Antik Yunan döneminde fizik, gökbilim, zooloji, felsefe, mantık, biyoloji, siyaset gibi alanlarda birçok eser vermiş olan Aristo, dünya üzerinde en çok bilinen filozoflardan biridir. Akılcı ve açık yaklaşımı ve bilimsel düşünceleri ile felsefede mantık ve gerçekçilik öncüsü olarak görülmektedir. Felsefeyi ve bilimi kategorilere ayıran ya da sistematize eden ilk kişi olması ile beraber, fizik ve diğer alanlardaki görüşleri ile Ortaçağa felsefesini temellendirmiştir.
Aristonun Hayatı
Makedonya sınırlarında yer alan, Khalkisdeki Grek Kolonilerinden olan Stageira kasabasında, Makedonya kralının özel hekimi Nikomakhosun oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Oğlu Aristonun eğitimine büyük özen gösteren Nikomakhos, onun da kendisi gibi bir hekim olmasını hedefliyordu. Dönem itibari ile doktor yetiştiren kurum ve kuruluşun olmamasının da doğal bir sonucudur. Doktorluk mesleği bu şekilde babadan oğula aktarılarak süregelen bir meslekti. Aristonun babasının ölmesi ile beraber doktor olma hayalleri de suya düştü. Annesi Phaestisi de hemen ardından kaybeden Aristo, amcası Proxenus tarafından büyütüldü. 18 yaşındayken eğitimini tamamlamak maksadı ile Atinaya gider ve Atinada ünlü filozof Platonun kurmuş olduğu akademide ders almaya başlar. Araştırma tutkusu, dehası ve olaylara getirdiği çözümlemeler ile Platonun en gözde öğrencilerinden biri olmayı başararak, sonraki yıllarda bu akademide retorik ve diyalektik dersleri vermeye başlamıştır. Akademiyi kurarak belli bir aşamaya kadar getiren Platonun ölümünün ardından yerini Aristonun pek sevmediği Speusippus aldı. Platon akademide geri planda kaldığı için olacak Akademiyi terk etti. Sonrasında, günümüzde Biga Yarımadası olarak geçen Troas bölgesinde ki Assos kentine, yöre hükümdarı Hermias tarafından siyasi danışmanlık için teklif gelir. Aristo 20 sene boyunca kaldığı Atinayı terk ederek bu teklifi kabul eder. Bu şehirde bulunduğu dönemde özgün bir okul açarak burada yaşambilim alanında çalışmalar yürütür. Ayrıca Hükümdar Hermiasın kızı ile evlenerek Pythias isminde bir kız çocukları olur. 10 yıl kadar zaman sonra karısını kaybeder. Bir grup felsefeci ile bir araya gelerek anatomi ve canlı yapısı üzerine araştırmalar yapmıştır. Bu çalışmalar tarihe ışık tutmuştur. Krallık üzerine bir kitap yazarak, Politika adlı eserinin 7. kitabını bitirdi. 7. kitabının ilk 12 bölümünde Hükümdar Hermesiasa göndermeler yaparak öğütler verir. Bu kitaba göre evlenme yaşı erkekler için 37 kadınlar için ise 18 olmalıdır. Aristonun buradaki süreci bir takım politik ve siyasi olaylar yüzünden bitmiştir. Persler buraya saldırıda bulunarak hükümdarı ele geçirmiştir. Makedonyaya kaçmak için şehri terk eden Aristo, rotası üzerindeki Lesbos adasında kalarak burada 4 yıl yaşamıştır. Burada diğer felsefeciler ile yürüttüğü çalışmalarına devam etmiştir. Bundan sonra Makedonyada barışın sağlanması ile beraber oraya dönmüş ve burada 7 yıl boyunca kalmıştır. Makedonya kralı Philippos sarayına gelerek oğlu İskenderin eğitimini üstlenmiştir.
Philippos ölünce oğlu İskender tahta geçmiş ve bütün gücünü barış için harcamaya çalışmıştır. Aristoyu akademi kurması için destekler. Aristo Peripatosu kurar ve hocası Platon gibi burada dersler vermeye başlar. Büyük İskender Asya seferinde ölünce Atina şehrinde Makedon karşıtı bir dalga açığa çıkmıştır. Aristoteles bu sebepten dine saygısızlık şeklinde suçlamaların mağduru olmuştur. Aristo Sokratesin yazgısını paylaşmayıp, Atinayı terk eder. M.Ö. yılında 63 yaşındayken hayata veda eder.
Aristo, yaşadığı sıkıntılı döneme nazaran, yaptığı çalışmaları ile, şuan bile geçerli olan temel modern bilimin, nerede ise her alanı için, insana binlerce yıl öncesinden kılavuzluk etmeyi başarabilmiştir. Onun yaptığı bir takım çalışmaların önemi ve değeri yaşamış olduğu dönemden çok sonraları anlaşılabilmiştir. Gerek felsefeci ve düşünür kimliği, gerekse bilim adamı yönü ile ilim ve bilime bu denli ışık tutmuş olan bir adamın, dünyanın en ünlü insanlarından biri olması gerçeği, inkar edilemez.
Aristonun Çalışmaları
Aristo mantık ile ilgili çalışmalar yaparak Organon isimli ve 6 kısımdan oluşan bir kitapta bir araya getirmiştir.
Doğa ve evren üzerine öne sürmüş olduğu fikirleri Gökyüzü Üzerine, Meteoroloji Üzerine, Oluş ve Bozuluş Üzerine, Fizik isimli kitaplarında bir araya getirmiştir.
Aristonun 7 kitaplık serisinin 1. ve 2. kitabında oluş ele alınmıştır. Evren tasarımını oluş üzerinden değerlendirmeye çalışmıştır. 3. ve 4. kitaplarında ise, devinimi tanımlayarak oluşun, bozuluşun, artmanın ya da azalmanın ne şekilde ilerlediğini ele alır. Sonsuzluk kavramını inceler ve yer, zaman kavramları hakkında tartışmalar yürütür. 5. Ve 6. Kitaplarında değişimi ve bir değişim türü olarak hareket tanımlar ve bunları sınıflandırır. Son kitabında ise hareket eden ve hareket ettiren arasında ne gibi bir ilişki olduğunu mantık yürüterek açıklamaya çalışır.
Aristo doğa üzerine çalışma yürütmüş olan ilk insanlardan biridir. Hayvanlar üzerinde yaptığı araştırmalar sonucunda çıkan bulguları Hayvan İncelemeleri, Hayvan Bölümleri, Hayvan Türeyişi Üzerine olmak üzere3 farklı kitapta toplamıştır. Bu çalışmaların doğru tespitlerden oluştuğu gerçeği ancak Yy da anlaşılmıştır. Bu çalışmaları ile temel sınıflandırmayı da ampirik sınıflandırma olarak yapmıştır. Bu sınıflandırmada hayvanlar suda, karada ve havada yaşayanlar olarak ele alınmıştır. Bitkiler ise otlar, çalılar ve ağaçlar şeklindedir.
Aristonun Sözleri
*En büyük zafer insanın kendine karşı kazanacağı zafer olduğu için isteklerini ele geçirmek düşmanlarına saldırmaktan daha iyidir.
*Bilgili olmak tek başına akıllı olmaya yetmez; akıllı olmak için bilgileri uygulamada doğru şekilde kullanmak gerekir.
*Bazıları tıpkı birinin sağlıklı olmasını isteme sağlıklı olmaya yetecekmiş gibi, arkadaş olmak istemenin de arkadaşlığa yeteceğine inanıyor.
*Mutluluk, erdem ve ciddi bir çabanın ürünüdür, hayat şakaya gelmez.
*Cahil insan sürekli konuşur, bilge insan ise sorular sorar ve düşünür.
Kaynakça:
Aristoteles Kimdir? / Filozoflar / seafoodplus.info
seafoodplus.info
seafoodplus.info
Aristoteles-Politika, Remzi Kitabevi
Yazar: Taner Tunç
Felsefe tarihinde, MÖ 5. yüzyıl ila MÖ 6. yüzyıl arasında Anadolu’a yaşamış antik filozoflar, o dönemde, doğa olayları hakkındaki açıklamalarıyla öne çıkmışlardır. Bu filozoflar tarafından yapılan bu açıklamaların ortak niteliği; mitolojik unsurlar içermemeleri, doğal gözleme ve incelemelere dayanmalarıdır.
Anadolu’da yaşamış filozoflar; varlığı, doğayı ve evreni yapmış oldukları gözlemler çerçevesinde belli ilkelerle açıklamaya çalışmışlardır.
Antik dönem itibarıyla felsefi düşünceye katkı sağlamış birçok filozof, Anadolu coğrafyasında yaşamıştır. Bunlardan bazılarını şu şekilde listelemek mümkündür:
Anadolu’a yaşamış antik filozofların çalışmaları, kendilerinden sonrakiler için temel olması ve felsefenin gelişip sistemleşmesine de katkı sağlaması açısından son derece yüksek öneme sahiptir. Felsefenin sistemli olarak başlaması noktasında çoğu kaynak, bu filozofları işaret etmektedir ve bu da onların önemini daha da artırmaktadır.
Anadoluda Yaşamış Antik Filozoflar
Milet’te (Aydın/Didim) yaşamıştır. Bazı kaynaklara göre tarihin ilk filozofu ve bilim insanı olarak kabul edilir. Evrene yönelik açıklamasında maddeye dayalı bir ilke öne sürmüştür. Felsefe dışında matematik, geometri ve astronomi gibi alanlarda da çalışmaları vardır. Güneş tutulmasını önceden tahmin ettiği söylenir. Geometride kendi ismiyle geçen “Thales Teoremi”ni oluşturan da odur.
Thales gibi Milet’te (Aydın/Didim) yaşamıştır ve onun öğrencisi olarak kabul edilir. Matematik, astronomi, haritacılık ve doğa gibi konularda da çalışmalar yapmıştır. Güneş saati üzerinden güneşin konumunu belirleyen bir alet geliştirdiği ve yeryüzü haritalarını çizdiği de söylenir.
Milet’te (Aydın/Didim) yaşamış filozoflardandır. Anaksimandros’un öğrencisi olduğu kabul edilir. Evren sistemi ve varlıkların oluşmasıyla ilgili düşünceleri felsefe tarihinde öne çıkmıştır. Astronomi alanında çalışmalar yapmıştır. Güneş ve Ay tutulmaları hakkında doğru bilgiler vermiştir.
Klazomenai’da (İzmir/Urla) yaşamıştır. Felsefe tarihinde varlıkların temeline yönelik “nous” kavramıyla öne çıkmıştır. Bu kavram, maddeleri bir amaca göre düzenleyen ve hareket ettiren ilkeyi işaret eder.
Ephesos’ta (İzmir/Efes/Selçuk) yaşamıştır. Varlıklar üzerine oluş düşüncesiyle öne çıkmıştır. Yapıtlarının anlaşılması güç olması ve anlatımını özdeyişler şeklinde yapmasından dolayı ona “Karanlık Herakleitos” denmiştir. Düşünce tarihinde “Aynı nehirde iki kez yıkanılmaz” sözünün sahibidir.
İlgili konu:Aynı nehirde iki kez yıkanılmaz
Hierapolis’te (Denizli/Pamukkale) doğmuştur. Stoa felsefesinin temsilcilerinden olan Epiktetos, ahlak alanındaki düşünceleriyle tanınmıştır. Dönem itibarıyla köle olarak dünyaya gelen ve sonradan kölelikten azat edilen filozoftur. Bilgelik, irade, özgürlük ve doğaya uyum gibi konularda fikirleriyle öne çıkmıştır.
Sinope’de (Sinop) doğmuştur. “Kinik” felsefe öğretisini savunan filozoftur. Rıhtımda bir küfenin içinde yaşayan Diogenes, hayatta malın mülkün önemli olmadığını, insanın doğaya uygun yaşamasının gerektiğini ileri sürmüştür. Kendisini ziyarete gelen Makedonya Kralı Büyük İskender’in “Benden bir isteğin var mı?” sözüne karşılık “Gölge etme başka ihsan istemez.” sözüyle düşüncelerini açıkça ortaya koymuş bir filozoftur.
Şamişat’ta (Adıyaman/Samsat) doğmuştur. Özellikle ahlakla ilgili eserler vermiştir. Güçlü bir retorikçidir (Söz ile ikna etme sanatı.). Dönemin özellikle de Kiniklerin düşüncelerini ve mitolojik inanışlarını eleştirmiştir.
Kolophon’da (İzmir/Değirmendere) doğmuştur. İnsan ve toplumun kültürel yaşantısıyla ilgili düşünceler oluşturmuştur.
Felsefe tarihinin en önemli filozoflarından Aristoteles, yaşamının bir kısmını Assos’ta (Çanakkale/Ayvacık) geçirip burada felsefi çalışmalar yaptığı için Anadolu’da yaşayan filozoflar arasında sayılmıştır.
Mantık, siyaset ve biyoloji gibi birçok bilgi alanında çalışmalarıyla öne çıkan Aristoteles, o dönem itibarıyla bu alanların çoğunda ve etkisi çağlar boyu süren görüşler ortaya koymuştur.
Kendinden önceki felsefeler ve bilimsel çalışmalar hakkında vermiş olduğu bilgiler dolayısıyla ilk felsefe ve bilim tarihçisi olarak da bilinir. Canlıları sınıflandırması bakımından da ilk biyolog olarak bilinen Aristoteles, bunlarla beraber Makedonya Kralı Büyük İskender’in öğretmenliğini de yapmıştır.
Çanakkale Ayvacık’ta doğmuştur. Kleanthes, Atina’ya gittikten sonra Zenon’un öğrencisi olmuş ve o öldükten sonra okulunun başına geçmiştir. Çok yoksul olan ve bahçelerde çalışan Kleanthes’in ilk mesleği de boksörlüktür.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIMın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf Felsefeye Giriş ve 2., 3., 4. Sınıf Felsefe Tarihi Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı, MEB Felsefe Ders Kitabı
Tweetle