Aynular

Yok edilen ırk: Ayıya tapan Aynular

Antropologların araştırmalara doyamadığı Aynular, balıkçı, avcı bir halktır. Yarı göçebedirler. Ayrıca yeryüzünün en kıllı insanları oldukları söyleniyor.

Bu halkın ilgi çeken bir başka yönü de inançları… Aynular, insanların yaşadığı dünyayı tanrıların dünyasından çok daha güzel bir yer olarak düşünürler. Tanrıların ara sıra turistik amaçlı dünyayı ziyarete geldiklerini düşünen bu neolitik bitki üreticisi halk tanrıların bu ziyaretlerini hayvan kılığında yaptıklarına inanırlar. Bu topluluğa göre yeryüzündeki hayvanlar tanrıdırlar. Dünyada gördüğünüz kuş, böcek dâhil bütün hayvanlar dünyayı ziyarete gelmiş tanrılardır. Yunus deniz tanrısıdır, baykuş köy tanrısı ayı ise dağ tanrısıdır. Aralarında en önemlisi ayıdır. Zaten Aynular ayılara tapan halk olarak nam salmışlardır.

Dünyanın tanrıların dünyasından daha güzel olma fikri kadar ilginç olan tanrıların dünyayı hayvan olarak ziyaret etmesidir. Peki, Aynular dünyayı ziyaret eden tanrılar olarak kabul ettikleri hayvanlarla ilişkileri nasıldı? Joseph Campbel’in Doğu Mitolojisi kitabında anlattığına göre: “Dağlarda çok genç bir ayı yavrusu yakalandığında zaferle köye getirilir, kadınlardan biri onu emzirir, çocuklarla oynar ve büyük sevgi görür. Büyüdüğünde sağlam bir ahşap kafese konulur. Balık ve darı ezmesiyle beslenir. Daha sonra zamanı geldiğine karar verildiğinde bir Eylül günü gövdesinden kurtulması ve neşeyle dağdaki evine dönmesi için tören düzenlenir.

Rusya ve Japonya hanedanları arasındaki emperyal mücadelenin bir ayağı olarak görülen Ezo Adası, Meiji Hanedanı tarafından kolonileştirildi. Adanın ismin Hokkaido'ya tebdil edilmesi de bu periyoda denk gelmektedir. Resmî asimilasyon siyaseti ve Japon nüfusunun adaya endemik olmayan hastalıkları ve kolonizasyonun yerli nüfus üzerindeki baskısı sebebiyle Aynu nüfusu ciddi şekilde azaldı. 'da millî bir Japon hüviyeti oluşturmak maksadıyla uygulamaya konulan politikalara destek mahiyetinde, Aynular'ı asimile etmek gayesiyle onları da Aborjin ilan eden bir kanun parlamentodan geçti. Japonya nihayet 6 Nisan 'da Aynu nüfusunu resmen endijen (yerli) bir grup olarak kabul etti.

Günümüzde Aynu lisanının ailesinin tespiti hususunda filologlar ortak bir hükme varamamışlardır. 'de lisanı Japonya'da akıcı bir şekilde konuşabilen sadece 15 kişi kayıt edilebilmiştir. Japonya'daki nüfusun ekseriyeti kendi âzâları tarafından da ırkçılık ve ayrımcılığa tabii olmamak için Japonlarla evlenmeye teşvik edildiğinden, bugün saf bir Aynu milletinden bahsetmek pek mümkün görünmemektedir. Rusya'daki nüfus bir kısmı da ananevî dinleri olan animizmden uzaklaşıp Rus Ortodoks Kilisesi'ne dâhil olmuştur.

Aynu (Aynu lisanında insan demek) kelimesi, Japonya'da uzun bir zaman etnik bir hakaret olarak kullanıldığı için, hâlen bazı Aynular kendilerine Utari (yoldaş) demeyi tercih etmektedir.
Eski Japon kaynakları Ainular'ı beyaz tenli, açık renk gözlü, oldukça tüylü ve ayıya tapan bir topluluk olarak göstermekteydi. Yine aynı kaynaklara göre Ainu kadınları, dudaklarının üstüne bıyık benzeri şekiller çizmekteydi. Antropolojik özelliklerinden ve ayı kültünden dolayı bazı bilimadamları, Ainular'ın atalarının Ruslar olabileceği yolunda tezler üretmişlerdir.

Japon ırkının baskın olduğu milyon nüfusa sahip Japonya'da hükümet uzun zamandır Aynuları tanımamakta ısrar ediyordu.

Yeni kanun, merkezi ve yerel yönetimleri Aynu kültürünü korumak ve halkını turizm yoluyla sosyo-ekonomik yönden geliştirecek adımlar atmakla yükümlü kılıyor.

Ancak Aynular bu adımların, tarih boyunca maruz kaldıkları ayrımcılığı gidermede yeterli olmadığını düşünüyorlar ve Japonya'nın yılında yayınlanan Birleşmiş Milletler Etnik Halklar Bildirgesi'ne uymasını istiyorlar.

Aynular kimdir?

Yüzyıllardır Japonya'nın en kuzeydeki Hokkaido Adası, Pasifik Okyanusu'nda Rusya'nın en büyük adası olan Sahalin ve tartışmalı Kuril Adaları civarında yaşayan Aynular, tıpkı Avustralya'daki Aborijinler gibi bu adalara özgü etnik bir ırk.

"Aynu" kelimesi kendi dillerinde "insan" demek.

yılları arasında Japonya'nın batılılaşmaya çalıştığı Meiji Devri sırasında Japonlar Hokkaido'yu kendilerine bağlayıp Aynular'ı Japon vatandaşı yaptı ama aynı zamanda topraklarını ellerinden aldı ve Aynu dilini yasakladı.

Getty Images

Japon ırkının baskın olduğu milyon nüfusa sahip Japonya'da hükümet uzun zamandır Aynuları tanımamakta ısrar ediyordu.

Yeni kanun, merkezi ve yerel yönetimleri Aynu kültürünü korumak ve halkını turizm yoluyla sosyo-ekonomik yönden geliştirecek adımlar atmakla yükümlü kılıyor.

Ancak Aynular bu adımların, tarih boyunca maruz kaldıkları ayrımcılığı gidermede yeterli olmadığını düşünüyorlar ve Japonya'nın yılında yayınlanan Birleşmiş Milletler Etnik Halklar Bildirgesi'ne uymasını istiyorlar.

Aynular kimdir?

Yüzyıllardır Japonya'nın en kuzeydeki Hokkaido Adası, Pasifik Okyanusu'nda Rusya'nın en büyük adası olan Sahalin ve tartışmalı Kuril Adaları civarında yaşayan Aynular, tıpkı Avustralya'daki Aborijinler gibi bu adalara özgü etnik bir ırk.

"Aynu" kelimesi kendi dillerinde "insan" demek.

yılları arasında Japonya'nın batılılaşmaya çalıştığı Meiji Devri sırasında Japonlar Hokkaido'yu kendilerine bağlayıp Aynular'ı Japon vatandaşı yaptı ama aynı zamanda topraklarını ellerinden aldı ve Aynu dilini yasakladı.

Getty Images yılında çekilen bu fotoğrafta Aynu kadınlar dans ediyor

Yıllar süren asimilasyon politikaları çerçevesinde binlerce Aynu'nun ismi Japonca'ya değiştirildi. Aynular sadece etnik kimliklerini kaybetmekle kalmadılar, geleneksel kültürlerine özgü yaşam biçimleri olan avcılık ve balıkçılık yerine çiftçilik yapmaya zorlandılar.

Kenji Matsuda 70'li yaşlarını süren bir Aynu. Hokkaido'daki Aynu bölgesinin içinde yer alan Akan Gölü civarında bir ramen (erişte çorbası) dükkanı işletiyor.

Ninesinin, kendi selameti için kendini Aynu kimliğini reddetmeye zorladığı zamanları acıyla anlattığı anıları hala taze.

Getty Images

Evde Matsuda'nın büyükleri özellikle genç yaştaki Aynular'a Japon toplumuna karışmalarını salık veriyormuş.

Ancak yüz hatları bakımından Japonlar'dan bir hayli değişik olan Aynular okulda ve işte hemen dikkat çektikleri için bu kadar bariz farklılığı bastırmaları mümkün olmuyor ve ayrımcılığa uğruyorlar.

Hatta 'larda Hokkaido Üniversitesi'ndeki Japon araştırmacılar daha da ileri gidiyorlar.

Aynu etnik kökenlerini araştırma bahanesiyle onlar tarafından kutsal sayılan mezarları açıp onlarca Aynu atasının kalıntılarını ve özel eşyalarını izinsiz bir şekilde tıp fakültesinin laboratuvarlarına taşıyorlar.

Getty Images - Akankohan'da küçük bir Aynu köyünde sokaklar dükkanlarla dolu.

O zamandan beri Aynular bu miraslarını geri almak için çalınmadık kapı bırakmadılar. Son olarak mahkemeye verdikleri Hokkaido Üniversitesi, kalıntıların bir kısmını Aynular'a iade etmeye mahkum edildi.

yılında Japon hükümeti asimilasyon politikasına son verdi ama Aynular'ı etnik bir azınlık olarak tanımlamaya yarayacak bir sonraki adımı da atmadı.

yılına gelindiğinde ise Birleşmiş Milletler Etnik Halklar Bildirgesi'nin yayınlanmasıyla birlikte yapılan baskılar sonucu bir yıl sonra, yani 'de hükümet nihayet Aynular'a ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapan görüşe tamamen son verdi.

Getty Images - Hokkaido'da bir heykel

Ayrımcılık işsizliği ve sosyal adaletsizliği getiriyor

Yıllar boyu ötekileştirilen Aynular bunun sonucunda şu an dünyanın diğer yerlerindeki etnik kökenlilere benzer şekilde, örneğin ABD'deki Kızılderililer'de olduğu gibi, pek çok ekonomik sıkıntıyla yüzyüze kalmış durumdalar.

Hokkaido'da 'de yapılan bir araştırmaya göre her üç Aynu'dan sadece biri eğitimine devam edip üniversiteye giriyor ki bu da Japonya ortalamasının yüzde 10 altında bir rakam.

Yeni yasayla Japon hükümeti yılı nisan ayında Hokkaido'nun Shiraoi kentinde ulusal bir Aynu müzesi ve parkı açarak ilk yıl 1 milyon turist çekmeyi hedefliyor.

Bugün sayıları 25 bine kadar düşen Aynular ise diğerleri gibi yok olmaya yüz tutan kültürlerini yeniden canlandırmaya çalışıyorlar.

Getty Images

Matsuda da babasının ölümünden sonra Hokkaido'nun başkenti Sapporo'dan Akan Ulusal Parkı içindeki bu gölün çevresine taşınıp babasından kalan tahta oymacılığı işini devraldığından bahsediyor.

"Ardından annemi de kaybedince dilimizi, törelerimizi ve kültürümüzü korumak benim için kaçınılmaz olmuştu." diyor.

Aynular'ın bugün bile binlerce yıldır yapageldikleri gibi nehirlerde serbestçe somon avlamaları ve düzenledikleri törenler için ulusal parktan odun ve diğer malzeme toplamaları yasak.

Getty Images

Japan Times'a konuşan ve bir Aynu derneğinin yöneticisi olan 77 yaşındaki Satoşi Hatakeyama, Aynular'ın haksız yere gasp edilen balık avlama haklarını geri iade etmediği için yeni yasayı eleştiriyor.

"Değişen hiç bir şey yok. Hala Hokkaido'da bir heykel'daki yerel hükümetten izin almak zorundayız." diyor.

Geçen hafta kabul edilen yasa Aynular'a bir takım kolaylıklar getiriyor ve haklar tanıyor. Ancak etnik halklara kendi kendini yönetme ve eğitim gibi temel insan hakları sağlanmasını öngören tarihli Birleşmiş Milletler Bildirgesi'ne uyumlu uygulamalar içermiyor.

Hokkaido Aynu Derneği'nin başkan yardımcısı Kazuşi Abe mücadeleye devam etmekte kararlı olduklarının altını çiziyor:

"Yurtdışındaki etnik kökenli halkların uygun anayasalar ve kanunlar çıkartıldığı için bir takım politikalar geliştirdiklerini duyuyorum. Biz de haklarımızı geri almak için konuşmalara devam edeceğiz."