Ayasofya Cami Neden Ibadete Açılmıyor

Kaynak, Getty Images

Ayasofya hangi tarihte inşa edildi?

Ayasofya nasıl cami oldu?

Ayasofya neden tartışma yaratıyor?

Ayasofya'da hangi dini törenler düzenlendi?

Erdoğan Ayasofya hakkında bugüne kadar neler dedi?

“İşte bu benim Ayasofya Vakfiyem, dolayısıyla kim bu Ayasofya’yı camiye dönüştüren vakfiyemi değiştirirse, bir maddesini tebdil ederse onu iptal veya tedile koşarsa, fasit veya fasık bir teville veya herhangi bir dalavereyle Ayasofya Camisi’nin vakıf hükmünü yürürlükten kaldırmaya kastederlerse, aslını değiştirir, füruuna itiraz eder ve bunları yapanlara yol gösterirlerse ve hatta yardım ederlerse ve kanunsuz olarak onda tasarruf yapmaya kalkarlar, camilikten çıkarırlar ve sahte evrak düzenleyerek, mütevellilik hakkı gibi şeyler ister yahut onu kendi batıl defterlerine kaydederler veya yalandan kendi hesaplarına geçirirlerse ifade ediyorum ki huzurunuzda, en büyük haram işlemiş ve günahları kazanmış olurlar. Bu sebeple, bu vakfiyeyi kim değiştirirse, Allah’ın, Peygamber’in, meleklerin, bütün yöneticilerin ve dahi bütün Müslümanların ebediyen laneti onun ve onların üzerine olsun, azapları hafiflemesin onların, haşr gününde yüzlerine bakılmasın.Kim bunları işittikten sonra hala bu değiştirme işine devam ederse, günahı onu değiştirene ait olacaktır. Allah’ın azabı onlaradır. Allah işitendir, bilendir”

“Ayasofya 1920’lerde de müze yapılabilirdi, neden 1934’te bu karar alındı” diyenler olduğu gibi “17 senelik AK Parti iktidarında neden bu karar şimdi alınıyor” diyenler de oldu. Öncelikle şunu ifade etmek istiyorum. 1934’teki karar da bugünkü karar da jeopolitik şartlar ve “Yeni Dünya Düzeni” ile alakalıdır. Böyle kararlar, içinde yaşadığı dünyanın şartlarından bağımsız değildir.

Ekim 1918’de Osmanlı Hükümeti’ni temsilen Mondros’taki İngiliz zırhlısında ateşkese imza atan Rauf (Orbay) Paşa, basına yaptığı açıklamada İstanbul’un işgal edilmeyeceğini garanti ettik demişti. Ancak iki hafta sonra İngiliz-Fransız-İtalyan donanmaları (savaşarak geçemedikleri) Çanakkale Boğazı’nı sessizce geçtiler ve İstanbul açıklarında demir attılar. İlk defa böyle bir haçlı donanması Marmara’ya girip Osmanlı başkenti önüne geliyordu. İngilizlerin 1807’de Marmara’ya girişi vakidir ancak o günkü İngiltere İstanbul’u işgal edecek kuvvette değildi. İngiliz donanması kısa süre sonra çıkıp gitmişti.

İngiliz Elçi Soruyor: “Ayasofya Kilise Olabilir Mi?”

İngilizler, Osmanlı’nın bu zor anında Doğu Akdeniz’de Yunanistan’ı Türlere ve gerekirse Fransızlara karşı kullanmak istiyorlardı. Atina’daki İngiliz Temsilcisi Lord Granville, Venizalos ile Kral Aleksandros yanlıları arasındaki anlaşmazlıkları takip ediyordu. Haçlı donanmasının Ayasofya yakınına demir atmış olmaları Hıristiyan dünyada heyecana yol açmıştı. Lord Granville, Yunanistan’da bu heyecanın Venizelos lehinde kullanılıp kullanılamayacağını araştırmaktaydı.

İngiliz Temsilci, Kasım sonlarında Londra’ya gönderdiği raporlarında Ayasofya’nın kiliseye çevrilmesinin mümkün olup olmadığını sordu: “İngiliz Hükümeti, Osmanlı Hükümeti ile temas kurup bunu talep edebilir miydi?” Dikkat çekicidir ki Temsilcisi Granville, böyle bir talebe Hindistan’da İngiliz idaresinde yaşayan milyonlarca Müslümanın nasıl tepki vereceğini (isyan edip etmeyeceğini) Anadolu Müslümanlarının tepkisinden daha çok önemsiyordu. Çünkü Hindistan’da kurulu bir düzen vardı, Anadolu’da ne olacağı ise henüz belli değildi.

Dışişleri Bakanı Balfour, Osmanlılara Ayasofya dayatması yapılırsa Hindistan’da kontrolün zorlaşacağından emindi. Atina’daki temsilciye şimdilik böyle bir teşebbüsün mümkün olmayacağını bildirdi. Osmanlı Hilafeti ayakta iken o gün gündeme getirilmesi mümkün olmayan böyle bir hadise, yıllar sonra Balkan Paktı gündeme geldiğinde sanki yeniden ele alınacaktı.

Büyük Harp sonrası yeni düzeni kurmaya çalışan İngiltere ve Fransa, 1920’lerde Osmanlı’nın çöküşüyle oluşan yeni Ortadoğu’yu düzenlediler. 20’lerin sonlarından itibaren Doğu Avrupa’yı düzenlenmek zorundaydılar. Bunun için Balkan jeopolitiğinde önce Sovyetlere sonra Almanlara karşı Londra ve Paris ile uyumlu bir jeopolitik ittifak oluşturmak gerekiyordu. Osmanlı sonrası kurulan yeni ülkeler arasında bir barış ortamı için diplomasi başlatıldı. 30’lerın başlarında Avrupa’da yapılan konferanslar ve görüşmeler esnasında Ayasofya Camii de ibadete kapatılıp restorasyona alınmıştı. Amerikalı Bizans Enstitüsü’nün kurucusu Thomas Whittemore tarafından yürütülen restorasyonun 1931’den 1935’e kadar sürdüğü dönemin gazetelerinde yazmaktadır. Bu tarih aralığı, Balkanları ortak güvenlik anlaşmasıyla birleştirme yolunda diplomasi trafiğinin arttığını göstermektedir. Whittemore’un Atatürk ile görüşmesinin ertesi günü Ayasofya’ya gittiğinde kapıda ‘Müze, tadilat için kapatılmıştır’ yazdığı rivayeti, “Ayasofya’yı Türklerden kurtaran kahraman” rolüyle ülkeler arası seyahat eden Amerikalı Bizantologun faaliyetlerini abartmaktadır. Ortadoğu’ya arkeolog rolüyle gelip “Arapları Türklerden kurtaran adam” iddiasını sahiplenen Lawrence’ı hatırlatmaktadır. Hâlbuki meselenin jeopolitik cephesi vardır.

1933’te Almanya’da Hitler’i iktidara taşıyan Naziler, Avrupa’da oyunu yeniden değiştirecek büyük bir kavgaya hazırlanıyorlardı. Bunu gören İngiltere ile Fransa, Lozan’da Türklere bırakmadıkları boğazların kontrolünü 30’larda Montrö’de Ankara’ya bırakacak ve Doğu Akdeniz’de Hatay meselesi gibi jeopolitik problemleri Türkiye lehinde çözmek zorunda kalacaklardı. Filistin’de isyanlar başlamıştı. Ancak önce Balkan Paktı gibi bir oluşumla Doğu Avrupa’da set oluşturmak istiyorlardı. Türkiye’nin de çıkarına olan Balkan ittifakı, Ortodoks Balkan ülkeleriyle Türkiye’yi bir araya getirecekti. Almanya’ya karşı ittifaklar kurmak gerekiyordu.

1934’te imzalanan Balkan Paktı, üç Ortodoks ülkenin (Yunanistan, Yugoslavya, Romanya) Türkiye ile ortak güvenlik ve işbirliğine imza atmasını sağladı. Ancak bu ülkelerde muhafazakar ve milliyetçi halkın gözünde Türkiye “eski sömürgeci güç” ve “tarihi düşman” idi. Böyle bir ülkeyle kime karşı ittifak edilebilirdi. Tam olarak böyle kritik bir zamanda Ankara’nın aldığı radikal karar ile zaten bir süredir restorasyon gereği ibadete kapalı olan Ayasofya, cami statüsünden çıkarıldı. Kilise yapılması mümkün olmayacağından müze yapılarak Balkan Paktı’na imza atacak üç Ordodoks ülke hükümetlerine yardımcı olundu. (O günkü Ruslar Komünist rejimden ötürü buna itiraz edemediler.) Bu stratejik hamle sayesinde jeokültürel bir bariyer aşılarak dört ülke arasında jeopolitik ittifak sağlanabildi.

Bir Sonraki Adım: Doğu Akdeniz ve Adalar Mı?

Ortodoks halklar genel olarak milliyetçi veya muhafazakârdır. Bu ülkelerin hükümetleri için Ayasofya gibi mekânların statüsü ve geleceği daima önemli olmuştur. Elbette Türkiye’de de muhafazakâr hükümetler Ayasofya’yı aslına döndürmeyi sadece siyasi değil aynı zamanda tarihi bir hedef olarak görmüşlerdir. Bugün ibadete açılması, küresel siyasette ABD – Çin arasında yaşanan gerilim, ‘Yeni Dünya Düzeni’ tartışmaları ve Doğu Akdeniz’de yeni jeopolitik ittifakların oluştuğu günlerde gerçekleşmiştir. Nitekim Doğu Akdeniz’de eski Kıbrıs meselesinden sonra 2009’da başlayan yeni jeopolitik rekabet Türkiye ile Yunanistan’ı karşı karşıya getirmektedir.

Son yıllarda İsrail ile Mısır’ın Yunanistan’ı desteklediği bir ortamda Türkiye ile Libya arasında yakınlaşma ortamı oluştu. Küresel aktörler de bu bölgesel rekabetin arkasında yer almaktadır. Haziran 2020’de İsrail ile Yunanistan’ın imzaladıkları gaz boru hattı antlaşmasından sonra İsrail Başbakanı B. Netanyahu “İsrail, enerjide süper güç oluyor” demişti. Ayrıca İsrail ile Yunanistan arasında yapılan görüşmelerle askeri ittifak antlaşmasının imzalanacağı ortaya çıkmıştı.

İki ülke arasında (Türkiye’ye karşı stratejik ittifak oluşturacak olan) askeri antlaşmanın imzalanacağı gün, 2 Temmuz 2020, Türkiye de Ayasofya için bir karar alacağını ilan etti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ayasofya’nın müze statüsünün cami olarak değiştirilmesi için çalışma yapılması talimatını verdi. Bunun üzerine Danıştay’da bekleyen bir davanın 2 Temmuz’da açıklanacağı dünyaya duyuruldu.

Yunanistan, İsrail ile askeri işbirliği antlaşmasını imzaladı. 7 Temmuz’da onayladı. Yunan basınına göre iki ülke “enerji müttefikleri” oldular. Böylece İsrail – Kıbrıs arasındaki gaz, Yunanistan’ın da desteğiyle Avrupa’ya ulaştırılacak diye bir kez daha ilan edildi. Ancak Yunanistan Balkan Paktı öncesi Ayasofya’nın müzeye çevrilmesiyle Ortodoks dünyada elde ettiği itibarı bu kez İsrail ile askeri antlaşmaya imza atarak kaybetmeye başladı. Askeri işbirliğine göre bölgedeki boru hattı döşeme faaliyetine Türk gemilerinin “tacizde bulunmaması gerekmektedir.”

Ekonomisi zor durumda olan Yunanistan’ın Türkiye’ye direnecek caydırıcı askeri harcamalar yapmaya bütçesinin müsait olmadığı bilinmektedir. Geçtiğimiz yıllarda Yunan jetlerin Türk jetleri yüzünden Ege’de uçtuğu ve bütçeye zarar verdiği Yunan basınında tartışılmıştı. Türkiye, Fransa ile yakınlaşan Yunanistan’ın İsrail ile işbirliğini önleme noktasında Libya’daki pozisyonu güçlendirmek zorunda kalmıştır. (Türkiye – Libya işbirliğindeki ortak çıkarlar elbette bununla sınırlı değildir.)

Ayasofya’ya iç siyaset açısından bakarsak, seçim arifesinde atılmış bir adım olmadığından istismarcı bir niyet aranması mümkün değildir. Hukuken gerekli adımlar atılmıştır. Lozan’ın yıl dönümüne denk gelen 24 Temmuz Cuma günü fiilen ibadete açılması milli ve manevi düşünceyi güçlendirmiştir. Post-korona döneminde zaten bir süre ziyaretçi almayacağı belli olan Ayasofya’nın artık kendi halkına açılması, bunun için de camiye döndürülmesi Türkiye’de olumlu karşılanmıştır. Ayasofya’nın misak-ı milli sınırları içerisinde kaldığı sürece ibadete açık kalması bu şehri alan milletin en tabii hakkıdır. İbadete açılması, onlarca senedir süregelen gereksiz tartışmaları ve iç siyasette malzeme edilme potansiyelini sona erdirmiştir. Dolayısıyla bazılarının zannettiği gibi resmi tarihe meydan okuma değil, Atatürk’ün o günkü jeopolitik zeminde (zaten ibadete kapalı olan Ayasofya camiini müze yaparak) rasyonel davranması gibi bugünkü jeopolitik dünyada (zaten turizme kapalı müzeyi cami yaparak) atılmış rasyonel bir adımdır.

Dış siyaset nazarından bakıldığında ise, Türkiye’yi dar bir kıta sahanlığına hapsetmeye çalışarak bölge pazarında pazarlık edemez duruma düşürme stratejilerine meydan okuyuşu temsil etmektedir. Ayasofya’nın yeni statüsü Atina’nın kendi halkı ve Ortodoks dünyadaki itibarını düşüreceği gibi belki de önümüzdeki dönemde (70’lerde yaşananların da ötesine geçilerek) Yunanistan’ın Adalar’daki hâkimiyeti tartışmaya açılacaktır.

Ayasofya muhtemelen bir başlangıçtır. Tarih ve coğrafya Türkiye’ye tek yönlü yollar sunabilir. Önümüzdeki günlerde Doğu Akdeniz’de radikal adımlar atılabilir, Suriye – Kıbrıs – Libya hattında sürprizler yaşanabilir. Karadeniz, Kafkasya ve Balkanlar da öyledir. ABD’nin küresel rolü değişirken Türkiye iddialı olacaktır. Yeni Dünya Düzeni gereği ya Türkiye kendisine bir rol biçecek yahut başkaları ona bir rol bulacaktır. Ankara, kendi iradesini kullanmaya kararlı olduğunu göstermektedir.

Ayasofya ile ilgili alınan kararlar ardından 15 asırlık yapının tarihi bir kez daha gündeme geldi. Önce cami olarak hizmet veren ardından müzeye çevrilen Ayasofya’nın yeniden ibadete açılması yönünde karar çıktı. Tüm dünya basınında ses getiren Danıştay kararı ardından gözler Ayasofya’nın tarihteki dönüşümüne çevrildi. Ayasofya'nın tarihi ve önemi camiden müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararının iptali istemiyle açılan dava sonuçlandı. 86 yıl sonra yeniden ibadete açılacak olan Ayasofya camii neden kapandı? Ayasofya 1934 yılında neden müzeye çevrildi? Vatandaşlar bu soruların cevabını merak ediyor. 

Ayasofya Camii tarih boyunca 2 kez yıkılıp 3. kez yeniden yapılmıştır. Peki Ayasofya'nın müzeye çevrilmesinin ardında hangi nedenler var? Tarihte Ayasofya Camii neden kapandı? İşte Ayasofya cami tarihi kısaca tüm merak edilenler...

Danıştay Bakanlar Kurulu'nun müze kararını iptal etmesi tüm dünya basınında yer aldı. Tüm dünya basınında yer alan kararın ardından Ayasofya camii tarihi ve önemi merak edilmeye başlandı. Peki Ayasofya camii tarihi nedir? Ayasofya kim tarafından, ne zaman yapıldı? gibi merak edilen soruların cevabını sizler için derledik. İşte Ayasofya'nın tarihi ve geçmişi hakkında bilgiler.

AYASOFYA CAMİİ NEDEN KAPANDI?

1453’te camiye çevrilen Ayasofya birçok defa restore edildi. 1930 ile 1935 yılları arasındaki restorasyon çalışmaları nedeniyle halka kapatılan Ayasofya, Bakanlar Kurulu’nun 1934 tarih ve 7/1589 sayılı kararıyla müzeye çevrildi. Ayasofya'nın ibadete kapanmasının ardında siyasi baskılar vardı.

AYASOFYA NEDEN MÜZEYE ÇEVRİLDİ?

Ayasofya 3 Kasım 1934’te, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün başkanlığındaki vekiller heyeti kararıyla müzeye çevrildi. Ayasofya muhtelif talep ve politik baskılara karşı müzeye çevrilmiştir. Tarih profesörü İlber Ortaylı'nın verdiği bilgilere göre; Ayasofya’nın müze haline getirilişinin arkasındaki dış siyasi baskıların varlığı veya etkinliği henüz bilinmiyor ama bu eser hiçbir dini cemaatin ayinine açılmamak kararıyla bir dönüşüm yaşamıştır. 1923'te Cumhuriyetin ilanından sonra cami olarak kullanılmaya devam etse de, Ayasofya 1931'de kapatıldı. Ayasofya, Mustafa Kemal Atatürk'ün emri ve Bakanlar Kurulu kararı ile 1935 yılında müzeye dönüştürüldü.

Mustafa Kemal Atatürk'ün verdiği izin sonrası başlayan çalışmalar 15 yıl sürdü ve 1947'de tamamlandı. 1996'da Dünya Anıtları İzleme listesine alınan Ayasofya'nın kubbesi ve minareleri, Dünya Anıtları Fonu'nun da desteğiyle 1997-2002 arasında restore edildi. Müze aynı zamanda UNESO Dünya Mirası listesinde.

AYASOFYA CAMİİ TARİHİ KISACA

Ayasofya camii tarih boyunca Doğu Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’da yapmış olduğu en büyük kilise olup aynı yerde üç kez inşa edilmiştir. İlk yapıldığında Megale Ekklesia (Büyük Kilise) olarak adlandırılmış, 5'inci yüzyıldan İstanbul'un fethine kadar Hagia Sophia (Kutsal Bilgelik) olarak isimlendirilmiştir. İmparator Konstantios tarafından 360 yılında yaptırılan Megale Ekklesia ve İmparator II. Theodosis’in 415 yılında yeniden inşa ettirdiği kilise halk ayaklanmalarında yıkılmıştır.

1453'TE FETİHLE BİRLİKTE CAMİİ OLDU

916 yıl kilise olarak ibadete açık olan yapı, Fatih Sultan Mehmed'in 1453'te İstanbul'u fethetmesiyle camiye çevrilmiştir. Fetihten hemen sonra yapı güçlendirilerek en iyi şekilde korunmuş ve Osmanlı Dönemi ilaveleri ile birlikte cami olarak varlığını sürdürmüştür. 16'ncı ve 17'nci yüzyıllarda, caminin içine mihraplar, minber, müezzin mahfilleri, vaaz kürsüsü ve maksureler eklenmiştir. Yapının dışına farklı dönemlerde yaptırılan minareler, medrese, sıbyan mektebi, muvakkithane, şadırvan, sebiller, güneş saatleri, mütevelli heyeti odası ile Ayasofya-i Kebir Camii, Osmanlı Dönemi'nde kompleks bir yapıya dönüştürülmüştür.

1934'TE MÜZEYE ÇEVRİLDİ

Ayasofya, 1923'te Cumhuriyetin ilanından sonra cami olarak kullanılmaya devam etse de, Ayasofya 1931'de kapatıldı. Ayasofya 3 Kasım 1934’te, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün başkanlığındaki vekiller heyeti kararıyla müzeye çevrildi. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün verdiği izin sonrası başlayan çalışmalar 15 yıl sürdü ve 1947'de tamamlandı. 1996'da Dünya Anıtları İzleme listesine alınan Ayasofya'nın kubbesi ve minareleri, Dünya Anıtları Fonu'nun da desteğiyle 1997-2002 arasında restore edildi.

AYASOFYA MOZAİKLERİ

Ayasofya-i Kebir Camisi'nin mimarisindeki en önemli özelliği kubbesinin alışılmıştan daha büyük oluşu ve orta mekâna hâkim olmasıdır. Cami inşa edilirken, mimarlar tarafından binanın yapımında mermer, taş ve tuğla kullanılmış; kubbenin depremlerde kolay yıkılmaması için de özel olarak üretilen, hafif ve sağlam tuğlalar kullanılmıştır. Sultan Abdulmecid'in (1839-1861) emri ile 1847-1849 yılları arasında İsviçreli Fossati Kardeşler tarafından yapılan onarımlar kapsamında, dönemin en önemli hattatlarından Kazasker Mustafa İzzet Efendi tarafından ana kubbenin 11,3 metre çapındaki alanına Kuran-ı Kerim'in Nur Suresinin 35'inci ayeti yazılmıştır.

Farklı dönemlerden figürlü ve figürsüz birçok mozaik süsleme ile bezenmiştir. Yapıldığı dönemden günümüze kalan en önemli mozaik bezeme örnekleri, norteks alanında görülebilen figürsüz mozaiklerdir. Tasvir kırıcılık döneminde yapıda bulunan tüm figürlü mozaiklerin kaldırıldığı düşünülmektedir. 843 yılında bu dönemin sona ermesiyle birlikte yapıda yapılan ilk figürlü mozaik Apsis Mozaiği'dir. Galeri katı, Tympanon Duvarı, narteks, vestibül girişi, papaz odaları olmak üzere yapının birçok yerinde farklı tarihlerde yapılmış figürlü mozaikler bulunmaktadır.

Ayasofya camii resimleri: Birbirinden güzel Ayasofya fotoğrafları!

Ayasofya ne demek? Ayasofya'nın kelime anlamı

Diyanet Başkanı Ali Erbaş Ayasofya'da hutbeye neden kılıçla çıktı?