Asperger Ünlüler
kaynağı değiştir]
Asperger sendromu olan kişilerin tanıdan bağımsız ama bireyi veya ailesini etkileyen belirtileri olabilir. Bunlar algıdaki farklılıklar, motor becerilerde, uyku ve duygularda sorunlar olabilir.
AS’li bireylerin işitsel ve görsel algıları genellikle mükemmeldir.[17] OSB’li çocuklar genel olarak düzenlenmiş nesneler ve çok bilinen görsellerde bulunan ufak değişiklikleri çok çabuk algılayabildiklerini gösterirler,[18] Buna karşın yüksek işlevli otizmi olanlarla kıyaslandığında AS’li bireylerin görsel-uzamsal algıyı, işitsel algıyı ya da görsel hafızayı gerektiren bazı görevlerde eksiklikleri olduğu görülür.[1] AS ve OSB’li birçok kişide başka sıra dışı duyumsal ve algısal beceri ve deneyimler bulunur. Sese, ışığa, dokunmaya, dokuya, kokuya, ağrıya, sıcaklığa ve diğer uyaranlara karşı sıra dışı bir duyarlılığa ya da duyarsızlığa sahip olabilirler ve örneğin az bir kokunun bir rengi çağrıştırdığı sineztezi sergileyebilirler;[19] bu duyumsal tepkiler diğer gelişimsel bozukluklarda da bulunur ve AS ya da OSB’ye özgü değildirler. Otizmde dövüş ya da kaç tepkisinin artmasına ya da alışkanlık ediniminin başarısızlığına ilişkin çok az dayanak bulunur ama duyumsal uyaranlara azalan tepki hakkında daha fazla kanıt vardır, yine de çeşitli çalışmalar arada farklılık olmadığını göstermektedir.[20]
Hans Asperger’in ilk açıklamaları[1] ve diğer tanı koyma yöntemlerinde[21]motor sakarlığından sözedilir. AS’li çocuklar bisiklete binmek ya da kavanoz kapağı açmak gibi motor yetkinlik gerektiren motor becerileri kazanmakta gecikebilir ve beceriksiz gibi görünebilirler. Uyumları zayıftır, garip ve hoplayarak yürürler, elyazıları kötüdür ya da görsel-motor bütünlükte sorunlar çekerler.[1][3] İşlev yitimi (apraksi), denge, ardışık yürüme, parmak-başparmak karşıtlığı gibi içalgı (propriyosepsiyon) sorunları gösterebilirler. Bu motor beceri sorunlarının AS’yi diğer yüksek işlevli OSB’den ayırdığına dair hiçbir kanıt yoktur.[1]
AS’li çocuklar, uykuya dalma zorluğu, sık sık gece uyanmak ve sabah erken uyanmak gibi uyku sorunları yaşamaya daha meyilldir.[22][23] AS ayrıca kişinin kendi duygularını tanımlama konusunda zorluk çekme olan yüksek düzeyde duygu körlüğü (aleksitimi) ile de bağlantılıdır.[24] Her ne kadar AS, düşük uyku kalitesi ve aleksitimi birbirleriyle bağlantılı olsalar da aralarındaki neden-sonuç ilişkisi bilinmemektedir.[23]
Nedenleri[değiştir kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Otizmin sosyolojik ve kültürel yönleri
Asperger sendromu olanlar İngilizce günlük konuşma dilinde kendilerinden aspies olarak sözeder, bu sözcük yılında Liane Holliday Willey tarafından uydurulmuştur.[76]Nörotipik sözcüğü (kısaltması NT) nörolojik gelişimi ve durumu normal olan kişiyi tanımlar ve sıklıkla otistik olmayanları belirtmek için kullanılır. İnternet AS olan bireylerin birbirleriyle iletişimini sağladı ve bir aspies altkültürü ortaya çıktı.[77]
Otistiklerin, otizm spektrum bozukluklarının iyileştirilmesi gereken hastalıklardan çok karmaşık sendromlar olduğu algısının oluşmasında katkıda bulunmuştur. Bu görüşü savunanlar, "ideal" beyin konfigürasyonunun olduğu ve bu normdan her sapmanın patolojik olduğu görüşünü reddeder; nörodiversite adını verdikleri kavrama hoşgörü gösterilmesini destekler.[78] Bu görüşler otizm hakları hareketi ve otistik onur hareketinin temelini oluşturur.[79]
Simon Baron-Cohen AS ve yüksek işlevli otizmin farklı bilişsel tarzlar olduğunu, yetersizlik olmadığını tartışmaya açmıştır. AS ya da yüksek işlevli otizm tanısının bir aile trajedisi olarak algılanmamasının gerektiğini, çocuğunun solak olduğunu öğrenmek gibi ilginç bir bilgi olarak değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Baron-Cohen’e göre, "AS/yüksek işlevli otizm olanlar, özellikle tam bir zihnin küçük detaylara takılacağı bir çevrede özürlü olarak değil, avantajlı olarak görülmelidirler."[5] Tony Attwood ise, "Asperger sendromu olarak tanımladığımız sıra dışı yetenek profilinin evrim boyunca türümüz için önemli ve değerli bir özellik olduğunu" söyler.[80]
Ayrıca bakınız[değiştir kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Otizm spektrum bozuklukları ile komorbid durumlar
Yaygınlık tahminleri çok değişkenlik göstermektedir. Çocuklar üzerinde yaygın hastalıksal araştırmalar üzerine yılında yapılan bir değerlendirme çalışmasında yaygınlık oranlarının kişiye 0,03 ile 4,84 arasında değişiklik gösterdiği görülmüştür. Otizmin Asperger sendromununa olan oranı da 1, ile arasında değişmektedir.[66] Ortalama oranı ile otizmin oldukça tutucu bir yaygınlık oranı olan kişiye 1,3’ü birleştirince, dolaylı olarak AS’nin yaygınlığının kişiye 0,26 olduğu ortaya çıkar.[67] Tahminlerde görülen değişiklik, Asperger sendromunun tanısında görülen farklılıklar nedeniyledir. Örneğin, yılında Finlandiya’da sekiz yaşında çocuk üzerinde yapılan görece küçük bir araştırmada çocukta 2,9’unun ICD AS tanısı ölçütlerine, 2,7’sinin Gillberg ve Gillberg ölçütlerine, 2,5’inin DSM-IV ölçütlerine, 1,6’sının Szatmari et al. Ölçütlerine ve çocukta 4,3’ünün bu dört farklı standartın ortak ölçütlerine uyduğu gözlemlenmiştir. Erkek çocuklar kız çocuklara nazaran AS olma konusunda daha yüksek bir risk taşımaktadır, Gillberg ve Gillberg ölçütleri kullanıldığında cinsiyet oranı ile arasında değişmektedir.[68]
Aynı anda görülen diğer durumlar arasında kaygı ve bunalım en sık karşılaşılanlardır; AS olanlarda bu durmların eki %65 olarak tahmin edilmiştir.[1] Bunalım yeniyetmelerde ve erişkinlerde yaygındır; çocuklarda ise dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu görülmektedir.[69] AS ile aminoasidüri ve ligament gevşekliği gibi tıbbi durumların bağlantısı olduğunu gösteren araştırmalar varsa da bunlar genellikle vaka çalışmaları ve küçük araştırmalardır ve AS hakkındaki geniş çaplı araştırmalarda bunlarla ilgili etkenler belirtilmemiştir.[1] AS olan erkekler üzerine yapılan bir çalışma yüksek sara ve sözel olmayan öğrenme güçlüğü (%51) oranı bulmuştur.[70] AS tikler, Tourette sendromu ve bipolar bozukluk ile bağlantılıdır ve AS’in yineleyici davranışları takıntı hastalığı ve obsesif kompulsif kişilik bozukluğu semptomları ile birçok benzerlikler gösterir.[71]