Batı Göktürk Kağanlığı
kaynağı değiştir]
yılında Aşina soyundan gelen Kutluk Kağan,[][] Çin'e isyan ederek İkinci Göktürk Kağanlığı'nı kurdu. Kısa süre içinde Ötüken'i kağanlığın başkenti yaparak ülkeye düzen getirdi.[][][] Daha sonra ordusunu güçlendirdi, yeni politika ve stratejiler belirledi. Bu nedenle ülkeyi birleştiren, düzenleyen manasına gelen İlteriş lakabını aldı. Onun hâkimiyet yıllarında uzun müddet esaret altında kalan Türk toplulukları yeniden bir bayrak altında birleşti. İlteriş Kağan'ın ordularının baskısı Çin'e ağır darbeler vurdu. Çin'e yaptığı bir sefer sırasında 23 şehri ele geçirerek okyanus kıyılarına ulaştığı Çin tarihi kayıtlarına geçmiştir. İlteriş Kağan'ın ölümünden sonra yerine kardeşi Kapgan Kağan başa geçti.
Kapgan Kağan'ın saltanatı ( - )[değiştir kaynağı değiştir]
Tong Yabgu Kağan, Tardu Kağan'ın küçük torunu idi. Tong Yabgu Kağan'ın saltanatı yıllarında Batı Göktürk Kağanlığı, Çin'de patlak veren iç karışıklıklar neticesinde bağımsız siyaset yürütmeye başlamıştır. Tong Yabgu Kağan'ın saltanatı Batı Göktürk Kağanlığı'nın en güçlü dönemi kabul edilir.[][] O, ordudaki düzensizlikleri sonlandırarak Tiele boylarının isyanını bastırdı. Onun hâkimiyeti yıllarında Tang hanedanı ile de iyi ilişkiler kurulmuştu. Tong Yabgu Kağan Tang hanedanından bir prenses ile evlenmişti. O, Sasanilere karşı Doğu Roma ile müttefik oldu. Müttefik kuvvetlerinin saldırıları sonucunda Sasanilere karşı önemli zaferler elde edildi. Tong Yabgu Kağan'ın yılında[] ölümünden sonra Batı Göktürk Kağanlığı zayıfladı ve bir çöküş dönemine girdi.
Tong Yabgu Kağan, Hazar Kağanlığı'nın kurulmasında rol oynamıştır. Hükümdarlığı sırasında Kafkasyaşadı, yabgusu ve tudunu olan Böri Şad, Tong Yabgu Kağan'ın ölümünden sonra bağımsız bir politika izlemeye başlamış[] ve Hazar Kağanlığı'nın temellerini atmıştır.
Se Yabgu Kağan'ın saltanatı ( - )[değiştir kaynağı değiştir]
Mukan Kağan'ın[68] hâkimiyeti uzun müddet devam etti. Onun hâkimiyeti yılları Göktürk Kağanlığı'nın yükseliş devridir. Mukan Kağan döneminde Göktürkler, Batı Topa devleti ile ittifaklarını sürdürerek topraklarını genişletti. Batı Topa devleti yılında dağıldıktan sonra toprakları Göktürk Kağanlığı'na katıldı.[69]
Mukan Kağan güçlenmeye çalışan Cücenler üzerine hücum etti. Mağlup olan Cücenler, Çin'e sığındı ama Göktürkler ve Çin arasında olan ilişkiler sebebiyle Cücenler geri iade edildi. Göktürkler, Cücenlere tamamen son verdi.[70] Mukan Kağan Cücenlerden sonra Batı Hitayları da mağlup ederek topraklarını genişletti ve Hitaylar Kore'ye göç etmek zorunda kaldılar. Mukan Kağan, daha sonra güneyde yaşayan Kırgızlar ve diğer dağınık halde yaşayan boyları da kendine tabi kıldıktan sonra bozkırlarda hâkimiyetini güçlendirdi.[71]
Mukan Kağan devletin doğu kısmını yönetiyordu. Doğudaki yükselme ile birlikte İstemi Yabgu idaresi altında olan batı da hızlıca yükselerek topraklarını genişletti. İstemi Yabgu, Altay Dağları'nın batısını, Issık Göl ve Tanrı Dağları'na kadar olan toprakları kendisine tabi kılmıştı. İstemi Yabgu'nun batıda topraklarını genişletmesi sebebiyle Sasaniler ve Doğu Roma ile ilişkiler başlamıştı.[72]İpek Yolu'nu gözetim altında tutmak için Göktürkler, Sasanilerle iyi ilişkiler kurmuştu. İstemi Yabgu, Sasaniler ile ittifak kurarak diğer bir Türk devleti olan Ak Hunlar'ı mağlup etti. Ak Hun devletinin toprakları Göktürkler ve Sasaniler arasında bölüştürüldü.[73]
Sasaniler ile olan ilişkiler İpek Yolu üzerinde hâkimiyet kurma mücadelesi sebebiyle kötüleşmeye başladı. İstemi Yabgu Sasanilere karşı Doğu Roma ile ilişkiler kurmaya başladı. Doğu Roma, İpek Yolu ticaretinin Sasaniler gözetiminde yürütülmesinden memnun olmaması sebebiyle İstemi Yabgu ile ittifak kurdu.[74] Bu ittifaktan sonra 19 yıl sürecek olan Doğu Roma-Sasani Savaşı başladı. Doğu Roma ve Sasaniler arasındaki savaşlar Sasanilere ağır darbe indirdi ve daha sonraları Arapların Sasanileri ele geçirmesini kolaylaştırdı.
Mukan Kağan devrinde Çin'de iç savaşlar şiddetlenmişti. İç savaşlar sebebiyle zayıflayan Çin, Göktürklerin desteğini kazanmak ve Göktürklerin Çin'e yaptığı akınları durdurmak sebebiyle Mukan Kağan'a elçilerle hediyeler göndermişti. Bundan sonra Mukan Kağan sık sık Çin'e elçiler gönderdi. Elçilerin Çin'den hediyelerle dönmeleri bir gelenek haline geldi.[75]
Mukan Kağan, yılında öldü ve yerine ağabeyi Taspar Kağan geçti.[76]
Taspar Kağan'ın saltanatı ()[değiştir kaynağı değiştir]
Yami Kağan[83][84][85] Göktürk Kağanlığı'nın resmi olarak bölünmesinden sonra iktidara gelen ilk kağan oldu. Onun hükümdarlığı döneminde Çin'in Doğu ve Batı Göktürk kağanlıkları üzerindeki baskısı daha da arttı. Çin, Göktürk teginleri arasındaki muhalefeti kızıştırarak etki alanını artırmaya çalıştı. Yami Kağan'ın karısı Çinli Sui hanedanından Prenses An idi.[86]
Batı Göktürk Kağanı Tardu başlangıçta Çin ile iyi ilişkilere sahipti. Tardu Kağan, Doğu Göktürk Kağanlığı'nı da hâkimiyeti altına almaya çalıştıktan sonra Çin ile arasındaki ilişkiler bozuldu. Çin, Yami Kağan'ı Tardu Kağan'a karşı kullanmaya çalıştı. Yami Kağan Çin'e bağlılığı kabul etti ve hatta İşbara Kağan'ın kabul etmediği kültürel Çinlileşmeye göz yumdu. Yami Kağan döneminde Doğu Göktürk Kağanlığı zayıfladı. Yami Kağan'ın yılında ölümünden sonra yerine oğlu Şipi geçti.[86]