Bebeğin Uykuya Dalarken Sıçraması

Serpil Dokurel - PembeNar Özel

Öncelikle uykuda sıçrama durumlarını karabasan, uyurgezerlik, kabus görme gibi durumlardan ayırmak gerekir. Uykuya dalarken veya tam uyanırken hayal görme (halüsinasyon) haline hipnopompik/hipnogojik varsanı adı verilmektedir. Halk arasında karabasan olarak ta bilinmektedir. Karabasan durumunda aslında kişi tamamen uyanıktır. Normalde beynimiz uykuya daldıktan sonra rüyalarımızda rüyalarımıza göre hareket etmeyi engelleyebilmek için bedenimizi felç haline geçirir. Bazen bunun tam tersi olarak beyin uykuya geçmeden önce bedenimizi felç haline geçirir, uykuya dalmadan önce kaslarımızın hareket etmesi engellendiğinden uyanık halde iken geçici bir felç hali oluşur. İşte bu durum karabasanın ve karabasan halinde hareket edemememizin nedenidir. Karabasanlar genellikle kişi stresli bir durum yaşıyorsa oluşmaktadır.

Stresli bir yaşamın belirtisi olabilmektedir.

Uykuda sıçrama durumu uykuya dalarken beynimizin bedenimizdeki kaslarımıza ani, kısa süreli elektrik uyarıları göndermesi sonucunda oluşur ve çeşitli şekillerde ortaya çıkabilmektedir. Buna parasomni adı verilmektedir. Vücudun belli bölgesinde kasılma hareketi, düşme hissi, ağlama hissi, şaşkınlık hissi olabilir. Bu şekilde ortaya çıkmasına hipnik jerk adı verilmektedir. Genellikle fizyolojik yani doğal bir olaydır. Duygusal stres durumunda olmak, fiziksel egzersiz yapmış olmak, kahvede ve kolada bulunan kafein gibi uyarıcı gıdalar almak, karanlıkta televizyon seyretmek bu durumu artırabilir. Ara ara meydana geldiğinde bir soruna işaret etmez fakat sık sık oluyorsa bu durumu araştırmak gerekebilir. Öncelikle nedeni saptamak gereklidir. Kafeini azaltmak veya kesmek, stres yaratan durumlardan kaçınmak çoğunlukla bu durumu çözmektedir. Dirençli vakalarda ilaç tedavileri kullanılabilmektedir.

Ayrıca uyku myoklonusu adı verilen bir durum vardır ki genellikle genetik olarak aileden aktarılır. Bu kişiler genellikle bacaklarda olmak üzere gece boyunca ara ara düzenli kas sıçramaları yaşarlar. Yaş ilerledikçe sıklığı artmaktadır. Özellikle bir rahatsızlığın habercisi değildir. Gece boyu sıçramalar nedeni ile uykuyu tam alamamaya neden olur ve yaşam kalitesini düşürebilir.

Uyku sıçramalarının psikolojik nedenlerini stresli yaşamak, kalitesiz uyku uyumak, gereğinden az uyumak, bedenimizi fiziksel olarak fazla yormak ve depresyon olarak sıralayabiliriz. Her uyku sıçramasının altında psikolojik bir sorun aramaya gerek yoktur fakat sıçramalar sık sık olmaya başladı ise nedenini mutlaka araştırmak gerekir. Her sıçrama depresyon habercisi değildir fakat depresyondaki kişilerde uyku sıçramalarında artış görülebilmektedir.

Çok ama çok nadir de olsa sık yaşanan uyku sıçramaları epilepsi (sara) hastalığı belirtisi olabilir. Eğer psikolojik durumlar yoksa ve bahsettiğim sıçramaya neden olabilecek durumlar da yoksa ve hala sıçramalar oluyorsa bu durumda juvenil miyoklonik epilepsi açısından değerlendirmek gerekebilir.

Uykuya geçerken göz kapaklar&#;m&#;z a&#;&#;rla&#;&#;r, vücudumuz gev&#;er, çevremize ve kendimize dair fark&#;ndal&#;&#;&#;m&#;z kaybolur, bir anda farkl&#; bir diyara seyahate ç&#;kar&#;z. Art&#;k uykunun yumu&#;ak kollar&#;nday&#;z. Ancak uykuya ba&#;lamak her zaman kolayca ve sorunsuz olmayabiliyor. &#;&#;te yaz&#;n&#;n konusu tam olarak da bu geçi&#;in etkilendi&#;i uyku s&#;çramalar&#;.

 UYKUYA DALARKEN SIÇRAMA (&#;RK&#;LME) NEDENLER&#;

• A&#;&#;r&#; kafein tüketimi
• Sigara kullan&#;m&#;
• Kayg&#; düzeyi
• Stresin yüksek olmas&#;
• Uyku düzeninin bozuk olmas&#;
• A&#;&#;r&#; yorgunluk 
• A&#;&#;r&#; fiziksel aktivite

 UYKUYA DALARKEN SIÇRAMA (&#;RK&#;LME) NEDEN OLUR?

Uyku ve uyan&#;kta beyinin farkl&#; bölgeleri çal&#;&#;&#;yor. &#;öyle anlatay&#;m; uyan&#;kl&#;kta beynimiz son sürat giden bir araba gibi, çevreden gelen birçok uyar&#; al&#;yor, onlar&#; de&#;erlendiriyor. Uykuya geçi&#; durumunda ise bu araba yani beyniniz giderek yava&#;l&#;yor ve uyku gerçekle&#;ti&#;inde de uyan&#;kl&#;k faz&#;ndan ç&#;k&#;p farkl&#; bir düzende çal&#;&#;maya ba&#;l&#;yor. Yani son sürat giden araba öncelikle giderek yava&#;l&#;yor, araban&#;n h&#;z&#; s&#;f&#;ra dü&#;üyor ve uyan&#;kl&#;k durumunu tabiri caiz ise konta&#;&#;n&#; kapat&#;yor. Sonra uyku faz&#;nda farkl&#; bir çal&#;&#;ma düzenine geçip, orada da yava&#; yava&#; h&#;zlanarak çal&#;&#;maya devam ediyor. Yani beynimiz gece ve gündüz hiç durmuyor, sadece farkl&#; biçimlerde çal&#;&#;&#;yor.

 DÜ&#;ÜYORMU&#;SUNUZ H&#;SS&#; YA&#;AYAB&#;L&#;RS&#;N&#;Z

Peki ya beyin konta&#;&#; kapatm&#;&#;, yava&#; yava&#; uyku faz&#;nda çal&#;&#;maya ba&#;lam&#;&#;ken, aniden yeniden uyan&#;kl&#;k faz&#;nda çal&#;&#;maya ba&#;larsa neler oluyor? &#;&#;te o zaman tam uykuya geçerken, s&#;çrayarak uyan&#;yoruz. Ki&#;i bu s&#;çrama s&#;ras&#;nda ço&#;unlukla sanki dü&#;üyormu&#; hissi ya&#;ar. Uyku uyan&#;kl&#;k sistemi ön beyin ve beyin sap&#;ndaki yap&#;lar taraf&#;ndan yönetilir. S&#;kl&#;kla uykunun ba&#;lang&#;ç evresinde olan bu s&#;çramalar, ki&#;i tam uykuya geçerken ve vücudundaki tüm kaslar gev&#;emi&#;ken, beyin sap&#;ndaki uyan&#;kl&#;k merkezinin aniden aktive olup beyninin aniden uyanmas&#; ve bu uyan&#;kl&#;k faz&#;nda kaslar&#;n k&#;sa süreli, yo&#;un olarak kas&#;lmalar&#;ndan kaynaklan&#;r.

 SIÇRAMALAR NEDEN BAZEN DAHA YO&#;UN VE &#;&#;DDETL&#; YA&#;ANIR?

Bu s&#;çrama asl&#;nda sa&#;l&#;kl&#; insanlarda olan fizyolojik bir durum, zaman zaman hepimiz uyku uyan&#;kl&#;k geçi&#;i s&#;ras&#;nda bu s&#;çramay&#; deneyimliyoruz. Peki s&#;kl&#;kla masum olan bu s&#;çramalar&#; neden bazen daha yo&#;un ve &#;iddetli olarak ya&#;&#;yoruz? Bilimsel çal&#;&#;malar bize ki&#;inin ya&#;am biçiminin uykuda s&#;çramalar&#;n belirginle&#;mesinde önemli bir role sahip oldu&#;unu gösteriyor. Ki&#;i a&#;&#;r&#; kafein tüketiyorsa, sigara kullan&#;yorsa beyni uyaran bu maddeler s&#;çramalar&#;n ço&#;almas&#;na, hatta &#;iddetinin artmas&#;na neden olabiliyor. Bahsedilmesi gereken bir di&#;er en önemli tetikleyici de ki&#;inin kayg&#; düzeyi. Stresin yüksek oldu&#;u ya&#;am dönemlerinde bu s&#;çramalar uykunun ba&#;lamas&#;n&#; ve sürdürülmesini negatif yönde etkileyebiliyor. Ki&#;inin uyku düzeninin bozuk olmas&#; da bu s&#;çramalar&#;n bir di&#;er sebebi olarak gösteriliyor bilimsel yay&#;nlarda. Uyku eksikli&#;i, a&#;&#;r&#; yorgunluk uyku uyan&#;k geçi&#;lerimizin bozulmas&#;na neden olup, bu s&#;çramalar&#; korkutucu hale getirebiliyor. Bilimsel yay&#;nlarda bahsi geçen bir di&#;er sebep de a&#;&#;r&#; derecede fiziksel egzersiz yap&#;lmas&#;, bu da uykuya dal&#;&#; s&#;ras&#;nda hatta uyku içinde s&#;çray&#;c&#; hareketleri artt&#;rabiliyor.

NE ZAMAN DOKTORA G&#;D&#;LMEL&#;?

Yap&#;lan bilimsel çal&#;&#;malar toplumun % 70’inin zaman zaman bu uyku s&#;çramalar&#;n&#; ya&#;ad&#;&#;&#;n&#; gösteriyor, hatta bu ki&#;ilerin % 10’unda gündüzleri de bu s&#;çramalar oluyor. E&#;er s&#;çramalar gün içinde olmaya ba&#;lam&#;&#;sa mutlaka bir nöroloji uzman&#; ile görü&#;mek ve ay&#;r&#;c&#; tan&#;da epilepsi, gün içinde artm&#;&#; uykululuk ile giden Uyku Apne Sendromu, Parkinson Hastal&#;&#;&#; gibi nörolojik hastal&#;klar&#; dü&#;ünmek gerekiyor.

UYKUDA SIÇRAMA TEDAV&#;S&#; NASIL OLUR?

Uykuya geçerken ya da uykuda olan artm&#;&#; s&#;çray&#;c&#; hareketlerin tan&#;s&#; için kullan&#;lan tetkik polisomnografidir. Ki&#;i bir gece uyku laboratuvar&#;nda uyutularak uykunun tüm evreleri, solunum, çene, bacak kaslar&#;n&#;n hareketleri, kalp ritmi, kandaki oksijen konsantrasyonu ve vücudun uykudaki pozisyonu (s&#;rt üstü, sa&#;, sol) izlenir. Hastan&#;n muayenesi, yap&#;lan tetkikler ve polisomnografi sonucunda bu s&#;çramalar&#;n iyi huylu fakat artm&#;&#; fizyolojik bir durum mu yoksa ba&#;ka bir nörolojik hastal&#;&#;&#;n parças&#; m&#; oldu&#;u söylenebilir.

UYKUDA SIÇRAMA PROBLEM&#; &#;Ç&#;N ÖNER&#;LER

Peki uyku laboratuvar&#;na gitmeden ya da gitmek zorunda kalmadan bu s&#;çramalar&#; kendimiz nas&#;l yönetebiliriz? Öncelikle a&#;&#;r&#; kahve ve sigara tüketimini azaltarak ba&#;lamak, düzenli ancak a&#;&#;r&#;ya kaçmadan egzersiz yapmak ve uyku hijyenimize dikkat etmek gerekiyor. 

 &#;LG&#;L&#; &#;ÇER&#;KLER