Arkeolojinin Anlamı Nedir
Arkeoloji
Arkeoloji, arkeolojik yöntemlerle ortaya çıkarılmış kültürleri, sosyoloji, coğrafya, tarih, etnoloji gibi birçok bilim dalından yararlanarak araştıran ve inceleyen bilim dalıdır. Türkçeye yanlış bir şekilde "kazıbilim"[1] olarak çevrilmiş olsa da kazı, arkeolojik araştırma yöntemlerinden sadece bir tanesidir. Arkeoloji asıl olarak insanlığın kültürel geçmişini, kültürlerin değişimini ve birbirleriyle ilişkilerini inceler[2].
Arkeoloji, Yunancadakiἀρχé ar(ch)ke: eski, eskiden kalma ve ό λόγοςlogos: bilgi, bilim, öğreti, öğretme, tanımlama, ortaya koyma kelimelerinden türemiştir. Kelime anlamı olarak da "Eskinin -Bilgisi, -Bilimi, - Öğretisi, -Tanımlanması ve -Ortaya Çıkarılması" anlamlarına gelebilmektedir[3].
Arkeoloji, kendi içinde birçok farklı bilim dalını barındırmaktadır. Bunlar arasında tarihöncesi (prehistorya) arkeolojisi, klasik arkeoloji, protohistorya ve önasya arkeolojisi, mısır arkeolojisi, tevrat arkeolojisi, Orta Çağ arkeolojisi sayılabilir. Arkeoloji, yazılı tarihten önce ve sonra yaşamış insanlara ilişkin bilgi edinme olanağı sağlaması açısından özellikle önemlidir. Bu bilim dalının uzmanları olan arkeologlar, araç, eşya ve yapı kalıntılarını inceleyerek, eski insanların nasıl yaşadıklarını anlayabilirler.
Arkeologlar çalışmalarını çoğunlukla eskiden insanların yaşadığı varsayılan yerleşimleri gün yüzüne çıkararak yürütürler. Yıkılan bir kentin üstüne yenisi yapıldığından eski kentler genellikle toprağın altında kalır ve üst üste kurulan yerleşmelerin mimari (özellikle kerpiç) yıkıntıları zamanla bir tepe oluşturur. Bu tür tepeler Türkiye'de höyük, Yunanistan'da "Magula", Yakındoğu'da "Tell", İran'da "Teppe" olarak adlandırılır.
Türkiye'deki Alacahöyük,Yalıhüyük ve Çatalhöyük gibi eski yerleşmeler birer höyüktür. Ancak her arkeolojik buluntu yeri bir höyük değildir. İnler, düz yerleşme yerleri, antik kentler de arkeolojinin araştırma alanları arasında yer alır.
Tarih öncesi arkeolojisi yazının ortaya çıkmasından önceki dönemleri inceler. Bu incelemede kazılar çok büyük bir dikkatle yürütülür. Tarih öncesi dönemden günümüze kalan çanakçömlek parçaları, taş araçlar, mimari kalıntılar ya da organik kalıntılar çok önem taşımaktadır.
Tarihler ve Çağlar[değiştir kaynağı değiştir]
Arkeolojinin araştırma yöntemleri[değiştir Arkeoloji nedir?
Eski medeniyetleri, yapı ve eşya kalıntıları yoluyla inceleyen bilimdir.
Arkeolojinin bu gerçek anlamı hiç bir zaman yeterli olmamıştır. Her çağın bilginleri, arkeolojinin bu gerçek anlamını değişik biçimde yorumladılar. Kimi arkeolojinin sadece Roma tarihini inceleyen bir bilim olduğunu, kimi eski Yunan tarihini açıklamaya yaradığını savundular. Bugün arkeoloji, yeryüzünde gelmiş geçmiş bütün medeniyetleri arayıp bulan ve bulduğu her türlü kalıntıyı inceleyerek, bunlardan sonuçlar çıkaran bir bilim durumundadır.
Bilginler, arkeolojiyi iki büyük bölüme ayırırlar: Paleontoloji ve arkeoloji. Paleontoloji, tarih öncesi varlıkların kalıntılarını inceleyerek, onların vücut yapılışlarıyla yaşayışlarını ve yaşadıkları jeolojik çağı açıklayan bir bilimdir. Kısaca paleontoloji, tarihten önceki çağların, ortalama M. O. yıl önceye kadar geçen çağların arkeolojisidir. Arkeoloji de tarihten sonraki çağları, yani son yılı inceler ve tarihle baş başa gider. Arkeolojinin öteki bilimlerle çok sıkı bir bağı vardır.
Bu bilim dalı özellikle coğrafya, antropoloji (insan bilimi), jeoloji, epigrafi (yazıtlar bilimi), entoloji (budunbilim), ekoloji (konutbiiim), biyoloji, fizyoloji ile birlikte çalışır. Diğer taraftan bulunan eser, kalıntı Ve eşyanın yaşını kronoloji, tarih ve astronomi gibi öbür bilimlerin yardımıyla arkeoloji verir. Ancak bu, tarihten önceki çağlar için pek kesin olamaz. Çoğunlukla bağıntılı (rölatif) bir kronoloji ile yetinilir. Bağıntılı kronoloji şöyle açıklanabilir:
Yeryüzünün bir bölgesinde izlerini bırakan medeniyetlerin birbirini takip ediş sırası aşağı yukarı tespit edilir. Bundan sonra, bulunan cisim veya organik kalıntının, bu sıra içinde karşılaştırma yoluyla sonralık ve önceliği tespit edilerek çağı bulunur ve yerine konur. Arkeoloji son 20 yıl içinde kaydettiği ilerlemeler sonucu mutlak bir kronoloji tespit edebilecek güce erişti. Bunda çağların, ağaç gövdelerinin incelenmesi yoluyla tespiti anlamını taşıyan dendrokronoloji ile nükleer fiziğin payı büyüktür.
Nükleer fizik, arkeolojik maddelerin içinde bulunan radyoaktif karbonun (radyokarbon = C 14) yoğunluk derecesini ölçme yoluyla onların yaşını tespit eder. Ama bu usul yalnız organik maddelerin, çoğunlukla fosillerin yaşını tespitte işe yarar. Çünkü «radyokarbon 14» sadece organik maddelerde bulunur. Söz konusu usulü Amerikalı bilgin VVİllard F. Libby buldu. Onun bu başarısı Nobel armağanını kazanmasına sebep oldu. Bilgin ilk denemesini, eski Mısır'da sülale olan Usirtesen'lerden Firavun Sesostris lll'ün cenaze gemisi üzerinde yaptı ve bu geminin yaşında olduğunu tespit etti.
Arkeolojik bir eserin ortaya çıkarılması için başlıca dört safha vardır:
1. keşif: Tarihi belgeler, mahalli adetler, rastgele buluşlar veya gerektiğinde yapılan sondajlarla toprak yüzeyinin metodlu bir şekilde taranmasıdır.
2. Kazı: Eski arkeologlar sadece eşya aramakla yetinirlerdi. Şimdi ise bölgenin tarihi incelemesi yapılmaktadır. Kazı ile üzerinde çalışılan bölgenin yerleşme alanları, mezarları, kuyuları, temel hendekleri ortaya çıkarılır.
3. Buluşların teknik incelenmesi: Bu safhada ele geçen eşyanın üslub ve estetik incelenmesi yapılarak, yapıldığı yer ortaya çıkarılır. Günümüzdeki en son teknik buluşlardan da (radyoaktivite) faydalanarak, bulunan eşyanın yapılış senesi ve yeri tespit edilmektedir.
4. Kalıntıların korunması: Yeryüzüne çıkarılan bir çok eşya ışık, ısı ve iklim şartlarının tesiriyle hemen bozularak dağılmaktadır. Bunun önüne geçmek için, temizleme ve restorasyon atölyelerinde, kimyevi bazı işlemler sonucu bunlar muhafaza altına alınmakta ve böylelikle eski eserler korunabilmektedir.
Arkeolojik çalışmaların başlangıç tarihi bilinmemekle beraber, insanoğlu, çok eski devirlerden beri geçmişini incelemeye başlamıştır. Rönesansta arkeolojik çalışmalar sanat tarihi ile beraber mütalea edilir şekilde gelişmiştir. Fransız Caylus ve Alman Winckelmann, arkeolojiyi ilgi çekici ilim haline getirmiştir. Winckelmann, aynı zamanda arkeoloji ilminin kurucusudur. K.O. Müller adındaki Alman arkeolog, eserlerin metotlu olarak nasıl inceleneceğine dair ilk defa çok esaslı kaideler ortaya koymuştur.
Müller’e göre eserler yapıldıkları çağlara, kullanma maksatlarına göre; bundan başka cinslerine göre de tasnif edilmelidir ki, eserin mahiyeti tam olarak anlaşılabilsin. Bu görüşleriyle Müller, arkeolojinin gelişmesinde yeni adımlar atmıştır. Arkeolojinin en çok tekamül ettiği çağ on dokuzuncu asrın sonu ile yirminci asrın başı olmuştur. Ön Asya’da kullanılan çivi yazısının okunması, hiyeroglifin çözülmesi; eski medeniyetlere alakanın artmasına sebep olmuştur.
Mısır’da ve Mezopotamya’da başlayan kazılar da Orta Asya medeniyetlerini ortaya çıkartmıştır. Bu bölgede kazılar yapan Alman, Fransız, İngiliz arkeologların ortaya çıkardıkları saraylar, tapınaklar, kitaplıklar ve yazılı belgeler, Yunan sanatının eski çağlardan kalma yegane medeniyet eseri olmadığı sonucunu ortaya çıkarmıştır.
Sualtı arkeolojisi: ’den sonra ilmi temellere dayalı olarak Sualtı arkeolojisi kazıları da başlamıştır. Dalgıç elbiselerinin bulunması, bu alanda önemli ilerleme kaydedilmesine sebep olmuştur. Narbonne’deki Augustus tapınağının 13 parça mermer sütunları ve lentoları deniz altından çıkarıldı. Türkiye’de ilk ilmi Sualtı arkeolojisi çalışmaları, G. Bass başkanlığında Antalya-Gelidonya bataklığında başlatılmış oldu. Bu çalışmalar Bodrum-Yassıada batağı çalışmaları ile halen devam etmektedir.
1. Kazıbilim.
n. archaeology [Brit.], archeology, study of ancient cultures through their artifacts
Köken: Fransızca
Arkeoloji nedir ve neyi inceler? Arkeolojinin tarih bilimine katkıları nedir?
Arkeoloji, eski dönemlerde yaşamış olan insanların kültürlerini, yaşam şekillerini inceleyen bir bilim dalıdır. Biz arkeoloji sayesinde geçmiş dönemlerdeki insanların hangi aletleri kullandıklarını, nasıl evlerde yaşadıklarını biliyoruz. Elde ettiği bulgularla tarihe ışık tutan arkeoloji, farklı bilim dallarından da yardım alır. İşte arkeoloji neyi inceler? Arkeolojinin tarih bilimine katkıları nelerdir? Arkeoloji ile ilgili bilinmeyenleri sizler için derledik.
Arkeoloji Ne Demek?
Arkeoloji, sözlük anlamı “kazı bilimi” olarak bilinse de Antik Yunanca eski anlamına gelen “arkheos” ve bilim anlamına gelen “logos” kelimelerinden türetilmiştir ve tam karşılığı “eskinin bilimi” dir.
Arkeoloji Nedir?
Arkeoloji, birçok bilim dalından yararlanarak eski kültürleri inceleyen bir bilim dalıdır. Eski toplumların araç, eşya ve yapı kalıntılarını inceleyen arkeologlar, insanlığın özellikle tarih öncesi dönemlerdeki yaşamlarına dair bilgi ve fikir sahibi olmayı amaçlarlar. Bu kalıntıları inceleyen arkeologlar inceledikleri toplumların sahip oldukları teknolojileri, çevre ile ilişkilerini, ne tür bir toplum yapısı kurduklarını algılamayı ve kayıt altına almayı amaçlarlar. Kazılan ve üzerinde çalışılan arkeolojik alanlara göre değişkenlik gösterse de aletler, çömlekler, giysi ve süslemeler arkeolojik kazılarda en sık rastlanan ve arkeologlara o toplum ile ilgili en çok bilgi sağlayan buluntular arasındadır. Özellikle yazılı kaynakların bulunmadığı dönemlere ait kalıntılar üzerinde çalışılırken incelenen topluma ait eser ve yapılar o toplum ile ilgili elimizdeki tek ipuçları olabilir.
Arkeolojik bir çalışmanın amacı çalışma yapılan bölgedeki tüm yapıyı ortaya çıkarmak değildir. Üzerinde çalıştığı kültüre ait yeterli bilgiyi toplamayı hedefler ve çalıştığı alana asgari tahribatı göstererek teknolojik gelişmeler ile daha titiz çalışmalar yapılabilmesine imkân sağlar.
Arkeolojik araştırmalar insanlık tarihini, eski kültür ve uygarlıkları anlamayı, bunlar hakkında bilgi toplayarak insanlığın yaşadığı değişimleri saptamayı amaçlar. Arkeoloji bu yolla insanlığın geçmişte yaşadığı değişim ve ilerlemelere bakarak gelecekte yaşanacak değişim ve ilerlemelere ışık tutar. Örneğin, insanların eski iklim değişikliği örneklerine nasıl tepki verdiğine dair arkeolojik çalışmalar, gelecekteki iklim değişikliğinin günümüz toplumlarını nasıl etkileyeceği hakkında bilgi sağlayabilir.
Arkeoloji Neyi İnceler?
Arkeoloji insan ve insanla ilişkili herşeyi konu edinebilir. İnsanlardan önceki dönemler arkeolojinin konusu dışındadır. 2,6 milyon yıl öncesinden, insan yapımı ilk aletlerin ortaya çıkışıyla, arkeolojinin çalışma alanı başlar.
Arkeoloji;
- tarih öncesi arkeolojisi,
- klasik arkeoloji,
- protohistorya ve önasya arkeolojisi,
- Mısır arkeolojisi,
- Tevrat arkeolojisi,
- orta çağ arkeolojisi gibi alt dallara ayrılmaktadır. Bu alt dallar, farklı coğrafyalarda ve zaman dilimlerinde yaşamış insanların kültürlerini inceler.
Arkeolojinin yazının ortaya çıkmasından önceki dönemi inceleyen dalı tarih öncesi arkeolojisidir. Klasik arkeoloji ise Antik Yunan ve Roma dönemi kültürünü inceler. Protohistorya ve ön asya arkeolojisi eski Anadolu kültürlerini inceler.
Arkeolojik kazılar ve araştırmalar, insanlığın geçmişini anlamaya yönelik önemli bilgi ve veriler sağlar. Bu bilgi ve veriler, eski kültürler hakkında daha iyi anlayış kazanılmasını ve geçmişten bugüne insanlığın nasıl değiştiğini anlamaya yönelik önemli bilgi ve veriler sağlar.
Arkeolojinin Tarih Bilimine Katkıları?
Arkeolojinin ilk ortaya çıktığı dönemlerde birçok erken arkeolog sömürgeci imparatorlukların hizmetinde görev yapmıştır. Bu dönemde arkeologların çoğunluğu zengin maceracılardan, kaşif ve tüccarlardan oluşmaktaydı. Avrupa sömürge güçleriyle kazı bölgelerine gelen bu arkeologlar farklı kültürlere ait değerli gördükleri obje ve kalıntıları yanlarında götürüyorlardı.
Süreç içinde arkeolojinin tarih bilimine olan katkısı kavrandı ve arkeoloji sistematik bir disipline dönüşerek bilimsel yöntemler ile uygulanmaya başladı. Farklı disiplinlerden uzmanlarla da çalışarak arkeolojik çalışmalar küçük parçalardan büyük tarihsel resimler oluşturmaya başladı ve bugünkü tarih biliminin altında önemli konumuna kavuştu.
Arkeoloji bilimsel yöntemlere dayanarak sorular sorar ve hipotezler üretir. Bulgular gözlemlenir, kayıt altına alınır ve sınıflandırılarak yorumlandırılır. Bir kazı alanı seçilirken eldeki kanıtlardan yararlanılır. Alan içinde kazının yapılacağı bölge yine bilimsel yöntemlere dayanılarak örnekleme teknikleri kullanılarak belirlenir. Bilimsel yöntemler ve metotlar ile elde edilen sonuçlar diğer bilim insanlarıyla paylaşılarak yol alınır.
Yazılı kültürün var olduğu toplumlar arkeologların çalışma alanı dışında değildir. Arkeologların kazılarda elde ettiği en kıymetli yazılı belgelerden bazıları alışveriş listeleri, vergi formları, tarifler, anlaşma ve sözleşmelerdir. Örneğin Antik Roma dönemine tarihlenen bir kazıda Latince yazılmış bir yazılı belge İmparatorluğun ulaşabildiği sınırlar hakkında önemli kanıt oluşturur. Dolayısıyla kullandığı bilimsel yöntemler ve metodolojisi itibariyle arkeolojik çalışmalar tarih biliminin altında ilerleyen ve katkı sağlayan bir alan olmuştur.
Arkeolog Kimdir?
Arkeolog denince akla belki de ilk gelen Indiana Jones filmleridir fakat gerçek hayatta arkeologların yaşamı bu filmlerdeki macera ve koşturmalardan uzaktır. Arkeologlar genellikle kazı alanlarında çalıştıkları için zamanlarının büyük kısmı güneş altında çalışmak, okumak, belgelemek, malzeme incelemek gibi işlerle geçmektedir. Birçok farklı bilim dalıyla iç içe çalışan arkeologlar laboratuvarları açık kazı alanları olan bilim insanlarıdır denebilir.
nest...
Arkeoloji nedir?
Eski medeniyetleri, yapı ve eşya kalıntıları yoluyla inceleyen bilimdir.
Arkeolojinin bu gerçek anlamı hiç bir zaman yeterli olmamıştır. Her çağın bilginleri, arkeolojinin bu gerçek anlamını değişik biçimde yorumladılar. Kimi arkeolojinin sadece Roma tarihini inceleyen bir bilim olduğunu, kimi eski Yunan tarihini açıklamaya yaradığını savundular. Bugün arkeoloji, yeryüzünde gelmiş geçmiş bütün medeniyetleri arayıp bulan ve bulduğu her türlü kalıntıyı inceleyerek, bunlardan sonuçlar çıkaran bir bilim durumundadır.
Bilginler, arkeolojiyi iki büyük bölüme ayırırlar: Paleontoloji ve arkeoloji. Paleontoloji, tarih öncesi varlıkların kalıntılarını inceleyerek, onların vücut yapılışlarıyla yaşayışlarını ve yaşadıkları jeolojik çağı açıklayan bir bilimdir. Kısaca paleontoloji, tarihten önceki çağların, ortalama M. O. yıl önceye kadar geçen çağların arkeolojisidir. Arkeoloji de tarihten sonraki çağları, yani son yılı inceler ve tarihle baş başa gider. Arkeolojinin öteki bilimlerle çok sıkı bir bağı vardır.
Bu bilim dalı özellikle coğrafya, antropoloji (insan bilimi), jeoloji, epigrafi (yazıtlar bilimi), entoloji (budunbilim), ekoloji (konutbiiim), biyoloji, fizyoloji ile birlikte çalışır. Diğer taraftan bulunan eser, kalıntı Ve eşyanın yaşını kronoloji, tarih ve astronomi gibi öbür bilimlerin yardımıyla arkeoloji verir. Ancak bu, tarihten önceki çağlar için pek kesin olamaz. Çoğunlukla bağıntılı (rölatif) bir kronoloji ile yetinilir. Bağıntılı kronoloji şöyle açıklanabilir:
Yeryüzünün bir bölgesinde izlerini bırakan medeniyetlerin birbirini takip ediş sırası aşağı yukarı tespit edilir. Bundan sonra, bulunan cisim veya organik kalıntının, bu sıra içinde karşılaştırma yoluyla sonralık ve önceliği tespit edilerek çağı bulunur ve yerine konur. Arkeoloji son 20 yıl içinde kaydettiği ilerlemeler sonucu mutlak bir kronoloji tespit edebilecek güce erişti. Bunda çağların, ağaç gövdelerinin incelenmesi yoluyla tespiti anlamını taşıyan dendrokronoloji ile nükleer fiziğin payı büyüktür.
Nükleer fizik, arkeolojik maddelerin içinde bulunan radyoaktif karbonun (radyokarbon = C 14) yoğunluk derecesini ölçme yoluyla onların yaşını tespit eder. Ama bu usul yalnız organik maddelerin, çoğunlukla fosillerin yaşını tespitte işe yarar. Çünkü «radyokarbon 14» sadece organik maddelerde bulunur. Söz konusu usulü Amerikalı bilgin VVİllard F. Libby buldu. Onun bu başarısı Nobel armağanını kazanmasına sebep oldu. Bilgin ilk denemesini, eski Mısır'da sülale olan Usirtesen'lerden Firavun Sesostris lll'ün cenaze gemisi üzerinde yaptı ve bu geminin yaşında olduğunu tespit etti.
Arkeolojik bir eserin ortaya çıkarılması için başlıca dört safha vardır:
1. keşif: Tarihi belgeler, mahalli adetler, rastgele buluşlar veya gerektiğinde yapılan sondajlarla toprak yüzeyinin metodlu bir şekilde taranmasıdır.
2. Kazı: Eski arkeologlar sadece eşya aramakla yetinirlerdi. Şimdi ise bölgenin tarihi incelemesi yapılmaktadır. Kazı ile üzerinde çalışılan bölgenin yerleşme alanları, mezarları, kuyuları, temel hendekleri ortaya çıkarılır.
3. Buluşların teknik incelenmesi: Bu safhada ele geçen eşyanın üslub ve estetik incelenmesi yapılarak, yapıldığı yer ortaya çıkarılır. Günümüzdeki en son teknik buluşlardan da (radyoaktivite) faydalanarak, bulunan eşyanın yapılış senesi ve yeri tespit edilmektedir.
4. Kalıntıların korunması: Yeryüzüne çıkarılan bir çok eşya ışık, ısı ve iklim şartlarının tesiriyle hemen bozularak dağılmaktadır. Bunun önüne geçmek için, temizleme ve restorasyon atölyelerinde, kimyevi bazı işlemler sonucu bunlar muhafaza altına alınmakta ve böylelikle eski eserler korunabilmektedir.
Arkeolojik çalışmaların başlangıç tarihi bilinmemekle beraber, insanoğlu, çok eski devirlerden beri geçmişini incelemeye başlamıştır. Rönesansta arkeolojik çalışmalar sanat tarihi ile beraber mütalea edilir şekilde gelişmiştir. Fransız Caylus ve Alman Winckelmann, arkeolojiyi ilgi çekici ilim haline getirmiştir. Winckelmann, aynı zamanda arkeoloji ilminin kurucusudur. K.O. Müller adındaki Alman arkeolog, eserlerin metotlu olarak nasıl inceleneceğine dair ilk defa çok esaslı kaideler ortaya koymuştur.
Müller’e göre eserler yapıldıkları çağlara, kullanma maksatlarına göre; bundan başka cinslerine göre de tasnif edilmelidir ki, eserin mahiyeti tam olarak anlaşılabilsin. Bu görüşleriyle Müller, arkeolojinin gelişmesinde yeni adımlar atmıştır. Arkeolojinin en çok tekamül ettiği çağ on dokuzuncu asrın sonu ile yirminci asrın başı olmuştur. Ön Asya’da kullanılan çivi yazısının okunması, hiyeroglifin çözülmesi; eski medeniyetlere alakanın artmasına sebep olmuştur.
Mısır’da ve Mezopotamya’da başlayan kazılar da Orta Asya medeniyetlerini ortaya çıkartmıştır. Bu bölgede kazılar yapan Alman, Fransız, İngiliz arkeologların ortaya çıkardıkları saraylar, tapınaklar, kitaplıklar ve yazılı belgeler, Yunan sanatının eski çağlardan kalma yegane medeniyet eseri olmadığı sonucunu ortaya çıkarmıştır.
Sualtı arkeolojisi: ’den sonra ilmi temellere dayalı olarak Sualtı arkeolojisi kazıları da başlamıştır. Dalgıç elbiselerinin bulunması, bu alanda önemli ilerleme kaydedilmesine sebep olmuştur. Narbonne’deki Augustus tapınağının 13 parça mermer sütunları ve lentoları deniz altından çıkarıldı. Türkiye’de ilk ilmi Sualtı arkeolojisi çalışmaları, G. Bass başkanlığında Antalya-Gelidonya bataklığında başlatılmış oldu. Bu çalışmalar Bodrum-Yassıada batağı çalışmaları ile halen devam etmektedir.
1. Kazıbilim.
n. archaeology [Brit.], archeology, study of ancient cultures through their artifacts
Köken: Fransızca
Arkeoloji nedir ve neyi inceler? Arkeolojinin tarih bilimine katkıları nedir?
Arkeoloji, eski dönemlerde yaşamış olan insanların kültürlerini, yaşam şekillerini inceleyen bir bilim dalıdır. Biz arkeoloji sayesinde geçmiş dönemlerdeki insanların hangi aletleri kullandıklarını, nasıl evlerde yaşadıklarını biliyoruz. Elde ettiği bulgularla tarihe ışık tutan arkeoloji, farklı bilim dallarından da yardım alır. İşte arkeoloji neyi inceler? Arkeolojinin tarih bilimine katkıları nelerdir? Arkeoloji ile ilgili bilinmeyenleri sizler için derledik.
Arkeoloji Ne Demek?
Arkeoloji, sözlük anlamı “kazı bilimi” olarak bilinse de Antik Yunanca eski anlamına gelen “arkheos” ve bilim anlamına gelen “logos” kelimelerinden türetilmiştir ve tam karşılığı “eskinin bilimi” dir.
Arkeoloji Nedir?
Arkeoloji, birçok bilim dalından yararlanarak eski kültürleri inceleyen bir bilim dalıdır. Eski toplumların araç, eşya ve yapı kalıntılarını inceleyen arkeologlar, insanlığın özellikle tarih öncesi dönemlerdeki yaşamlarına dair bilgi ve fikir sahibi olmayı amaçlarlar. Bu kalıntıları inceleyen arkeologlar inceledikleri toplumların sahip oldukları teknolojileri, çevre ile ilişkilerini, ne tür bir toplum yapısı kurduklarını algılamayı ve kayıt altına almayı amaçlarlar. Kazılan ve üzerinde çalışılan arkeolojik alanlara göre değişkenlik gösterse de aletler, çömlekler, giysi ve süslemeler arkeolojik kazılarda en sık rastlanan ve arkeologlara o toplum ile ilgili en çok bilgi sağlayan buluntular arasındadır. Özellikle yazılı kaynakların bulunmadığı dönemlere ait kalıntılar üzerinde çalışılırken incelenen topluma ait eser ve yapılar o toplum ile ilgili elimizdeki tek ipuçları olabilir.
Arkeolojik bir çalışmanın amacı çalışma yapılan bölgedeki tüm yapıyı ortaya çıkarmak değildir. Üzerinde çalıştığı kültüre ait yeterli bilgiyi toplamayı hedefler ve çalıştığı alana asgari tahribatı göstererek teknolojik gelişmeler ile daha titiz çalışmalar yapılabilmesine imkân sağlar.
Arkeolojik araştırmalar insanlık tarihini, eski kültür ve uygarlıkları anlamayı, bunlar hakkında bilgi toplayarak insanlığın yaşadığı değişimleri saptamayı amaçlar. Arkeoloji bu yolla insanlığın geçmişte yaşadığı değişim ve ilerlemelere bakarak gelecekte yaşanacak değişim ve ilerlemelere ışık tutar. Örneğin, insanların eski iklim değişikliği örneklerine nasıl tepki verdiğine dair arkeolojik çalışmalar, gelecekteki iklim değişikliğinin günümüz toplumlarını nasıl etkileyeceği hakkında bilgi sağlayabilir.
Arkeoloji Neyi İnceler?
Arkeoloji insan ve insanla ilişkili herşeyi konu edinebilir. İnsanlardan önceki dönemler arkeolojinin konusu dışındadır. 2,6 milyon yıl öncesinden, insan yapımı ilk aletlerin ortaya çıkışıyla, arkeolojinin çalışma alanı başlar.
Arkeoloji;
- tarih öncesi arkeolojisi,
- klasik arkeoloji,
- protohistorya ve önasya arkeolojisi,
- Mısır arkeolojisi,
- Tevrat arkeolojisi,
- orta çağ arkeolojisi gibi alt dallara ayrılmaktadır. Bu alt dallar, farklı coğrafyalarda ve zaman dilimlerinde yaşamış insanların kültürlerini inceler.
Arkeolojinin yazının ortaya çıkmasından önceki dönemi inceleyen dalı tarih öncesi arkeolojisidir. Klasik arkeoloji ise Antik Yunan ve Roma dönemi kültürünü inceler. Protohistorya ve ön asya arkeolojisi eski Anadolu kültürlerini inceler.
Arkeolojik kazılar ve araştırmalar, insanlığın geçmişini anlamaya yönelik önemli bilgi ve veriler sağlar. Bu bilgi ve veriler, eski kültürler hakkında daha iyi anlayış kazanılmasını ve geçmişten bugüne insanlığın nasıl değiştiğini anlamaya yönelik önemli bilgi ve veriler sağlar.
Arkeolojinin Tarih Bilimine Katkıları?
Arkeolojinin ilk ortaya çıktığı dönemlerde birçok erken arkeolog sömürgeci imparatorlukların hizmetinde görev yapmıştır. Bu dönemde arkeologların çoğunluğu zengin maceracılardan, kaşif ve tüccarlardan oluşmaktaydı. Avrupa sömürge güçleriyle kazı bölgelerine gelen bu arkeologlar farklı kültürlere ait değerli gördükleri obje ve kalıntıları yanlarında götürüyorlardı.
Süreç içinde arkeolojinin tarih bilimine olan katkısı kavrandı ve arkeoloji sistematik bir disipline dönüşerek bilimsel yöntemler ile uygulanmaya başladı. Farklı disiplinlerden uzmanlarla da çalışarak arkeolojik çalışmalar küçük parçalardan büyük tarihsel resimler oluşturmaya başladı ve bugünkü tarih biliminin altında önemli konumuna kavuştu.
Arkeoloji bilimsel yöntemlere dayanarak sorular sorar ve hipotezler üretir. Bulgular gözlemlenir, kayıt altına alınır ve sınıflandırılarak yorumlandırılır. Bir kazı alanı seçilirken eldeki kanıtlardan yararlanılır. Alan içinde kazının yapılacağı bölge yine bilimsel yöntemlere dayanılarak örnekleme teknikleri kullanılarak belirlenir. Bilimsel yöntemler ve metotlar ile elde edilen sonuçlar diğer bilim insanlarıyla paylaşılarak yol alınır.
Yazılı kültürün var olduğu toplumlar arkeologların çalışma alanı dışında değildir. Arkeologların kazılarda elde ettiği en kıymetli yazılı belgelerden bazıları alışveriş listeleri, vergi formları, tarifler, anlaşma ve sözleşmelerdir. Örneğin Antik Roma dönemine tarihlenen bir kazıda Latince yazılmış bir yazılı belge İmparatorluğun ulaşabildiği sınırlar hakkında önemli kanıt oluşturur. Dolayısıyla kullandığı bilimsel yöntemler ve metodolojisi itibariyle arkeolojik çalışmalar tarih biliminin altında ilerleyen ve katkı sağlayan bir alan olmuştur.
Arkeolog Kimdir?
Arkeolog denince akla belki de ilk gelen Indiana Jones filmleridir fakat gerçek hayatta arkeologların yaşamı bu filmlerdeki macera ve koşturmalardan uzaktır. Arkeologlar genellikle kazı alanlarında çalıştıkları için zamanlarının büyük kısmı güneş altında çalışmak, okumak, belgelemek, malzeme incelemek gibi işlerle geçmektedir. Birçok farklı bilim dalıyla iç içe çalışan arkeologlar laboratuvarları açık kazı alanları olan bilim insanlarıdır denebilir.