dövrdə əhval-ruhiyyə müsbət olmaqla yanaşı, yaxşı yuxu tətbiq olunan maqnit sahəsinin damar endotelilərində elektrolit mübadiləsinə müsbət təsiri ilə əlaqələndiririk. Həmçinin HD arası dövrdə hemodinamikanın mülayim reaksiyası maqnit sahəsi hesabına yüklənmiş qanın formalı elementlərinin və endotelilərin hesabına baş verir. Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, uremik intoksikasiya hesabına qanın su-elektrolit tərkibinin, seans zamanı perieritrositar pərdənin deformasiyası, qanın laxtalanma sisteminin pozulması XBX-nin terminal mərhələsində böyük rol oynayır. Sabit maqnit sahəsinin tətbiqi dializatorda və damarlarda eritrositlərin elektrolit yüklənməsini nizamlayır, bununla dializatorda formalı elementlərin hərəkətini sürətləndirir, həmçinin dializat və qanın əks istiqamətdə maqnit sahəsi ilə yüklənməsi uremik toksinlərin, elektrolitlərin mübadiləsini tənzimləyir. Məlumdur ki, HD zamanı uremik toksinlərin azalması, UF qanın özülülüyünü artırır. Qanın özülülüyünün artması eritrositlərin münasibətinə təsir etməsini gözün biomikroskopiyası, dırnaq yatağının kapilyaroskopiyası zamanı mikrodamarlarda formalı elementlərin aqreqasiyası, bir-birinə yapışması kimi özünü biruzə verərək mikrodamarlarda tromboza, qanın hərəkətinin tormozlaşmasına səbəb olur. Nəticədə ürək qan damar sistemində əsasən stenokardiyaya, miokard infarktının belə xəstələrdə daha çox rast gəlməsinə səbəb olur. Eritrositlər arasında sürtünmə keyfiyyəti dializatorun hemodinamikaya böyük təsiri olduğundan, maqnit sahəsi eritrositlərin elektrik-elektrolit xüsusiyyətinə müsbət təsir etdiyindən effektiv nəticə verir. Bu xəstələrdə maqnit sahəsinin tətbiqi HD alan 40% xəstələrdə qanın özülülüyü %, 30% xəstələrdə isə % azalmış, 30% xəstələrdə isə dəyişiksiz qalmışdır. Bu da dializatorun 30% effektli, 40% nisbi effektli, 30% isə neytral iş əmsalı olduğunu göstərir. Qanın laxtalanma vaxtına gəldikdə isə HD zamanı dəqiqə arasında TV heparin istifadə edilirsə, sabit maqnit sahəsi tətbiq etməklə laxtalanma vaxtını dəqiqə saxlamaq üçün TV heparinə ehtiyac olmuşdur. Bu da eritrositlərin elektrik-elektrolit mübadiləsinin maqnit sahəsi hesabına yüklənməsi laxtalanmağa meylli və ultrafiltrasiya çox olan xəstələrdə fəsadların azalmasına kömək edir. Sabit maqnit sahəsinin tətbiqi homeostazla yanaşı uremik toksinlərin də təmizlənmə əmsalını ənənəvi HD aparılan seanslarla müqayisədə sidik cövhərin və kreatininı % artırmışdır. Sabit maqnit sahəsinin tətbiqi xəstələrin fiziko-psixi parametrlərinə müsbət təsir etdiyi kimi, homeostaza və uremik toksinlərin təmizlənməsinə də effektiv təsir edir. Sabit maqnit sahəsinin tətbiqi qanın reoloji xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmaqla, sürtənmə qüvvəsini azaldır, qanın dializatordan keçmə sürətini artıraraq əks istiqamətdə hərəkət edən yüklənmiş dializatla təmas azot molekullarının klirensini artırır. Əldə etdiyimiz nəticələr xəstələrin sağlamlıq vəziyyətinin əhəmiyyətini qiymətləndirilməsində xəstəyə göstərilən tibbi köməyi nəzərə almaqla yanaşı, həm də xəstələrin HD-də yaşama müddətinə təsir edən parametr kimi nəzərə alınmalıdır. Fiziki sağlamlığı zəif olan xəstələrdə ölüm 2 dəfə çox rast gəlmiş, hospitalizasiya isə 1,5 dəfə çox olmuşdur. Fiziki-psixiko və klinik-laborator parametrlərin xəstələrin HD ilə yaşama müddəti ilə müqayisəli analizi göstərir ki, bu hər iki göstəricilər bir-birinə bağlı - uyğun olaraq dəyişirlər. 60

SAĞLAMLIQ – № 2. Beləliklə, HD ilə uzun müddət yaşayan xəstələrdə HD ilə yaşama proqnozunun prediktoru kimi funksional vəziyyəti, subyektiv və klinik parametrləri, fiziki sağlamlıq göstəriciləri, ultrafiltrasiyanı, albumin, kalsium, fosfor miqdarını qiymətləndirmək lazımdır. ƏDƏBİYYAT - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 1) Бабарыкина Е.В., Васильева И.А., Смирнова Л.М., Добронравов В.А. Качество жизни и выживаемость больных молодого возраста, находящихся на лечении хроническим гемодиализом. Нефрология,,7(2), 2) Kimmel P.L., Peterson R.A., Weibs K.L. et al. Psychosocial factors, behavioral compliance and survival in urban hemodialysis patients. Kidney Int. ,54, 3) Knigbt E.J., Ofstbun N., Teng M. et al. The association between mental health, physical function and hemodialysis mortality. Kidney Int. ,63, 4) Lopes A.A., Bragg Y., Young E. et al. Depressionas a predictor of mortality and hospitalization among hemodialysis patients in the United States and Europa. Kidney Int. ,62, 5) Morscb C.M.,Goncalves L.F., Barros E. Health-related quality of life among hemodialysis patients-relationship with clinical indicators, morbidity and mortality. seafoodplus.info Nurs ,15; 6) Schatell D.,Tbompson N., Oberly E. Life Options Patient Opinion Study identifies keys to a long Life for dialysis patients. seafoodplus.info ,13, Р Е З Ю М Е ЗНАЧЕНИЕ СОСТОЯНИЕ ФИЗИЧЕСКОГО ЗДОРОВЬЯ БОЛЬНЫХ ЛЕЧЕННЫХ ГЕМОДИАЛИЗОМ ДЛИТЕЛЬНОЕ ВРЕМЯ Гамидов И.М. , Джалалов М.Р. АзГИУВ им. seafoodplus.info, Клинический Медицинский Центр, Баку Статья посвящена одной из интересных тем нефрологии – значение физического здоровья и применения поперечного постаянного магнитного поля на длительность выживания больных леченых гемодиализом. Изученo состояние физического здоровья и применения постянного поперечного магнитного поля у 62 больных во возрасте от лет (37 мужчин, 25 женшин) леченных гемодиализом более 10 лет (до 5 лет; лет – 28; более 10 – 14 больных). Проведенные исследования показали, что состояние физического здоровья больных в значительной степени влияет на выжимаемость больных леченных гемодиализом с учетом целенаправленной терапией. Смерть встречался 2 раза чаще у больных с физическим здоровеем и эти больные 1,5 раза чаще госпитализировались. Приминение постоянного поперечного магнитного поля положительно влияло на физическое здоровье и на гомеостаз , а также на эффективность очищения азотистых шлаков в крови у больных леченных гемодиализом. Таким образом, состояние физического здоровья больных леченных гемодиализом в длительное время является предиктором выживаемости больных, наряду с параметрами субъективных, клинических данных, а также концентрацией альбумина, калций, фосфора в крови и ультрафильтрации. S U M M A R Y IMPORTANCE OF PHYSICAL HEALTH IN PATIENTS WITH LONG TERM HEMODIALYSIS TREATMENT Gamidov İ.M., Jalalov M.R. Azerbaijan State Institute of the Improvement of the Doctors named after seafoodplus.info and Clinical Medical Centre, Baku 61

SAĞLAMLIQ – № 2. In 62 patients with long term hemodialysis treatment were studied psychophysiological parameters and influence a constant magnetic field to these parametres. Hemodialysis held in Frezenius S dialysis machine 12 hours in a week, in 20 patients till 5 years, in 28 patients between years and in 14 patients more than 10 years – 37 men and 25 women. Obtained datas as a one of main parameters of health state should be assessed as a predictor of life prognosis in patients with long term hemodialysis treatment. Psychophysio-logical, clinical and laboratory parameters are changing with the hemodialysis treatment period of life. Daxil olub:    ƏMƏLİYYATDAN SONRAKI VENTRAL YIRTIĞI OLAN XƏSTƏLƏRDƏ İSTİFADƏ OLUNAN HERNİOPLASTİKA ÜSULLARINDAN VƏ ALLOPLASTİKA METODLARINDAN ASILI OLARAQ MÜALİCƏNİN YAXIN NƏTİCƏLƏRİ Camalova T.P. Azərbaycan Tibb Universitetinin Cərrahi xəstəlikər kafedrası Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu Qarnın ön divarının yırtığı ən geniş yayılmış cərrahi patologiyalardan biri olaraq qalmaqdadır. Bu patologiyadan əziyyət çəkən xəstələrin mütləq və nisbi sayı artmağa meyllidir [1, 3, 4]. Cərrahi əməliyyatların nəticəsi, bəzən isə cərrahi taktikada çatışmazlıqlar kimi meydana çıxan əməliyyatdan sonrakı ventral yırtıqlar laparotomiyalardan sonra inkişaf edən bütün ağırlaşmaların %-ni təşkil edir [2, 5, 6]. Yırtığı olan xəstələrdə alloplastika bütün problemləri həll edə bilmir. İstənilən sintetik material orqanizm üçün yad cisimdir və protezi əhatə edən toxumalarda aseptik iltihabi reaksiya törədərək yaranın sağalmasında ağırlaşmaların inkişaf tezliyinin əsas amili hesab olunur (7,8). Ona görədə sintetik materiallardan istifadə zamanı yara ağırlaşmalarının olmasını nəzərə alaraq, yaxın dövrdəki bu ağırlaşmaların və uzaq dövrdəki yırtıq residivlərinin meydana çıxmasının profilaktikası üzrə tədbirlər kompleksinin işlənib hazırlanması perspektivli hesab olunur. Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq, tədqiqatın əsas məqsədi piylənmədən əziyyət çəkən əməliyyatdan sonrakı ventral yırtıqlı xəstələrdə yeni sintetik materiallardan (monoakrilpropilenkompozitli – MPK-tor və absorbsiya olunan adhezion baryer – “İNTERCEED (TC7)”) istifadə etməklə təkmilləşdirilmiş hernioalloplastika və onun abdominoplastika ilə birgə tətbiq olunması yolu ilə cərrahi müalicənin yaxın və uzaq nəticələrinin yaxşılaşdırılması olmuşdur. Tədqiqatın material və metodları. Tədqiqatlar ci illər ərzində seafoodplus.infoımov adına RKX-in (Bakı şəh.) əməliyyatdan sonrakı ventral yırtıqlara görə müalicə almış yaş arasında olan xəstənin cərrahi müalicəsinin nəticələrinin təhlilinə əsaslanmışdır. Yırtıqların xarakteristikası məqsədilə seafoodplus.infol və seafoodplus.info tərəfindən hazırlanmış SWR təsnifatdan və Rusiya və MDB ölkələrində klinik tətbiq üçün məsləhət görülmüş “Herniologiyanın aktual məsələləri”nə həsr olunmuş V yubiley konfransın bəyənnaməsindən (Moskva, oktyabr cı il) istifadə olunmuşdur. İstifadə olunan müalicə metodundan asılı olaraq bütün xəstələr aşağıdakı 3 qrup və yarımqruplara bölnmüşdür: I (nəzarət) qrupuna 32 xəstə cəlb olunmuşdur. Bunlarda Meyo və ya Sapejko metodu ilə ümumi qəbul olunmuş autoplastika həyata keçirilmişdir. 62

SAĞLAMLIQ – № 2. II (müqayisə) qrupuna 31 xəstə cəlb olunmuşdur. Bu xəstələrdə adi prolen torla hernioalloplastika icra edilmişdir. III (əsas) qrupa 64 xəstə daxil edilmişdir. Bu qrup xəstələr iki yarımqrupa bölünmüşdür: IIIA yarımqrupa hissəvi sorulan MPK-toru və rezorbsiya olunan baryer “İNTERCEED (TC7)” ilə hernioalloplastika aparılmış 33 xəstə, IIIB yarımqrupa isə qeyd edilən əməliyyatla yanaşı abdominoplastika da icra edilmiş 31 xəstə daxil edilmişdir. I (nəzarət) qrupuna W1 ölçülü ƏSVY olan 7 (22,6%) xəstə, W2 ölçülü 15 (46,9%) və W3 ölçülü 10 (31,3%) xəstə daxil olmuşdur. II (müqayisə) qrupuna W1 ölçülü ƏSVY olan 3 (9,7%) xəstə, W2 ölçülü 3 (9,7%) və W3 ölçülü 14 və W4 ölçülü 11 (35,5%) xəstə daxil olmuşdur. 10 (32,3%) xəstədə yırtıq qapısının prolen torla “onlay” metodla alloplastikası, 5 (16,1%) xəstədə “inlay” və 16 (51,6%) xəstədə “sublay” metodla alloplastikası icra edilmişdir. Əsas müalicə qrupunun IIIA yarımqrupda W1 ölçülü ƏSVY olan 2 (6,1%) xəstə, W2 ölçülü 5 (15,2%), W3 ölçülü 13 (39,4%) və W4 ölçülü 13 (39,4%) xəstə daxil olmuşdur. 9 (27,3%) xəstədə yırtıq qapısının MPK-torla “onlay” metodla alloplastikası, 6 (18,2%) xəstədə “inlay” və 18 (54,5%) xəstədə “sublay” metodla alloplastikası icra edilmişdir. 18 (54,5%) xəstədə MPK-torla yanaşı qarın boşluğu orqanlarına impreqnasiya və bitişmələrin profilaktikası məqsədilə “sublay” metodla alloplastika zamanı onlar arasında absorbsiya olunan adhezion baryer – “İnterceed (TC7)”dən də istifadə edilmişdir. Əsas müalicə qrupunun IIIB yarımqrupda W1 ölçülü ƏSVY olan 2 (6,5%) xəstə, W2 ölçülü 3 (9,7%), W3 ölçülü 15 (48,4%) və W4 ölçülü 11 (35,5%) xəstə daxil olmuşdur. 7 (22,6%) xəstədə yırtıq qapısının MPK-torla “onlay” metodla alloplastikası, 4 (12,9%) xəstədə “inlay” və 20 (64,5%) xəstədə “sublay” metodla alloplastikası icra edilmişdir. 17 (54,8%) xəstədə MPK-torla yanaşı qarın boşluğu orqanlarına impreqnasiya və bitişmələrin profilaktikası məqsədilə “sublay” metodla alloplastika zamanı onlar arasında absorbsiya olunan adhezion baryer – “İnterceed (TC7)”dən də istifadə edilmişdir. Beləliklə, I müalicə qrupunda giqant ölçülü Əventral yırtıqlı xəstələr olmamışdır və onlarda xüsusi toxumalarla gərilən plastika icra edilmişdir. II müalicə qrupunda, əsas qrupun IIIA və IIIB yarımqruplarında müxtəlif plastika materiallar və metodlarla yırtıq qapısının alloplastikası həyata keçirilmişdir. Yırtıq qapısının ölçqülərinə görə qruplar arasındakı fərq qeyri-dürüst olmuşdur (p>0,05). Alınmış nəticələr və onların müzakirəsi. ƏSVY olan xəstələr qruplarını daha məqsədyönlü müqayisə etmək və hernioplastikanın metod və üsullarını, istifadə olunan sintetik materialın əməliyyatdan sonrakı ağırlaşmaların tezliyinə təsirini qiymətləndirmək məqsədilə sonuncuları aşağıdakı iki yerə bölmüşük: 1) cərrahi müdaxilə zonasının (yerli) ağırlaşmaları; 2) qonşu orqanlar tərəfindən (ümumi) ağırlaşmalar. Cərrahi müdaxilə zonasındakı ağırlaşmalar infeksion və qeyri-infeksion olmaqla iki yerə bölünür. İnfeksion ağırlaşmalara aiddir: qarnın ön divarındakı tikişlər nahiyəsində iltihabi infiltrat, əməliyyatdan sonrakı yaranın irinləməsi, liqatura fistulası, dərialtı eventrasiya (yaranın irinləməsi nəticəsində), abses, peritonit. Qeyri-infeksion ağırlaşmalara aid edilmişdir: hernioalloplastika sahəsinin seroma və hematoması, dərinin kənari nekrozu, erkən əməliyyatdan sonrakı bitişmə keçməməzliyi. Qonşu orqanlar tərəfindən meydana çıxan ağırlaşmalar da infeksion və qeyri-infeksion olmaqla iki yerə bölünmüşdür. Qonşu orqan və sistemlərin infeksiyaları – tənəffüs yollarının infeksiyası, sidik yollarının infeksiyaları (sistit, pielonefrit) Qeyri-infeksion – İAHS (kəskin tənəffüs və ÜDS çatışmazlığı), miokard infarktı, kəskin beyin qan dövranı pozğunluğu, ağciyər arteriyasının tromboemboliyası, aşağı ətraf venalarının xroniki tromboflebitinin kəskinləşməsi, mədə-bağırsaq qanaxması. ƏSVY-in plastikasını keçirmiş xəstədə əməliyyatdan sonrakı dövrün gedişini izləmişik. Əməliyyat vaxtı anestezioloji avadanlıqla bağlı olan ağırlaşmaları müşahidə etməmişik. 63

SAĞLAMLIQ – № 2. Əməliyyatdan sonrakı erkən dövrdə ümumi və yerli xarakterli ağırlaşmalar müşahidə olunmuşdur ki, bunlar da xəstələrin stasionarda qalma müddətinə təsir göstərmişdir. Tədqiqata cəlb olunmuş ƏSVY olan xəstədən də (27,6%) əməliyyatdan sonrakı erkən dövrdə 53 ağırlaşma - 25 (19,7%) xəstədə 37 yerli və 10 (7,9%) xəstədə 16 ümumi xarakterli ağırlaşma meydana çıxmışdır. 24 (18,9%) xəstədə 1, 13 (10,2%) xəstədə - 2, 2 (1,6%) xəstədə isə 3 yerli ağırlaşma meydana çıxmışdır. 5 (3,9%) xəstədə 1, 4 (3,1%) xəstədə - 2, 1 (0,8%) xəstədə isə 3 ümumi ağırlaşma inkişaf etmişdir. I müalicə qrupunda ağırlaşmaların ümumi sayı 7 xəstədə 12 (37,5%), II müalicə qrupunda – 10 xəstədə 16 (51,6%), IIIA yarımqrupunda 10 xəstədə 13 (39,4%) və IIIB yarımqrupda 8 xəstədə 12 (38,7%) ağırlaşma meydana çıxmışdır. I müalicə qrupunda yerli ağırlaşmalar 3 xəstədə 3 (9,4%), II müalicə qrupunda – 8 xəstədə 13 (41,9%), IIIA yarımqrupunda 11 xəstədə 11 (33,3%) və IIIB yarımqrupda isə 7 xəstədə 10 (32,3%) ağırlaşma müşahidə olunmuşdur. Yerli ağırlaşmalar arasında 1-ci yeri seromalar tutmuşdur. Əsas müalicə qrupunun IIIA (4) və IIIB (3) yarımqruplarında W2 (3 xəstə) və W3 (9 xəstə) ölçülü ƏSVY olan 7 (22,6%), 6 (18,2%) və 6 (19,4%) xəstədə rast gəlinmişdir. Yuxarıda qeyd olunan məlumatlardan aydın olur ki, sadə prolen torla müqayisədə daha yüngül, hissəvi sorulan kompozit MPK-toru implantasiyadan sonrakı yaxın dövrdə daha zəif (1,2 dəfə) müxaniki qıcıqlandırıcı təsir göstərir, lakin bu zaman alınmış məlumat qeyri-dürüst olmuşdur (p>0,05). Yırtıq qapısının autoplastikası icra olunmuş I (nəzarət) müalicə qrupunda seromalar (eləcə də yara nahiyəsində iltihabi infiltrat və hematoma) meydana çıxmamışdır. II qrupda W2-W3 ölçülü ƏSVY olan 31 xəstədən 2-də (6,5%) hernioalloplastika məqsədilə prolen tordan istifadə olunduqda və eləcə də III (əsas) müalicə qrupunun 64 xəstəsindən W3-W4 ölçülü ƏSVY olan 2-də (3,1%) yara nahiyəsində iltihabi infiltrat inkişaf etmişdir. Beləliklə, II müalicə qrupunda prolen tordan istifadə olunduqda yara nahiyəsində inkişaf edən iltihabi infiltratın meydana çıxma tezliyi MPK-tordan istifadə olunan III əsas qrupla müqayisədə 2 dəfədən də çox olmuşdur (p<0,01). Hematomaya II müalicə qrupunun W2 ölçülü ƏSVY olan 1 (3,2%) xəstədə və III əsas qrupun (W2-W4) 3 (4,7%) xəstəsində rast gəlinmişdir. Hematomalara nisbətən çox rast gəlinməsinin səbəbi xüsusən IIIB yarımqrup xəstələrdə hernioplastika abdominoplastika ilə birgə icra olunan xəstələrdə əməliyyatın daha travmatik və böyük həcmli olması ilə əlaqədardır. Yaranın irinləməsi I (nəzarət) müalicə qrupunun W3 ölçülü ƏSVY olan 1 (3,1%) xəstəsində, II müalicə qrupunu W4 ölçülü 1 (3,2%) və III müalicə qrupunun IIIA yarımqrupunda W4 ölçülü 1 (1,6%) xəstədə meydana çıxmışdır. Beləliklə, yırtıq qapısının alloplastikasında yeni, hissəvi rezorbsiya olunan və yüngül kompozit MPK-tor tətbiq olunan III əsas müalicə qrupunda bu ağırlaşmanın meydana çıxma tezliyi I və II müalicə qrupları ilə müqayisədə 2 dəfə az olmuşdur. Yaranın irinləməsinin profilaktikası məqsədilə drenajların yerləşdirilməsinə və qalıq boşluqların drenləşdirilməsi zamanı dəridəki dəliklərin hermetikliyinə xüsusi diqqət yetirilmiş, eləcə də antibiotikoprofilaktika aparılmışdır. Dərinin kənari nekrozu IIIB yarımqrupa daxil olan W3 ölçülü ƏSVY olan, hernioallo- və abdominoplastika icra olunmuş 1 xəstədə meydana çıxmışdır ki, bunun da səbəbi abdominoplastikanın mərhələlərindən birində qarnın ön divarında dəri-dərialtı piy loskutunun aponevrozdan mobilizasiyası nəticəsində dərinin qan dövranının pozulması olmuşdur (bax yuxarı). Onun operativ müalicəsi zamanı sarğı otağında nekrozlaşmış toxumalar maksimal qənaətlə kəsilmiş və ikincili tikişlər qoyulmuşdur. Abdominoplastika alloplastika ilə eyni vaxtda yerinə yetirilməyən digər qruplarda və yarımqruplarda bu ağırlaşma müşahidə olunmamışdır. Dərinin kənari nekrozunun meydana çıxmasının qarşısını almaq üçün abdominoplastika icra olunan digər xəstələrdə dəriyə “saxlayıcı” tikişlər qoyulmuşdur. Liqatura fistulası I müalicə qrupundakı ƏSVY olan W2 ölçülü 1 (3,1%) xəstədə autoplastikadan sonra, II müalicə qrupunda prolen tordan istifadə olunmuş W3 ölçülü 1 (3,2%) xəstədə və III müalicə qrupunda alloplastika məqsədilə MPK-tordan istifadə olunmuş 2 (3,1%) (W3-W4 olçülü) xəstədə meydana çıxmışdır. Yəni bu yerli ağırlaşmanın rastgəlmə tezliyi nə 64

SAĞLAMLIQ – № 2. hernioplastika metodundan, nə də istifadə olunmuş plastik materialın (torun) fiziki-kimyəvi xüsusiyyətindən asılı olmamışdır. Liqatura fistulaları konservativ yollarla müalicə olunmuşdur. Dərialtı eventrasiya I müalicə qrupunun böyük ölçülü (W3) ƏSVY olan və Sapejko metodu ilə toxumaların güclü dartılması hesabına əzələ-aponevrotik loskutla duplikatura yaradılması yolu ilə yırtıq qapısının alloplastikasından sonra 1 (3,1%) xəstədə meydana çıxmışdır. Eventrasiyanın səbəbi toxumaların güclü dartılması nəticəsində əzələ-aponevrotik duplikaturanın kənarlarının aralanması, eləcə də eksudativ plevritlə müşayiət olunan pnevmoniya kimi ağır ümumi fəsadın inkişaf etməsi olmuşdur. Qarındaxili təzyiqin təkanşəkilli artması ilə müşayiət olunan güclü və uzun müddət təkrarlanan öskürmələr zamanı aponevroza qoyulmuş iki sıra tikişlərin çatışmazlığı və eventrasiyanın inkişafı baş vermişdir. Eventrasiya operativ yolla aradan qaldırılmış (təkrar Пşəkilli tikişlər qoyulmaqla) və eyni zamanda kompleks şəkildə pnevmoniya və eksudativ plevritin konservativ müalicəsi aparılmış, plevra boşluğu punksiya edilərək antibakterial maddələr yeridilmişdir. Əməliyyatdan sonrakı erkən bitişmə mənşəli keçməməzlik II müalicə qrupunda qarın boşluğu orqanlarını sintetik materialdan izolə edən sorulan adhezion baryer «İNTERCEED (TC7)»dən istifadə etmədən yalnız prolen torla “sublay” metodu ilə alloplastika icra edilmiş W4 ölçülü ƏSVY olan 1 (3,2%) xəstədə meydana çıxmışdır. Keçməməzlik operativ yolla aradan qaldırılmışdır (cədvəl 1). Cədvəl № 1. Müxtəlif qrup və yarımqruplarda ƏSVY olan xəstələrdə əməliyyatdan sonrakı yerli ağırlaşmaların strukturu və rastgəlmə tezliyi Ağırlaşma (n=37) Xəstələr qrupu və yarımqrupu 1 (n=32) 2 (n=31) 3А (n=33) 3В (n=31) Mütləq % Mütləq % Mütləq % Mütləq % Yara nahiyəsində infiltrat - - 2 6,5 1 3,0 1 3,2 Hematoma - - 1 3,2 2 6,1 1 3,2 Seroma - - 7 22,6 6 18,2 6 19,4 Yaranın irinləməsi 1 3,2 1 3,2 1 3,0 Dərinin kənari nekrozu - - - - - - 1 3,2 Liqatura fistulu 1 3,2 1 3,2 1 3,0 1 3,2 Dərialtı eventrasiya 1 3,2 - - - - - Əməliyyatdan sonrakı erkən bitişmə mənşəli keçməməzlik - 1 3,2 - - - Qarın boşluğunun absesi - - - - - - - Peritonit - - - - - - - Cəmi: 3 9,4 13 41,9 11 33,3 10 32,3 Əməliyyatdan sonrakı erkən dövrdə ümumi ağırlaşmalar I müalicə qrupunda 4 xəstədə (3də 2, 1-də isə 3 ağırlaşma) 9 (28,1%), II müalicə qrupunda – 2 xəstədə (1 xəstədə - 1 və 1 xəstədə 2 ağırlaşma) 3 (9,7%), IIIA yarımqrupda 2 xəstədə 2 (6,1%) və IIIB yarımqrupda 1 xəstədə 2 (6,5%) ağırlaşma inkişaf etmişdir. Beləliklə, ümumi ağırlaşmalar əksər hallarda tət-tək yox, birlikdə rast gəlinmişlər. Aponevrozun gərilən duplikatura metodlarından biri ilə ilə autoplastikası icra edilmiş I nəzarət qrupunun xəstələrində ümumi ağırlaşmalar arasında 1-ci yeri kəskin tənəffüs və ürək-damar çatışmazlığı əlamətləri ilə gedən İAHS tutmuşdur ki, buna da böyük ölçülü (W3) ƏSVY-a görə duplikatura autoplastikası icra edilmiş 4 (12,5%) xəstədə rast gəlinmiş və saat ərzində ağciyərlərin süni ventilyasiyası və intensiv terapiyanın aparılmasını tələb etmişdir. Xəstələrdən 1-də kəskin tənəffüs və ürək-damar çatışmazlığının proqressivləşməsinin qarşısını almaq mümkün olmamaışdır ki, bu da letal nəticəyə gətirib çıxarmışdır. Sintetik materialdan istifadə etməklə II və III qruplarda üç metoddan biri (“onlay”, “inlay” və ya “sublay”) ilə icra olunan yırtıq qapısının alloplastikası zamanı “sublay” texnologiyası üzrə böyük və giqant ölçülü (W3-W4) ƏSVY olan xəstələrdə aparılan gərilməsiz alloplastikada qarındaxili təzyiq artsa da, belə ağır fəsadlar meydana çıxmamışdır. 65

Communication Technologies is considered to be an effective method for the elimination of the development gap between countries and disparities and inequalities between individuals. This idea is accepted by all scholars of the information society. Information and communication technologies can be used as a means to poor people, who is exposed to social exclusion, make their voices heard. It is also observed that the people socialized over time, increased the quality and level of sharing and found efficient and entertaining communication possibilities with people who they don’t know. Because of that, it has a vital importance of information and communication technologies. Because it allows people take steps from social exclusion to social inclusion. The studies done by Goodman on South Africa, by Jensen on China and by Bhavnani on Thailand, Indonesia and Malaysia shows that new media helps to reduce impact of poverty and breaks the cycle of poverty. It has also been obtained successful results in breaking the cycle of poverty when new media Technologies are provided in India, Brazil and Nepal. The aim of this study is to examine how the poverty information can be reduced and how people living in poverty can be get out of this cycle by providing information and communication technologies. It will first attempt to define new media explaining poverty information. The impact of these tools on cycle of poverty will be shown. As a result, it will be analyzed how information technologies contribute to fight against poverty by country examples.