Ata Auzef Gis

Temsilcilikler

Ölçme Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) İl Sınav Koordinatörlüğü

Anadolu Üniversitesi İl Sınav Koordinatörlüğü

Atatürk Üniversitesi İl Sınav Koordinatörlüğü

İstanbul Üniversitesi (İÜ) Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi (AUZEF) İl Sınav Koordinatörlüğü

GENEL OLARAK HUKUKTA MADDi HUKUK-ŞEKLÎ VE HUKUK AYRIMI

Hukuk, toplumsal yaşamda kişilerin gerek birbirleriyle gerekse devletle olan ilişkilerini  düzenleyen, uyulması kamu gücü ile desteklenmiş sosyal kurallar bütünü olarak tanımlanır. Hukuk maddi hukuk ve şeklî hukuk olarak ikili bir ayrım içinde ele alınır. Maddi hukuk, toplumu teşkil eden kişilerin hukuki durumunu kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen, kişilerin sahip olduğu hakları ve yüklendikleri borçları belirleyen kurallardır. Bu anlamda medeni hukuk, ticaret hukuku, ceza hukuku gibi hukuk dalları maddi hukukun içinde yer alır. Maddi hukuk, hukuki ilişkilerin esasını, özünü düzenler. Bir başka deyişle maddi hukuk, hukuki ilişkilere dair hak ve yetkiler ile ödev ve yükümlülükleri vaz eden, tanımlayan ve düzenleyen, ilişkinin taraflarının hukuki durumunu belirleyen hukuk kurallarıdan oluşan hukuk dalıdır. Şeklî hukuk, maddi hukuk tarafından kişilere tanınan hakların korunma ve uyuşmazlık halinde bunların talep edilme yollarını düzenleyen hukuk kurallarıdır. Şeklî hukuk maddi hukuk kurallar› ile belirlenmiş yaptırımların uygulanması şeklini düzenleyen kurallardan oluşur. Usul hukukuna ilişkin yada infaza ilişkin kurallar gibi şeklî hukuk, hukuki ilişkilerin usul ve şekle dair hususlarını sistematik biçimde düzenler. Maddi hukuk normları uyuşmazlık konusu somut olayı çözmeye yönelmiş, belirli bir konuya ilişkin yargı içeren önermeler iken şekli hukuk normları belirli bir olayda ve uyuşmazlık çözümünde izlenecek yolları gösteren kurallardır. Yargılama, usul ve takip hukuku dalları şeklî hukuk kapsamında yer alır. Özel hukuk alt dallarından medeni usul hukuku ile icra ve iflas hukuku birer şekli hukuk dalıdır. Kamu hukukunda ise ceza muhakemesi veya usul hukuku, idari yargılama hukuku ve vergi usul ve yargılama hukukları ile kamu alacaklarının takip ve tahsil hukuku şekli hukuku örnek oluşturur

VERGI HUKUKUNDA MADD‹ HUKUK-ŞEKLÎ HUKUK AYRIMI

Vergi hukuku, “vergi ödevinin niteliğine, vergi borcunun doğması ve ortadan kalkmasına ilişkin maddi ve şeklî hukuk kurallar› bütünü” olarak tanımlanabilmektedir Tüm hukuk dallarında olduğu gibi vergi hukukunda da maddi hukuk-şekli hukuk ayrımı geçerli olup vergi hukukuna ilişkin normların amaç içerik ve özelliklerine göre bu hukuk dalında da öteden beri maddi vergi hukuku-şeklî vergi hukuku ayrımı yapılmaktadır.

ŞEKLÎ VERGİ HUKUKUNUN TANIMI, İÇERİĞİ VE DALLARI

Şeklî vergi hukukunun, maddi vergi hukuku tarafından içeriği belirlenen vergilendirme ilişkisinde tarafların karşılıklı hak ve yetkilerinin kullanılması ile ödev ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesine dair şekil ve usulleri düzenleyen vergi hukuku dalı olduğunu söylemek mümkündür. Şeklî vergi hukuku kapsamına giren vergi hukuku alt dalları vergi usul hukuku, vergi yargılama hukuku ve vergi icra hukukundan oluşur.

Usul Hukuku, özellikle yargı organlar› önünde, bir hakkın nasıl istenip savunulacağına veya bir yetkinin nasıl kullanılacağına dair kuralları koyan ve inceleme konusu yapan şekli hukuk dalıdır. Usul hukuku kurallarının muhatabı, daha ziyade maddi hukuk kurallarını somut hayat gerçekliğine aktaran hukuk uygulamacılar› diğer bir deyşle idare veya yargı organları olmaktadır. Zira usul hukukunda genellikle maddi hukuk tarafından tanınan subjektif hakların gerçekleştirilmesi söz konusu olur; bu ise şüphesiz hukuk uygulaması ile ilgili bir husustur. Usul hukuku yargılama hukuku ve yöntem hukuku olmak üzere genellikle iki ayrı anlamda ele alınmaktadır.

Yargılama Hukuku

• Yargılamanın belli bir düzen içerisinde yapılmasına yönelik yargı işlerini düzenleyen bir şekli hukuk dalı

• Dava açılmak suretiyle huzura getirilmiş uyuşmazlıkların çözümü için yargı organları tarafından yargılamanın nasıl yapılacağını düzenleyen hukuk kuralları(örn: medeni usul -ceza mahkemesi hukuku)

Yöntem Hukuku

• Belli bir konuda işlem yapılması, faaliyette bulunulması için izlenmesi gereken prosedün ve biçimleri düzenleyen şekli hukuk dalı

• Belli idari işlemlerin ilgili idare tarafından yapılması sırasında riayet edilmesi zorunlu olan hukuk kuralları ( örn: vergi usul hukuk)

Usul hukuku adını taşıyan pek çok hukuk dalı ilişkin oldukları alanda yargılamada izlenecek usulleri konu edinir. Medeni usul hukuku, ceza usul hukuku yada idari yargılama usulü hukuku bu dallara  örnek oluşturur. Bu tür hukuk dalları çözümü yargıya intikal eden bir uyuşmazlığın görülüp karara bağlanmasına ilişkin şekli hukuk kurallarından oluşur.

Yargılama hukukunun konusunu oluşturan hukuki ilişkiler daha çok ihtilaf, uyuşmazlık konusu olmuş ilişkilerdir. Yargılama hukuku daha ziyade huzura getirilmiş uyuşmazlıkların çözümü için yargı organları tarafından yargılamanın nasıl yapılacağını düzenleyen hukuk kurallarından oluşur.

Her mahkemenin izleyeceği yargılama usulü o mahkemenin dahil olduğu yargı kolunun özelliğine göre değişiklik gösterir. Örneğin medeni yargılama hukuku olarak da adlandırılan medeni usul hukuku, özel hukuk alanında ortaya çıkan uyuşmazlıkların bir sonuca bağlanmasında hukuk mahkemelerinin izleyecekleri yöntemleri belirleyen hukuk kurallarını ifade eder. Ceza yargılama veya usul hukuku olarak adlandırılan ceza muhakemesi hukuku ise kanunların suç saydığı fiilleri işleyenlerin kovuşturulması, yargılanması ve cezalandırılmasında uyulacak yöntemlere dair hukuk kurallarından oluşur. Usul hukukunun daha az yaygın bir başka anlam ise belli bir konuda işlem yapılması, faaliyette bulunması için izlenmesi gereken prosedür ve şekli kurallardır. Bu anlamda usul hukuku belli idari işlemlerin ilgili idare tarafından yapılması sırasında riayet edilmesi zorunlu olan şekli hukuk kurallarından oluşur. İdari usul hukuku veya vergi usul hukuku bu anlamda usul hukuku dallarıdır. Bu tür usul hukuku dallarında ilgili kamu yönetimi biriminin kendisine yasa ile verilen yetkiyi nasıl kullanacağı, bu yetki kullanılarak hangi idari işlemlerin ne şekilde yapılacağı  bu işlemlerin hazırlanması, yapılması veya yürürlüğe konulması usulleri düzenlenir.

Vergi yasalarının uygulanması amacıyla tarhtan tahsile kadar olan vergilendirme süreci içerisinde vergi idaresi tarafından çeşitli idari işlemler ve eylemler yapılması suretiyle vergilendirme yetkisinin kullanılmasına dair şekli ve usuli kuralları inceleyen vergi usul hukuk, bu niteliği itibarı ile ile şekli bir vergi hukuku ve ikinci anlamı ile usul hukuku dalıdır. Vergilendirme ilişkisi tarafları arasında niza konusu olup vergi davası açılmak suretiyle vergi yargı organlarının hukukilik denetimine tabi tutulan vergilendirme işlemlerinden kaynaklı vergi uyuşmazlıklarının yargı organları tarafından görülüp çözüme kavuşturulması usullerine dair kurallar vergi yargılama hukuku olarak adlandırılır. Vergi yargılama hukuku şeklî vergi hukukunun alt dallarından bir diğeri olarak nitelenir. Vergi yargılama Hukuku ilk anlamı ile bir usul hukukudur. Vergi alacağının cebren takip ve tahsili usulleri ile bu tür kamu Alacaklarının güvence altına alınmasının sağlayan tedbirleri düzenleyen kurallardan güvence altına alınmasını sağlayan tedbirleri düzenleyen kurallardan oluşan vergi icra hakuku şekli vergi hukukununbir başka alt dalıdır.

ŞEKLÎ VERGİ HUKUKUNUN BİR DALI OLARAK VERGİ USUL HUKUKUNUN TANIMI, DÜZENLEME ALANI NİTELİĞİ VE ÖZELLİKLERİ

Vergi usul hukuku, vergi idaresi tarafından vergilendirme işlemleri yapılırken yahut mükellefler tarafından kendilerine yüklenmiş ödev ve yükümlülükler ifa edilirken veya haklar kullanılırken uyulması gerekli usul ve şekle dair kurallar bütünü olarak tanımlanabilir. tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiş ve tarih ve sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan sayılı Vergi Usul Kanunnu, Türk Vergi Hukuku’nun en önemli kodlarından biridir. Adından anlaşılacağı üzere Vergi Usul Kanunnu bir usul yasasıdır. Vergi Usul Kanunu esas itibariyle şekli vergi hakukuna dair hükümler içerir. yıllarında önemli bir vergi reformu gerçekleştirilmiş ve Federal Almanya Cumhuriyet vergi yasaları esas alınarak hazırlanan Gelir Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu ve Sayılı Vergi Usul Kanunu kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. sayılı Vergi Usul Kanunu esas itibarıyla Alman Vergi Usul Kanunu’nun(Abgabenordnung) bir çeviri niteliğini taşır.

Kapsamlı ve sistematize bir yasal düzenleme (kod) niteliğini taşıyan bu yasa uyarlanarak tercüme edilmek suretiyle Tütk vergi sistemine dahil edilmiştir. Ancak yürürlüğe girdiği tarihten bugüne kadar yasada gerçekleştirilen çok sayıda değişiklik ile bu yasa kaynak-mehaz yasadan başkalaşmış ve artık ulusal bir nitelik kazanmıştır.

yılı Vergi Usul Kanunu bir giriş kısmının ardından beş kitaptan oluşmaktadır.

seafoodplus.info: Vergilendirme başlığını taşır. Burada toplam yedi kısımda vergilendirme ilişkisinin genel esasları, vergilendirme sürecindeki çeşitli aşama ve işlemler (tarh- tahakkuk ve tebliğ safhaları ve buradaki işlem ve yöntem türleri), vergi alacağını sona erdiren ödeme, zamanaşımı ve terkin gibi nedenler, matrah tespiti ve vergi tarihinde söz konusu olan yoklama, inceleme, arama, bilgi toplama gibi vergi idaresinin ön iflemeleri ayrıntılı biçimde  hükme bağlanmıştır.

seafoodplus.info : Yükümlünün ödevleri başlığın taşıyan ikinci kitap toplam altı kısımdan oluşur. Vergilendirme ilişkisinde yükümlü ve sorumlular üzerine düşen işle başlama değişiklik vukuu ve işi bırakma hallerinde bildirimde bulunma, defter tutma tastik ettirme ile kayıt düzenine uyma, kayıtları fatura ve benzeri belgeler ile belgelendirme, defter ve belgeleri saklama ve gerektiğinde ibraz etme ödevleri son derece detaylı biçimde düzenlenmiştir.

seafoodplus.info : Değerleme başlığını taşıyan üçüncü kitap vergi matrahının hesaplanması ile ilgili teknik bir konu olan ve daha çok muhasebe bilim dalını ilgilendiren sahip olunan ekonomik  varlık ve değerlerin değerlenmesi konusunda üç kısım halinde düzenler. Bu kitapta değerleme  konusunun yanı sıra amortisman ayırma da düzenlenmiştir.

seafoodplus.info : Yasanın dördüncü kitabı ceza hükümleri başlığını taşır ve vergi yasalarına aykırı hareketlerden vergi suçu ve kabahati sayılanlar ile bunlara uygulanacak cezalar/yaptırımlar gibi yaptırımları konu edinir. Üç kısımdan oluşan dördüncü kitapta vergi ceza hukukuna hakim olan temel esaslar, muhtelif vergi suç ve kabahatleri ile ve ceza türleri, vergi cezalarının verilme-uygulanma usulleri ve vergi cezaları ile suçluluğunu ortadan kaldıran ödeme, ölüm pişmanlık ve ıslah (VUK m. ), zamanaşımı, hata düzeltme, vergi cezalarında indirim (VUK m), uzlaşma gibi nedenler düzenlemeye kavuşturulmuştur.

seafoodplus.info : Beşinci kitap vergi uyuşmazlıklarının yargısal yoldan çözümünü konu edinir ve vergi davaları başlığını taşır. Burada vergi davası yoluna başvurma hak ve yetkisi ve davanın konusu ile vergi yargılama hukukuna dair bazı düzenlemelere yer verilmiştir. Yasanın sonunda son hükümler kısmı yer alır. Bu kısımda yasanın yürürlük alan› ile ilgili bazı usuli düzenlemeler ile geçici nitelikte hükümler bulunur.

Türkiye’de vergi usul hukukuna dair temel kod Sayılı Vergi Usul Kanunu’dur. Taşıdığı isme rağmen bu kanunda, yukarıda da belirtildiği üzere, sırf vergi usul hukukuna dair hükümler yer almamaktadır. Sayılı Vergi Usul Kanununda vergilendirme sürecini oluşturan çeşitli aşama ve işlemler, vergi hukukunda süreler, vergi denetimi kapsamındaki ön işlemler yükümlülerin vergi ödevlerinin yerine getirilme biçim ve yöntemleri ile vergi uyuşmazlıklarının yargı yoluna başvurulmaksızın taraflar arasında barışçı yollardan çözümü gibi vergi usul hukukuna dair temel bazı konuları ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.

Vergilendirme bir anda olup biten bir olgu değil fakat zamana yayılı biçimde ortaya çıkan ve  çeşitli ön koşul, aşama ve işlemlerden oluşan karmaşık bir süreçtir. Bu süreci oluşturan çeşitli aşama ve işlemler sayılı Vergi Usul Kanunu’nda etraflıca düzenlenmiştir. Bu bağamda tarh işlemi ve türleri, bu işlemin öncesinde yapılması gereken matrah tespiti ve usulleri, matrah tespiti açısından son derece önemli olan değerleme konusu ve değerleme ölçüleri, tebliğ işlemi ve tebligat usulleri tahakkuk aşamasına ilişkin hükümler Vergi Usul Kanununda tahsil işlemi ve tahsilat usul ve çeşitlerine dair hükümler ise sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’da yer almaktadır. Ayrıca vergi hukukunda geçerli olan süre türleri, bu sürelerin hesaplanma biçimleri ile uzamalarına sebep olan durumlar da yasada düzenleme konusu yapılmıştır.

Vergi usul hukuku vergi borcu ilişkisinde tarafların karşılıklı hak ve yetkilerinin kullanılması ile ödev ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesine dair hususları düzenleyen şekli vergi hukukunun bir dalıdır. Vergi usul hukuku vergi idaresinin sahip olduğu vergi yasalarını vergilendirme işlemleri yapmak suretiyle uygulama yetkisinin kullanılış biçim ve usullerini düzenler. Bu bağlamda vergi usul hukuku ile idari usul hukuku benzerlik gösterir. Bu durumla birlikte vergi usul hukukunda bir alt dalı olduğu vergi hukukunun temel prensibi olan yasallık ilkesi katı biçimde uygulanır Bu nedenledir ki, vergi usul hukuku idari usul hukukunun aksine yargı içtihatları yerine yasalarla Düzenlenmesi gereken bir daldır. Vergi usul hukukuna dair yasa hükümlerinin pek çoğu emredici norm niteliğinde olup vergi idaresinin yetkisi de yasadaki bazı istisnalar dışında bağlı yetki özelliği arz eder.