Atatürk Ün Kardeşi Makbule Hanım In Mezarı Nerede

Atatürk’ün artık gündemde pek olmayan ve isminden az bahsedilen bir kızkardeşi vardır: Makbule Atadan ’da vefat eden Makbule Hanım, ’de Cumhuriyet Halk Partisi’ne ardarda iki mektupla müracaat ederek ağabeyinin vasiyetnamesi gereği aldığı bin lira aylık ile geçinemediğini ve geçim sıkıntısı çektiğini söyleyerek maaşının arttırılmasını istemiş ama Parti bu isteği reddetmiş ve Atatürk’ün kızkardeşinin sıkıntısını Meclis ’de vatanî hizmet aylığı bağlayarak çözmeye çalışmıştı. 

ATATÜRK’ün ailesi hakkında okullarda öğretilenler babasının gümrük muhafaza memuru Ali Rıza Bey, annesinin de Zübeyde Hanım ile sınırlıdır, arada bir nadir de olsa “Makbule” adında bir kızkardeşinden bahsedilir ama küçük yaşlarında ölen diğer kardeşlerinin isimleri bile geçmez.

Doğum tarihi hakkında kaynaklarda ile arasında değişik seneler verilen, Ankara’da bulunan kabrindeki mezartaşında ise yazan MakbuleHanım, ağabeyinin Cumhurbaşkanı olmasının ardından annesi Zübeyde Hanım ile bir müddet Ankara’da yaşadı. Milletvekili ve işadamı MecdiBoysan ile evlendi, sonra ayrıldı, ’da ağabeyinin talimatı ile Serbest Cumhuriyet Fırkası’na girdi ve uzun seneler Ankara’da, Çankaya Köşkü’nün yakınında kendisi için inşa edilen Camlı Köşk’te yaşadı ve ’da vefat etti.

AYNI HAFTA REDDETTİLER

Atatürk, 5 Eylül ’deki vasiyetnamesinde MakbuleHanım’ın yaşadığı evi ölümüne kadar kullanabilmesini istemiş ve İş Bankası’ndaki hisselerinin gelirinden de her ay bin lira aylık bağlamıştı.

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri’nde bulunan bazı belgeler, Makbule Hanım’ın son senelerinde maddî sıkıntı içerisine düştüğünü, aylığının arttırılması için Cumhuriyet Halk Partisi’ne müracaat ettiğini, Parti’nin önce “Atatürk’ün vasiyetinin dışına çıkamayız” yani “Aylığınızı arttıramayız” cevabını verdiğini ve Makbule Hanım’ın bunun üzerine “Bana ağabeyimin hizmetlerine dayanarak vatanî hizmet tertibinden maaş bağlayın” diye ısrar ettiğini gösteriyor.

Makbule Hanım’ın talebi Meclis’in ’de aldığı bir kararla yerine getirildi ve bin liralık yeni bir aylık bağlandı

‘GEÇİNEMİYORUM, HASTAYIM’

Atatürk’ün kızkardeşinin Cumhuriyet Halk Partisi’ne gönderdiği ilk talep mektubu 7 Eylül tarihini taşıyor ve “Atatürk Hemşiresi Makbule Atadan” antetli kâğıda yazılmış olan mektupta şöyle deniyordu:

“Cumhuriyet Halk Partisi Genel Kurul Sayın Başkanlığı’na,

Ağabeyim merhum Atatürk’ün vasiyetnamesi mucebince, tevkifatı çıktıktan sonra her ay Parti’den bana ödenmekte olan lira ile bu günkü hayat şartlarına intibak edemiyor ve geçinmekte çok müşkilât çekiyorum. Çünki, bu paranın tahsis edildiği zamanla bugünün parası arasında iştira (satın alma) kabiliyeti bakımından en ez beş misli fark bulunmaktadır.

Atatürk’ün hayatta kalmış yegâne kardeşi ve vârisiyim. Ağabeyimin vasiyetname ile izhar ettiği arzu, hayatta oldukça müreffeh bir hayat sürebilmekliğimi sağlamaktı. Halbuki o zamanın geçinme şartlarına uygun olarak tahsis olunan bu para bugünün apartıman kirası, şoför ve hizmetçi ücretleri ile sair müteferrik masraflarımı bile karşılamamaktadır.

Benimle yakından alâka gösterecek kimsem yoktur. Âhiren kocamdan de boşanmış olduğumdan, en büyük tesellimi Cumhuriyet Halk Partisi’nin sine-i şefaketine (şefkatli göğsüne) sığınmakla buluyorum.

Vaziyetimi ve mâruzatımı nazar-ı itibara alarak, sayılı bulunan ömrümü rahatça geçirebilmek için ödeneğimin artırılmasını dilemekteyim.

Şayet vasiyetname hükümlerine göre böyle bir artırma mümkün görülmese bile alınacak başka tedbirlerle ihtiyaçlarımın giderilmesini ve Atatürk’ün beni müreffeh yaşatmak yolundaki asıl arzusunun yerine getirilmesini, başta zât-ı âlîleri olmak üzere bütün Halk Partisi’nin yetkili mensuplarından rica ve istida ederim. Makbule Atadan”.

DOKTORDAN RAPOR ALDI

Parti, kurucusunun kızkardeşi olan Makbule Hanım’a beş gün sonra, 12 Eylül ’da bir cevap mektubu hazırladı ve mektubu 16 Eylül’de gönderdi. Genel Sekreter adına Zonguldak Milletvekili Emin Erişirgil’in imzaladığı mektupta, “Her ay verilmekte olan bin lira ödenek vasiyetnameye dayanmaktadır. Bu ödeneğin çoğaltılmasına Parti’nin yetkili olmadığını derin saygı ile arzederim”, yani “Aylığınızı arttıramayız” cevabı veriliyordu.

Masraflarını azaltabilmek için Ankara’daki Camlı Köşk’ten ayrılarak İstanbul’a yerleşen ve Taksim’deki bir apartman dairesine kiracı olarak yaşamaya başlayan Makbule Hanım,  Aralık’ının ilk haftasında Parti’ye yeni bir müracaatta bulundu. Mektubuna röntgen mütehassısı Prof. Dr. Kazım Nuri İçgören’in “omurgasında ağrılı romatizma ile diz mafsallarında ve kemiklerinde deformasyona sebebiyet veren ostreo artrid bulunduğuna” dair bir raporunu da ilâve ediyor ve “Ağabeyimin bu azîz vatana yaptığı hizmetleri dikkate alınarak bu âciz halimde bana vatanî hizmet tertibinden bir geçim aylığı bağlayın” diyordu. Sonra, mektubun birer suretini Cumhurbaşkanlığı’na, Meclis Başkanlığı’na, Başbakanlık’a ve yeni kurulmuş olan Demokrat Parti’ye de gönderdi.

Makbule Hanım’ın yine aynı şekilde “Atatürk Hemşiresi Makbule Atadan” antetli kâğıda yazılı olan mektubu şöyle idi:

“Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliği’ne,

Ahvâl-i hâzıra (son durumlar) ve hayat pahalılığı malûmdur. Sevgili ağabeyim merhum Atatürk’ün bana bıraktığı malûm olan maaşla geçinmek imkân haricine gelmiştir. İlişik mütalâa da göstereceği gibi mâlûl bulunuyorum. Bu yüzden otomobil ve şoför masrafım olduğundan maaşımın yarısından yakın bir parayı eritiyor. İstanbul’da başımı sokacak ve barınacak bir evim olmadığı için ev kirası aylık lira veriyorum. Bu hesaplardan çektiğim geçim sıkıntısı açıkça anlaşılır. Merhum ağabeyimin bu aziz vatana yaptığı hizmetler itibara alınarak bu âciz halimde bana vatan hidemat tertibinden bir geçim aylığı tahsisini isterim”.

Atatürk’ün kızkardeşinin içerisinde bulunduğu geçim sıkıntısını, Büyük Millet Meclisi halletti. Meclis’te bu konuda verilen kanun teklifinin görüşülmesi sırasında Makbule Hanım’ın ağabeyi Mustafa Kemal Atatürk’ten kalan Türkiye’nin değişik yerlerindeki bazı gayrımenkulleri geçim sıkıntısı sebebi ile daha önce satmış olduğu da gündeme getirildi ve 18 Şubat ’de Makbule Hanım’a ağabeyinin memlekete yaptığı hizmetler sebebi ile vatanî hizmet tertibinden bin lira aylık bağlanması kabul, 26 red ve dört de çekimser oy ile kabul edildi.

AĞABEYİNİN RUHUNA MEVLİD

Atatürk’ün cenaze namazının Dolmabahçe Sarayı’nda uzun ısrarları neticesinde kılınmasını sağlamış olan Makbule Hanım, sonraki senelerde her 10 Kasım’da camilerde ağabeyinin ruhu için mevlidler okutturacaktı

Makbule Hanım’ın maddî vaziyeti hakkında daha fazla malûmat edinmek istediğiniz takdirde, Gültekin Kâmil Birlik’in Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi’nin ’te yayınlanan sayısında yayınlanan “Makbule Atadan’ın Mustafa Kemal Atatürk’ün Mirasına Yaklaşımı” başlıklı araştırmasını okuyabilirsiniz

Atatürk’ün kızkardeşinin bugün burada yayınladığım mektupları ve verilen cevap, devletin ve o günlerin “devlet” demek olan partisinin sadece eski devletlûlara, yani hanedan mensuplarına değil, kurucusu olan kişinin kızkardeşine bile “Bize ne?” şeklindeki ceberutî yaklaşımının mükemmel bir misalidir!

Türkiye Cumhuriyeti'nin Kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım, yaşama 96 yıl önce veda ettiği Latife Hanım Köşkü Anı Evi ve mezarı başında anılıyor.

Büyük Önder Mustafa Kemal'in annesi Zübeyde Hanım, 'de Selanik yakınlarındaki Langaza'da dünyaya geldi.

Sofuzade Feyzullah Ağa ile Ayşe Hanım'ın çocuğu olarak doğan bebeğe Farsça'da "kasımpatı" anlamına gelen Zübeyde adı verildi.

Karaman'dan Rumeli'ye göç eden ve bu nedenle "Konyarlar" olarak anılan Yörük Türkmenlerinden bir aileye mensup olan Zübeyde Hanım, Selanik'te Gümrük Muhafaza Teşkilatında memur Ali Rıza Efendi ile evlendiğinde 14 yaşındaydı.

Selanik'te Yenikapı semtinde bir yaşam kuran çiftin Fatma, Ömer ve Ahmet isimleri verilen çocukları dünyaya geldi.

Aile, çocuklarından önce Fatma'yı, Ali Rıza Efendi'nin Yunanistan sınırındaki Çayağzı adlı bölgeye tayininden sonra da Ömer ile Ahmet'i kaybetti.

Mustafa yılında doğduktan sonra ailenin Makbule ve Naciye isimleri verilen çocukları dünyaya geldi.

Naciye de küçük yaşta verem nedeniyle hayata veda etti.

Ali Rıza Efendi'nin vefatı

Zübeyde Hanım henüz 30'lu yaşlarında, bazı kaynaklara göre , bazı kaynaklara göre de yılında eşi Ali Rıza Efendi'yi de kaybetti.

Genç yaşta küçük çocuklarla dul kalan Zübeyde Hanım, büyük zorluklar yaşadı. 

Tapu kayıtları ve resmi belgelerin araştırılması sonucu Türk Tarih Kurumundan yayınlanan Vasilis Dimitriadis imzalı "Bir Evin Hikayesi" adlı kitapta ailenin yaşadığı ekonomik sıkıntılar şu sözlerle anlatıldı:

"Zübeyde Hanım'ın başka gelir kaynağı yoktu, bu yüzden küçük evde yaşayıp büyük evi de kiraya vermek suretiyle kendisinin ve çocuklarının masraflarını karşılamış olabilir."

Zübeyde Hanım ikinci evi satıp Pembe Evi kiraya verdikten sonra çocuklarını alarak bir süre için Langaza bölgesindeki Sarıyer köyünde oturan ağabeyi Hüseyin Efendi'nin yanına taşındı.

Mustafa Kemal ile kardeşi Makbule Hanım köyde yaşadıkları sürede tarla işlerinde çalıştı.

Zübeyde Hanım, daha sonra oğlunu eğitimini sürdürmesi için annesi Ayşe Hanım'ın yanına gönderdi.

Ragıp Bey ile evliliği

Ağabeyi Hüseyin Efendi'ye yük olmak istemeyen Zübeyde Hanım, ikinci evliliğini Selanik Gümrükler Başmüdürü Ragıp Bey ile yaptı.

Zübeyde Hanım, Balkan Savaşı'ndan sonra Ragıp Bey'den ayrıldı, Osmanlı toprağı olmaktan çıkan Selanik'i terk edip kızı Makbule ile İstanbul'a göç etti.

Milli Mücadele yıllarında Ankara'ya yerleşen Zübeyde Hanım, yılında Anadolu'ya çıkan oğlunu aylarca göremedi.

Mustafa Kemal'e ancak 14 Haziran 'de Adapazarı'nda kavuşabilen Zübeyde Hanım, onun yanına Ankara'ya yerleşti.  

Ankara'nın sert hava koşulları nedeniyle hastalanan Zübeyde Hanım, hem tedavi hem de müstakbel gelini Latife Hanım'ı görmek için İzmir'e gitti.

Karşıyaka ilçesine geldiğinde felç hastası olan ve görme yetisini kaybeden Zübeyde Hanım, sonradan anı evi haline getirilen Latife Hanım Köşkü'nde 28 gün sonra, yani 14 Ocak 'te 66 yaşındayken hayatını kaybetti.

Zübeyde Hanım için sandukalı ve uzun hitabeli mezar yapımına Mustafa Kemal Paşa'nın "İzmir'in bir taşı yeter" diyerek karşı çıktığı biliniyor.

İzmir Belediyesi tarafından yılında son şekli verilen Karşıyaka'daki kabir, her yıl Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk'ün annesini anmak isteyenlerle dolup taşıyor.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım, her yıl 14 Ocak'ta mezarının başında anılıyor. 

Atatürk'ün mezarını ziyareti

Ölümünden 13 gün sonra Mustafa Kemal Paşa, İzmir'e gelerek annesinin mezarını ziyaret etti.

Büyük Önder Mustafa Kemal, bir evlat olarak annesinin mezarı başında Zübeyde Hanım'ın yaşadığı sıkıntıları ve hüznü şu sözlerle anlattı:

"Annem çok çekti. Erkanı harp yüzbaşısı olarak çıkmıştım. Kötü idarenin adamları, beni önce zindana sonra sürgüne gönderdiler. Sürgüne giderken annem gözyaşları içinde Sirkeci Rıhtımı'nda kalakaldı. Mütareke yıllarında padişahın verdiği idam fermanının yerine getirildiğini sanan annem felç oldu. Oturduğu evler ikide bir basıldı, arandı. Onu İstanbul'dan kurtarıp yanıma aldığımda ise o artık yalnız hisleriyle yaşıyordu. Annemi kaybettiğim için üzgünüm. Tek tesellim anavatanı yoksulluğa, yokluğa sürükleyen idarenin artık bir daha geri gelmemek üzere yokluğun mezarına gömülmüş olduğunu görerek ölmüş olmasıdır." 

Çok az fotoğrafı var

Atatürk Araştırmacısı ve Yazar Ahmet Gürel, danışmanlığını ve kuruculuğunu üstlendiği Latife Hanım Anı Evi'nde, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Zübeyde Hanım'ın çok marifetli bir kadın, çocuklarını düşünen bir anne olduğunu belirtti.

Zübeyde Hanım'ın hayatının endişe ile geçtiğini dile getiren Gürel, şöyle konuştu:

"Selanik'ten İstanbul'a gelen bir anne kızdan söz ediyoruz. Göç bile değil, sürgündür. Hayatı sıkıntı ile geçiyor. Oğlu boynunda idam fermanıyla geziyor ama Zübeyde Hanım herkesin gönlünde yer ediyor. Elimizde şimdi sadece birkaç fotoğrafı bulunuyor."