bekçilik ön sağlık için gerekli belgeler / da no : 40 by Diyalog Avrasya Platformu - Issuu

Bekçilik Ön Sağlık Için Gerekli Belgeler

bekçilik ön sağlık için gerekli belgeler

3 или отчуждения вещи [в присутствии 5 свидетелей и весовщика], то пусть- слова, которые произносятся при этом, почитаются ненарушимыми. 2. (Цицерон, Об обязанностях, III, По XII таблицам? считалось достаточным представить доказательства того, что было произнесено [при заключении сделки], и отказывавшийся от своих слов подлежал штрафу вдвое). 3. (Цицерон, Тор., IV, Давность владения в отношении земельного участка [устанавливалась] в два иода, в отношении всех других вещей - в один год). 4. (Г а й, Институции, I, 3: Законом XII таблиц было- определено, что женщина, не желавшая установления вад собой власти мужа [фактом давностного с нею сожительства], должна, была ежегодно отлучаться из своего дома на три ночи и таким" образом прерывать годичное даввостное владение [ею]). 5а. (А в л Геллий, Аттические мочи, XX, 17, 7, 8: Собственноручно отстоять [свою вещь] при судоговорении это значит- налюжить руку на ту вещь, о которой идет спер при судоговорении, [т. е. иными словами] состязаясь с противником, ухватиться рукой за спорную вещь и в торжественных выражениях отстаивать право на нее. Наложение руки на вещь производилось в- определенном месте в присутствии претора на ocHOBaHmr. XII таблиц, где было написано: «Если кто-нибудь собственноручно отстаивает свою вешь при судоговорении»). (Павел, Fragm. Vat, Закон XII таблиц утвердил- [отчуждение вещи] путем сделки, совершавшейся в присутствии 5 свидетелей и весовщика, а также seafoodplus.info от права собственности на эту вещь при судоговорении перед претором). 6. (Тит Ливии, III, Защитники [Вергинии] требуют,. чтобы [Аппий Клавдий], согласно закону, им же самим проведенному, дал предварительное распоряжение относительно девушки в благоприятном для се свободы смысле). 7. Пусть [собственник] не трогает и не отнимает [принадлежащего ему] бревна [или жердей], использованных [другим человеком] на постройку здания или для посадки виноградника. 8. (Ульпиан, I, 1, pr. D., XLVII, 3: Закон XII таблиц непозволял ни отнимать, ни требовать как свою собственность украденные бревна и жерди, употребленные на постройку или Для посадки виноградника, но предоставлял при этом иск в Двойном размере [стоимости этих материалов] против того, кто* обвинялся в использовании их). " 9. Когда же виноград будет срезан, пока [жерди] не убраны! ТАБЛИЦА VII 1. (Фест, De verborurn significatu, 4: Обход, [т. е. незастроенное место] вокруг здания, должен быть шириною два с половиной фута). " 2. (Гай, I, 13, D., X, 1: Нужно заметить, что при иске о размежевании границ необходимо соблюдать указание закона , установленное как бы по примеру следующего законодательного распоряжения, которое, как говорят, ■было проведено в Афинах Соловом: если вдоль соседнего участка выкапывался ров, то нельзя было переступать границы, ■ если [ставить] забор, то нужно отступать [от соседнего участка] на один фут, если - дом для жилья, то отступить на два фута, если копают яму или могилу, отступить настолько, насколько глубоко выкопана яма, если колодец - отступить на 6 футов, -если сажают оливу или смоковницу, отступить от соседнего участка на девять футов, а прочие деревья-на 5 футов). 3. (П л и н и й, Естественная история, 19, 4, В XII таблицах не употреблялось совершенно слово «хутор» , а для обозначения его [пользовались] часто "Словом hortus [отгороженное место], [придавая этому значение] отцовского имущества). 4. (Цицерон, О зап<шах, I, 21, XII таблиц занреща- .ли приобретение по давности межи; шириною в 5 футов). 5. (Цицерон, О законах, I, 21, Согласно постановлению XII таблиц, когда военикает спор о границах, то мы про-из- зодим размежевание с участием 3 посредников). 6. (Гай, I, 8, D., VIII, 3: По закону XII таблиц ширина дороги по прямому направлению определялась в 8 футов, а на поворотах - в 16 футов). 7. Пусть [собственники придорожных участков] seafoodplus.info, если они не убивают ее камнем, пусть едет на вьючном животном, где пожелает. 8а. Если дождевая вода причиняет вред (Павел, I, 5, D., XLIII, 8: Если протекающий по общественной земле ручей или водопровод причинял ущерб частному владению, то собственнику [последнего] давался иск на основании закона XII таблиц о возмещении убытков). 9а. (У ль пиан, I, 1, § 8, D., XLIII, Закон XII таблиц приказывал принимать меры к тому, чтобы деревья на высоте 15 футов кругом подрезались для того, чтобы их тень не причиняла вреда соседнему участку). (Пом пони й, I, 2, D., XLIII, Если дерево с соседнего участка склонилось ветром на твой участок, ты на основании закона XII таблиц можешь предъявить иск об уборке его). (Плиний, Естественная история, XVI, 5, Законом XII таблиц разрешалось собирать жолуди, падающие с сосед- -него участка). (Юстиниан, I, 41; I, II, 1: Проданные и переданные вещи становятся собственностью покупателя лишь в том случае, 26 если он уплатит продавцу покупную цену или обеспечит ему каким-либо образом удовлетворение [его требования], например, представит поручителя или даст что-либо в виде залога. Так было постановлено законом XII таблиц). (Улыпиан, Lib. sing, regularum, II, 4: Если [наследо- ватель] делал следующее распоряжение: [отпускаю раба на волю под условием], что он уплатит моему наследнику 10 сестерциев, то хотя бы этот раб был отчужден от наследника, он все-таки должен получить свободу при уплате покупателю указанной суммы. Так было постановлено в законе XII таблиц). ТАБЛИЦА VIII 1а. Кто злую песню распевает (Цицерон, О республике, IV, 10, XII таблиц установили смертную казнь за небольшое число преступных деяний и в том числе считали необходимым применение ее в том случае, когда кто-нибудь сложит или будет распевать песню, которая содержит в себе клевету или опозорение другого). 2. Если причинит членовредительство и не помирится с [потерпевшим], то пусть и ему самому будет причинено то же самое. 3. Если рукой или палкой переломит кость свободному человеку, пусть заплатит штраф в ассов, если рабу- ассов 4. Если причинит обиду, пусть штраф будет 5. Сломает, пусть возместит. 6. (Ульпиаи, 1, 1, pr. D., IX, 1: Если кто пожалуется, что домашнее животное причинило ущерб, то закон XII таблиц повелевал или выдать [потерпевшему] животное, причинившее вред, или возместить стоимость нанесенного ущерба). 7. (Ульпиан, I, 14, § 3, D., XIX, 5: Если жолуди с твоего дерева упадут на мой участок, а я, выгнав скотину, скормлю их ей, то по закону XII таблиц ты не мог предъявить иска ни о потраве, ибо не на твоем участке паслась скотина, ни о вреде, причиненном животным, пи об убытках, нанесенных неправомерным деянием). 8а. Кто заворожит посевы Пусть не переманивает [на свой участок] чужого урожая. 9. (Плиний, Естественная история, 18, 3, По XII таблицам смертным грехом для взрослого было потравить или сжать в ночное время урожай с обработанного плугом поля. предписывали [такого] обреченного [богине] Це- Рере человека предать смерти. Несовершеннолетнего [виновного в подобном преступлении] по усмотрению претора или подвергали бичеванию, или присуждали к возмещению причиненного вРеда в двойном размере). Ю. (Гай, Институции, I, 9, D., XLVII, 9: [Законы XII таблиц] повелевали заключить в оковы и после бичевания пре- 27 дать смерти того, «то поджигал строения или сложенные около дома скирды хлеба, если [виновный] совершил это преднамеренно. [Если пожар произошел] случайно, т. е. по неосторожности, то seafoodplus.infoсывал, [чтобы виновный] возместил ущерб, a n-pi* его несостоятельности был подвергнут более легкому наказанию). (Плиний, Естественная история, 17, 1, 7: В XII таблицах было предписано, чтобы за злостную порубку чужих деревьев виновный уплачивал по 25 ассов за каждое дерево). Если совершавший в ночное время кражу убит,[та месте], то пусть убийство [его] будет считаться правомерным. При свете дня если сопротивляется с оружием [в руках], созови народ. (Л в л Г ел ли й, Аттические «очи, XI, 18, 8: Децемвиры предписывали свободных людей, пойманных в краже с поличным, подвергать телесному наказанию п выдавать [головой] тому, у кого совершена кража, рабов же наказывать кнутом и сбрасывать со скалы; но [в отношении! .несовершеннолетних] было постановлено или подвергать их по усмотрению претора телесному наказанию, или взыскивать с них возмещение убытков). 15а. (Гай, III, По закону XII таблиц был установлен штраф в размере тройной стоимости вещей в том случае, когда вещь отыскивалась у кого-либо при формальном обыске или когда она была принесена к укрывателю и найдена у него). (Г а й, Институции, III, Закон XII таблиц предписывает, чтобы при производстве обыска [обыскивающий] не «мел никакой одежды, кроме полотняной повязки, и держал в руках чашу). Если предъявлялся иск о краже, [при которой вор не был пойман с "поличным], пусть [суд] решает спор [присуждением] двойной стоимости вещи. (Гай, Институции, II, Законом XII таблиц запрещается приобретение краденой вещи по давности). 18а. (Тацит, Анналы, VI, Впервые XII таблицами было постановлено, чтобы никто не брал более одного процента [в месяц], тогда как до этого бралось по прихоти богатых). (К а тон, О земледелии, Предисловие, 1: Предки наил имели [обыкновение] и положили в законах присуждать вора к. уплате двойной стоимости [украденной вещи], ростовщика к [взысканию] в четырехкратном размере [полученных процентов]). (Павел, Libri V sentiarum, II, 12 По закону XII таблиц за вещь, сданную на хранение, дается иск б двойном размере стоимости этой вещи). 20а. (У л ь п н а>

Doç. Dr. VINEREKO Mir
Adige Geleneği (Адыгэ Хабз),
Maykop, Adige Cumhuriyeti Devlet Basımevi,
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız

‘İlkokul İkinci Sınıf Ders Kitabı’ çevirisi, s.
Adige Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından kabul edilmiştir.

Bu ders kitabı, Adige Cumhuriyeti Devlet Başkanı ŞEVMEN Hazret&#;in önerisi (игукъэк1) üzerine ve kişisel maddi yardımı ile hazırlanıp yayınlanmıştır.

Kitap, ilkokul ikinci sınıflar öğrencilerinin köy yerleşim biçimlerini, ailelerin karşılıklı ilişkilerini, dil ile geleneğin birbiriyle ilişkisini, iyi ile kötü arasındaki farkları konu edinmektedir. 

Sevgili yavrularımız!

Sizler Adige ulusunun geleceğisiniz. Ulusumuzun ruhu, dilimiz ile geleneğimizdedir. Adige diline güç katacağınıza, Adige geleneğini yaşatacağınıza, böylece Adige yaşamını daha da ileri boyutlara taşıyacağınıza olan inancımız tamdır.

Kitabı hazırlayanlar

ADİGE CUMHURİYETİ&#;NİN DEVLET ARMALARI
(АДЫГЭ РЕСПУБЛИКЭМ ИКЪЭРАЛЫГЪО ТАМЫГЪЭХЭР)

RUSYA İLE ADİGEY TEK BİR DEVLETTİR

Rusya çokuluslu bir devlettir.

Adige Cumhuriyeti Rusya içinde yer alır.

Adige Ülkesi yılında Rusya topraklarına katıldı. Rusya Devlet Marşı çalınırken ya da bayrak kapalı bir yere getirildiğinde ya da bayrağın göndere çekilişi sırasında  oturanlar ayağa kalkarlar.

Sözlük:

Bayrak (Нып; быракъ) &#; Ülkeyi ve ulusu temsil eden renkli kumaş.

Arma (Герб) &#; Devleti ya da bir soyu (л1акъо) tanıtan işaret.

Milli Marş (Гимн) &#; Devletin adını duyuran ve ulusu güzel anlatan şarkı.

Adigey (Адыгей) &#; Rusya içindeki Batılı Adigelerin özerk ülkesi.

Rusya (Россия) &#; Rus ulusunun devleti, Rus ülkesi.

ADİGEY&#;İN DEVLET İŞARETLERİ

Eskiden Adigelerin ülkesine Çerkesya deniyordu.

Adige Özerk Ülkesi (oblas/хэку) &#;de oluşturulmuştu. ’de Adigey, cumhuriyet oldu. Bir cumhuriyet olan Adigey’in Bayrağı (Nıp; Bırak), Devlet Aması (Gerb), Milli Marşı (Gimn) ve Anayasası (Konstitutsiya) vardır. Anayasa, Adige Cumhuriyeti yasalarının temelini oluşturur. Adige Cumhuriyeti’nin Ulusal Marşı okunurken ya da  Adige Bayrağı kapalı bir yere getirildiğinde ya da göndere çekilişi sırasında oturanlar ayağa kalkarlar.

Sözlük:

Çerkesya (Черкесие) – Adige ülkesi, eskiden Azak Denizi’nin doğu kıyıları boyunca yayılarak Terek Irmağına uzanır, Karadeniz kıyıları boyunca da yayılarak, Şahe Irmağını içine alırdı.

Özerk (Автоном) – Ulusun adını taşımak üzere oluşturulan, ulusun tarih ve kültürünü yaşatmak ve korumak amacıyla  verilmiş olan ayrıcalıklı idari birim.

Anayasa (Конституцие) – Ülke içinde yaşayan insanların ilişkilerini düzenleyen temel yasaların yer aldığı kitap.

 

ADİGE GELENEĞİ ZAMANIN AYNASIDIR
(АДЫГЭ ХАБЗЭР УАХЪТЭМ  ИГЪУНДЖ)

 

ESKİDEN YOLCU İLE KADININ  KARŞILAŞMASI SIRASINDAKİ  DAVRANIŞ

Eskiden Adigeler at sırtında olarak bir kadının yanından geçmezlerdi. Yolda yürüyen bir atlı,  bir kadınla karşılaştığında atından iner, atını sağ eliyle yedeğinde tutar ve yaya olarak/yürüyerek kadının yanından geçerdi.

Sözlük:

Atlı (Шыу) – At sırtında yolda ilerleyen kişi.

Yaya/piyade (Лъэсы) – Ata ya da arabaya binmemiş olarak yürüyen kişi, yaya.

Yanından geçmek (Ебгъук1он) – Birinin yanından geçmek.

At binmek (Шэсын) – Ata, eğere binmek.

Attan inmek (Къепсыхын) – Atlının atından inmesi

Kadına bir at yükü bağışlanır (Бзылъфыгъэм шы ихьылъэ лъэханэ) (Adıge atasözü)

ŞİMDİKİ DÖNEMDE YOLCU İLE KADININ KARŞILAŞMASI

Her otuz yılda bir Adıge geleneği (xabze) Xase (Kurultay) tarafından gözden geçirilirdi. Gelenek, döneme uygun düşecek bir biçimde yeniden düzenlenirdi.

Günümüzde Adigeler  araba ile yolculuk yapıyorlar. Atlı olarak artık uzak yerlere yolculuk yapılmıyor. Ancak geleneğe uygun düşecek bir biçimde kadına yine saygı gösterilir ve ona göre davranılır. Yaşına bakılmaksızın, her zaman için büyüğe ayrılmış olan sağ taraftaki yer  kadına verilir ve kadın erkeğin sağında durdurulur.

Sözük:

Uygun bulma (Епэсын) – Bir şeyi uygun bulma;bir kişiye ya da bir olaya karşı nasıl davranılması gerektiğini düşünmek ve bulmak.

Xase/H’ase (Хасэ) – Köy ya da ulus tarafından seçilmiş/belirlenmiş (ыгъэнэфэгъэ) bireylerin bir araya gelmesiyle oluşan, ülke ya da köy sorunlarını düzenleyen meclis.

Aracı/elçi (Л1ык1о) – İki kişinin ya da iki tarafın karşılıklı olarak birbirleriyle anlaşmaları ya da haberleşmeleri amacıyla belirlenmiş/görevlendirilmiş kişi.

Dönem değişir, gelenek kalır (Уахътэр зэок1ы, хабзэр къэнэжьы) (Adige atasözü)

***

ADIGE KÖYÜ (AДЫГЭ КЪУАДЖЭР)

ESKİ ADIGE EV-BAHÇE DÜZENLEMESİ (ИЖЪЫРЭ АДЫГЭ ЩАГУР)

Eski Adıge avulu (ev-bahçe alanı) üç bölüme ayrılırdı:Ön bahçe (щагу), harman yeri (хьамэщ) ve hayvan bakım yeri (1эщ).

Ön bahçede üç bina (унищ) bulunurdu:Ana bina ya da büyük ev (унэшхор), mutfak (пщэрыхьап1эр) ve konuk evi (хьак1эщыр). Ana bina dört dizi odadan oluşurdu:Ev sahibinin odası (бысымым ит1ысып1), kız odası (пшъэшъэ унэ), ana binanın bebeklere ve çok küçük çocuklara ayrılan odası (собэр-сабыйхэм апай), yeni gelin ve gençler odası (лэгъунэ-к1элэгъуалэмэ ят1ысып1).

Mutfak ana binanın önüne koşut düşecek (егупаплъэу) bir yerde olurdu. Mutfak iki bölüme ayrılırdı:Mutfak bölümünde yemek pişirilir, bitişik kilerde de (пыты) erzak/yemeklikler (гъомлапхъэхэр) ile kap kacaklar bulunurdu.

Ön bahçe çimenlik/yeşil çimenle örtülü olurdu.

Ön bahçenin kenarlarına meyve ağaçları dikilirdi. Ön bahçe, hayan ve tavuk giremeyecek biçimde örülmüş çitlerle çevrilirdi.

Konukevi (хьак1эщ) bahçe kapısı yakınında ve ana binaya uzakça bir  yerde bulunurdu. Konuğun huzurlu olması için konukevine at ahırı (шэщ) eklenirdi.

Hayvan ahırları bölümünde (1эщ) inek ahırı (чэмэщ), at ahırı (шэщ), manda ahırı (псыцощ) ve koyun ağılı (мэлэщ) yer alırdı. Ahırlarda hayvan yemlikleri (шхынлъэ) ile su yalakları (хьакъуашъо) bulunurdu. Ahırlar bölümünün ayrı bir   kapısı olurdu.

Harman yerinde (хьамэщ) sundurma (кощ), kümes (чэтэщ) ve ambarlar (конхэр) yer alırdı. Onun da ayrı bir kapısı olurdu. Harman yerinde, hayvanların erişemeyeceği bir biçimde samanlık,  ot yığınları (мэкъощ) ve kepek/yem saklama ambarları (фыркъуалъэ) bulunurdu. Ürünler harman yerinde dövülürdü.
Ön bahçe (щагу), ahırlar bölümü (1эщ) ve harman yeri (хьаэщ) arasında basamaklı geçiş yerleri (шъхьaдэхыгъохэр) bulunurdu.

Peki Nartların evleri nasıldı?

Aleglerin koca evi

Kaba sabadır,

Uzun beyaz bir evdir,

Otuz metre boyundadır.

Bahçe kapısı sürgüleri

Atın böğrüne erişir,

Evin tek bir direğini

Sekiz öküz çekebilir (*).

Herkesin evi kendine, bizimkisi bir altın ev  (Шъхьадж иунэ чэм лъакъо, тэ тиунэ дышъэ унэ)
(Adige deyişi)

Bilgi notu:

Büyük ev, ana bina (Унэшхо) – Adige ev bahçesinde bulunan üç binadan ailenin barındığı ana bina.

Mutfak (Пыты) – Adige ev bahçesinde büyük evin karşısında ve ona koşut olarak (егупаплъэу) yapılan ve geçişli iki odadan oluşan yapı.

Konukevi (Хьак1эщ) – Erkek oturma yeri olup gelen konukların ağırlandığı oda, Adige ev bahçesindeki üç binadan biridir. Bugün “haç’eş/хьак1эщ”, otel karşılığı olarak kullanılıyor.

Çocuk odası (Собэ) – Büyük odanın orta yerinde bebeklerin ve çok küçük çocukların bulunduğu oda.

Kız odası (Пшъэшъэ унэ)- Ergin yaşa gelen kız ya da kızlar için ayrılan oda, kız akşamları burada yaşıtı ve arkadaşı kız ve delikanlılarla oturur, gelen taliplilerle de evlenme konuşmaları (псэлъыхъо) yapardı.

Gelin ve gençler odası (Лэгъун) – Yeni gelinin oturduğu oda;gelin olmadığında çoluk çocuğun oturduğu oda, ayrı, kendisine ait bir  kapısı olurdu.

Harman yeri (Хьамэш) – Ev bahçesinin ayrı bir bölümünde, büyük evin gerisine düşecek bir yerde harman işinin  yapıldığı, sundurma ve kuruluk gibi yapıları da bulunan yer.

Ahırlar bölümü (1эщ) – Hayvanların bakıldığı çitle çevrili ve içinde yem ambarları bulunan yer.

Yem/ot verilen yer, yemlik (Шхынлъ) – Hayvanlara ot ve yem yedirilen yer.

Su yalağı (Хьакъуашъо) – Hayvanların su içmeleri için odundan yapılan ve içine su konan yalak.

Harman yapma yeri (Хьамэ) – Ekinlerin üzerinde dövülmeleri için sulanan ve saman serilip çiğnenerek hazırlanan daire biçimli yer.

Küçük bahçe (Хэтэжъый) – Ev bahçesinin kenarında örülü çitle çevrilmiş sebze bahçesi.

Ambar (Коны) – Zahire ve kuru ürünlerin saklandığı oda ya da içinde sepet ve sandıklar  bulunan yapı.

Harman yapma yeri (1ожьын) –Ürünün dövülüp tanelerin ayrıldığı yer, harmanı yapma.

Sundurma, kuruluk (Кощ) – Öte berinin, iş aletlerinin ve benzerlerinin konduğu üstü kapalı yer.

Kiler (Хьакощ) – Sundurmanın eki olarak ekmek fırını, değirmen, dibek ve el değirmeni bulunan yer.

Yem-erzak kabı koyma yeri (Гъушъуалъ) – Su koyma ya da su taşıma için değil de, sundurmaya ek olarak kuru yemlerin konduğu yer.

Basamaklı yaya geçiş yeri (Шъхьадэхыгъу) – Çitin yarı boyunda olmak üzere basamakları olan, hayvanların geçemediği ama  insanların geçmesine olanak sağlayan geçiş yeri.

Arılık (Бжьа1о) – Arı kovanlarının konduğu, yerden biraz  yüksekte, arka ve yan tarafları çevrili, üstü kapalı yapı.

(*) Daha çok bilgi için Bkz.  Nartlar: Adige Yiğitlik Destanı, CC Edebiyat/Efsaneler Mitoloji Bölümü.

ADİGE KÖYÜ (АДЫГЭ КЪУАДЖЭР)

GÜNÜMÜZDEKİ  ADİGE EV ve BAHÇE DÜZENİ (ДЖЫРЭ АДЫГЭ ЩАГУР)

Günümüzün ev ve bahçe alanı, iki ya da üç bölüme ayrılır: Ön bahçe, bir arada harman yeri-ahırlar ya da ayrı ayrı olarak harman yeri ve ahırlar biçiminde.

Ön bahçede (şagu) iki bina  bulunur: Ana konut (kışlık konut); yazlık konut-mutfak-kiler bölümü.

Şimdiki ana konut (vıneşh’o/унэшхо) dört bölmeden oluşur. Buna bitişik konut düzeni de denir. Konutlar/odalar iki sıra biçiminde yan yana dizilir: Eskiden olduğu gibi konuk odası (haç’eş, oturma salonu), çocuk odası (собэ), sıcak oda (vıne fab) ve ev sahibinin oturma odası.

Yazlık konut, bitişik iki ya da üç odadan oluşur.

Arka bahçe kapısı, at ahırına gidecek, evin arkasına düşecek biçimde  yapılır. Ön bahçe kapısı daha küçüktür ve küçük bir yaya yolu ile evin kapısına ulaşılır.

KÖY YERLEŞİMİ VE KÖYE AD VERİLMESİ (ЧЫЛЭМ ИТ1ЫСЫК1ЭРЭ ЫЦ1ЭРЭ)

Adigeler eskiden beri hem dağlık ve hem de düzlük yerlerde barınırlar. Dağlı Adigeler yüksek ırmak vadilerinde (псыныбэ-къуладжэхэм) yaşarlar. Ova Adige köylerinin etrafları hendekler (ч1ыт1ырк1э) kazılarak  ya da dikenli çitlerle (пэнэсэрайк1э) çevrilirdi. Köyün dört bir yönünden giriş kapıları olurdu. Bu kapılar sürgücüsü (сэхтеом) tarafından sürgüler  (сэх)  sürülerek kapatılır ve açılırdı.

Köy yerleşim yeri ırmağa, ormana ve ekilen yerlere/tarlalara  yakın düşecek bir  biçimde belirlenirdi. Bir köy mahallesinde (hable) aynı akraba/sülaleden (зэунэкъощхэр)  olan kişiler otururlardı. Köyü kuranlar/yerleştirenler beyler (pşı) ya da verkler (оркъхэр) olurdu (*). Köy adı da birçok halde köyü kuran soyluların adını taşırdı- Veçepşıy (Очэпщый), Kunçıkohabl (Къунчыкъохьабл), Hatığujıkuay (Хьтыгъужъыкъуай) gibi (**). Köy yerleşim yerinin özelliklerine bağlı adlar da verilebilirdi:Pseytıku (Псэйтыку), Afıpsıp (Афыпсып), Vılap (Улап), Leşepın (Лэшэпсын) gibi (***). Köy bir Adige topluluğunun (tlepk) adını da taşıyabilirdi: Ademıy, Natuhay, Mamhığ gibi.

Bilgi notu:

(*) Bey ya da soylulara bağlı olmayan topluluklarda önder olan kişilerin adları köylere ad olarak konabilirdi. Düzce’deki Kovk’ehable (Къоук1ьэхьаблэ/Sarayyeri) köyü, o yere yerleşenlerin en yaşlısı/kafile başkanı olan Wubıh Kovk’ı İslam’ın (Къоук1ьы Ислам) adını taşır, köy mezarlığında onun adının ve köyün kuruluş tarihinin yazılı olduğu bir mezar taşı ve özel bir kabir vardır. Kazokohabl, Şıxel’ehabl (Шыхэл1эхьабл), Hampinaz (Хьапый Нажъу) ve daha birçok köy benzeri adlar taşırlar. -HCY

(**) Sözü edilen ilk iki köy Bjedugh, üçüncüsü ise bir K’emguy köyüdür.

(***) Afıpsıp-Afıps Irmağının Kuban Irmağına döküldüğü yer, Vılap-Vıle Irmağının başka bir ırmağa döküldüğü yer anlamını verir. Pe=ön tarafanlamına gelir. Daha çok bilgi için Bkz. “Maykop adının kökeni”, ‘Adigey Cumhuriyeti’

Sözlük:

 

Dağlı (Къушъхьэч1эс) – Dağlık bölgede doğup yaşayan insan, insanlar.

Ovalı (Шъофрыс) – Ova ve düzlük yerlerde yaşayan ve orada bir ulus oluşturan insanlar.

Sürgü bekçisi (Сэхтеу) – Köyden olup akşamları köye giriş kapılarını kapatan, sabahları da açan kişi. Köylerin giriş kapıları geceleri sürgülerle kapatılırdı.

Dikenli çit (Пэнэсэрай) – Yüksek çitlerin üzeri dikenlere verilerek oluşturulan çitler.

Ekilen yer (Лэжьэк1уп1) – Ekilen topraklar ve bunların bulunduğu yerler, tarlalar.

Su gözü (Псыныб) – Suyun derin olduğu ve güçlü aktığı/kaynadığı yer.

Kuru vadi, kuru dere yatağı (Къуладж) – Kar ve yağmur yağmur sularıyla açılmış kuru vadi.

Köyüm (Сикъуадж)

(Şarkıdan bir bölüm)
Söz: JANE Kırımız
Beste: THABISIM VIMAR

Irmağımız fısıldaşıyor
İlkbaharları kabarır,
Sonbahar başları görünümü altın
Düşlerimde yer alır.

(Nakarat)
Köyüm köyüm
Cici köyüm,
Canımın içi
İçimden silinmeyen!

ADİGE AİLESİ

 

ESKİ DÖNEMDE AİLE, BABA VE ÇOCUKLAR

Gunes ile Uşıtse ev  işlerine yardım ediyorlar.

Babaları döndüğünde, Uşıtse koşup  onu karşılıyor, atının dizginlerini ve üzengisini tutuyor, babasının atından inmesine yardım ediyor.
Babasının atını yerine götürüyor, atın bakım ve hizmetlerini yapıyor.

Gunes ise babasının üst giysilerini ve silahlarını alıp duvara asıyor. Su tutup babasının elini yıkamasına yardım ediyor. Ardından babasının giyeceği giysileri gözden geçiriyor,  tozlarını temizleyip veriyor.

Guneş ile Uşıtse annelerine de  yardım ediyorlar. Uşıtse balta ile odun paralayıp mutfağa getiriyor.

Annesi sofrayı hazırladığında, Uşıtse  özenerek sofrayı babasına, konuk odasına (haç&#;eşe) götürüyor.

Babası yemeğini yiyinceye değin  ayakta durarak ona hizmet ediyor.

Sözlük:

Attan inmek (Къепсыхын) &#; Atlının atından inmesi.

Ata binmek (Шэсын) &#; Atlının atının eğerine oturması.

Yem (1упхъэ) &#; Hayvana verilen ot dışı taneli yem, arpa ve kepek gibi.

Hizmet eden (Шъхьагъырыт) &#; Konuk odasında hizmet gören genç delikanlı, büyükçe çocuk, görevi konuk sofrasına hizmet etmektir.

Hizmet görme (Къыпек1ок1ын) &#; Geleneğe uygun bir biçimde kişinin gereksindiği şeyleri yerine getirmek.

GÜNÜMÜZDEKİ  AİLE, BABA VE ÇOCUKLAR

Gunes ile Uşıtse annesinin yardımcıları.

Uşıtse babasını karşılıyor, ona bahçe kapısını açıyor. Garaj kapısını da açıyor, arabasını park edinceye değin babasını bekliyor.

Arabadaki poşet ve eşyaları babasıyla birlikte arabadan alıp eve getiriyorlar.

Gunes babasının ayakkabılarını değiştirmesine yardım etti, elini yıkayan babasına, kurulanması için bir ucundan tutarak  havluyu uzattı. Gunes annesinin hazırladığı yiyecekleri sofraya yerleştiriyor. Babası yemeğini yiyinceye değin ona hizmet ediyor (къыпек1ок1ы).

Uşıtse babasının arabasını temizliyor. Elektrikli süpürgesiyle arabanın içindeki  tozları alıyor. Arabanın  camlarını da ayna gibi parlatıyor.

Babası dinlenmek için koltuğuna (пхъэнт1эк1ущыхь) oturdu. Gunes günlük gazete ve dergileri babasının yanındaki küçük sehpanın üzerine yerleştiriyor.

 

СИНАН

Гущы1эхэр – ЖЭНЭ Къырымыз,
Орэдышъор – ТХЬАБЫСЫМЭ Умар

  1. Типсыхъо сык1эдэ1умэ,

   Умакъэ ащ къыхэ1ук1ы.

      Чъыгы бырабэм япк1ашъэ

         О пц1эк1э къысэ1ушъашъэ

Жъыу: Синанэу синэнэ дах!

   Дунаир сфэогъэдах!

      Насыпыр  о къысэптыгъ

         Дунаир о сфыхэпхыгъ.

      Ори-ори-орида!

      Ори-ори-орида!

                        Синэнэ дахи!

                        Синэнэ, синэнэ, синэнэ дахи!     

  1. Жъуагъомэ уахэсэлъагъo,

   Тигубгъуи  о уисэлъагъо.   

      Уижьау сыч1эт зэпытэу

         Уна1э къыстеогъэты.

Жъыу.

  1. Гук1эгъунэу о пхэлъым

   Ц1ыфыгъэм сыфеузэнк1ы.

      Дэхагъэу о угу илъым

         Дунаир къегъэк1эрак1э. 

ANNEM

Söz: JANE Kırımız,
Beste: THABISIM Vımar

  1. Irmağımızın sesini dinlediğimde,

   Sesini duyuyorum onun içinden.

      Gür ağacın yaprakları

         Senin adını bana fısıldıyor.

Nakarat:
Annem güzel annem!

   Yaşamımı güzelleştiriyorsun!

      Mutluluğu bana sen sundun

         Dünyayı bana sen verdin.

   Vori-vori-vorida!

   Vori-vori-vorida!

                  Cici güzel annem!

                  Annem, annem, güzel annem!

  1. Yıldızların arasından seni seçiyorum,

   Kırlarımızda seni görüyorum.

      Gölgende barınıyorum hep

         Beni kollayıp duruyorsun.

Nakarat.

  1. Sendeki acıma duygusu

   İnsanlığı öğretiyor bana.

      Kalbindeki güzellik duygusu

         Doğaya, yaşama tazelik katıyor.

ADİGELERDE KONUK AĞIRLAMA (АДЫГЭ ХЬАК1Э ПЭГЪОК1 ХАБЗЭХЭР)

 

ESKİ KONUK KARŞILAMA GELENEĞİ

 

Eskiden konuk atlı olarak bahçeye geldiğinde, ev sahibi onu bahçede karşılardı. Konuk attan indikten sonra, ev sahibi atı bağlama yerine bağlardı.
&#; İyi günler! (Уимафэ ш1у!) diyerek konuk selam verirdi.

&#; Tanrı seni seviyor! Buyur! (Тхьам ш1у уелъэгъу!Къеблагъ!) derdi ev sahibi de. Ev sahibi konuk evinin -odasının- kapısını açar, konuğa önden yol gösterirdi.
Konuk kırbacını pçable’ye (*) asardı. Konuk kılıç, tüfek ve tabancasını çıkarıp ev sahibine verir. Ev sahibi de onları duvara asar, ardından konuğa hoş geldin der ve onu selamlardı.

&#; Hoş geldin, konuk! (Фэсапщи, хьак1э!)

&#; Teşekkür ederim! (Тхьауегъэпсэу!) derdi konuk da.

&#; Buyurun, baş tarafa oturun! (Дахьи ыпшъэк1э т1ыс!) diyerek konuğu baş yere (жант1э) alırdı.

Konuk oturur, konuğun oturmasının ardından ev sahibi de otururdu.

&#; Geldiğin yerdeki kişiler nasıllar, konuk?  (Укъызхэк1ыгъэхэр сыдэу щытых, хьак1э?) diye sorardı ev sahibi.

&#; Üzülecek bir şey yok, teşekkür ederim (Зи гумэк1ыгъо щы1эп, тхьауегъэпсэу), diye yanıt verirdi konuk da.

Хэбзэ дахэу тэ ти1эр джащ фэд.

 

Гущы1эр –Жэнэ Къырымыз, орэдышъор – Сэмэгу Гощнагъу

Хьак1эр къихьэмэ  тыфэнэгуш1у,

Анахьыш1ур ащ  етэпэс:

Зэтэгъафэ ащ пае 1энэш1у –

Чэтылыбжьэм щыгъу-п1астэр игъус.

Сэнэ 1эш1ур хьазырэу лъэхэт,

Ащ зыфаер бысымэу егъот,

Тиорэд зерэ1эт,

Хэбзэ дахэу тэ ти1эр джащ фэд.

İşte böyle bir şeydir bizim güzel geleneğimiz.

 

Şarkı sözü: JANE Kırımız
Beste: SEMEGU Goşnağu

Güler yüzle karşılarız konuğu

En iyi olanı ona uygun görürüz:

Ona en iyi sofrayı sunarız-

Çerkes tavuğu ile tuz ve kaçamağı.  

Üzüm şırası da (Сэнэ 1эш1ур) sofranın yanında,

Konuk aradığı ev sahibini bulsun,

Şarkı seslerimiz dinmesin, hep yükselsin,

İşte böyle bir şeydir bizim güzel geleneğimiz.
ŞİMDİKİ KONUK KARŞILAMA GELENEĞİ

 

Arabası ile gelen konuk bahçede karşılanır. Erkek konuk otomobilinden kendi iner. Kadın konuğun kapısı ise ev sahibi tarafından açılır.

&#; Buyurunuz, saygıdeğer konuklar! (Шъукъеблагъэх, хьак1э мафэхэр!) der ev sahibi konuklara.

&#; Hayırlısıyla buyuralım (Хъярк1э теблагъ), diye yanıt verirler konuklar da.

&#; Buyurunuz, hoş geldiniz (Шъукъеблагъэх, фэсапщых), diyerek ev sahibesi de konukları karşılar.

Ev sahibi kadın konuk kadını sağ yanına alınarak eve götürür. Erkekler de onları izleyerek eve girerler.

Ev içinde ev sahibesi konuklara yeniden bir hoş geldiniz  (ш1уфэс) selamı verir:

&#; Hoş geldin, Aminet. Gelmekle bizi mutlu ettiniz. Nasılsınız? (Сыдэу шъущытых?), der kucaklaşır, el sıkışırlar. Ardından ev sahibesi erkek konuğa dönerek, “Hoş geldiniz!” (Фэсапщи!) der, elini tutar.

Aynı sırada ev sahibi de konuk kadına “Hoş geldiniz!” (Фэсапщи!) der, elini tutar. Ardından erkek konuğun elini tutar,  “Hoş geldiniz!” (Фэсапщи!) der yeniden.

Ev içi selamlaşmaları boyunca konuklar baş tarafta (jant’e/жант1э) ve yüzleri giriş kapısına dönük olarak ayakta dururlar. Gelenek gereği konuk kadın daha yukarı (saygın) bir yerde durur.

Ardından yer gösterilir, konukların oturmaları sağlanır. Ev sahibesi kapıya daha yakın bir yere düşecek bir biçimde oturur. Ev sahibesi kısa bir süre konukların yanında kaldıktan sonra, konuklardan izin ister, sofra  hazırlama işine başlar.

Erkek ev sahibi ise konuklarla birlikte kalır. Tanıdıkları, akrabaları, geldikleri köyü, yaşadıkları yöreyi sorar.

Evin kızı gelir, önce kadın konuğu, ardından konuk erkeği olmak üzere konukları  bir bir selamlar. Daha sonra yol yorgunu  olan kadın konuğu, elini yıkaması ve dinlenmesi için odadan çıkarır ve başka bir odaya alır.

 

Sözlük:

Ev sahibesi  (Бысымгуащ) – Ev işlerini gören evdeki en yaşlı kadın.

Kadın konuk (Бзылъфыгъэ хьак1) – Gelen konuklardan kadın olanı.

Erkek konuk (Хъулъфыгъэ хьак1) – Konuklardan erkek olanı.

ANADİLİ VE GELENEK

 

BİRİ İLE KONUŞMA VE GELENEK

 

Dil ile gelenek

Aynı anadan doğmadır.

Dil geleneği zenginleştirir/büyütür,

Gelenek de dili güzelleştirir.
Bu ikisi birer gurur kaynağımız.
Bin yıllar boyunca ürettiğimiz zenginliğimiz.

İşte bu ikisi  atalardan

Bize kalmış, bize özgü olan  ulusal özelliğimiz.

YENEMIKO Mevlid

&#; Günaydın, baba! (Wipçedıj ş’u, tat!; Уипчэдыжь ш1у, тат!) (1)

&#; İyi günler, çocuğum! (Wimafe ş’u, siç’al!; Уимафэ ш1у, сик1ал!)

&#; İyi günler, İlyas kızı Fatima! (Wimafe ş’u, Fatima İlyasovna!)

&#; Tanrı sağlık versin/teşekkür ederim!Buyur! (Thawéğepsew! Qéblağ! Тхьауегъэпсэу! Къеблагъ!).

Adigeler büyüğe saygı gösterirler: Onun için ayağa kalkarlar, büyüğün karşısında ayakta dururlar, oturmazlar. Belirli kurallara uygun olarak büyükle konuşurlar.

Değer verdikleri yaşlılarla çok yönlü konuşan yeryüzü toplulukları da vardır. Ruslar da bunlardandır. Anne, baba, dede, nine, komşu, konuk, öğretmen ve tüm yaşlılar ile hemen her konuda konuşurlar.

&#; Günaydın, İvan kızı Marya!İyi misiniz/Nasılsınız? (Здравствуйтэ, Марья Ивановна!Как Ваше здоровье?) der Ruslar.

Adigeler baba adını ekleyerek birilerine hitap etmezler. Ancak Rusça ek ya da özellikler almış sözcüklerle öğretmenlere ya da devlet görevlilerine seslenebilirler.

Sözgelişi öğretmene: İlyas kızı Fatima, diyebilirler.

Böylesine durumlarda öğretmenin adını, baba adını da ekleyerek Rusça kuralına uygun olarak söylerler:

Örneğin, Adige söylenişiyle, ‘Astlan Cankhotoviç’ (Аслъан Джанхъотович), demezler.

Rus söylenişiyle, ‘Aslan Canhotoviç’! (Аслан Джанхотович!), derler.

Sözlük:

 

Saygı (Tlıtenığ; Лъытэныгъ)- Kişiye gösterilen değer, saygı.

Karşılama (Ş’heç’efağ; Шъхьэк1эфагъ)- Geleneğe uygun olarak kadını, büyüğü ve konuğu -saygılı bir biçimde- karşılama.

Özellik (Feme-bjım; Фэмэ-бжьым)- Bir başkasına ait görüntü ve özellikler.

Baba adı (Yatats’; Ятац1)- Kişinin adını baba adını da ekleyerek söyleme.

 

Eski Adigelerde bey (pşı) de olsa kişi bir kurala uygun olarak ve baba adı eklenmeden çağırılırdı. Ancak, egemen (tétığo; тетыгъо) sınıftan olan kişiye, beye saygı gereği, bey adına  “zivshan/зиусхьан” (beyim, efendim) sıfatı/sözcüğü   eklenirdi:

&#; Zivshanew Çelemet (Çelemet Bey; Efendimiz Çelemet), derlerdi.

Sıradan çiftçiler (ırgatlar) ise, adını söylemeden sadece “Zivshan” (Beyimiz) diyerek beye (pşı) seslenirlerdi.

 

Sözlük:

 

Bey (Pşı; Пщы)- Toplumsal statü olarak:  ‘derebeyi, köy beyi, prens’; aile içi anlamda:  ‘kayıpeder’

Zivshan (Зиусхьан)- “Efendimiz, beyimiz” anlamında soylu adlarına eklenen saygınlama sözcüğü/sıfatı.

 

EV İÇİ KONUŞMALARI VE GELENEK

Gunes ile Uşıtse soruyorlar

 

&#; Anne, bugün sana ne getirmemi istiyorsun?

&#; Hiçbir eksiğimiz yok, yavrum, teşekkür ederim!

&#; Sen ne istersin, baba?

&#; Ben “Zekoşnığ” (2) dergisinin yeni sayısını isterim.

&#; Olur, getiririm.

&#; Baba, bana da “Joğobın” (3) dergisini aldır, dedi Uşıtse.

&#; Olur. Ya sen, Gunes, sen okumak için ne istersin?

&#; Sağol, baba! Nafset bana “Samğur” (4) kitabını getirdi.

Ancak anne ve babalar bildikleri, sevdikleri biriyle konuşurlarken tekil ifade de kullanırlar: Annemiz, bir şey ister misin? (Tyan, zıgorem faya? &#;Тян, зыгорэм уфая?).

Adigeler tanımadıkları ya da samimi olmadıkları bütün büyüklere/yaşlılara “Annemiz!” (Tyan!), “Babamız!” (Tyat!) diyerek seslenirler.

Uşıtse internet aracılığıyla iletişim kuruyor:

Türkiye-Antalya-Korkuteli-Yeleme Köyü

 

&#; Ben bir Adige’yim. Adım Nart. Yedıc ailesindenim

Annemin erkek kardeşine bizler “Daye” (Дае; Dayı) deriz.

Annemin kız kardeşine de “Abla” (1аблэ) diyoruz.

SELAMLAŞMA/KARŞILAŞMA KONUŞMALARI (Ş’UFES XABZEXER; Ш1УФЭС ХАБЗЭХЭР)

 

 

Karşılaşma selamları yerine ve zamanına göre gruplara ayrılır.

  1. Her zaman kullanılan selamlaşmalar:

 

&#; Günaydın!/İyi sabahlar!-Tanrı seni seviyor! (Wipçedıj ş’u!-Them ş’u wétleğu!; Уипчэдыжь ш1у!- Тхьэм ш1у уелъэгъу!)

&#; İyi günler! – Tanrı gününü iyi etsin! (Wimafe ş’u! – Mefeş’u Them qıwét!; Уимафэ ш1у! – Мэфэш1у Тхьэм къыует!)

&#; İyi akşamlar! – Daha iyisi olsun! (Wipçıhe ş’u! – Nahış’ujew!; Уипчыхьэ ш1у! – Нахьыш1ужьэу!)

&#; Işık içinden çıkarak gel! Sen de  aydınlık içinden çıkıp gel! (Nefıtleş’u wıqéç’! – Weri nefıtleş’u wıqéç! Нэфылъэш1у укъек1! – Ори нэфылъэш1у укъек1!)

-İyi geceler! – Sana da iyi geceler (Çeş rehat qıwek’u! – Weri çeş rehat qıwek’u!; Чэщ рэхьат къыок1у! – Ори чэщ рэхьат къыок1у!)

-Seni görmeye geldim. &#; Tanrı gözünü iyilik yolunda ışıldatsın (Wızezğetleğunew sıqek’uağ. -Wıne ş’uç’e The yeğaptl; Узэзгъэлъэгъунэу сыкъэк1уагъ. &#; Унэ ш1ук1э Тхьэ егъаплъ)

&#; Seni, hal hatırını sorayım diye geldim.  – Tanrı seni iyilik yolunda aranan biri olarak yaşatsın (Sıpç’ewpç’en s”ui sıqek’uağ.  – Ş’uç’e qıpç’ewpç’exew  Them wışéğa’ ; Сыпк1эупч1эн с1уи сыкъэк1уагъ.  – Ш1ук1э къыпк1эупч1эхэу Тхьэм ущегъа1)

&#; Rüyamda gördüm. &#; Tanrı hayırlı etsin! (Pç’ıhap’e stleğuğe. Khayr The yeşş!;  Пк1ыхьап1э слъэгъугъэ. Хъяр Тхьэ еш1!)

&#; İyi haberlerini alıyoruz.  – Tanrı  iyi haberlerden sizi yoksun bırakmasın (Wiqebar ş’uç’e zexetexı.  – Qebarış’u Them şuşémığaç’ –Уикъэбар ш1ук1э зэхэтэхы.  – Къэбарыш1у Тхьэм шъущемыгъак1)

-Aklıma geldin de (özledim de) geldim.  – Tanrı seni iyi yönlerinle herkese anımsatsın (Sigu wıqeç’ığeti sıqek’uağ. -Them ş’uç’e  agu wıqéğeç’.  – Сигу укъэк1ыгъэти сыкъэк1уагъ.  – Тхьэм ш1ук1э  агу  укъегъэк1).

  1. Yola çıkış ve yol boyundaki selamlaşmalar:

 

&#; Güle güle/iyi yolculuklar! – Teşekkür ederim! (Ğogumaf! – Thawéğepsew!; Гъогумаф! – Тхьауегъэпсэу!)

&#; İyi yolculuklar dilerim.  – Benimle birlikte, -manen yanımda- gelesin (Ğogumafe wéj – Wıqızdéj; .  Гъогумаф – Укъыздежь).

-Oğlumuz askere gidiyor. -Tanrı yolunu açık/hayırlı etsin (Tiç’ale dzem yejağ. &#; Yejeğe mafe Them yeşş; Тик1алэ дзэм ежьагъ. &#; Ежьэгъэ мафэ Тхьэм еш1).

&#; Hoş geldiniz. &#; Teşekkür ederim (Fesıj apşi. -Thawéğepsew; Фэсыжь апщи.  – Тхьуегъэпсэу).

Selamlaşmalarda,  selama uygun davranış da gerekir:

 

&#; Araba sürerken bir kadının yanından geçecek olursan, onu toza boğmadan , başınla hafif bir selam vererek ve  yavaşlayarak yanından geçmelisin.

&#; Atlı iken bir kadınla karşılaşacak olursan, attan inmelisin ya da eğer üzerinde biraz kalkarak kadını selamlamalısın.

&#; Bir eve girersen ilkin evin hanımını (bısımguaşe) selamlamalısın. Bir grupla karşılaşacak olursan ilkin içlerindeki kadını selamlamalısın.

III. Sofrada, grup içinde selamlaşma

&#; Sofrada oturulurken ayağa kalkılmaz, Adıgelerde yemek herkesten büyük (saygın olan) sayılır.

  1. Çalışma durumu ile ilişkili selamlaşmalar:
  1. Toprağı sürme ya da ekin ekme işiyle ilişkili selamlar:

&#; Selam, bereketli olsun, Tanrı sana bereket yağdırsın (Ğebeju weğot  apşi, Them pféğebuağu; Гъэбэжъу огъот апщи, Тхьэм пфегъэбагъу), derler çiftçiye.

-Teşekkür ederim/Tanrı sana sağlık bağışlasın (Thawéğepsew; Тхьауегъэпсэу), der çiftçi de.

  1. Bir koyun sürüsünün yanından geçerken:

&#; Selam, -sürün- çoğalsın! (Bekhu apşi! Бэхъу апщи!)- derler.

&#; Teşekkür ederim! (Thawéğepsew!; Тхьауегъэпсэу!).

Atasözü:  KENDİNE “GELENEĞE UYGUN OLARAK  KONUŞUYOR” DEDİRT   (‘Xabzem tétew mepsatle’ yağa’u;  ‘Хабзэм тетэу мэпсалъэ’ ягъа1у)

Söylenmesi uygun olanlar

 

&#; Tanrı sağlık bağışlasın! ((Thawéğepsew!; Тхьауегъэпсэу!)

&#; Mutlu bir ömür sürdüresin!Mutlu bir yaşlılık yaşayasın!Mutluluk içinde yaşlanasın!(J’ış’he mafe wekhu! Жъышъхьэ мафэ охъу!)

&#; Bağışla beni! (Qısfeğeğu!; Къысфэгъэгъу!)

&#; Uygunsuz davranma (Yemık’u wımışşı; Емык1у умыш1ы)

&#; Verdiğin sözü unutma (Wiguşıe zışımığeğupş; Уигущы1э зыщымыгъэгъупш)

&#; Sözünü senden alıyorum (Wiguşıe p’epısexı; Уигущы1э п1эпысэхы)

&#; Bir  şey söyleyebilir miyim?  (Zı guşıe gore qas’o khuşta?  Зы гущы1э горэ къас1о хъущта? )

&#; Bir eklemede bulunabilir miyim?  (Qıxezğekhojı  khuşta?   Къыхэзгъэхъожьы хъущта?)

Söylenmesi uygun olmayanlar

 

&#; Kapa çeneni! (Wıje zetétlh! Ужэ зэтелъхь!)

&#; Yeter, sus! (Şığet! Щыгъэт)

&#; Kafayı ütüleme! (Ş’her wımıwbate! Шъхьэр умыубатэ!)

&#; Kafamı şişirme! (Sımıwdegu! Сымыудэгу!)

&#; Başımı ağrıtma! (Sş’he wımığewız! Cшъхьэ умыгъэуз!)

&#; Uzatma artık! (Zepığewıj ş’ıw! Зэпыгъэужь шъыу!)

&#; Git! (Uç’; 1ук1)

&#; Gözüme görünme! (Zısemığetleğu!;  Зысэмыгъэлъэгъу!)

&#; Nereye gitmek istersen git! (Wızdak’o pşşoyğom k’o!  Уздак1о пш1оигъом к1о!)

Tatlı dil yılanı

Deliğinden çıkarır.

İyi söz ürer (güçlenerek yayılır).

-Kişileri- yakınlaştırır.

Jebze daxem blağor

Qıréşı yinabğo.

Psetleşşur mebağoş’.

Wızeféşşı blağe.

Жэбзэ дахэм благъор

Къырещы инабгъо.

Псэлъэш1ур мэбaгъошъ.

Узэфеш1ы благъэ.

BEĞ Nurbıy

Atasözü: Bıçak yarası kapanır, dil yarası kapanmaz (Çatem piwpç’ırer meç’ıjı, jem piwpç’ırer ç’ıjırep; Чатэм пиупк1ырэр мэк1ыжьы, жэм пиупк1ырэр к1ыжьырэп).

Dikkat:  Adigelerin “Yüz göz bakıyor, yüz kulak dinliyor” deme nedenleri, kişinin söz ve davranışlarına sürekli özen göstermesi, sınırları aşmaması ve dikkatli olması gereği nedeniyledir. Kimsenin seni görmediğini ve duymadığını düşünmemelisin. Tek bir ayıplı halin, söz ve davranışın bile görülürse, bu seni değersiz (ucuz) biri yapmaya yeterli olabilir.

 

Atasözleri:

 

Bilgi notu:

1) Adigece’yi  öğretmeye ve öğrenmeye çalışan gençlerimizin telefonla ricalarda bulunmakta olmaları nedeniyle, bazı Adigece sözcük ve deyimlerin Kiril ve Latin olarak özgün biçimlerini de yazmaya  çalışıyoruz. Elde olmayan hataların düzeltilmeleri ve bağışlanmaları ricasıyla. -HCY

2) “Zekoşnığ” (Zeqoşnığ; Зэкъошныгъ)-Maykop’ta üç ayda bir yayınlanan Adigece edebiyat ve kültür dergisi.

3) “Joğobın” (“Жъогъобын”-‘Takım Yıldızı’ ya da ‘Yıldız Ailesi’ anlamında)- Maykop’ta Adigece olarak yayınlanan resimli çocuk dergisi.

4) “Samğur” (Самгъур)-Masal kuşu adı, burada masal kitabı. Samğur kuşu iri ve ölümüz bir kuştur, bir gözüyle geçmişi, diğer gözüyle de geleceği  görür.

 

İYİ İLE KÖTÜ VE GELENEK

GERÇEK İLE YALAN

İyi ile kötü, iyi olanla kötü olan yaşamın iki karşıt öğesidir.

Gerçekçilik, yiğitlik ve acıma duygusu, çalışmayı sevmek- iyi olan şeylerdendir.

Yalan söylemek, üşengeç olmak ve laf taşımak –kötü olan huylardandır.

İyi olan övülür, kötü olansa kınanır, aşağılanır.

Bir kurt öyküsü:

KURDUN ŞARKISI

Söylenip anlatıldığına göre, bir kurt yaşarmış. Çok acıkmıştı, avlanmak için kırda koşuştururken, sürüden ayrı düşmüş bir kuzucuk ile karşılaşmış. Kuzuyu kapıp kaçacağı bir sırada, dikenlikten fırlayan minik bir fare kurdu ürkütmüş, ürken kurt da eski bir av çukuruna düşmüş.

&#; Yandım-m-m, yandım, diye yakınmaya başlamış kurt, bir türlü  çukurdan çıkamıyormuş. Kuwoğuibl/yedi ses uzaklıktaki bir yerde otlamakta olan koca inek sesi duymuş ve çukurun önüne gelmiş.

&#; Sen, vay be, Kurt,

&#; Sen , her şeyinle dehşet saçan,

&#; Sen, eğri bacaklı (лъэк1эп1 к1эхыхэр) iki göz,

&#; Sen, çift sivri kulaklı,

Nasıl da düşmüşsün buraya

&#; Sen, Allahlık, inek,

Senin baban ile benim babam kardeştir,

Senin annenle benim annem kız kardeştir,

Seninle kardeşlik andı içmeye hazırım,

Yeter ki çıkar beni bu çukurdan,

Ömrümce senden olanlara asla kötü gözle bakmam.

İnek kurdun yalan söylediğini anladı ve onu şöyle yanıtladı:

&#; Sen, Allah&#;ın belası, kurt,

Güz geldiğinde yavru danamı benden kapıyor,

Bahar geldiğinde de sırtımı dişliyorsun,

Seni çıkarıncaya değin Tanrı  alıkoysun seni burada.

Koca inek dönüp gitmiş.

Kurt yeniden yakarmaya başlamış. Sesi duyan tilki de gelmiş. Ona da yalvarmış ama dinletememiş. Ne yapsa, neyi denese, kurt çıkamıyormuş çukurdan. Sonunda sesi duyan kırat gelmiş.

&#; Seni Allah göndermiş kır at,

Kaz otu ile yeşil/marul otunun (къэлъ уцы) bol,

Çınarın çok olduğu,

Çakıllı bir yerde bir pınar var,

Pınardan   sanki bal suyu fışırdıyor,

Seni oraya götürürüm,

Yeter ki beni bu çukurdan çıkar bir, demiş kurt, yalan üzerine yalan sıralamış. Kır at bu sözlere aldanmış: Peki, demiş seni bu çukurdan nasıl çıkarabilirim?  diye sormuş,

&#; Sen bıyıklarını (wisırıne paç’exer) çıkar dışarı/burnunu uzat,

On parmağımla yakalarım ben onları,

Bu uğursuz çukurdan çakart da beni tek,

Ömrümce hiçbir ata sataşmam.

At, bıyıklarını uzatır,

Kurt da on tırnağıyla onu pençeler,

Nogay çukurunun içine çeker,

İnce derisinden başlayarak parçalar,

Atın kemiklerini

Merdiven yapıp çukurdan çıkar.

Karnı doymuş kurtlar ulumaya başlarlar,

Ormanın derinliklerine dalarlar.

AÇIKLAMALI SÖZLÜK

Ses mesafesi (kuwoğu; куогъу) – bağıran birinin sesinin ulaşacağı mesafe. Eski Adıge ölçü birimi.

Yeşil ot (qetl wıts;  къэлъ уц) – kurutmak üzere biçilen ot, marul otu da denir.

Dana (nıbğeşkhu;  ныбгъэшхъу) – bir yıllık dana. Erkek buzağı.

Tuluk (netı; нэты) – keçi derisi tulumu.

İnce deri (p’oç’e – bj’aç’ ;  п1ок1э – бжъак1) – burada atın derisi sözkonusu ediliyor.

Burun (sırıne paç’;  сырынэ пак1) – atın ön burunu, burnun ön tarafı.

Doymuş kurtlar (tığuj’ ğeşxeç’ığexer ;  тыгъужъ гъэшхэк1ыгъэхэр) – öyküde tek bir kurt sözkonusu iken, ancak sona doğru çoğaldığı, birçok kurt bulunduğu görülüyor. Bu sözlü anlatıda bir gelenektir. Kurdun acımasızlığını, vahşiliğinin altı çizilmek isteniyor.

Sivri dikenli (ts’ıpaşkhu; цыпашъхъу) – “kulak uçları pıtrak dikeni gibi sivri, batıcı” denmek isteniyor.

 

Atasözü:

 

KURT ÇOBAN YAPILMAZ (TIĞUJ’IR MELAKHO AŞŞIREP; ТЫГЪУЖЪЫР МЭЛАХЪО  АШ1ЫРЭП)

 

Öykü:

 

Doğru ile yalanın arası

 

&#; Doğru ile yalanın  arası nedir? -diyerek Vıserej’e (*) sordular.

&#; Dört parmak (**), demiş Vıserej. Dört parmağını göz ile kulak arasına  koyup gösteriyor.

&#; Bundan ne gibi bir anlam çıkıyor ki? -diyerek, ikinci kez sormuşlar.

&#; Bundan şunu anlamak gerekir, demiş Vıserej, kulak doğruyu da yalanı da duyar, doğru olanı ise gözün gördüğüdür. İnsan görmediği bir şeye doğrudur deyip tanıklık etmemese daha iyi yapmış olur, demiş Vıserej.

Bilgi notu:

 

(*) Vıserej (Wıerej’;  Усэрэжъ) – Sözlü anlatıda bilge, kahin, geleceği bilen kişi.

(**) Dört parmak mesafesi (Pl’ale;  Пл1алэ)

Biz de öyle birini istemeyiz

Söz &#; MIRZE Dzepş, beste – NATHO Canhot

Dargınlığı

Yalanı huy edinen,

Ana babayı dinlemeyen,

Büyükleri saymayan

Birini kimse istemesin, istemesin,

Biz de öyle birini istemeyiz, istemeyiz.

Sert görünen,

Kendini uyanık gören,

Arkadaşları ile geçinmeyen,

Küçücük çocukları üzen,

Birini kimse istemez, istemez,  

Biz de öyle birini istemeyiz, istemeyiz.

 

 

 

 

 

 

Dikkat:

 

Dilini terbiye et, yalan söyleme (Wibze ğe’ase, pts’ı wımıwsı; Уибзэ гъэ1асэ, пц1ы умыусы)

Söz ve eylemin birbirini tutsun (Wi’ore wişşere zetéğet;  Уи1орэ уиш1эрэ зэтегъэт)

Sözlük:

 

Doğru-doğruluk (Ş’pqe – ş’ıpqağ ; Шъыпкъэ – шъыпкъагъ) – İşin, olayın durumu- doğru konuşmak, doğru biçimde hareket etmek.

Yalan – yalan söylemek (Pts’ı – pts’ıwsın; Пц1ы –пц1ыусын) – Doğruyu bozan sözcük – doğruyu bozan sözler etmek.

Suçlu, kabahatli – suçlamak, kınamak (Mıse – ğemısen; мысэ – гъэмысэн) –Doğru olmayan bir biçimde hareket eden; söylenmemesini söyleyen; yapılmaması gerekeni yapan; suçsuz kişinin kalbini kıran – böyle birini kınamak.

Takdir – takdir etme (Şıtkhu – şıtkhun; Щытхъу – щытхъун)- Kişinin yaptığı iyi şey –bu iyi şeyi değerli sayma.

Benzer Yazılar

TOPLUMSAL YAŞAM ve XABZE

ADİGELERDE SÜT ÜRÜNÜ YİYECEKLER (ГЪЭЩХЭК1 ШХЫНХЭР)

ADİGE ADLARI

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Integer nec odio. Praesent libero. Sed cursus ante dapibus diam. Sed nisi. Nulla quis sem at nibh elementum imperdiet. Duis sagittis ipsum. Praesent mauris. Fusce nec tellus sed augue semper porta. Mauris massa. Vestibulum lacinia arcu eget nulla. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per inceptos himenaeos.

Curabitur sodales ligula in libero. Sed dignissim lacinia nunc. Curabitur tortor. Pellentesque nibh. Aenean quam. In scelerisque sem at dolor. Maecenas mattis. Sed convallis tristique sem. Proin ut ligula vel nunc egestas porttitor. Morbi lectus risus, iaculis vel, suscipit quis, luctus non, massa. Fusce ac turpis quis ligula lacinia aliquet. Mauris ipsum. Nulla metus metus, ullamcorper vel, tincidunt sed, euismod in, nibh.

Quisque volutpat condimentum velit. Class aptent taciti sociosqu ad litora torquent per conubia nostra, per inceptos himenaeos. Nam nec ante. Sed lacinia, urna non tincidunt mattis, tortor neque adipiscing diam, a cursus ipsum ante quis turpis. Nulla facilisi. Ut fringilla. Suspendisse potenti. Nunc feugiat mi a tellus consequat imperdiet. Vestibulum sapien. Proin quam. Etiam ultrices. Suspendisse in justo eu magna luctus suscipit. Sed lectus. Integer euismod lacus luctus magna.

Vestibulum lacinia arcu

Quisque cursus, metus vitae pharetra auctor, sem massa mattis sem, at interdum magna augue eget diam. Vestibulum ante ipsum primis in faucibus orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae; Morbi lacinia molestie dui. Praesent blandit dolor. Sed non quam. In vel mi sit amet augue congue elementum. Morbi in ipsum sit amet pede facilisis laoreet. Donec lacus nunc, viverra nec, blandit vel, egestas et, augue. Vestibulum tincidunt malesuada tellus. Ut ultrices ultrices enim. Curabitur sit amet mauris. Morbi in dui quis est pulvinar ullamcorper. Nulla facilisi.

Integer lacinia sollicitudin massa. Cras metus. Sed aliquet risus a tortor. Integer id quam. Morbi mi. Quisque nisl felis, venenatis tristique, dignissim in, ultrices sit amet, augue. Proin sodales libero eget ante.

Aenean lectus elit, fermentum non, convallis id, sagittis at, neque. Nullam mauris orci, aliquet et, iaculis et, viverra vitae, ligula. Nulla ut felis in purus aliquam imperdiet. Maecenas aliquet mollis lectus. Vivamus consectetuer risus et tortor. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Integer nec odio. Praesent libero. Sed cursus ante dapibus diam. Sed nisi. Nulla quis sem at nibh elementum imperdiet. Duis sagittis ipsum.

Tag: Miscellaneous

seafoodplus.info [email protected]

ПЛАТФОРМА ДИАЛОГ ЕВРАЗИЯ DIYALOG AVRASYA PLATFORMU ПРЕДСЕДАТЕЛЬ BAŞKAN

СВЕТЛАНА ВИНОКУРОВА SVETLANA VINOKUROVA СОПРЕДСЕДАТЕЛЬ EŞBAŞKAN

ХАРУН ТОКАК HARUN TOKAK ГЕНЕРАЛЬНЫЙ СЕКРЕТАРЬ GENEL SEKRETER

ИСМАИЛ ТАС İSMAIL TAS


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ

ГЛАВНАЯ ТЕМА: РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ

Ни одна из религий не оправдывает насилия 8  ВЕСНА • 40 НОМЕР


DIN VE ŞIDDET

DOSYA: DIN VE ŞIDDET

Hiç bir din şiddeti meşru görmez SAYI: 40 • BAHAR   9

DOSYA


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ

Возможны ли преступления во имя религии? Din adına cinayet işlenebilir mi? СВЯЗЬ, устанавливаемая со Всевышним Создателем, должна основываться на искренности человека. Насилие же уничтожает искренность и подталкивает человека к лицемерию. Поэтому Аллах в священном Коране говорит: «Призывай на путь Господа мудростью и добрым назиданием и веди спор с ними наилучшим образом». 10  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Фузули Курбанов

Fuzuli Kurbanov

ДОКТОР ФИЛОСОФСКИХ НАУК, ЗАВЕДУЮШИЙ ОТДЕЛА, ТЕОРИИ ПОЗНАНИЯ И ФИЛОСОФИИ НАУКИ, ИНСТИТУТА ФИЛОСОФИИ,СОЦИОЛОГИИ И ПРАВА, НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА

DR., AZERBAYCAN ULUSAL BILIMLER AKADEMISI, FELSEFE SOSYOLOJI VE HUKUK ENSTITÜSÜ, KOGNISYON TEORISI VE BILIM FELSEFESI BÖLÜMÜ BAŞKANI

С

о дня создания человечества на каждом этапе истории Всевышний Творец устанавливал связь с людьми посредством своих пророков и ниспосылал им откровения в виде свитков и книг, указующих прямой путь. Божественные откровения в разные времена посылались разным народам и племенам. Ислам – последняя религия откровения. Эта религия является подтверждением предыдущих божественных откровений, она принесла с собой принципы, которые ведут человека к счастью и в этой жизни, и после нее. Ислам, по своей природе являющийся религией мира и милосердия, выступает против насилия. Связь, устанавливаемая со Всевышним Создателем, должна основываться на искренности человека. Насилие же уничтожает искренность и подталкивает человека к лицемерию. Поэтому Аллах в священном Коране говорит: «Призывай на путь Господа мудростью и добрым назида-

Y

üce Yaratıcı, doğru yolu göstermek için, tarihin her aşamasında, peygamberleri aracılığıyla insanlarla bağ kurmuştur. İlahi vahiy farklı zamanlarda farklı millet ve kavimlere gelmiştir.

İslam son vahiy dinidir. İnsanoğlunu bu hayatta ve ahirette mutluluğa götüren ilkeleri taşıyan bu din, daha önce indirilen ilahi dinlerin garantisidir. Aslında huzur ve merhamet dini olan İslam, şiddete karşıdır. Yüce Yaratıcı ile kurulan bağ, insanların samimiyetine dayalı olmalıdır. Şiddet ise samimiyeti yok ederek bir insanı ikiyüzlülüğe iter. Bu nedenle Kuran-ı Kerim’de Allah şöyle buyuruyor: “Sen insanları Allah yoluna hikmetle, güzel ve makul öğütlerle dâvet et, gerektiği zaman da onlarla en güzel tarzda mücadele et”. (16, ). İslam Peygamberi bütün hayatı boyunca bu ilahi emre uymuştur. İnsanların kalblerinde sevgi ve saygı uyandırmak için onlara, merhamet ve şefkatle davranmıştır. İnsanlığa kutsal gerçeği duyurabilmek uğruna, onu


DIN VE ŞIDDET

нием и веди спор с ними наилучшим образом». (16, ). Пророк Ислама всю свою жизнь подчинялся этому божественному приказу. Чтобы вызвать любовь и уважение в сердцах людей, он обращался к ним с милосердием и состраданием. Чтобы донести до людей святую истину, он тринадцать лет терпел страдания и оскорбления и не проклинал людей, побивавших его камнями, разбивших ему лицо и сломавших зуб, убивших его близких. Наоборот – подняв руки, он молил Аллаха об их прощении. В Исламе, объявившем, что «нет принуждения в религии», война носит оборонительный характер. Все войны, проведенные Пророком, были исключительно оборонительными. По канонам Ислама во время войны запрещено убивать людей, не участвующих в боевых действиях, укрывшихся в храмах. Запрет на убийство кого-либо и бесценность человеческой жизни священная книга мусульман – Коран выражает следующим образом: «По этой причине Мы предписали сынам Исраила (Израиля): кто убьет человека не за убийство или распространение нечестия на земле, тот словно убил всех людей, а кто сохранит жизнь человеку, тот словно сохранит жизнь всем людям». (9,32). Всевышний Аллах в этом аяте кроме запрета на убийство также указывает на то, что спасение жизни одного человека приравнивается к спасению всего человечества.

DOSYA

taşlayan, mübarek yüzüne vuran ve dişini kıran, yakınlarını öldürenlere beddua etmeden 13 yıl işkence ve ızdıraba katlanmıştır. Ellerini kaldırıp bu insanların bağışlanması için Allah’a dua etmiştir. “Dinde zorlama yoktur” diyen İslam’da, savaş savunma amaçlıdır. Hz. Peygamber tarafından yapılan bütün savaşlar sadece savunma amacını güdüyordu. İslam kanunlarına göre savaş sırasında çatışmaya katılmayan ve ibadethenelerde saklanan insanları öldürmek yasaktır. Bütün Müslümanların kutsal kitabı Kuran-ı Kerim, öldürme yasağını ve bir insan hayatının değerini şöyle anlatıyor: “İşte bundan dolayı İsrail oğullarına kitapta şunu bildirdik: “Kim katil olmayan ve yeryüzünde fesat çıkarmayan bir kişiyi öldürürse sanki bütün insanları öldürmüş gibi olur. Kim de bir adamın hayatını kurtarırsa sanki bütün insanların hayatını kurtarmış olur.” (5,32). Bu ayette öldürme yasağıyla beraber Yüce Allah, bir insanın hayatını kurtarmanın, bütün âlemi kurtarmaya denk olduğunu bildirmektedir. Canlı bomba olarak İslam adına masum insanları öldüren sözde Müslüman bazı insanların, bugün işlediği suçlara bakarsak, bu insanlar; kendi dinlerinin temellerini lekelemekle beraber bir de, yine o dine göre, bütün insanlığı öldürmüş gibi bir günah işlemektedirler. İslama göre ırklar, milletler, diller ve gelenekler düşmanca bir geçimsizliğin nedeni ola-

ŞIDDET ise samimiyeti yok ederek bir insanı ikiyüzlülüğe iter. Bu nedenle Kuran-ı Kerim’de Allah şöyle buyuruyor: “Sen insanları Allah yoluna hikmetle, güzel ve makul öğütlerle dâvet et, gerektiği zaman da onlarla en güzel tarzda mücadele et.” SAYI: 40 • BAHAR   11


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ maz, tam aksine, İslama göre bunlar çeşitlilik ve zenginliktir. Kuran-ı Kerimde bu durumdan şöyle bahsediliyor: “Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir kadından yarattık. Birbirinizi tanıyıp sahip çıkmanız için milletlere, sülâlelere ayırdık. Şunu unutmayın ki Allah’ın nazarında en değerli, en üstün olanınız, takvâda (Allah’ı sayıp haramlardan sakınmada) en ileri olandır. “ (49,13). Hz. Muhammed (s.a.v.), ırka ve etnik kimliğe bakılmaksızın insanların huzur ve mutluluk içinde beraber yaşamalarının mümkün olmasından bahseden Kuran-ı Kerim’in bu ayetini açıkça uygulamıştır. Bir örnek verecek olursak, Hz. Resulullah (s.a.v.), farklı milletlerden ve dinlerden insanların yaşadığı Medine’ye hicret etmiş ve orada yaşayanların birbirinin haklarını girmemeleri için, bütün kavimlerin reisleri ile “Medine Anayasası” yapılmasını istemiş ve bu konuda oybirliğiyle karar alınmıştır. Dinlerarası ilişkileri düzenleyen “Medine Anayasası’na” göre hem Yahudi ve Hıristiyan cemaatleri, hem de Müslümanlar ibadet etmekte özgürdürler. Hz. Resulullah (s.a.v.) tarafından gayrimüslimlere tanınan bu haklar ve özgürlükler, insanlık tarafından ancak 14 yüzyıl sonra, yılında “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin” vasıtasıyla tanınmıştır. İşin en kötüsü, sözde Müslüman bazı insanların kendilerini Peygamber Efendimizin takipçileri olarak görüp, İslam adına cinayet işlemeleridir. Oysa yukarıdaki Kuran-ı Kerim ayetlerine ve Hz. Peygamberin onları uygulama şekline bakarsak, meşru müdafaa durumları haricinde, ne Müslümanları, ne de diğer dinlerin mensuplarını herhangi bir sebepten dolayı öldürmenin hiçbir durumda serbest olmadığını (izin verilmediğini) görürüz. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) yolunu takip eden Müslümanlar, her söz ve davranışlarının muhasebesini yapmalıdırlar. İslama atılan iftiralar karşısında Müslümanlara düşen, gerçek mümine yakışır şekilde davranmaktır. Aksi takdirde yanlış bir hareket yapan insanla birlikte –maalesef- bütün Müslümanlar hakkında negatif bir izlenim oluşmaktadır. Sonuç olarak belirtelim ki, bazı sözde Müslümanlar tarafından İslam adına işlenen suçlar, Kuran-ı Kerimin ve Hz. Peygamberin hadislerinin ilkeleriyle uyuşmuyor. Bir terörist Müslüman olduğunu iddia etse bile, aslında o gerçek müslümanın niteliklerini kaybetmiştir. 12  ВЕСНА • 40 НОМЕР


DIN VE ŞIDDET Если мы посмотрим на преступления, которые совершают сегодня некоторые «мусульмане», использующие живые бомбы и совершающие преступления от имени Ислама для убийства невинных людей, то мы должны будем засвидетельствовать, что они не только пятнают истинную сущность своей религии, но и становятся грешниками – убийцами всего человечества. Ислам не видит в существование разных рас, наций, языков и обычаев повода для враждебной розни, он считает это обстоятельство разнообразием и богатством. В Коране указанный аспект выражается так: «О люди! Воистину, Мы создали вас из мужчины и женщины и сделали вас народами и племенами, чтобы вы узнавали друг друга, и самый почитаемый перед Аллахом среди вас – наиболее богобоязненный». (49,13). Пророк Мухаммад (да благословит его Аллах и приветствует) явно претворял в жизнь значение этого аята Корана, указывающего на возможность совместного проживания людей в мире и благополучии независимо от их расовой и национальной принадлежности. Так, когда посланник Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует) переселился в Медину, там жили люди разных национальностей и вероисповеданий. С целью соблюдения прав жителей по отношению друг к другу вместе с главами всех племен он пришел к единогласному решению о принятии «Конституции Медины». В соответствии с Мединской конституцией, которая регулировала межрелигиозные отношения, каждая еврейская и христианская община, а также мусульмане, были свободны в своем вероисповедании. Эти права и свободы представителей других религий, признанные посланником Аллаха (да благословит его Аллах и приветствует), человечество смогло признать только спустя 14 веков, в ом году, во «Всеобщей Декларации Прав Человека». Ирония же в том, что некоторые люди, лишь на словах считающиеся мусульманами,

причисляют себя к последователям Пророка и совершают убийства от имени Ислама. Обращаясь к вышеприведенным аятам Корана и тому, как следовал им Пророк, мы осознаем, что ни в коем случае нельзя убивать ни мусульман, ни представителей других религий, за исключением случаев самозащиты. Именно по этой причине в сегодняшнем мире мусульманам, следующим пути Пророка Мухаммада (да благословит его Аллах и приветствует), необходимо строго отвечать за каждое свое слово и деяние. В ответ на клевету в адрес Ислама, мусульмане должны вести себя как подобает истинным верующим. В противном случае складывается плохое мнение не только о человеке, совершившем ошибочное деяние, но и обо всех мусульманах. Отметим в конце, что преступления, совершаемые от имени Ислама некоторыми псевдомусульманами, не соответствуют принципам священного Корана и хадисам Пророка. Террорист может заявить о своей причастности к Исламу, но он – человек, утративший качества истинного мусульманина.

SAYI: 40 • BAHAR   13

DOSYA


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ

Религия и политика в современном мире

Çağdaş dünyada

din ve siyaset НА вопросы журнала «ДА» отвечает Алексей Малашенко, доктор исторических наук, востоковед, сопредседатель программы «Религия, общество и безопасность» в Московском Центре Карнеги. MOSKOVA Carnegei Merkezi ‘Din, Toplum ve Güvenlik’ programının ortak başkanı, tarih ve doğu bilimleri doktoru Aleksey Malaşenko ile din ve siyasete dair Какова роль религии в истории человечества? История человечества немыслима без религии, которая является одной из главных идеологических и культурных составляющих цивилизации. Без религии мир представить невозможно, ее нельзя полностью отделить, оторвать ни от одной из «мирских» проблем, будь то экономика или политика. Увы, приходится признать и то, что на протяжении тысячелетий религия часто бывала инструментом в руках самых разных сил, которые использовали ее в своих интересах и совершали именем Всевышнего далеко не богоугодные деяния. Разрешает ли религия убийства во имя Господа? В мире есть разные религии. Каждая имеет большое количество богословских направле14  ВЕСНА • 40 НОМЕР

İnsanlık tarihinde dinin rolü nedir? İnsanlık tarihini, medeniyetin ana ideolojik ve kültürel unsurlarından biri olan dinin dışında düşünmek mümkün değildir. Dünyayı dinden ayrı olarak düşünmek; toplumun, ekonomi veya siyaset ile ilgili olan herhangi bir sorunundan dini ayırmak imkansızdır. Maalesef binlerce yıl boyu dinin, Allah adına fakat Allah için makbul olmayan işlerde kullanıldığını kabul etmek zorundayız. Allah adına işlenen cinayetlere din açısından cavaz varmı? Dünyada çeşitli dinler var. Her dinin ise çok sayıda mezhebi var. Kutsal Kitapların da sayısız yorumu var. Aralarından bazıları; Allah için cinayeti makbul görüyorlar. Fakat benim görüşüme göre cinayeti haklı göstermek amacıyla Allah’ın ismini kullanmak, çoğu zaman, çeşitli siyasi, kişisel ve-


DIN VE ŞIDDET УВЫ, приходится признать и то, что на протяжении тысячелетий религия часто бывала инструментом в руках самых разных сил, которые использовали ее в своих интересах и совершали именем Всевышнего далеко не богоугодные деяния. MAALESEF binlerce yıl boyu dinin, Allah adına fakat Allah için makbul olmayan işlerde kullanıldığını kabul etmek zorundayız. ний, существует великое множество интерпретаций священных книг. Среди них есть и такие, которые допускают совершение убийства во имя Бога. Но мне кажется, что обращение ко Всевышнему для оправдания убийства есть зачастую прикрытие иных – политических, личных и прочих целей. Кто стоит за убийствами на религиозной почве, и каковы причины, ведущие к ним? За гибелью любого человека стоят люди, группы людей с конкретными практическими интересами. Они могут действовать весьма цинично, используя в своих целях в том числе искренне верующих людей. Кроме того, всегда были и есть религиозные фанатики, которые полагают, что они действуют во имя Бога, во имя веры, тем самым сражаясь за всеобщее благо. Сочетание цинизма одних и искренней веры других представляет огромную опасность для людей, для стран и государств, ибо эта «горючая смесь» провоцирует конфликты, а порой и войны. История показывает, что войны, в которых есть религиозная подоплека, оказываются жестокими. Не парадоксально ли, что на религиозной почве совершаются убийства и террористические акты, хотя все религии проповедуют прощение, милосердие, терпимость и обуздание гнева? Повторю, религия всегда использовалась как инструмент – политический, военный. К сожалению, это происходит и в наше время. К тому же надо признать, что, несмотря на призывы к добру и миру, каждая религия SAYI: 40 • BAHAR   15

DOSYA


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ

ведет борьбу за собственное влияние на умы людей, каждая считает, что именно она – самая совершенная и наиболее близка к истинному пониманию Бога. Между религиями всегда была и остается конкуренция, что вполне естественно. Но эта конкуренция порой становится очень жесткой. Не лучше ли рассматривать конкуренцию между религиями как одну из форм диалога между ними? В последние годы много спорят о «столкновении цивилизаций». Одни считают, что ничего подобного не происходит, а все разговоры на эту тему носят провокационный характер. Их оппоненты полагают, что «столкновение цивилизаций» – реальный феномен, и началось оно давным-давно. Думаю, отказавшись от страшного слова «столкновение», мы должны признать, что отношения между носителями разных цивилизаций и прежде, и теперь складываются непросто. Пожалуй, здесь уместно понятие «трение» – и это трение существует на самом деле. Все религии политизированы. Ислам не 16  ВЕСНА • 40 НОМЕР

ya diğer özel hedeflere ulaşmak sebebiyle gerçekleştirilir. Din adına işlenen cinayetlerin arkasında kimler var? Söz konusu cinayetlere yol açan sebepler nelerdir? Herhangi bir insanın ölümünün arkasında belli pratik amaçlarına ulaşmak üzere hareket eden insan grupları var. Bu insan grupları sinsi bir şekilde samimi iman sahibi olan insanları kullanarak hedeflerine ulaşmaya bakarlar. Bunun dışında Allah adına, din adına hareket edip insanlık uğruna mücadele ettiklerini sanan dini fanatikler eskiden vardı, bizim zamanımızda da var. İyiliğe inanmayan, şüpheci bir grup insanın sinizminin, diğer insanların samimi imanı ile birleşmesi, insanlar, ülkeler ve devletler için büyük bir tehlike yaratacak ‘yanıcı bir madde karışımı’ olur ve çeşitli çatışmalara, bazen de savaşlara yol açar. Tarih göstermiştir ki din münasebeti ile başlayan savaşlar çok acımasız olmuştur. Bütün dinler insanlara bağışlamayı, sabrı , merhameti, öfkeyi kontrol etmeyi emrederken , din adına terör


DIN VE ŞIDDET

DOSYA

olayları ve cinayetler yaşanması paradoks değil mi? Tekrar söleyeyim ki din her zaman siyasi veya askeri bir alet olarak kullanılmıştır. Maalesef bu olay bugünlerde de oluyor. Bunun dışında şunu da belirtmek lazım ki, hayır ve sulha yapılan bütün çağrılara rağmen her din, insanların akıllarını etkileyebilmek için mücadele verir. Her din kendini, üstün, mükemmel ve Allah’ın muradına en yakın din olarak tanıtır. Dinler arasında eskiden beri doğal bir rekabet vadır. Fakat bazen bu rekabet çok acımasız şekiller alıyor. Dinler arasındaki rekabet aralarındaki bir diyalog şeklinde uygulanırsa daha iyi olmaz mı?

исключение. Более того, именно мусульманские богословы и идеологи откровенно признают и считают естественной взаимосвязь религии и политики. Кому выгодны и кому наносят наибольший вред преступления, имеющие религиозную подоплёку?

Son yıllarda ‘medeniyetler çatışması’ çok tartışılan bir konu oldu. Böyle bir şeyin olmadığını, bu konuda bütün konuşulanların ise provakasyon özelliklerini taşıdığını düşünen şahıslar da var. Muarızları ise, ‘medeniyetler çatışmasının’ çok eskiden beri varolan bir fenomen olduğunu ileri sürmektedirler. Korkutucu bir kelime olan ‘çatışma’ ifadesinden vazgeçip farklı medeniyetlerin temsilcileri arasındaki ilişkilerin çok düzgün gitmediğini kabul etmek zorundayız. “Sürtüşme” ifadesi bu anlamda daha uygun olur sanırım ve bu sürtüşme gerçekten vardır. İstisnası olmadan bütün dinler bir dereceye kadar siyaset ile etkinleşimde bulunmaktadır ve İslam da bundan müstesna değildir. Din üzerinden işlenen suçlardan kimler yararlanır ve kime en çok zarar verir.

Такие преступления выгодны силам, заинтересованным в дестабилизации, тем, кто надеется именно в кризисной ситуации добиться наибольшего успеха. К сожалению, им это порой удается. Огромный вред деятельность такого рода наносит всем, вне зависимости от того, какую религию люди исповедуют. Апелляция к религии в политических конфликтах ведет к их расширению и ожесточению.

Toplumun istikrarının bozulmasını hedefleyen, bunalım durumları esnasında çok başarı elde etmeyi umabilecek durumdaki güçler böyle suçlardan yararlanırlar. Maalesef zaman zaman bu işi becermeyi başarıyorlar. Bu tarz olumsuzluklar, hangi dinden olursa olsun herkese çok büyük zarar verir. Siyasi çatışmalarda din dilini kullanma çatışmaların büyümesine ve şiddetlenmesine yol açar.

Хочу еще раз сказать: полностью бесконфликтными отношения между разными цивилизациями не бывали и едва ли когда-нибудь станут. Главное, чтобы конфликты не были острыми, не провоцировали политические и военные схватки. В конце концов, все мы принадлежим к единой общечеловеческой цивилизации.

Tekrar şunun altını çizmek isterim ki; medeniyetler arasındaki ilişkiler hiç bir zaman çatışmasız devam etmemişti, bugünlerde de devam edemez. Mühim olan, böyle anlaşmazlıklar kritik durumlara yol açmasınlar, siyasi ve askeri çatışmalarda provokasyon aracı olmasınlar. Sonuç olarak hepimiz insanlık medeniyetinin çocuklarıyız.

ГЛАВНОЕ, чтобы конфликты не были острыми, не провоцировали политические и военные схватки. В конце концов, все мы принадлежим к единой общечеловеческой цивилизации. MÜHIM olan, böyle anlaşmazlıklar kritik durumlara yol açmasınlar, siyasi ve askeri çatışmalarda provokasyon aracı olmasınlar. Sonuç olarak hepimiz insanlık medeniyetinin çocuklarıyız. SAYI: 40 • BAHAR   17


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ Радикализм и терроризм в Казахстане:

Миф и реальность Kazakistan’da radikalizm ve terör:

Efsane ve gerçek Бахытжан Сатершинов

ДОКТОР ФИЛОСОВСКИХ НАУК, ЗАВЕДУЮЩИЙ ОТДЕЛОМ РЕЛИГИОВЕДЕНИЯ ИНСТИТУТА ФИЛОСОФИИ, ПОЛИТОЛОГИИ И РЕЛИГИОВЕДЕНИЯ АКАДЕМИИ НАУК РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

И

з-за террористических актов, совершенных от имени Ислама особенно за последние лет, Ислам, который по сути своей является религией мира, стал восприниматься как религия террора. С момента провозглашения независимости Казахстан придерживается политики толерантности ко всем конфессиям и выступает за решение проблем мирным путем, но и здесь за последнее время произошло несколько неожиданных террористических актов «по религиозным причинам». То, что основанные на лжи радикальные движения внезапно заявили о себе, свидетельствует о том, что начался новый период в идеологии террора и осуществления ее на практике в Казахстане, и что при этом произошел переход от завуалированного вмешательства к открытым действиям. В результате в обществе стали говорить о «политическом Исламе», о котором раньше известно не было (некоторые считают, что за этим стоят внешние силы). Поэтому пришла пора отделить правду от вымысла. Каковы же причины неверного толкования Ислама? Дело в том, что некоторые интеллектуалы, чьи «знания об Исламе» не имеют ничего общего с правдой, кто понятия не имеет о религии и меряет ее меркой позитивизма и материализма или же евроцентризма и ориентализма, при трактовке Ис-

18  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Bakıtcan Saterşinov

DR., KAZAKISTAN İLIMLER AKADEMISI, FELSEFE, SIYASI BILIMLER VE DIN BILIMI BÖLÜM BAŞKANI

Ö

zünde “barış dini” olarak bilinen İslam dini, özellikle son yıl boyunca din adına yapılan terör olayları sonrası, terör dini olarak algılanmaya başlandı. Bağımsızlığını ilan ettiği günden beri dinlerarası hoşgörü ile uzlaşma politikasını yürüten Kazakistan’da da son dönemde birdenbire birkaç “dini” kılıflı terör olayı yaşandı. Yalan yanlış bilgilerle oluşan radikal hareketlerin hiç umulmadık zamanda meydana çıkması, Kazakistan’da terör ideolojisi ve pratiğinin gelişmesinde yeni bir dönem olarak kabul edilmekte ve mudahale etmenin gizli bir döneminden açık bir döneme geçişini göstermektedir. Bunun neticesinde bu zamana kadar hiç bilinmeyen (ihtimal dış güçlerin oyunu olarak tanımlanmış) “Siyasi İslam” toplumda tanınmaya başlandı. Dolayısıyla bu konuda artık hurafe ile gerçeği ayırt etmek gerekir. Bu yanlış yorumların kaynaklarını şöyle izah edebiliriz: Dinden haberi olmayan, İslam’la ilgili “bilgileri” doğrularla örtüşmeyen bir kısım entellektüellerin, İslam dinini pozitivist ve maddeci yada eurocentric ve orientalistic prizmadan geçirerek, o prensipler temelinde anlatmasıdır. İkincisi, Kuran ve Sünnet’in “mana tefsirinin” göz ardı edilmesidir. Marifete ait ayetlerle olaylara bağlı olarak inen ayetleri birbirinden kopararak manayı -bütündeki ruhu- göz ardı etmek yoluyla fanatizme duçar olunmasıdır. Sonuç; yeni Haricilerin kendilerini farklı bir


DIN VE ŞIDDET

SAYI: 40 • BAHAR   19

DOSYA


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ БОЛЬШИНСТВО молодых людей Казахстана сейчас находятся в духовном поиске. Нужно помочь им найти правильный путь. Поэтому необходимо воспитывать интеллектуалов и в религиозной сфере. KAZAK gençlerinin çoğunluğu şu anda manevi arayış içindeler. Onlara yöntem göstererek müspet yolu bulmaları için yardımcı olmak lazım. Böylece din alanında da entelektüeller oluşturulmalı. лама руководствуются лишь этими принципами. Во-вторых, это происходит из-за игнорирования «тафсира» (толкования) Корана и Сунны. Вырвав аяты из контекста, тем самым изменив их суть, они ловят людей на крючок фанатизма. В итоге появляются Хариджиты наших дней, невежество которых используют в своих целях «наставники» террористов. В результате это приводит к тому, что между Исламом и террором проводятся параллели. Перейдем к воздействию ложного толкования, то есть рассмотрим последствия, к которым приводит искажение традиции. Дело в том, что в нашем обществе (особенно среди молодежи) растет интерес к религии. В то же время набирает обороты и религиозный радикализм. В частности это касается таких явлений в Исламе, как появившиеся из-за рубежа ваххабизм, салафиты, Хизб-ут Тахрир, «Призыватели» и др. Эти течения настроены против служения государству и народу, не подчиняются и не признают нормы общества, отвергают традиции почитания национальных ценностей. Есть и другие движения – это люди, называющие себя «зикиритами», «танрыджитами» и поклоняющиеся Эрваху; они считают мусульманами только казахов и ставят во главу угла исключительно их национальные традиции. Опасность, которую несут все эти течения, заключается в том, что их представители отгораживаются от государства и общества и разделяют людей на «своих» и «чужих». В результате политики религиозной умеренности, проводимой в период, когда страна пыталась отстоять свою независимость, такие деструктивные течения с помощью внешних сих проникли в наше общество и пустили в нем корни. Например, салафиты истинными мусульманами считают только себя и обвиняют тех, кто уважает традиции или не совершает молитву, называя их «неверными», «вероотступниками», «муртадами» (отрекшимися 20  ВЕСНА • 40 НОМЕР

uslupla sergilemeleri ve “terör odaklarının onlardaki bu cehaleti su-i istimal etmesidir. İşte bunun neticesinde İslam ile terör aynı çizgide gösterilmektedir. İslam’ı yalan yanlış yorumlamanın gerçekleşme sebeplerine gelince: Toplumumuzda, özellikle gençler arasında dine olan yöneliş artış göstermektedir. Fakat aynı zamanda dini radikalizm de güç kazanmaktadır. Bu, genellikle dışarıdan gelen Vahhabizm ile Selefiye, Hizb-ü Tahrir, Davetçiler gibi akımlarla ilgilidir . Bu akımlar devlete, millete hizmet edilmesini istemezler, toplumdaki kurallara uymazlar ve kabul etmezler, milli değerler sayılan gelenekleri reddederler. Buna karşı oluşan, “ancak Kazak milleti müslümandır” diye onlara ait gelenekleri ön plana çıkartan Zikirciler, Tanrıcılar ile Ervaha tapınanlar diye ayrı eğilimler vardır. Bunların hepsinden gelen tehlike ise, devletten, milleten ayrı kalarak kendilerine benzemeyenleri ötekileştirmeleridir. Bu tahrip edici akımlar, ülkemizin bağımsızlaşma çabaları sırasında, dine dair gelişen itidal siyasetinin neticesinde dış kaynakların etkisiyle topluma nüfuz ettiler ve kök saldılar. Selefiler yalnız kendilerini gerçek Müslüman sayarak geleneklere önem verenleri, ibadet yapmayanları “kafir, küfre düşmüş, murtet” diyerek kendilerince hüküm çıkartırlar. Kuran’ın savaş halleriyle ilgili olan bazı ayetlerini bağlamından kopararak, (belli bağlamlarda geçerli) ayetleri asıl prensipler gibi kabullenerek ve sadece şeyhlerine itaat ederek katı bir gerçekçilik ile fanatizme bağlı kalırlar. Böylece Kuran ile Sünnet’in temel unsurlarından, asıl faziletinden, ruhundan uzaklaşarak tam idrakinden mahrum kalırlar. İnsanlık kültürünün çeşitliliğinin ve toplumdaki çok renkliliğin, insanlığın milletlere ve uluslara ayrılmışlığının temelinde Yaratıcı’nın külli iradesini ve hepsinin bir hikmete binaen gerçekleştiğini anlamazlar. Bu, tehlike teşkil eden bir durum, bunu önlemek gerek. Onun için din eğitimini hukuk çerçevesinde sınırlayarak Din Kültürü derslerini okul ve üniversitelerde çoğaltmak lazım. Aynı zamanda Hanefi mezhebinin doğru anlatılması yoluyla dini faaliyetler yapılmalıdır. Kazakistan Diyanet Başkanlığı topluma zarar verecek dini akımları önlemek için doğru bilgi edinerek insanları bilgilendirmelidir. Hangi akımın nereden geldiğini haber vermelidir. Böylece toplum ak ile karayı ayırt edebilmelidir. Bu çalışmalar hızlı bir şekilde sistematik usulle icraata geçirilmelidirler


DIN VE ŞIDDET от ислама). Вырвав из контекста и тем самым изменив смысл некоторых аятов Корана, повествующих о военных действиях, салафиты принимают их за свои основные принципы, и подчиняясь только своим шейхам, действуют как жесткие материалисты и фанатики. Таким образом, они отдаляются от основных принципов, добродетелей, сути Корана и Сунны, и лишают себя их истинного смысла. Они не понимают, что в основе разделения всех людей на народы и нации, а также многообразия человеческой культуры и общества лежит всеобщая воля Создателя и его мудрость. Такое непонимание – очень опасная ситуация, которую нужно предотвратить. Поэтому необходимо ввести религиозное образование в правовое поле и увеличить количество уроков религиоведения в образовательных учреждениях. В то же время нужно, чтобы религиозная деятельность осуществлялась на основании правильного толкования Ханифитского мазхаба. Во избежание опасных ситуаций Отдел по делам религий в Казахстане должен получать достоверную информацию о деструктивных религиозных движениях и информировать о них общество. Нужно объяснять, откуда появилось то или иное течение, чтобы общество могло отличить белое от черного. Такая работа должна проводиться быстро и носить систематический характер, так как сложившаяся ситуация в первую очередь представляет опасность для молодежи. Большинство молодых людей Казахстана сейчас находятся в духовном поиске. Нужно помочь им найти правильный путь. Поэтому необходимо воспитывать интеллектуалов и в религиозной сфере. Основная цель поддержания Республикой Казахстан отношений с религиозными организациями – единение и духовное развитие общества, а также стабилизация внутренней политики. Государство не является приверженцем какой-либо религии, однако оно нуждается в нравственном и положительном социальном потенциале традиционных религий, которые укоренились на его территории исторически и культурно. Таким образом, оно пытается обеспечить единство общества, не впадая в крайность разделения граждан на верующих и неверующих. В Казахстане у религии и государства есть две точки соприкосновения: совместная работа по мирному универсальному и социальному регулированию, а также обновление культуры.

çünkü özellikle gençlerimiz yanlış yönlendirilmektedir. Kazak gençlerinin çoğunluğu şu anda manevi arayış içindeler. Onlara yöntem göstererek müspet yolu bulmaları için yardımcı olmak lazım. Böylece din alanında da entelektüeller oluşturulmalı. Kazakistan’ın dini organizasyonlarla olan ilişkilerinin temel gayesi, toplumu birleştirmek, manevi boyutuyla geliştirmek ve iç politikayı istikrarlaştırmaktır. Devlet kendini hiçbir dine angaje etmez, fakat tarihsel ve kültürel vizyonunda kök salmış geleneksel dinlerin olumlu ahlaki ve sosyal potansiyeline ihtiyaç duyar. Böylece dindar olanla olmayan ötekileştirmesine düşmeden, toplumu ayrıştırmadan birlik ve beraberliği inşa etmeye çalışır. Kazakistan’da devlet ile dini birleştiren iki ortak nokta vardır: Evrensel ve toplumsal uzlaşma nasihatı ve kültürlerin yenilenmesi.

SAYI: 40 • BAHAR   21

DOSYA


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ

Ислам – религия мира и милосердия Din adına işlenen cinayetlerin vebali

22  ВЕСНА • 40 НОМЕР


DIN VE ŞIDDET М. Фетхуллах Гюлен

С

лово «Ислам» означает «покорность Богу, стремление к спасению и миролюбие». К сожалению, Ислам - религию, в основе которой лежат эти идеи, кое-кто представляет синонимом терроризма. Это великая историческая ошибка, которая является, прежде всего, результатом непонимания сути Ислама и неспособности откликнуться душой на его призыв. Для Ислама человек ценен уже потому, что он человек. Об этом говорится в аяте: «Воистину Мы почтили сынов Адама» (Сура аль-Исра, 17/70). В Священном Коране прямо утверждается, что Ислам приравнивает убийство одного человека к убийству всего человечества, а спасение единственной человеческой жизни - к спасению жизни всех людей (Сура аль-Маида, 5/32). Невозможно представить, чтобы в авраамических религиях Божественного откровения, будь то иудаизм, христианство или мусульманство, допускался бы терроризм, тем более призывы к нему. Для Аллаха жизнь имеет великую ценность. Все живое запрограммировано на продолжение рода, и защита жизни, которую Создатель осуществляет через посланную им религию, для Него необычайно важна. В Исламе нет места жестокости, хушунету (грубости) и фанатизму. Ислам – это религия прощения и сафха - толерантности во всех ее проявлениях. (Термин «сафх» означает толерантность в большей степени, чем слова «простить» и «помиловать». Прощение иногда носит оттенок упрека, устыжения, снисхождения. А «сафх» означает терпимость без тени порицания. В Коране «прощение» и «сафх» упоминаются друг за другом, чтобы подчеркнуть их разное значение: Бакара 2/). Обращаясь к Священному Корану, мы видим, что в его основе - идеи прощения и смирения. В одном из аятов говорится: «Те богобоязненны, кто сдерживают свой гнев и прощают недостатки других. Аллах любит творящих добро» (Ал-и Имран, 2/). Искать Ислам нужно в его истоках, истории и на примере истинных последователей, а не в поступках и поведении тех несчастных, что искажают его смысл. Такие светочи любви и терпимости, как достопочтенный Мев-

DOSYA

M. Fethullah Gülen

İ

slâm kelimesi; ‘teslimiyet, selamete erdirmek ve barış tesis etmek’ manalarına gelir. Ne acıdır ki, temelde bu anlayışa dayanan İslâm dini, bugün, bir kısım çevreler tarafından terörizmle aynı şey gibi gösterilmektedir. Bu, çok büyük bir tarihi hatadır ve her şeyden önce İslâm’ın ruhunu bilememenin ve onu kendi ruhuyla kavrayamamanın neticesidir. Zira, İslâm’a göre insan, insan olduğu için değerlidir. “Doğrusu biz insanoğlunu çok şerefli yarattık.”(İsra sûresi, 17/70) ayeti bunu gösterir. Kur’an-ı Kerim’de de açıkça ifade edildiği üzere; İslam, tek bir insanı öldürmeyi, bütün insanları öldürme, tek bir insanın hayatını kurtarmayı da bütün insanların hayatını kurtarma olarak kabul etmiştir. (Mâide Sûresi, 5/32) Allah’ın gönderdiği semavi dinlerin, ister Yahudilik, ister Hıristiyanlık, isterse İslâm olsun, terörü, bırakın emretmeyi, ona müsaade etmesi bile düşünülemez. Allah nazarında hayat çok değerlidir. Bütün varlık; hayatı netice vermek üzere programlanmıştır ve Yüce Yaratıcı, gönderdiği Din ile, onu korumayı aslî değerlerden biri saymıştır. İslâmiyet’te sertlik, huşûnet ve bağnazlık yoktur. O, her yönüyle bir aff u safh (hoşgörü) dinidir. Kur’an-ı Kerim’e baktığımızda onun daima af ve müsamahayı esas aldığını görürüz. Bu bir ayet-i kerimede şöyle dile getirilir: “O takva sahipleri ki, öfkelerini yutarlar ve insanların kusurlarını affederler. Allah, iyilik edenleri sever.” (Al-i İmran, 2/) Müslümanlığı, onu yanlış temsil eden bir kısım zavallıların tavır ve davranışlarında değil,

НЕВОЗМОЖНО представить, чтобы в авраамических религиях Божественного откровения, будь то иудаизм, христианство или мусульманство, допускался бы терроризм, тем более призывы к нему. Для Аллаха жизнь имеет великую ценность. Все живое запрограммировано на продолжение рода, и защита жизни, которую Создатель осуществляет через посланную им религию, для Него необычайно важна. ALLAH’IN gönderdiği semavi dinlerin, ister Yahudilik, ister Hıristiyanlık, isterse İslâm olsun, terörü, bırakın emretmeyi, ona müsaade etmesi bile düşünülemez. Allah nazarında hayat çok değerlidir. Bütün varlık; hayatı netice vermek üzere programlanmıştır ve Yüce Yaratıcı, gönderdiği Din ile, onu korumayı aslî değerlerden biri saymıştır. SAYI: 40 • BAHAR   23


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ

ляна, Юнус Эмре, Ахмед Ясави, каждый вдох которых на протяжении всей жизни был исполнен кротости, стали настоящим символом такой веры. По выражению Юнуса Эмре, они были «безрукими, когда их ударят, немыми, когда их бранят», и по отношению к оскорбляющим их они вели себя так, «будто бы у них не было сердца, которое могло бы разбиться». На самом деле в основе террора – как в исламском мире, так и у других народов – лежат бедность, необразованность и невежество. С другой стороны, все приписываемые мусульманам террористические акты, были выполнены либо незрелыми душами, 24  ВЕСНА • 40 НОМЕР

kendi kaynaklarında, tarihinde ve hakiki temsilcilerinde aramak gerekir. Hazret-i Mevlana, Yunus Emre, Ahmed Yesevi gibi pek çok sevgi ve hoşgörü sultanı, hayatları boyu hep hoşgörü soluklayarak, birer sevgi ve hoşgörü âbidesi haline gelmişlerdir. Yunus’un tabiri ile dövene elsiz, sövene dilsiz ve incitene de gönülsüz oluvermişlerdir. Aslında, İslâm dünyasında da, başka milletlerde de terörün temelinde fakirlik, cehalet ve eğitimsizlik vardır. Öte yandan bugüne kadar Müslümanlığa maledilen terör olayları, bazen İslam’ı kendi derinliğiyle içine sindirememiş ham ruhların öncülüğüyle, bazen genç hissiyatların aşırı tahrik edilmesiyle, bazen harici


DIN VE ŞIDDET

DOSYA

ТО, что некие люди, внешне похожие на мусульман, минируют транспорт, убивают ни в чем не повинных людей, нападают на храмы, никак нельзя соотнести ни с Кораном, ни с Сунной, ни с Исламом. MÜSLÜMAN görünen bazı kimselerin, bomba yüklü araçlarla masum insanları katletmelerinin, mabedlere saldırmalarının; ne Kur’ân’la, ne Sünnet’le, ne de Müslümanlıkla telif edilmesi mümkün değildir. güçlerin Müslüman isim ve görünümündeki elemanlarıyla, bazen de insani duyguları ve korku hisleri baskı altına alınarak felç edilmiş katiller vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Müslüman görünen bazı kimselerin, bomba yüklü araçlarla masum insanları katletmelerinin, mabedlere saldırmalarının; ne Kur’ân’la, ne Sünnet’le, ne de Müslümanlıkla telif edilmesi mümkün değildir. Ama maalesef günümüzde inanan gönülleri dilhun eden, mahcup duruma düşüren böyle bir tablo vardır. Elbette bu konuda dış mihrakların sinsi ve organize yönlendirmeleri vardır fakat aynı zamanda sorun İslâm’ın yanlış anlaşılması ve yanlış yorumlanmasından da kaynaklanmakta; denilebilir ki bu terör olayları en çok İslam’ı vurmaktadır. Sonuç itibariyle, bu tür zulüm ve cinayetler, Müslümanlığın yüzüne kara çalmaktadır.

Mü’mince mücadele tarzı

не позволившими Исламу со всей его глубиной проникнуть в их сердца, либо чрезмерно импульсивными молодыми людьми. Среди них могли быть и те, кто называют себя мусульманами и выглядят как мусульмане, но являются наемниками внешних сил или безжалостными убийцами, чьи человеческие чувства и страх подавлены психотропными препаратами. То, что некие люди, внешне похожие на мусульман, минируют транспорт, убивают ни в чем не повинных людей, нападают на храмы, никак нельзя соотнести ни с Кораном, ни с Сунной, ни с Исламом. Но эта ситуация, которая до боли ранит сердца верующих и

Bir kısım batılıların; karikatürler, gazeteler ve televizyonlar yoluyla İslâm aleyhine bulundukları durumlarda, hissî hareket ederek aynıyla mukabelede bulunmamalı ve İslam’la telif edilmesi mümkün olmayan davranışlardan uzak durarak, üslub namustur anlayışıyla, saldırıları, dinin temel esaslarına bağlılık içinde bertaraf etmeliyiz. İlk Müslümanların, Mekke’de 13 sene boyunca bir insanın tahammül etmesi mümkün olmayan nice hâdiseye katlandığını biliyoruz. Hz. Peygamber, Kâbe’nin karşısında başını yere koyup secdeye kapandığında, inkâr ve cehalete kilitlenenler, O’nun başına deve işkembesi koymuşlardır (Buhârrî, vudû’ 69). Bu zalimler, kaç defa onu taşa tutmuşlardır. (Buhârî, bed’ül’lhalk 7) Fakat O (s.a.v.) hiçbir zaman “Sizin başınıza da taş yağsın!” dememiştir. Aksine kendisine taş atan, dişini kıran, yanağını yaralayan, başını kanlar içinde bırakan insanlar karşısında bile ellerini kaldırmış ve “Allah’ım, kavmimi hidayet buyur. Çünkü onlar bilmiyorlar!” (AbdüSAYI: 40 • BAHAR   25


ГЛАВНАЯ ТЕМА

РЕЛИГИЯ И НАСИЛИЕ ставит их в положение виноватых, к сожалению, сегодня существует. Здесь несомненно присутствует скрытое влияние организованных внешних сил. Однако от террористических актов, совершаемых в силу непонимания и неправильной интерпретации Ислама, прежде всего страдает сам Ислам, ибо такая жестокость и убийства бросают тень на его репутацию.

Не отвечать гневом на гнев Когда на Западе представляют мусульман чудовищами, оскорбляют Ислам карикатурами, нападают в СМИ, не следует руководствоваться чувствами и отвечать тем же или вести себя неподобающим мусульманину образом. Мы должны победить несправедливые нападки, не отступая от основных принципов нашей религии и продолжая достойно следовать своим путем.

В Исламе террор не может быть средством для достижения цели, и террористов нельзя называть борцами за свободу. Даже если мусульманин станет террористом, это будет означать, что он уже перестал быть мусульманином. TERÖR, herhangi bir İslâmî gayeyi gerçekleştirmede asla vasıta olamaz ve teröriste hürriyet savaşçısı denemez. Müslümanların içinden terörist çıksa bile, böyle bir kişi Müslümanlığa ait vasıflarını kaybetmiş demektir. 26  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Нам известно, что первые мусульмане в течение тринадцати лет в Мекке смиренно переносили многое, что невозможно вынести обычному человеку. Когда Пророк распростерся в земном поклоне перед Каабой, упорствующие в неверии и невежестве бросали на Его голову верблюжьи внутренности. Сколько раз эти жестокие люди кидали в него камни! Но Он (да благословит Его Аллах и приветствует) никогда не говорил: «Пусть дождь из камней падет на ваши головы!». Наоборот, даже перед теми, кто бросал камни, сломал зуб, поранил щеку, разбил до крови голову, Он поднял руки в молитве и воскликнул: «О Аллах, направь мой народ на истинный путь! Ибо они не ведают…». Так он не стал отвечать гневом на гнев своих врагов.

Кто и зачем нас обманывает К сожалению, не все люди, живущие сегодня на исламских территориях, способны здраво мыслить и знакомы со своими религиозными корнями. А те, кто желают управлять общественным мнением в соответствии с собственным сценарием, используют их психическую неуравновешенность в корыстных целях. Они видят наши слабости, порожденные невежеством и нуждой, и, обманув незрелые души или одурманив наркотиками, используют их как пешки в своей игре. Так они обманывают людей.

laziz el-Buhârî, Keşfü’l-esrâr, 1/13) demiş ve kendisine düşmanlık eden insanlara öfkeyle mukabelede bulunmamıştır.

Paranoya ihtiyacı ve aldatılan kitleler Maalesef şurası da bir gerçek ki, bugün, İslâm coğrafyasında cehalet ve fakr u zaruretten kaynaklanan zaaflar vardır. Bu zaafları kullanan, hastalıklı duyguları tetikleyerek kendi çıkarlarına göre dünyada kamuoyu oluşturmak isteyenler, belli senaryolar hazırlamış ve bazı insanları aldatmak, beyin yıkamak yoluyla bu senaryolarda figüran olarak kullanmışlardır. Evet, ihmal edilmiş, cehalete mahkûm bırakılmış nesilleri aldatıp kullanmışlardır.

Terörist asla hürriyet savaşçısı değildir Terör, herhangi bir İslâmî gayeyi gerçekleştirmede asla vasıta olamaz ve teröriste hürriyet savaşçısı denemez. Müslümanların içinden terörist çıksa bile, böyle bir kişi Müslümanlığa ait vasıflarını kaybetmiş demektir. Terörist Müslüman olamayacağı gibi, Müslüman da terörist olamaz. Kaldı ki İslâm, aslında savaşı da hoş görmemiş, bir insanlık realitesi ve beşer tarihinin en göze çarpan bir vakıası olmasına rağmen onu öncelikle savunma maksadına bağlamıştır. Savaşın bile belli kuralları vardır. Efendimiz (s.a.v.) bir orduyu uğurlarken şöyle buyurmuştur: “Dinimiz; kadınlara, çocuklara ve mabedlere sığınmış insanlara ilişilmesini yasaklamıştır.” Dolayısıyla günümüzde din adına işlenen bu cinayetlerle Kur’ân ve Sünnet’in ortaya koyduğu disiplinleri telif etmek mümkün değildir. Başkalarına kendi sistemini dayatma dinin ruhuna zıttır. Topla, tüfekle, şiddet, hiddet ve kaba kuvvetle insanların üzerine gitmenin, kendince savaş ilan ederek gidip bir alış veriş merkezini işgal etmenin, masum insanları rehin almanın Müslümanlıkla telif edilebilir bir yanı yoktur. Kötülüğe aynıyla mukabelede bulunmayı zalimce bir kaide kabul ediyor ve insanca davranmayı her halükârda vahşice davranmaya tercih ediyoruz. Zaten inanan bir gönül, bu tür davranışlara tenezzül edecek kadar aşağılara düşmez/düşemez. Bu açıdan, küçülüp yakınlaşan günümüz dünyasında bize düşen, dini doğru temsil etmek, herkese karşı saygılı olmak ve her anlayışı saygıyla karşılamaktır.


DIN VE ŞIDDET

Террорист не может быть борцом за свободу В Исламе террор не может быть средством для достижения цели, и террористов нельзя называть борцами за свободу. Даже если мусульманин станет террористом, это будет означать, что он уже перестал быть мусульманином. Как террорист не может быть мусульманином, так и мусульманин не может быть террористом. Более того, Ислам, являясь самой естественной для человеческой сущности религией и выдающимся явлением в истории человечества, вовсе не приветствует войну и допускает ее прежде всего как оборону. Существуют определенные правила ведения такой войны. Пророк (да благословит его Аллах и приветствует!), провожая войско, сказал: «Наша религия запрещает воевать с женщинами, детьми и людьми, укрывающимися в храмах». Поэтому подобные убийства,

совершаемые сегодня от имени религии, недопустимо связывать ни с Кораном, ни с правилами, установленными Сунной. Навязывание своей системы взглядов другим противоречит духу религии. Нападение на людей с оружием в руках, принуждение и применение насилия, вторжение террористов в торговые центры и захват невинных людей в заложники – все это не согласуется с Исламом. Мы считаем, что отвечать злом на зло – жестокое правило, и в любой ситуации выступаем не за варварские, а за гуманные действия. Ведь сердце верующего никогда не смирится с жестокостью. Поэтому в мире, который становится все более тесным, нам нужно показывать, что такое истинный Ислам, на собственном примере, с уважением относиться к каждому человеку и его взглядам. SAYI: 40 • BAHAR   27

DOSYA


АКТУАЛЬНО

Олимпийские игры в Сочи Легко ли быть великим государством?

Soçi Olimpiyatları

Büyük devlet olmak kolay mı?

28  ВЕСНА • 40 НОМЕР


GÜNCEL Эрдоган Оздемир

Erdoğan Özdemir

ДОКТОР ПОЛИТИЧЕСКИХ НАУК, РОССИЙСКАЯ АКАДЕМИЯ НАУК

DR., RUSYA BILIMLER AKADEMISI, SIYASAL BILIMLER

С

толицей XXII зимних Олимпийских игр, в которых приняли участие около 6 тысяч спортсменов из 88 стран, стал российский город на берегу Черного моря – Сочи. Олимпиада стартовала 7-го февраля с торжественной церемонии на стадионе «Фишт» и такой же блестящей церемонией завершилась го февраля. Церемония открытия, на которой присутствовали около 40 тысяч зрителей, началась световым лазерным шоу. На ней присутствовали президент России В. В. Путин, председатель КНР Си Цзиньпин, премьер-министр Японии Синдзо Абэ, премьер-министр Италии Энрико Летта, премьер-министр Норвегии Эрна Солберг и премьер-министр Турции Реджеп Эрдоган. Для России было очень важно провести эти Олимпийские игры. Президент Путин го июля го года заявил: «Я с уверенностью могу сказать, что если бы мы не обеспечили целостность нашей страны, не преодолели противостояние на Кавказе лет назад, если бы не изменили экономическое положение, не решили наши социальные проблемы, то не увидели бы никаких Олимпиад». На церемонии закрытия Россия показала шоу, которое оживило известные всему миру фигуры российской истории и культуры: цирк и балет, музыка – Россия приложила массу усилий, чтобы все прошло на высшем уровне. Однако мы понимаем: этим блистательным шоу Россия хотела продемонстрировать, что она считает свою национальную культуру частью мировой, что ее культурное влияние на другие народы велико – и наоборот. Без преувеличения можно сказать, что и Олимпиадой, и грандиозным шоу в Сочи Россия хотела заявить всему миру, что она крепко стоит на ногах, что она сильна и ей по плечу организовать праздник такого масштаба. То, что в подготовке к Олимпиаде были задействованы 7 тысяч человек, приехавших из 83 регионов страны, что на организацию было истрачено 50 миллиардов долларов, подтверждает сказанное. Здесь были потрачены не просто деньги: во всех регионах России, во всех учебных

S

eksen sekiz ülkeden yaklaşık 6 bin sporcunun katıldığı Kış Olimpiyatları’na Rusya’nın Karadeniz kıyı şehri Soçi ev sahipliği yaptı. 7 Şubat’ta Fişt stadyumunda görkemli bir açılışla başlayan olimpiyatlar, 23 Şubat’ta yine görkemli bir kapanışla sona erdi. Kırk bine yakın seyircinin katıldığı açılış töreni, ışık ve lazer gösterileri ile başladı. Törene devlet başkanı Putin’in yanı sıra, Çin devlet başkanı Şi Cinping, Japonya Başbakanı Şinzo Abe, İtalya Başbakanı Enrico Letta, Norveç Başbakanı Erna Solberg ve Başbakan Erdoğan katılırken; Almanya Şansölyesinin, ABD, İngiltere, Hollanda başkanlarının olumsuz cevap vererek katılmamaları dikkat çekti. Kış olimpiyatlarına ev sahipliği yapmak Rusya için önemliydi. Başkan Vladimir Putin, 27 Temmuz tarihinde bu ev sahipliğinin Rusya için önemini şöyle belirtmişti: ‘Artık emin olarak şunu söyleyebilirim ki eğer ülkemizin bütünlüğünü sağlayamasaydık, eğer Kafkasya’nın sene önce Rusya’ya karşı almış olduğu karşıt pozisyonu kıramasaydık, eğer ekonomideki kötüye gidişi değiştiremeseydik, eğer sosyal problemlerimizi çözemeseydik olimpiyatlara ev sahipliği yapamazdık.”

БЕЗ преувеличения можно сказать, что и Олимпиадой, и грандиозным шоу в Сочи Россия хотела заявить всему миру, что она крепко стоит на ногах, что она сильна и ей по плечу организовать праздник такого масштаба. RUSYA bu olimpiyatlarla dünyaya bir nevi gövde gösterisi yapmış ve hala güçlü olduğunu, dünya çapında büyük organizasyonlar yapabileceğini göstermek istemiştir.

Olimpiyatların kapanış töreninde Rusya tarihi ve kültüründen dünyaca tanınmış figürlerin canlandırıldığı bir geçit töreni düzenlendi. Sirk, bale gösterileri ve müzik ziyafetleriyle, organizasyon için en üst düzeyde emek sarfeden

SAYI: 40 • BAHAR   29


актуально

заведениях – от средних школ до университетов – прошла пиар-компания, связанная с Олимпиадой в Сочи. Эту задачу восприняли как общенациональную. И чемпионом Олимпиады стала Россия, получившая 13 золотых, 11 серебряных, и 9 бронзовых наград. Второе место досталось Норвегии, которая выиграла 11 золотых, 5 серебряных и 10 бронзовых медалей. Канада, добившаяся 10 золотых, 10 серебряных и 5 бронзовых медалей, заняла третье место. Россия, став в целом обладателем 33 медалей, побила свой собственный рекорд, установленный на Олимпийских играх го года в норвежском Лиллехаммере. Обсуждая организацию Олимпиады, уместно упомянуть об отношениях между Турцией и Россией в спортивной индустрии. Работа турецких строительных компаний в Сочи получила хорошие отзывы. Президент Путин поблагодарил премьер-министра Эрдогана за успешный вклад турецких строитель-

30  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Rusya’nın, kendi kültürünün dünya kültürü ile özdeşleştiğini, diğer kültürlere etkisini ve onlarla iletişiminin ne kadar güçlü olduğunu göstermek istediğini anlıyoruz. Hatta diyebiliriz ki Rusya bu olimpiyatlarla dünyaya bir nevi gövde gösterisi yapmış ve hala güçlü olduğunu, dünya çapında büyük organizasyonlar yapabileceğini göstermek istemiştir. Olimpiyat organizasyonunda Rusya’nın 83 bölgesinden 7 bin kişinin görev alması, organizasyona 50 milyar dolar harcama yapılması bu düşüncemizi teyid eder mahiyettedir. Bu süreçte şehir havaalanı yenilendi, yeni yollar ve yeni spor tesisleri yapıldı. Sadece para harcanmadı; Rusya’nın tüm bölgelerinde, orta seviyeli okullardan üniversitelere kadar her düzeyde Soçi olimpiyatları tanıtımları yapıldı. Herkes ülkesi adına olimpiyatlara sahip çıkmalı atmosferi oluşturuldu. Buna ülkenin milli davası olarak bakıldı ve sonuçta 13 altın, 11 gümüş ve 9 bronz madalya ile Rusya olimpiyat şampiyonu oldu. İkinci olan Norveç 11 altın, 5 gümüş ve 10 bronz madalyanın sahibi


Güncel ных компаний в подготовку Олимпиады и пожелал успеха турецким спортсменам на этих Играх. Хотя Турция и не стала призером на Зимней Олимпиаде в Сочи, она имеет опыт в организации международных зимних игр. В ом году в городе Эрзерум Турция провела ую Зимнюю Универсиаду. На Олимпиаде в Сочи были спортсмены из нашей страны, представлявшие лыжные виды спорта и фигурное катание. В лыжной гонке Турцию представили Келиме Четинкая, Сабахаттин Оглаго, в горных лыжах – Тугба Коджага, Эмрэ Шимшек, в фигурном катании – Алиса Агафонова и Альпер Учар. Президент Российской Федерации Владимир Путин в ответ на критические комментарии по поводу Олимпиады заявил, что в результате совместной работы с Международным Олимпийским Комитетом недостатки были устранены, и выразил свою благодарность новым председателям Международного Олимпийского Комитета Жаку Рогге и Томасу Баху. Путин подчеркнул, что весь мир увидел новую, готовую к сотрудничеству Россию. Мэр города Сочи Анатолий Пахомов передал олимпийский флаг председателю МОК Томасу Баху. А тот в свою очередь вручил его передал флаг Ли Сок Рэ - мэру города Пхенчхан в Южной Корее, который станет столицей зимних Олимпийских игр в ом году. С 7-го по е марта в Сочи пройдут Паралимпийские Игры. Ну и как, читатель? Легко ли быть великим государством?

olurken, Kanada 10 altın, 10 gümüş ve 5 bronz madalya alarak üçüncü sıraya oturdu. yılında Norveç’in Lillehammer kentinde gerçekleştirilen olimpiyatlarda Rusya 23 toplam madalya ile kırdığı rekoru bu yıl da 33 madalya alarak tekrar kırdı. Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin, Olimpiyat eleştirilerine, Uluslararası Olimpiyat Komitesi ile birlikte çalışıldığını, eksikliklerin birlikte giderildiğini belirterek ve Olimpiyat Komite Başkanları Jacques Rogge ve Thomas Bach’a teşekkür ederek cevap verdi. Başkan Putin ayrıca, bütün dünya yeni ve işbirliğine açık bir Rusya gördü, dedi. Soçi Belediye Başkanı Anatoliy Pahomov, olimpiyat bayrağını Uluslararası Olimpiyat Komitesi Başkanı Tomas Bach’a verdi. Bach, bayrağı Kış Olimpiyatları’na ev sahipliği yapacak olan Güney Kore’nin Pyeongchang şehrinin Belediye Başkanı Lee SeokRae’ye teslim etti. kış olimpiyatları devam edecek ve Mart tarihlerinde Paralimpik Oyunları gerçekleştirilecek. Rusya, Karadeniz kıyı şehri Soçi’de olimpiyatları gurur ve coşkuyla taşıyor. Ne dersiniz, büyük devlet olmak kolay mı?

SAYI: 40 • BAHAR   31


актуально

Великая любовь султана Sultanların

aşkı

32  ВЕСНА • 40 НОМЕР


Güncel

SAYI: 40 • BAHAR   33


Тайная любовная переписка Роксоланы и Сулеймана Великолепного Hürrem ve Muhteşem Süleyman’ın

gizli kalmış aşk mektupları

Любовные стихи Сулеймана к Хюррем Ты та, с кем я, моя любимая, светлая луна, Мой близкий друг, родная, царица всех красавиц, госпожа моя … Ты - рай мой, смысл моей жизни, Райский напиток, Весна, радость моя, смысл моих дней, моя любовь, твой образ вышит в моем сердце, Моя смеющаяся роза, Источник радости, вкус моего напитка, средоточие веселья моего, мой лучезарный свет, мой светоч. Златовласая, гранат мой, апельсин, ты свет моих ночей и свет моих покоев… Ты - мой Стамбул, мой караван, любимая моя, ты достойна всей Анатолии и греческих земель. Ты Бадахшан – источник драгоценного рубина, моя кыпчаг¹, ты мой Багдад, мой Хорасан. Прекрасные волосы, тонкие брови, горящие глаза твои свели меня с ума! Если я умру, то по твоей вине, ведь ты проникла в мою кровь, Спаси меня, о беспощадная красавица, любовь моя. Я славлю тебя у твоих дверей, Будто бы мой извечный долг - восхвалять тебя. Мое сердце переполняет печаль, а глаза – слезы. Я – Мухибби³, любящий, что-то случилось со мной, я словно пьян. Я стал сам не свой. ¹ Кыпчаг – народность, обитавшая в Xl-XV веках в степях от Каспийского до Черного морей, в настоящее время проживает в Египте и Сирии. ² Муххиби-литературный псевдоним султана Сулеймана.

34  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Süleyman’dan Hürrem’e Aşk Şiiri

Birlikte olduğum, sevgilim, parıldayan ayım, Can dostum, en yakınım, güzellerin şahı sultanım… Hayatımın, yaşamımın sebebi cennetim, Kevser şarabım, Baharım, sevincim, günlerimin anlamı, gönlüme nakşolmuş resim gibi sevgilim, Benim gülen gülüm, Sevinç kaynağım, içeceğimdeki lezzet, eğlenceli meclisim, nurlu parlak ışığım, meş’alem. Turuncum, narım, narencim, benim gecelerimin, visal odamın aydınlığı… İstanbul’um, Karaman’ım, Bütün Anadolu ve Rum ülkesindeki diyara bedel sevgilim. Değerli lal madeninin çıktığı yer olan Bedahşan’ım ve Kıpçağım, Bağdad’ım, Horasan’ım. Güzel saçlım, yay kaşlım, gözleri ışıl ışıl fitneler koparan sevgilim, hastayım! Eğer ölürsem benim vebalim senin boynunadır çünkü bana eza ederek kanıma sen girdin, Bana imdad et, ey insafı olmayan güzel sevgilim. Kapında, devamlı olarak seni medhederim, seni överim, Sanki daima seni övmek için görevlendirilmiş gibiyim. Yüreğim gam ile, gözlerim yaşlarla dolu. Ben Muhibbi’yim, sevgi adamıyım, bana bir şeyler oldu, sarhoş gibiyim. Bir hoş hale geldim.


Письмо Хюррем Султан к Султану Сулейману () Из архива Музея дворца Топкапы № E

Hürrem Sultan’dan Kanuni Sultan Süleyman’a mektup () Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi No. E

Послаю Вам платье, на которое упали мои слезы

Gözyaşlarımı döktüğüm elbisemi gönderdim

Мой Султан, мой Падишах,

Sultanım Padişahım,

Свои молитвы я посвящаю Вашему прекрасному лику и очам, один взгляд которых избавляет меня от всех невзгод. Я надеюсь, что Аллах примет молитвы Вашей рабыни, которая каждое мгновение стонет от тоски и сможет обрести покой лишь рядом с Вами. Примите никчемное роптание Вашей беспомощной и несчастной в своих страданиях рабы, которая не находит себе места от боли, причиняемой тоской. Я смогу обрести покой лишь рядом с Вами. Невозможно описать счастье, которое я ощущаю, когда мы вместе. Воспоминания о тех днях и мгновениях, которые я провела рядом с Вами, всегда будут жить в моем бедном сердце. По крайней мере я нахожу некоторое утешение в нашем прошлом и в воспоминаниях. Если веющие ветры донесут Вам мою боль, Вы поймете, что состояние Вашей рабы подобно соловью, грустно и печально поющему свою песнь. Когда я не с Вами, у меня иссякают силы, и я не могу найти утешения. Никто не в силах утолить мою боль. Если бы Вы увидели мое полное печали сердце, которое стонет от боли расставания, Вы бы сразу поняли как я больна и несчастна. Жизнь моя, мой дорогой, мой султан! Единственное чего я прошу у Аллаха – снова воссоединиться с Вами и еще раз взглянуть на Ваш лучезарный лик, лишь только этого жаждет мое сердце. Пусть больше не будет расставаний! Конечно же, я молю Господа, чтобы мой султан, мой шах, которого я люблю душой и сердцем, был счастлив и в этом, и в том мире. Пусть он всегда одерживает победу над своими врагами. Мне хорошо известно, что судьбой было предопределено, чтобы мой султан увидел и полюбил свою рабу, даровал ей счастье и покой. Чтобы утер слезы своей пленницы и подарил ей радость. Благодаря моему султану я нашла истинный путь и обрела веру. Поэтому я стану счастливой только в тот день, когда воссоединюсь с Вами. Я послала Вам платье, на которое упали мои слезы. Носите его ради меня. Мой султан, придворные и Ваши сыновья шлют Вам свое приветствие. Все надеются припасть к вашим ногам. И еще я желаю Вам счастья в обоих мирах, мой султан! Ваша бедная и презренная пленница Хюррем.

Dualarım o güzel yüzünüz ve bir bakışıyla bütün dertlerimi yok eden güzel gözleriniz içindir. Her an hasretinizle inleyen ve ancak size kavuştuğunda huzur bulacak olan bu kulunuzun duaları inşallah kabul buyurulur. Hasret acısıyla kıvranan ve çektiği ıztıraplar yüzünden perişan olan bu çaresiz kulunuzdan, bu değersiz sızlanmaları kabul ediniz. Ben sadece sizin yanınızda huzur bulabiliyorum. Sizin yanınızda olmaktan duyduğum mutluluğu anlatmaya kalemler yetmez. Sizinle birlikte olduğumuz anların hatırası, sizin yanınızda geçirdiğim günlerin anısı bu miskinin gönlünde hep yaşamaktadır. Hiç olmazsa sizinle yaşadıklarımız, sizinle ortak anılarımız sayesinde biraz olsun teselli bulabilmekteyim. Esen rüzgarlar çektiğim acıları size ulaştırsa anlarsınız ki, kulunuzun durumu feryat ve figan eden bülbül gibidir. Sizden ayrı kaldığımda dermanım, takatim kalmıyor. Kimse acılarımı dindiremiyor. Gamla dolu gönlümü görseniz, ayrılık acısıyla inleyen bir ney gibi, hasta ve perişan olduğumu hemen anlarsınız. Ömrüm, azizim, sultanım! Allah’tan tek dileğim ve yüreğimin biricik arzusu, size tekrar kavuşabilmek ve ışık saçan yüzünüze bir defa daha bakabilmektir. Artık bir daha ayrılık olmasın! Rabbimden elbette dilerim ki; benim sultanım, candan ve gönülden sevdiğim şahım, dünyada ve ahirette hep mutlu olsun. Düşmanlarına karşı daima zaferler kazansın. İyi biliyorum ki, benim sultanım bu kulunu, kaderin bir cilvesi ile gördü ve sevdi, bu kuluna mutluluk ve huzur ihsan etti. Bu cariyesinin gözyaşlarını dindirip sevindirdi. Sultanım sayesinde doğru yolu bulup iman ettim. Bu yüzden mutlu olacağım gün sadece size kavuşacağım gündür. Size gözyaşlarımı damlattığım bir elbise gönderdim. Hatırım için giyesiniz. Sultanım saray halkının ve oğullarınızın çok selamları vardır. Herkes ayağınıza yüz sürmeyi murad eder. Bundan başka her iki cihanda mutluluğunuzu dilerim sultanım! Fakir ve hakir cariyeniz Hürrem

SAYI: 40 • BAHAR   35


ЛИЦОМ К ЛИЦУ

МУХТАРБАЙ

ОТЕЛБАЕВ MUHTARBAY

ÖTELBAYEV Секреты математики

раскрываются

Matematiğin sırları bir bir çözülüyor Вопросы задает: Эрдоган Йылдыз

М

ухтарбай Отелбаев – казахский ученый, известный во всем мире. Доктор физико-математических наук, профессор Мухтарбай Отелбаев родился в году в Джамбульской области. Под его руководством выросли 70 докторов и кандидатов наук, не говоря о магистрах. Являясь директором Математического института Евразийского Национального Университета им. Л. Н. Гумилева, Мухтарбай Отелбаев вошел в историю как ученый, решивший шестую из семи самых сложных задач, известную как «уравнения Навье-Стокса». Знаменитый Математический институт Клэя обещает премию размером в 1 миллион долларов за решение каждой из этих семи задач. Решение системы уравнений Навье-Стокса в общем случае дает возможность рассчитывать движение жидкостей и газов, что позволяет предсказывать такие стихийных бедствия как цунами, тайфуны и торнадо.

36  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Röpörtaj: Erdoğan Yıldız

M

uhtarbay Ötelbayev, Kazakistan’ın yetiştirdiği dünyaca tanınmış bir bilim adamı. Kazakistan’ın Jambul Eyaleti’nde yılında dünyaya gelen Prof. Dr. Muhtarbay Ötelbayev yıllar içinde 70 doktora ve sayısını hatırlamadığı kadar çok master öğrencisi yetiştirdi. Aynı zamanda halihazırda Astana’da bulunan L.N Gumilyov - Avrasya Üniversitesi Matematik Enstitüsü Başkanı Ötelbayev, ‘Navier - Stokes denklemleri’ olarak bilinen ve dünyanın çözüm bekleyen en zor 7 sorusundan 6.sını çözerek tarihe geçti. Clay, Matematik Enstitüsü tarafından belirlenen bu 7 denklemin çözümü için soru başına bir milyon dolar ödül vaad ediliyor. Bu Matematik problemlerinin çözümü ile; gaz hareketleri öngörülebiliyor ve bu yolla tornado, tayfun ve tusunami gibi doğal afetlerin nasıl meydana geldiği hesaplanıyor.


YÜZ YÜZE Есть ли у вас собственный метод работы? Какие условия вам нужны для продуктивной деятельности? Мои исследования не требуют какой-либо особой обстановки. И дома, и вне его я не теряю любви к науке и всегда нахожусь в рабочем процессе. Меня постоянно занимают определенные идеи, а когда приходится отвлекаться на другие дела, то буквально возникает сильная головная боль. Если нужно оформить какие-то наброски или поработать над статьей, я без колебаний погружаюсь в эти занятия. Что важно для вас в математике? Математика – это область, которая важна не только для моей собственной жизни, но и для всего человечества. Чтобы подняться на новую ступень понимания, необходимо развивать абстрактное мышление. Утверждая, что дважды два равно четырем, вы уже делаете это. Что подтолкнуло вас к работе в науке? Мои собственные склонности. Я поверил, что буду успешен в ней. И вижу результат своего труда. Очевидно, что не всем дано достичь успеха в математике. Но есть один интересный аспект: математика, по сравнению с другими точными науками, не требует больших финансовых затрат. Если физика и химия нуждаются в лабораториях и определенной технической базе, то математика обходится без этого. Поэтому даже бедные страны имеют возможность заявить о себе в этой области. В ом году вы были награждены Знаком Почета «Золотой Человек»… Да, в ом году я получил государственный Знак Почета «Золотой Человек», в ом году – международную премию, за которую боролись коллеги из Ирана, Турции, Пакистана. В ом году мне вручили государственную премию. Наград много – целый мешок медалей. Оцените, пожалуйста, сегодняшнее положение математической науки в мире. В таких странах как Россия, США, в европейских странах, несмотря на высокий уровень развития технологий, уровень матема-

Size ait bir çalışma metodu var mıdır? Verimli çalışmalar yapabilmek için hangi ortamları ve zamanı tercih edersiniz? Yaptığım çalışmalar belli bir ortama veya duruma bağlı değil, İster ev ortamında, ister dışarıda, hiçbir an ilme olan aşkımı yitirmedim. Her zaman çalışma sürecindeyim. Kafama takılan düşüncelerin peşinde gezinirim. Farklı işlerle meşgul olduğum zamanlarda bile beyin sancısı çekerim dersem mübalağa etmiş olmam. Dolayısıyla çalışmalarımı sürdürmek için şuyum olsun, buyum olsun, diye şart koşmam. Kayıt edilmesi gerek şeyler varsa veya bir yazı üzerinde çalışma yapılması gerekiyorsa, tereddütsüz üzerine yoğunlaşarak vakit sarf ederim. Genel anlamda matematik dalının sizin için önemi nedir? Matematik, sadece benim özel hayatım için değil, tüm insanlık için önemli bir bilim dalıdır. Daha bilinçli olması için İnsanoğlunun soyut düşüncede gelişmesi önemlidir. İki çarpı ikinin dörde eşit olduğunu soyut düşünce açısından değerlendirmeye tabi tutsanız, beyninizin gelişmekte olduğunu göstermiş olursunuz. Sizi bu alanda çalışmaya sevk eden şey nedir? Bu alan kendi tercihim. Bu alanda başarılı olabileceğime inandım. İşte şahit olduğunuz gibi çalışmalarımın neticesini görmekteyim. Matematikte başarılı olmak sizce nedir? Matematik alanında başarılı olmanın herkese nasip olmadığı belli. Fakat enteresan yanı şudur, gelişmek veya geliştirmek isteyenler için diğer sayısal bilim dallarına göre pek masraflı değildir. Mesela, bir kimya için, fizik için laboratuvarlar kurulmalı; çeşitli altyapılar oluşturulmalıdır fakat matematik için böyle bir masrafa gerek yoktur, dolayısıyla fakir ülkeler de bu dalda kendilerini rahatlıkla ispat edebilirler. yılında “Altın Adam” Devlet Nişanı verildi size Evet, “Altın Adam” Devlet Nişanı’na yılında sahip oldum. yılında İran, Türkiye, Pakistan gibi ülkelerin katıldığı zirvede yine ödül aldım. Sonra yılında Devlet Ödülü takdim edildi. Ödüller çok. Çanta dolusu madalya var.

МАТЕМАТИКА – это область, которая важна не только для моей собственной жизни, но и для всего человечества. Чтобы подняться на новую ступень понимания, необходимо развивать абстрактное мышление. MATEMATIK, sadece benim özel hayatım için değil, tüm insanlık için önemli bir bilim dalıdır. Daha bilinçli olması için İnsanoğlunun soyut düşüncede gelişmesi önemlidir. SAYI: 40 • BAHAR   37


лицом к лицу тики заметно падает. А в Азербайджане, Турции – наоборот, растет. Дело в том, что западные страны стали слишком богатыми, население их становится все ленивей. Например, в Америке сегодня активно работают математики из Пакистана, Китая, Вьетнама. Похожая ситуация и в Европе. Взгляните на наш регион – мы справляемся своими силами. Хотя нам и не платят таких больших денег, как на Западе, мы все равно «держим планку». В Казахстане, например, высокий уровень развития математической науки. Кто-то еще из казахских математиков получил мировое признание? Я знаю более десяти таких ученых. В мире математики хорошо известен профессор Аскар Джумадилов. Этот молодой математик – лауреат премии Мура. Все знакомы с результатами работ Уалбая Умирбаева, Тынысбека Кальменова, Ерлана Нурсултанова – эти казахские ученые также известны во всем мире. Конечно, Запад особым образом воспринимает и Казахстан, и другие тюркские страны. Поэтому, когда у нас открывают что-то новое, там и удивляются, и завидуют. Какие ведущие математики повлияли на вас как на ученого? Сильнее всего повлияли мои московские преподаватели: Борис Левитан, Петр Лизоркин, Виктор Садовничий. А также азербайджанец Мираббас Гасимов, узбеки Шав-

38  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Bugün dünya çapında matematiğin seviyesini değerlendirir misiniz? Avrupa, Rusya, Amerika gibi ülkelerde her ne kadar teknoloji gelişiyor olsa da, matematiğin seviyesi ciddi manada düşüyor. Fakat Azerbaycan, Türkiye gibi ülkelerde tam tersine yükseliyor. Bu düşüşün sebeplerini açabilir misiniz? Çünkü batılı ülkeler zengileşti. Genelde zenginleşen ülkelerin halkı daha tembel olur diye düşünüyorum. Mesela, Amerika’ya bakalım. Pakistanlı, Çinli, Vietnamlı vs. matematikçiler var. Avrupa da hemen hemen aynı. Bizim coğrafyaya bir göz atın. Biz kendi gücümüzle yapıyoruz ne yapıyorsak. Batı’da ödenen büyük paralar bize ödenmiyor, fakat ona rağmen seviyemiz yüksek. Sadece Kazakistan’ı ele alın. Matematiğin seviyesinin ne kadar yüksek olduğu görülecektir. Dünyaca tanılan başka Kazak matematikçileri var mı? Benim bildiğim 10’dan fazla matematikçi var. Prof. Dr. Askar Cumadilov’u dünya matematikçileri çok iyi bilir. Genç bir matematikçi ve ‘The Moore Ödülü’nün sahibi. Dr. Ualbay Ömırbayev’i herkes tanır. Yine Prof. Dr. Tınısbek Kalmenov, Dr. Yerlan Nursultanov gibi matematikçilerimiz dünyaca ünlüdürler. Tabi ki Batı’nın Türki milletlere, Kazakistan’a bakışı farklıdır. Dolayısıyla yenilikler keşfettiğimiz zaman onlar hem şaşkına dönüyorlar hem de imreniyorlar. Sizi etkileyen matematikçiler oldu mu? Beni en çok etkileyen Moskova’daki öğretmenlerim oldu. Mesela, Boris Levitan, Petro Lizorkin, Victor Sadovnichiy, Azeri Mirabbas Gasımov, Özbek Şavkat Alimov, Taşmuhamed Sarımsakov, bizim (Kazak) Asan Taymanov gibi dünyaca meşhur matematikçilerden etkilendim. Yine şu anda birlikte çalıştığımız Rıskul Oynarov ile Askar Cumadildayev etkileyici bilim adamlarıdırlar. Kainatın yaratılışında matematiğin yeri nedir? Basitçe cevap verecek olursak, tüm ilim dalları anlaşılamayanı açıklamak için vardırlar. Tabii ki ilmi anlamak için dili bilmek gerekir. Bence tüm ilimlerin başında ancak “dil” vardır ve herşey kendi dilinde konuşur. İşte dilden sonra gelen en önemli bilim dalı, matematiktir. Çün-


yüz yüze кат Алимов, Ташмухамед Саримсаков, казахский ученый Асан Тайманов. И коллеги, с которыми я работаю: Рыскул Ойнаров и Аскар Джумадилдаев. Какое отношение имеет математика к описанию Вселенной? Все науки существуют для того, чтобы объяснять непонятное. Очевидно: для того, чтобы изучать науку, необходимо овладеть ее языком. Я думаю, что в любой науке главенствует ее язык, и все науки говорят на своих языках. А над всеми ними возвышается математика. Ведь если не уметь считать, не уметь моделировать, то понять жизнь будет невозможно. Поэтому роль математики в описании Вселенной чрезвычайно велика. Что вы можете сказать о средневековых мусульманских математиках? В средние века математиками с мировыми именами в основном были мусульмане. Всем известно, что такие математики, как Аль-Фараби, Аль-Харезми, Насыруддин Туси были представителями тюркского мира. Выходцы из него становились учеными, странствуя в поисках знаний в разных землях. Они получали прекрасное образование в Багдаде и Самарканде. Действительно, в то время они многое сделали для мира и человечества. Растет ли новое поколение математиков?

kü hesaplamayı bilmezsek, yorum yapmayı bilmezsek, hayat yaşanmaz hale gelir. Dolayısıyla kainatın yaratılışında matematiğin yeri çok önemlidir. Orta Çağ’da yaşamış Müslüman matematikçilerle ilgili görüşünüz nedir? Genelde Orta Çağ’ın dünyaca ünlü matematikçileri Müslümandı. El-Farabi, El-Harezmi, Nasıruddin Tusi gibi sayısı çok olan matematikçilerin çoğunluğunun Türk Dünyası’ndan neşet ettiklerini herkes bilir. Çünkü Türk Dünyası’ndan çıkan alimler, ilmin peşinde değişik topraklara hicret ederek ilim sahibi olmuşlar. Bağdat’da, Semerkand’da eğitim almışlar. Hakikaten o zamanlar, dünyanın yapısına etki eden, toplumlara yön veren alimlerdi. Yeni nesil matematikçiler yetişiyor mu?

Иногда я посещаю начальные школы. В одном классе я как-то встретил несколько учеников – человек пять, которые любят и понимают математику. Что касается старшеклассников, то у них особого интереса нет. Это происходит потому, что учителя не владеют результативными методиками обучения.

Bazen ilkokulları ziyaret ederim. Bir sınıf içinden matematiği seven ve anlayan öğrenciye rastlamışımdır. Fakat lise öğrencilerine gelince pek ilgileri yoktur. Çünkü öğretmenler verimli ders verme metodolojisine sahip değiller.

Вы нашли решение шестой из семи самых сложных задач, известных как «проблемы тысячелетия». Что будете делать, получив премию?

“Millenyum Denklemleri” olarak bilinen dünyanın en zor 7 denkleminden altıncısını çözdünüz. Ödülü kazanırsanız, ne yapacaksınız?

Даст Бог, получу. Я мечтаю о создании музея. Если Музей Улем откроется, передам деньги ему. Например, если он будет открыт в городе Туркестане, где находится мавзолей Ходжи Ахмеда Яссави, то я готов вручить ему эти деньги. Потому что я убежден: если этот проект осуществится, наша родина даст миру множество ученых.

İnşaallah, ödülü alırım diye düşünüyorum. Hayalimde bir müze çalışması var. Eğer Ulemalar Müzesi açılırsa, ona vakfetmeyi düşünüyorum. Mesela, Hoca Ahmet Yesevi Hazretlerinin bulunduğu Türkistan kentinde yapılırsa, vermeye hazırım. Çünkü bu proje gerçekleşirse, özellikle bizim dünyamızdan birçok ulemanın neşet etmesine vesile olur, diye düşünüyorum.

Я думаю, что в любой науке главенствует ее язык, и все науки говорят на своих языках. А над всеми ними возвышается математика. Ведь если не уметь считать, не уметь моделировать, то понять жизнь будет невозможно. DILDEN sonra gelen en önemli bilim dalı, matematiktir. Çünkü hesaplamayı bilmezsek, yorum yapmayı bilmezsek, hayat yaşanmaz hale gelir. SAYI: 40 • BAHAR   39


ФИЛОСОФИЯ

Сезоны души в древней китайской философии Antik Çin felsefesinde

ruhun dört iklimi Ванг Бо

Wang Bo

ЗАВЕДУЮЩИЙ КАФЕДРОЙ ФИЛОСОФИИ ПЕКИНСКОГО УНИВЕРСИТЕТА

PEKIN ÜNIVERSITESI FELSEFE BÖLÜM BAŞKANI

Ч

еловечество было свидетелем жизни великих людей как на Востоке, так и на Западе. Они оказали значительное влияние на формирование и изменение нашего мира. В этой статье мы расскажем о таких людях, а в качестве примера приведем китайских философов. Мы попытаемся объяснить, как они видели наш мир, человеческую душу и жизнь, а также понять, чем мы им обязаны.

40  ВЕСНА • 40 НОМЕР

İ

nsanlık hem Doğu’da hem Batı’da büyük ruhlara şahit olmuştur. Dünyamızı büyük ölçüde o ruhlar oluşturmuş ve değiştirmişlerdir. Burada o büyük ruhlardan bahsedeceğim ama alanım gereği örneklerim Çinli filozoflar olacak. Onların bu dünyayı, sahip olduğumuz canımızı ve hayatımızı nasıl yorumladıklarını, geçmişte bizlere neler verdiklerini anlatmaya çalışacağım. Araştırmamız Çin kültürü ile alakalı, fakat bu


FELSEFE Наше исследование касается китайской культуры, но это не значит, что оно не затрагивает другие культуры. На самом деле то, что мы называем жизнью и существованием – одно и то же: и то, и другое не принадлежит какому-либо одному народу или государству. Тема моего исследования – Душа. Определение души, которое дает философия, верно лишь отчасти. Я не утверждаю, что мое определение подойдет всем, но если говорить простым и понятным языком, то философия – это наука о душе. А сезоны – это весна, лето, осень и зима (что знают все, проживающие в умеренном климате). Четыре времени года задают ритм мира и ритм жизни. Каждая пора привлекательна по-своему и имеет свое предназначение. На примере сезонов я попытаюсь объяснить такие разные и не похожие друг на друга элементы древней китайской философии, как конфуцианство, моизм, даосизм и легизм.

Весна души: Конфуцианство Если вы живете там, где есть полноценные четыре сезона, то вам известно: весна приносит тепло и дает жизнь. Исследуя все аспекты и тенденции конфуцианства (от произведений до жизни его представителей), мы убедимся, что оно символизирует весну. Самым главным в конфуцианстве является символ «рен» (ихсан – искреннее служение, помощь, человечность), который можно объяснить через другой иероглиф – «аи»,

SAYI: 40 • BAHAR   41


философия onun başka kültürler tarafından paylaşılmadığı manasına gelmez. Aslında can ve hayat dediğimiz aynı şeydir; onlar sınır tanımazlar, ırk veya devlet sınırlarını aşmışlardır. Benim alanım Ruh… Felsefenin yaptığı tanım, onun sadece bir kısmını oluşturmaktadır. Herkesi tatmin edebilecek bir tarif verebileceğimi iddia etmiyorum, fakat basit ve direk olarak söylemek gerekirse, felsefe, ruh hakkındaki bilim dalıdır. Dört mevsim ise ilkbahar, yaz, sonbahar, kıştır. Ilıman iklimde yaşayan bütün insanların bildiği ve tecrübe ettiği gerçektir bu. Bunlar dünyanın ve hayatın ritmidir. Her iklim kendi özellikleri ile insanların dikkatini celbeder ve farklı manalar yüklenir. Ben burada iklimleri bir araç olarak kullanacak, Antik Çin felsefesinde değişik ve birbirinden farklı olan Konfüçyanizm, Mohizm, Taoizm ve Legalizmi anlatmaya çalışacağım.

Ruhun baharı: Konfüçyanizm Dört iklimin tamamen hissedildiği bir yerde yaşıyorsak baharın bize hissettirdikleri; ılıklık ve hayat emareleridir. Tüm yönleri veya eğilimleri ile incelediğimizde, gerek eserleri gerekse de temsilcilerinin hayatları ile Konfüçyanizmin bahara ait olduğunu görürüz. Ana noktasını ‘ren’ (yardım, insancıllık) oluşturur. Eğer başka bir karakter ile ‘ren’ı açıklamaya kalksaydık bu sevgi, aşk manasına gelen ‘ai’ olurdu. Konfüçyüs, öğrencilerinin sorularını cevaplarken, ‘ihsan sahibi insanı sever’ diye meşhur bir cevap vermiştir. Bu anlamlandırmadan yola çıkarak Konfüçyüsçü felsefenin bir ‘sevgi felsefesi’ olduğunu söyleyebiliriz. Peki, sevgi nedir? Konfüçyanizmin sevgiye bakışını 3 açıdan inceleyebiliriz. Öncelikle bu akıma göre sevginin nasıl bir temeli olduğunu anlamalıyız. Sevgi beden ve ruhun kökü olarak görülmektedir. Guo Dianchu; sevginin, bedende doğduğunu söyler. Bu şarttan yola çıkarak sevginin insana ihsan edilmiş bir şey olduğunu söyleyebiliriz. Hatta diyebiliriz ki, insan sevgiden dolayı insandır. Böyle bir anlayışa göre sevgi insanın özüdür. İşte bundan dolayı Mencius, ‘başkalarına karşı bir iyi duygu beslemeyen insan değildir,’ demiştir. İkinci olarak sevgi, insandan dış çevreye doğrudur, yani insanın diğer insanlara veya dünyaya karşı gösterdiği tavırdır. Başka şekilde ifade edecek olursak, sevgi insanın kendisi42  ВЕСНА • 40 НОМЕР


Felsefe

означающий любовь. Отвечая на вопросы учеников, Конфуций произнес знаменитую фразу: «Искренний человек любит других людей». Основываясь на этом, можно сказать, что философия конфуцианства – это философия любви. Но что такое любовь? С точки зрения конфуцианства можно рассмотреть три подхода к любви. Во-первых, следует понять, что является основой любви. Согласно этому учению любовь рассматривается как корень души и тела. По словам Гуо Дяньчу, любовь рождается из плоти, то есть можно утверждать, что любовь - дар людям. Даже можно сказать, что человек является человеком благодаря любви. В соответствии с таким пониманием любовь – это человеческая сущность. Вот поэтому Мэн-цзы говорил: «Тот, кто не питает хороших чувств к другим, не человек». Во-вторых, любовь направлена от человека вовне, то есть она проявляет отношение человека к другим людям и к миру в целом. Другими словами, любовь не направлена на того, кто ее испытывает, человек не может питать любовь к самому себе. Это пояснение к выражению «Искренний человек любит людей». Согласно конфуцианству, человек – существо социальное, неспособное существовать отдельно от общества. Таким образом, люди должны уметь ладить с другими людь-

ПО словам Гуо Дяньчу, любовь рождается из плоти, то есть можно утверждать, что любовь - дар людям. Даже можно сказать, что человек является человеком благодаря любви. В соответствии с таким пониманием любовь – это человеческая сущность. GUO Dianchu; sevginin, bedende doğduğunu söyler. Bu şarttan yola çıkarak sevginin insana ihsan edilmiş bir şey olduğunu söyleyebiliriz. Hatta diyebiliriz ki, insan sevgiden dolayı insandır. Böyle bir anlayışa göre sevgi insanın özüdür. ne doğru değildir, insan kendi kendine bir sevgi içinde bulunamaz. Bu ‘ihsan sahibi insanı sever’ sözünün anlatmak istediğidir. Konfüçyanist akım insanı bir sosyal varlık olarak kabul eder, toplumdan ayrı yanlız bir yaşam şeklini kabul etmez. Bundan dolayı insan, diğer insanlar ile olan ilişkilerine çözüm getirmek zorundadır. Sadece ‘ben’ değil, her ne kadar başka isimleri, kimlikleri olsa bile diğerleri de insandır. İşte böyle bir anlayış ihsandır, sevgidir. Ve ancak buna göre hareket edildiğinde ‘insan sevilir’. Üçüncü olarak sevgide, insanın kendisi, diğer insanlar ve dünya bir bütün haline gelir. ‘Ren’ karakterinde (bu karakterde , insan ve iki rakamının karakteri birleşmiştir) iki insanın bir arada resmedilmesinin anlamı, baba-oğul, hükümdar-tebaa, karı-kocanın beraberliğidir. SAYI: 40 • BAHAR   43


философия Bu ikililerin bütünlüğünden, her şeyin, bir bütün olduğuna ulaşılır. Böyle bir bakış ile Konfüçyanistlerin dünyaya olan tavırları net ve açıktır: Sevgi, dünyayı bir bütün haline getirmektedir, dolayısı ile her bireyin hayatının anlamı kendisi ve bütün arasındaki ilişkilerdedir.

Ruhun yazı: Mohizm

ми. Нужно помнить не только о своем «я», но также и о том, что, хотя у каждого есть свое имя и характер, все мы – люди. Вот что значит искренность, вот что значит любовь. И лишь тогда человек является любящим, когда он поступает в соответствии с этими принципами.

ФИЛОСОФ – идущий путник, для которого размышление гораздо важнее готового ответа. Теплота конфуцианства, зной моизма, прохлада даосизма, леденящий холод легизма наряду с описанием духа и мировоззрения китайца говорит и о содержании его жизни и бытия. 44  ВЕСНА • 40 НОМЕР

В-третьих, в любви соединяются воедино сам человек, другие люди и весь мир. Иероглиф «рен» означает соединение двух людей, единство отца и сына, правителя и народа, мужа и жены. Единение распространяется на все, то есть все является одним целым. Отношение конфуцианства к миру четкое и ясное: любовь объединяет весь мир, поэтому смысл жизни каждого человека - в отношениях с другими людьми.

Лето души: Моизм При слове «лето» мы вспоминаем палящий зной, иногда проливной дождь и сильные грозы. По мере того, как все вокруг созревает, лето становится гораздо насыщенней весны. Это состояние соответствует моизму. Основатель учения Мо-цзы не был удовлетворен идеями конфуцианства и избрал идеалистический путь, развивающий концепцию любви. Согласно моизму, других людей нужно любить, словно себя самого, а другие страны так, будто это твоя страна. Согласно философии конфуцианства для любви нужно на-

Yaz mevsiminin akla getirdiği kavurucu sıcak, bazen sağanak yağmur ve sert fırtınalardır. Herşeyin daha da olgunlaşması ile yaz sanki bahardan çok daha kalabalık gözükmektedir. Bu tam da Mohizme uymaktadır. Akımın kurucusu Mo zi; Konfüçyanistlerin fikirleri ile tatmin olmamış, sevgiyi daha da ileriye götüren idealist bir yol seçmiştir. Başkalarını kendisi gibi, başka ülkeleri kendi ülkesi imiş gibi görmekten bahsetmiştir. Yani Konfüçyanistler en azından kan bağlarına bağlı bir sevgiden bahsederken Mohizm bunu da yıkmaya çalışmıştır. Bu bakımdan gerçek hayatın bir meydan okuması ile karşı karşıyadır.

Ruhun sonbaharı: Taoizm Sonbahar bir ikilem mevsimidir. Kazanma ve kaybetme, başarı ve çaresizlik iç içedir, ayrılamazlar. Rüzgârla beraber yaprakların düşüşü insanda kelimeler ile tarif edilemeyecek bir hüzün hâsıl eder. Bu dönemin şairleri, gençlikte, hüzün denen şeyin tadının bilinmediğinden, onun yaşlılıkta anlaşıldığından bahsederler. Onlar için sonbahar ‘olgun’ bir iklimdir. Başarı veya başarısızlıktan gelen tecrübeler insanın ruhunu uyararak olgunlaştırır, heyecanlar biter ve soğukkanlılık kalır. Olgunluk demek büyüme zamanlarının muhasebesini yapmak demektir. Bu akımın temsilcileri olan Laozi ve Zhuangzi ile Konfüyüsçü akımın temsilcisi Konfüçyüs arasındaki diyalog hiç bitmemiştir. Taoizmde sevgi, aşk bir ateştir. Bize sıcaklık verebildiği gibi zarar da verebilir.

Ruhun kışı: Legalizm İlkbahardaki doğuşu, yazdaki büyümeyi ve bahardaki olgunlaşmayı kışın dondurucu soğuğu takip etmektedir. Legalizmin en önemli temsilcisi olan Han Fei; ‘savaşan hanedanlıklar’ döneminin sonlarında yaşamış, insanın şer olarak doğduğu düşüncesini savunmuştur. Ona


Felsefe личие кровных уз, а моизм идет дальше, пытаясь разрушить это условие. И здесь реальная жизнь бросает вызов моизму.

Осень души: Даосизм Осень – двойственное время года. Победа и поражение, успех и отчаяние тесно связаны друг с другом и неразделимы. Облетающие листья вызывают у людей печаль, невыразимую словами. Поэты этого периода говорят: печаль неизвестна молодости, но знакома старости. Они считают осень сезоном зрелости. Опыт, полученный через успех или неудачи, закаляет дух, поэтому волнение исчезает, остается хладнокровие. Зрелость – это время, когда надо предвидеть итоги периода роста. Диалог представителей этого учения Лао-цзы и Чжуан-цзы с Конфуцием никогда не заканчивался. В даосизме любовь - это огонь, который может как согреть, так и обжечь.

göre problemlerin çözümü sevgide değil, çıkardadır. İnsanlar arasındaki ilişkiler sevgiye değil çıkara dayanmaktadır. Hatta daha da ileri giderek Konfüçyanist akımda baba-oğul arasındaki sevgi tezine karşı çıkmış, erkek ve kız evlatlara olan farklı tavırlardan yola çıkarak orada da çıkardan bahsetmiştir.

Sonsöz Kısacası filozof devamlı yürüyen bir yolcudur, onun için hazır bir cevaptansa düşünmek daha önemlidir. Konfüçyanizmin sıcaklığı, Mohizmin yakıcılığı, Taoizmin soğukkanlılığı, Legalizmin soğuk donduruculuğu; Çin insanının ruha ve dünyaya bakış açılarını anlatmakta, can ve hayatın içeriğini açıklamaktadır. Sevginin yanında çıkarın da hayatımızda bir etkisi olduğu muhakkak. Fakat dostluk, aşk, fedakârlık gibi gerçekler de bizi duygulandıran şeylerdir. Bunları unutmak da Han Fei gibi klasik Legalistlerin acıklı kaderlerine denktir.

FİLOZOF devamlı yürüyen bir yolcudur, onun için hazır bir cevaptansa düşünmek daha önemlidir. Konfüçyanizmin sıcaklığı, Mohizmin yakıcılığı, Taoizmin soğukkanlılığı, Legalizmin soğuk donduruculuğu; Çin insanının ruha ve dünyaya bakış açılarını anlatmakta, can ve hayatın içeriğini açıklamaktadır.

Зима души: Легизм Вслед за весенним рождением жизни, летним ростом и осенней зрелостью приходит леденящий холод зимы. Самый известный представитель легизма Хань Фэй жил в эпоху «воюющих царств» и утверждал, что человек рождается злым. Согласно ему, решением всех проблем является не любовь, а выгода. Межличностные отношения основаны не на любви, а на корыстных интересах. Продвинувшись еще дальше, он выступил против тезиса конфуцианства о любви между отцом и сыном, и, основываясь на разном отношении к дочерям и сыновьям, он и это объяснял выгодой.

Заключение Философ – идущий путник, для которого размышление гораздо важнее готового ответа. Теплота конфуцианства, зной моизма, прохлада даосизма, леденящий холод легизма наряду с описанием духа и мировоззрения китайца говорит и о содержании его жизни и бытия. Нет никаких сомнений, что так же как на нашу жизнь влияет любовь, влияют на нее и соображения выгоды. Но дружба, любовь, самопожертвование - это то, что пробуждает в нас чувства. Забыть о них – значит разделить печальную судьбу таких классических легистов, как Хань Фэй.

SAYI: 40 • BAHAR   45


ОБРАЗОВАНИЕ

Зачем нужны частные школы? Eğitimde özel teşebbüs

niçin gerekli? Мустафа Бахар

ДОЦЕНТ, Д-Р, РУКОВОДИТЕЛЬ КАФЕДРЫ ИЗМЕРЕНИЙ И ОЦЕНКИ, УНИВЕРСИТЕТА ФАТИХ

Н

а полемику, которая ведется о частных и государственных школах, оказывают влияние разные элементы общества – от властей всех уровней до обычных граждан. В этих спорах обсуждается функциональность и эффективность образовательных учреждений. Существование частных школ – важное условие контроля за качеством системы образования. В случае с частными школами можно говорить об экономической ответственности как о важной составляющей сферы образовательных услуг. Функционирование частных школ в некотором роде подобно бизнес-процессам и демонстрирует надежность, хорошие результаты и конкурентоспособность. Ведь в частном секторе существует правило: неудачники проигрывают. А в государственных школах преподавательский состав подобной ответственностью не отличается.

46  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Mustafa Bahar YRD. DOÇ. DR., ÖLÇME VE DEĞERLENDIRME ANABILIM DALI BAŞKANI, FATIH ÜNIVERSITESI

Ö

zel okul, devlet okulu tartışmaları ülkelerdeki otoritenin merkeziliğinden ülke nüfusuna ve sosyo-ekonomik düzeylerin yapılanmasına kadar farklı unsurlardan etkilenir. Buna bağlı olarak da işlevsellikleri ve verimlilikleri ile ilgili tartışmalar değişmektedir. Bugünkü tecrübemize göre performans kalitesinin kontrolü için özel okulların varlığı önemli görünmektedir. Eğitimde önemli bir kavram olan hesap verebilirlik (accountability) özel okullarda mümkün olmaktadır. Belli ölçüde ticari bir kuruma benzer şekilde işleyişinin olması özel okulları zarar etmeyen, sağlıklı işleyen, başarının takip edilmesinin zorunlu olduğu kurumlar yapmaktadır. Nitekim özel teşebbüste başarısız olan kaybeder Hâlbuki devlet okullarında eğitim kadroları bu konuda yeterli sorumluluğa sahip değildirler. Özel okullar saygınlık veya soylulukla ilgili nedenlerle değil eğitiminin niteliği nedeniyle tercih edilmelidir/edilmektedir. Çok iyi olanaklara sahip olan öğrencilerin dışında (özel ders vb.) kalanlar için özel okulda eğitim alma getirisi yüksek bir seçenektir. Çocuğa evde küçük bir destek vermekle özel okula gerek kalmayacağı


EĞITIM

Частные школы родители выбирают не изза высокого статуса или престижа, а потому, что они дают качественное образование. Получение образования в частных школах – хорошая альтернатива для тех учеников, у семей которых нет возможности нанять репетиторов. Некоторые считают, что необходимость в частных школах отпадет, если родители будут сами помогать ребенку дома – но начав заниматься, они будут вынуждены делать это постоянно, что особенно трудно, если оба родителя работают. Частные школы служат своеобразным критерием оценки эффективности государственных школ, так как помогают последним оценить свою работу, проверить качество образования в сравнении. Подтверждением качественного образования частных школ Турции служат награды, получаемые их учениками на международных олимпиадах. Такие успехи свидетельствуют об эффективности обучения в частных школах и поднимают планку достигнутых результатов. Например, проходной балл в государственных естественно-научных лицеях выше, чем в частных, но, несмотря на это, ученикам государственных учебных учреждений не удается достигнуть результатов, которых добиваются ученики частных школ. Пока будет продолжаться контроль качества образования в

varsayımı, sonunda velilerin düzenli olarak her zaman yardım yapmalarını zorunlu kılmaktadır. Özellikle babanın ve annenin çalıştığı durumlarda bu imkânsızdır. Özel okullar ayrıca devlet okullarının kendilerini test etmelerine, kalitelerini kontrol etmelerine, mihenk taşı işlevi görerek kıyas yapmalarına katkı sağlamaktadır. Türkiye’deki özel okulların uluslararası olimpiyatlarda aldıkları dereceler ortadadır. Bu başarılar özel okulların kendilerini ispatlamalarına, başarı çıtasını yukarı çıkarmaya katkı sağlamaktadır. Örneğin devlet fen liseleri, öğrenci alımında özel fen liselerine göre daha yüksek puanla öğrenci aldığı halde özellerle aynı başarıyı gösterememektedir. Kalite denetimi sürdükçe özel okullar, eğitim sistemine çok yardımcı olacaktır. Nitekim özel okulların yaygınlaşması ile birlikte Türkiye’nin uluslararası bilim olimpiyatlarında aldığı derecelerde de çok belirgin artış olmuştur. Özel okullara karşı çıkılmasındaki bir neden eşitsizlik getirdiği varsayımıdır. Ancak, her şeyden önce, öğrencileri başarısızlıkta eşitlemek kabul edilebilir bir şey değildir ve dahası insanların kazanılmış hakları ellerinden alınamaz. Bu durumda daha iyi bir seçenek; dezavantajlı öğrencilere ayrılacak kontenjanla eşitliğe katkı sağlamak olacaktır.

ЧАСТНЫЕ школы служат своеобразным критерием оценки эффективности государственных школ, так как помогают последним оценить свою работу, проверить качество образования в сравнении. ÖZEL okullar ayrıca devlet okullarının kendilerini test etmelerine, kalitelerini kontrol etmelerine, mihenk taşı işlevi görerek kıyas yapmalarına katkı sağlamaktadır. SAYI: 40 • BAHAR   47


Образование ПРИЧИНОЙ негативного отношения к частным школам является представление о том, что они якобы порождают неравенство. Однако недопустимо, чтобы ученики равнялись на худшее, и нельзя лишать людей их законных прав. Гораздо лучшим решением стало бы выделение квот в частных школах для учеников из малообеспеченных семей, что обеспечит равенство возможностей. ÖZEL okullara karşı çıkılmasındaki bir neden eşitsizlik getirdiği varsayımıdır. Ancak, her şeyden önce, öğrencileri başarısızlıkta eşitlemek kabul edilebilir bir şey değildir ve dahası insanların kazanılmış hakları ellerinden alınamaz. Bu durumda daha iyi bir seçenek; dezavantajlı öğrencilere ayrılacak kontenjanla eşitliğe katkı sağlamak olacaktır.

48  ВЕСНА • 40 НОМЕР

частных школах, они будут приносить большую пользу образовательной системе. Ведь с распространением частных образовательных учреждений значительно повысилось и качество выступления Турции на международных научных олимпиадах. Причиной негативного отношения к частным школам является представление о том, что они якобы порождают неравенство. Однако недопустимо, чтобы ученики равнялись на худшее, и нельзя лишать людей их законных прав. Гораздо лучшим решением стало бы выделение квот в частных школах для учеников из малообеспеченных семей, что обеспечит равенство возможностей. Что касается изучения иностранных языков, разнообразия образовательного материала, возможности участия и организации социальных, культурных или спортивных мероприятий, то здесь обучение в частных школах имеет больше преимуществ, а неповоротливость государственных школ очевидна. При выборе школы нужно принимать во внимание такие факторы, как качество образования, возможности, которые школа предоставляет детям, а также бюджет, руководство, преподавательские кадры. Наряду с профессионализмом преподавателей очень важно их отношение к ученикам. Согласно исследованиям, для достижений учеников гораздо важнее хорошее отношение к ним учителей, чем преподавательский профессионализм. Решающим фактором успеха учащихся частных школ оказывается отношение преподавателей. Кроме того, исследования показали, что руководство и преподаватели частных школ отличаются лучшими лидерскими способностями, чем их коллеги в государственных школах. Если всерьез говорить о контроле качества образования, увеличение числа частных школ может быть идеальным решением, особенно для стран с большим количеством обучающихся детей. Благодаря частным школам снижается нагрузка на государственные учебные заведения в регионах с большой концентрацией учащихся. Учебные учреждения, образование в которых имеет комплексный, динамический характер, а его качество способно удовлетворить потребности нового века, являются поистине жизненной необходимостью.

Yabancı dil öğretimi, eğitim materyali zenginliği, sosyal, kültürel, sportif alanlardaki katılımcı ve yönlendirici etkinlikler açısından özel okullar daha avantajlıdır. Bu noktada devlet okullarının hantal kaldığı açıktır. Herhangi bir okulun seçiminde okulun eğitim kalitesi, sağladığı imkânlar, bütçesi, yönetimi, personeli hesaba katılmalıdır. Bunların içinde en büyük öneme sahip olan, çok sayıda araştırmanın gösterdiği gibi, öğretmen kadrosudur. Öğretmen kadrosunun kalitesinin yanında, öğrenciye karşı tutumu da çok önemlidir. Araştırmalar öğretmen tutumunun öğrenci başarısında öğretmen kalitesinden daha önde geldiğini göstermektedir. Öğretmenlerin tavırları özel okulların başarısını belirleyici konumdadır. Bu aynı zamanda sorumlu davranışları da getirmekte, okul eğitim kadrosunun birbirleri ve öğrencileri ile uyumunun önemini göstermektedir. Ayrıca araştırmalar müdürlerin ve öğretmenlerin; özel okullarda daha fazla öğretim liderliği davranışları sergilediğini göstermektedir. Başarının denetlenmesi kaydıyla, özel okulların sayısının artırılması özellikle belli nüfusun üstünde öğrenciye sahip ülkeler için ideal bir çözüm olabilir. Özel okullar öğrenci yoğunluğu yaşanan yerlerde devletin yükünü hafifletmektedirler. Yeni yüzyılın ihtiyaçlarını karşılayacak nitelikte eğitim verebilecek etraflı düşünebilen, dinamik kurumlar hayati bir gerekliliktir.


Eğitim

seafoodplus.info

SAYI: 40 • BAHAR   49


ЛИТЕРАТУРА Вневременность и современность поэзии

Тараса Шевченко

Taras Şevçenko’nun şiirlerinin zamandan bağımsızlığı ve zamanlılığı Олександер Шокало

Oleksandr Şokalo

ПИСАТЕЛЬ, КУЛЬТУРОСОФ (УКРАИНА, КИЕВ)

YAZAR, KÜLTÜR VE FELSEFE UZMANI (UKRAYNA, KIEV)

арас Григорьевич Шевченко (– ) – великий украинский поэт, прозаик, драматург, художник (гравер, живописец), фольклорист, этнограф, академик Императорской Академии художеств. В литературном наследии Т. Шевченко центральное место занимает поэтический сборник «Кобзарь», сыгравший огромную роль в становлении новой украинской литературы и украинского литературного языка.

aras Grıgoroviç Şevçenko büyük Ukrayna şairi, yazarı, oyun yazarı, ressam, gravör, folklorcu, etnograf ve İmparatorluk Sanat Akademisi üyesiydi. Yeni Ukrayna edebiyatının ve Ukrayna dilinin temelinde, Şevçenko’nun ‘Kobzar’ isimli şiir kitabı vardır.

Т

Большой русский писатель, Нобелевский лауреат Иван Бунин () сказал о Тарасе Шевченко: «Совершенно гениальный поэт!» и сознался, что его восхищает больше всего вневременность поэзии Шевченко и украинской народной песни. Сам Шевченко понимал «вневременность» как «безвічність» (безвечность) – то, что живет извечно и вне времени. Вневременные, «безвечные» постижения Шевченко всегда современны, поскольку несут в себе непреходящую духовную сущность жизни. Вневременная поэзия Шевченко стала основой для всех последующих поколений украинских поэтов: одним она дала импульс к их духовному саморазвитию, другие подражали ей буквально, а иные пытались преодолеть ее неминуемое влияние и тщеславно возвыситься над Поэтом. Сам Шевченко ни над кем не возвышался, хотя и удивил своих литературных современников появлением «Кобзаря» – поэтического 50  ВЕСНА • 40 НОМЕР

T

Büyük Rus yazarı ve Nobel ödülü sahibi İvan Bunin () Taras Şevçenko’nun gerçekten dahi bir şair olduğunu ve kendisinin, onun şiirlerindeki ‘zamandan bağımsız’lığa hayran kaldığını söylemişti. Şevçenko, ‘zamandan bağımsızlığı’ ‘sonsuzluk’ yani zaman dışılık, öncesiz ve sonrasız var oluş, olarak tanımlardı. Şevçenko’nun fikirleri, hayatın ezeli manevi esasını açıkladığı için zamansızdır. Şevçenko’nun zamandan bağımsız şiirleri kendinden sonraki Ukrayna şairleri için bir temel olmuştur. O şiirler bazılarının manevi gelişimene doğrudan katkı yapmış, bazıları ise onu taklit etmeye çalışmışlardır. Şevçenko’dan üstün olma hırsına kapılıp onun şiirlerinin tesirini yok etmeye çalışanlar da olmuştur. Şevçenko ise kimseden üstün olmaya çalışmamıştı, o sadece ‘Kobzar’ isimli şiir kitabını çıkartarak yaşadığı çağın edebiyat temsilcilerini şaşırtmıştı. Kitabının ismi olan Kobzar daha sonra şairin sembolik ismi oldu. Şevçenko; şiir yeteneği, medeni cesareti, açık görüşlülüğü, yenilikçiliği (o zamanki şiir geleneğine aykırı olarak basit halk şarkısı uslubunu kullanmaya başlamıştı) gibi özellikleriyle Ukrayna edebiyatında herkesten farklı olduğunu belli etmişti.


EDEBIYAT сборника, название которого стало символическим именем самого поэта: Кобзарь. Поэзия Шевченко сразу стала принципиально новым явлением в украинской литературе. Поэтический талант, гражданская смелость и мировоззренческая ясность позволили Шевченко писать простым народнопесенным слогом в противовес тогдашнему книжному языку. Кобзарь – народный поэт, он олицетворил всю многовековую украинскую песенную традицию, представленную в феномене кобзарства. Кобзарство – реликтовое, архетипическое явление украинской песенной традиции. Большой польский поэт Адам Мицкевич () возвестил: «Украинские просторы являются столицей лирической поэзии. Отсюда песни неизвестных поэтов распространялись часто по всей Славянщине». Такими безымянными поэтами были кобзари. Кобзарь – народный певец, духовный подвижник, хранитель глубинной памяти, носитель «вневременности». Украинское кобзарство родственно подобным духовным реликтам других народов, по-разному называвших своих певцов: риши, кави, рапсоды, филиды, бояны, джегуако, ашуги, акины, хафизы… Но суть была одна – это просветленные мудрецы, носители глубоких знаний и ясной морали. Подобное явление есть и в иранской культуре: поэта-лирика Шамседдина Мухаммеда () звали в народе «Хафиз» – Певец. Под этими знаковыми наименованиями два больших национальных поэта широко известны в мире. В песенной культуре иранских народов хафизы – народные певцы, хранители глубокого знания выполняют такую же духовную функцию, что и украинские кобзари. Стихи Хафиза как народные песни до сих пор поют таджики, иранцы, афганцы. Почти все поэтическое наследие Шевченко (всего в полном собрании «Кобзаря» стихотворения) положено на народную и профессиональную музыку: только хоровых произведений с вариантами написано свыше , не считая сольных. Это уникальное явление в мировой культуре. В чем секрет такой популярности Кобзаря? Шевченко – один из самых правдивых поэтов и своей эпохи, и нашего времени: его правда всегда остается для человека актуальным мировоззренческим ориентиром и моральным императивом. Вот что молодой

Kobzar isimli, kitabında Ukrayna halk şarkısının geleneğini teşhir etmişti. Kobzarstvo, Ukrayna şarkı geleneğinde arketip bir olgudur. Büyük Polak şair Adam Mitskeviç () şöyle demiştir: ‘Ukrayna toprakları lirik şiirlerin memleketidir. Buradan isimsiz şairlerin şarkıları tüm Slav topraklarına yayılmaktadır.’ Bu isimsiz şairlere Kobzar denir. Kobzar: milli ozan, hatıraların muhafızı, ‘zamansızlığın’ hamilidir. Başka milletlerin de Ukrayna kobzarlarına benzer isimsiz şarileri vardır: Rişi, Kavi, Rapsod, Filid, Boyan, Ceguako, Şık, Akin, Hafız… Onlar da aydın, düşünür, bilge ve manevi mirasın hamilleriydiler. Ukraynalılar sevdikleri şair ve ozan Taras Şevçenko’ya Kobzar ismini verdiler. Buna benzer bir durum İran kültüründe de var. Bu halk da lirik şair Şemseddin Muhammed’i (), Hafız olarak adlandırmıştır. Bu iki büyük milli şairin ünü tüm dünyaya yayılmıştır. Ukrayna’nın kobzarları gibi İran’ın “hafız”ları, manevi görevi yerine getiren milli ozanları bilgeliğin muhafızlarıydılar. Hafız’ın şiirleri hala Tacikler, İranlılar ve Afganlar tarafından milli şarkılar olarak söylenir. Şevçenko’nun neredeyse tüm şiir mirası ( şiir içeren Kobzar kitabı) hem profesyonel müzisyenler tarafından, hem halk tarafından bestelenmiştir. ’den fazla koro parçası, bir çok da solo parçası yapılmıştır. Bu, dünyada eşi görülmemiş bir olaydır. Peki, Kobzar’ın bu yaygın ününün sırrı nedir? Şevçenko yaşadığı çağın ve zamanımızın en dürüst şairlerinden biridir. Doğruluğu, insanlar tarafından, daima hayat pusulası olarak algılanacaktır. Genç şair Rusça yazılan ‘Trizna’ (‘Cenaze Duası’) () isimli şiirinde insan özünü şu şekilde anlatmıştı:

ШЕВЧЕНКО – один из самых правдивых поэтов и своей эпохи, и нашего времени: его правда всегда остается для человека актуальным мировоззренческим ориентиром и моральным императивом. ŞEVÇENKO yaşadığı çağın ve zamanımızın en dürüst şairlerinden biridir. Doğruluğu, insanlar tarafından, daima hayat pusulası olarak algılanacaktır. SAYI: 40 • BAHAR   51


Литература ВСЕМУ уродливому, преходящему Шевченко противопоставляет безвечную духовную сущность. В его вневременном постижении человека объединились трагический образ родной земли и ее светлый сакральный лик. ŞEVÇENKO şiirlerinde bütün çirkin ve gelip geçici olanın karşısına insanın zamandan bağımsız, ebedi, manevi aslını koymaktadır.

поэт говорит о сущности человека в русскоязычной поэме «Тризна»() : Без малодушной укоризны Пройти мытарства трудной жизни, Измерить пропасти страстей, Понять на деле жизнь людей, Прочесть все черные страницы, Все беззаконные дела… И сохранить полет орла И сердце чистой голубицы! Се человек!.. Именно чистым сердцем чувствует человек свое истинное стремление, чего не понять умом, обремененным предвзятыми мыслями, навязчивыми идеями, которые Шевченко называет «полуидеи, полувздор». Шевченко – один из самых совестливых поэтов мира: его слово разоблачает притворство прошлого и нынешнего времени. Чрезвычайно острую сегодня проблему сохранения человеческой души – жизненной программы человека – раскрыл Шевченко в «Подражании 11 псалму»() : Мій боже милий, як то мало Святих людей на світі стало. Один на другого кують Кайдани в серці… Всему уродливому, преходящему Шевченко противопоставляет безвечную духовную сущность. В его вневременном постижении человека объединились трагический образ родной земли и ее светлый сакральный лик. Тарас Шевченко в стихотворении «Садок вишневый круг хаты» представил и свою мечту, и мечту всего украинского народа о счастливой жизни среди родной природы. Сад – это символ человеческой культуры, взлелеянной вдохновенным трудом человека, где каждый цветок, каждое дерево имеют свой цвет, свои ароматы и приносят свои плоды. Шевченко – один из самых прозорливых поэтов мира: постигнутая им духовная сущность жизни стала моральным ориентиром для людей разных культур. Истинная поэзия не знает ни пространственных, ни временных границ. Так Великий Кобзарь Украины сказал свое вещее, вневременное слово на все века жизни родного народа и всего человечества. Совестливость, правдивость Шевченко –источник духовного причастия, действующего и в нашей нынешней жизни, когда мы чистым сердцем воспринимаем вдохновенные слова Кобзаря как знаки вневременности, безвечности духа.

52  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Yüreksizce sitem yapmadan Zor hayatın azaplarını çekip İhtiras uçurumlarının derinliğini ölçüp İnsanları, hayatı gerçek haliyle kavrayıp Bütün yasadışı işleri ve kara sayfaları okuyup, Kartalın uçuşunu ve güvercinin temiz kalbini muhafaza etmek! Bu bir insan!.. İnsan, önyargıyla, Şevçenko’nun ‘yarım fikir’ olarak tarif ettiği katı düşüncelerle dolu bir akılla kavrayamayacağı nice insani atılımı temiz kalbiyle hisseder. Şevçenko en vicdanlı şairlerinden biridir. Söyledikleri geçmişin ve zamanımızın sahtekarlığını açığa çıkartmaktadır. İnsanın hayati meselesi olan insan ruhunu muhafaza etme görevini Şevçenko ‘ Mezamirin Taklidi’nde şöyle () anlatır: Şefkatli Tanrım, Dünyada çok az aziz insan kalmış, insanlar kalplerinde birbirine zincir vururlar Şevçenko şiirlerinde bütün çirkin ve gelip geçici olanın karşısına insanın zamandan bağımsız, ebedi, manevi aslını koymaktadır. Taras Şevçenko çok sevdiği ‘Ev etrafındaki Vişne Bahçesi’ isimli şiirinde, memleketinin topraklarında mutlu bir hayatla ilgili kendisinin ve Ukrayna halkının hayalini anlatmıştı. Sonuç olarak bahçe; içinde her çiçeğin, her ağacın kendi rengi, kendi kokusu ve kendi meyveleri olan, özenle bakılmış insan kültürünün sembolüdür. Şevçenko dünyanın en öngörülü şairlerinden biridir. Hayatın manevi mahiyetine dair kavrayışı çeşitli kültürlerin insanları için ahlaki bir pusuladır. Gerçek şiirler için mekan ve zaman sınırlaması yoktur. Ukrayna’nın büyük Kobzarı da milletinin ve tüm insanlığın gelecek asırlarına hikmetli ve zaman dışı sözünü söylemiştir. Şevçenko’nun insafı ve dürüstlüğü, manevi hayata kaynaklık etmeye devam etmektedir. Kobzar’ın ilhamla söylediği ruhun zamansızlığı ve ebediliğidir ve bizim temiz kalbimizle ondan algıladıklarımız hayatımız üzerinde tesirini göstermektedir.



ПУТЕШЕСТВИЕ

Плоды дружбы и взаимопонимания Karşılıklı dostluk ve anlayışın meyveleri Михаил Поздняков

Mikhail Pozdnyakov

ПОЭТ, ПИСАТЕЛЬ, ПРЕДСЕДАТЕЛЬ МИНСКОГО ГОРОДСКОГО ОТДЕЛЕНИЯ СОЮЗА ПИСАТЕЛЕЙ БЕЛАРУСИ

ŞAIR, YAZAR, BELARUS YAZARLAR BIRLIĞI MINSK ŞEHRI ŞUBE BAŞKANI

С

февраля года в Минске работает общественное объединение «Диалог Евразия», которое содействует установлению творческих, культурных, научных контактов между учреждениями и организациями Беларуси и Турции, налаживанию всесторонних дружественных связей между нашими народами и странами. Буквально с первых шагов деятельность Платформы «ДА» в Минске поддержали творческие организации, издательства, Союз писателей Беларуси. Наши коллеги стали активными участниками многочисленных мероприятий, проводимых новым общественным объединением, что обеспечило широкую возможность глубже познакомиться с историей, литературой, искусством, культурой Турции, её трудолюбивым, мудрым и мужественным народом. Это способствовало заключению договора о творческом сотрудничестве между Союзом писателей Беларуси и Союзом писателей и журналистов Турции, развитию и укреплению литературных связей, обмену творческими проектами и планами. Появились переводы произведений турецких писателей и поэтов на белорусский язык, выполненные лауреатом Государственной премии Миколой Метлицким. В Турции тепло приняли белорусских писателей, а в Беларуси – турецких. В наших странах прошли незабываемые встречи авторов с читателями, с общественностью.

Впервые в Беларуси были изданы книги выдающегося турецкого учёного, философа, писателя и поэта Фетхуллаха Гюлена «Диалог и толерантность», «Критерии, или Огни 54  ВЕСНА • 40 НОМЕР

2

yılında Minsk’te faaliyet göstermeye başlayan Diyalog Avrasya Derneği halen iki ülke arasında (Belarus ve Türkiye) kültür ve bilim alanlarında işbirliğini geliştirmek için çalışıyor. Belarus Yazarlar ve Yayıncılar Birliği olarak ülke halkları arasında dostluk ilişkilerinin geliştirilmesi için Diyalog Avrasya’nın yürüttüğü yapıcı faaliyetlere başlangıcından itibaren destek verdik. Diyalog Avrasya Platformu Belarus’ta, Türkiye’nin köklü tarihi, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerinden Türk halkını tanıtmaktadır. Bu bağlamda Belarus Yazarlar Birliği ve Türkiye Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı arasında imzalanan bir işbirliği protokolu kapsamında yaratıcı projelere, sanata destek verilmekte, ve ülke edebiyatları arasında etkileşimlerin geliştirmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla bugüne kadar Türk yazar ve şairlerin eserleri Belarus diline çevrildi. Bu çevirilerin ilkini devlet ödüllü çevirmen Nikolay Metlistki gerçekleştirdi. Türkiye, Вelaruslu yazarları çok sıcak karşıladı ve tabii ki Belaruslular da Türklere aynı sıcaklıkla mukabele etti. Türkiye’nin önde gelen insanlarından, ilim adamı, yazar ve şair Fethullah Gülen’in kitaplarından “Diyalog ve Hoşgörü”, “Ölçü ve Yoldaki Işıklar’ çevrildi, yayınlandı. Düzeltisi benim tarafımdan yapılan yazar Harun Tokak’ın ‘Onlar Sabahı Bekleyemediler’ adlı kitabı basıldı. Beyefendi ve zarif insan, yazar Harun Tokak beyi Yazarlar Birliğinin misafiri olarak Belarus’ta ağırlamak özellikle onur vericiydi. Bugün olduğu gibi gelecekte de, Harun Tokak beyin imzalı kitabını, arkadaşlarımıza, yakın-


GEZI

в дороге»; книга прозы известного турецкого писателя Харуна Токака «Они не дождались утра» (мне посчастливилось редактировать ее перевод). Мне довелось встретиться с её автором в Минске на презентации этой интересной и талантливой книги в зале Почётных гостей Союза писателей Беларуси. С гордостью храню, перечитываю, показываю своим друзьям, родным, детям и внукам экземпляр с дарственной надписью уважаемого Харуна Токака. А в Турции переведена на турецкий язык и издана книга известного белорусского писателя Николая Чергинца «Сыновья», который также побывал в гостеприимной Турции. Вот в такой творческой и очень теплой атмосфере сотрудничества, дружбы и взаимопонимания мы и получили приглашение от Платформы «Диалог Евразия» сформировать писательскую делегацию для поездки в культурную столицу Турции Стамбул. Горжусь, что возглавить эту писательскую делегацию из восьми человек посчастливилось мне. В неё вошли известные в нашей стране литераторы: прозаик, публицист и поэт, главный редактор журнала «Гаспадыня» Зиновий Пригодич; прозаик, литературовед и публицист, заместитель председателя Минского городского отделения Союза писателей Беларуси Наталия Костюченко; прозаик, публицист и поэт, ответственный секретарь газеты «Літаратура і мастацтва» Ирина Тулупова; поэт и переводчик Елизавета Полеес; поэт Алина Легостаева; детская писательница Янина Жабко; прозаик, публицист и поэт Валерий Чудов.

larımıza, dostlarımıza ve torunlarımıza gururla göstereceğiz. Diğer yandan Belaruslu meşhur yazar Nikolay Çergenes’in ‘Oğullar’ kitabının Türkce’ye tercüme edilmesi ve Türk kitap severlerle buluşturması da ayrıca mutluluk vericiydi. Bugün memnuniyetle söyleyebilirim ki, bu kısa sürede Diyalog Avrasya ve Yazarlar Birliği yoluyla kurduğumuz bu işbirliği, iki ülke insanları arasında yaratıcı ve samimi ortamlar geliştirdi. Diyalog Avrasya Derneği; Belarus Yazarlar Birliği’nden bir yazar heyetini Türkiye’nin kültür başkenti İstanbul’a davet etti. Davet edilen sekiz kişilik heyetin başkanı olarak bu davetten çok gurur duydum. . Bu heyette ülkemizin önemli şair-yazarları ve tanınmış gazeteci yazarları vardı: Gaspadiniya Dergisi’nin genel yayın yönetmeni şair ve yazar Zinovi Prigodiç; Belarus Yazarlar Birliği Minsk Şehri Şube Başkan Yardımcısı romancı, edebiyat eleştirmeni ve gazeteci Natalia Kostjuchenko; Litaratura i Mastatstva Gazetesi idari sekreteri, romancı, denemeci ve şair Irina Tulupova; şair ve çevirmen Elizabeth Polees; şair Alina Legostaeva; çocuk kitabı yazarı Janina Zhabko; romancı, denemeci ve şair Valery Çudof. Türkiye ziyaretimizde bize Diyalog Avrasya Derneği’nden Türk arkadaşlarımız İhsan Dilekçi ve Zafer Eldem eşlik ettiler. Bizleri edebi eserler yayınlayan yayın evleri ile büyük bir holdingin bünyesinde faaliyet gösteren Yağmur Dergisi’ne, Zaman Gazetesi’ne, Kimse Yok mu Derneği’ne, Fatih Koleji’ne ve elbette Diyalog Avrasya Platformunu’nun merkez ofisine götürüp bu büyük şehirle tanıştırdılar. Bizi en çok şaşırtan ve etkileyen geleneksel bir Türk ailesi SAYI: 40 • BAHAR   55


Путешествие Мы активно знакомились с литературной, редакционно-издательской, культурной, общественной жизнью мегаполиса. Побывали в издательском холдинге, в редакциях журнала “Ярмур” (“Дождь”) и газеты “Заман” (“Время”), в общественном фонде “Есть ли кто-нибудь?”, в штаб-квартире Платформы “Диалог-Евразия”, колледже “Фатих”, других организациях. С восхищением увидели многие удивительные достопримечательности, погостили в обычной турецкой семье Купались в Мраморном море, катались на теплоходе по красивейшему Босфору, загорали на незабываемом островном пляже, бродили по утопающему в цветах острову. И, безусловно, были очень рады общению, диалогу, турецкому радушию, знакомству с огромным удивительным городом, его богатейшей историей. Так получилось, что все мы оказались в Турции впервые в жизни. И просто влюбились в эту замечательную страну, такую понятную и близкую по духовным устремлениям. Поэтому уже в Стамбуле стали возникать наши первые произведения о поездке, о стране, её истории и людях. Вернувшись в Минск, мы на многочисленных творческих встречах в школах, вузах, в музеях и библиотеках, в трудовых коллективах рассказывали и рассказываем о великолепном Стамбуле, о красивой стране, о её гордом и трудолюбивом народе. Написали и опубликовали в литературных изданиях статьи, очерки, рассказы, стихи, посвящённые незабываемой поездке в Турцию. А затем мне удалось собрать написанное нами и издать отдельной книгой “Рукопожатие над Босфором” в серии “Библиотека Минского городского отделения Союза писателей Беларуси”. Осуществить этот проект помогло издательство “Четыре четверти”, директор которого Лилиана Фёдоровна Анцух стала большим другом Платформы “Диалог Евразия” и основала серию “Библиотека турецкой литературы”. Презентации этой книги прошли

56  ВЕСНА • 40 НОМЕР

tarafından misafir edilmekti. Orada en iyi şekilde ağırlandık: Yüzdük, güzel İstanbul boğazını gemiyle gezdik, adaların sahilinde unutulmayacak bir şekilde güneşlendik ve Ada’da güzel kokulu çiçeklerin içinde, dolaştık. Türk insanının samimiyeti, büyük ve aynı zamanda şaşırtıcı zengin tarihiyle bu güzel şehir aracılığıyla aşinalık ve iletişim kurduğumuz için son derece mutlu olduk. Heyetteki yazarlarımız ilk defa Türkiye’yi ziyaret ediyordu ve bu harika ülkenin manevi atmosferine âşık oldular. Doğrusu ülkenin tarihi ve insanları hakkında düşüncelerimiz İstanbul gezisiyle başladı. Geziden döndüğümden beri Minsk’te sanatkültür gecelerinde, okullarda, müzelerde, ve ülkenin farklı kütüphanelerinde kitap-kültür severlere, Türkiye’de geçirdiğimiz zamanı , ihtişamlı İstanbul’u, ülkenin güzelliklerini ve çalışkan insanlarını anlatıyorum. Türkiye’de edindiğimiz unutulmaz izlenimleri dergilere makale, deneme, öykü, şiir olarak yazdık. Ve sonra bu yazılanları toplayıp ‘Boğaz’da Tokalaşmak’ adlı bir kitap oluşturduk. Kitabı Belarus Yazarlar Birliği kitap serisinden bir eser olarak basıp, merkez kütüphanesinde sunumunu yaptık. Kitabın basımında emeği geçen 4x4 Basım Evi müdürü Liliyana Ansuh, Diyalog Avrasya Derneği ile başlattıkları Türk Kitap Serisi’ne bu kitabı da ekleyerek ülkenin en ücra köşelerine kadar ulaştırdılar. Minsk’te Merkez Puşkin Kütüphanesi’nde gerçekleştirilen kitap sunumuna gelen Türkiye Belarus Büyükelçisi Cevat Nezihi Özkaya; iki ülke arasında ilişkilerin derinleşmesindeki katkılarından dolayı kitaba emeği geçenlere ve Diyalog Avrasya Derneği Müdürü Sezer Çakmak’a övgü dolu sözler söyledi. İstanbul’dan Minsk’e döndükten sonra; aktif bestecilikle uğraşan ve şarkılar söyleyen sanatçı arkadaşım Aleksander Yakimenko’ya bu geziyi anlattım. Bir gün sonra beni aradı ve “Boğaz üzerindeki şehir’ şarkısını telefonda seslendirdi. Bu şarkı da


Gezi во многих учреждениях страны. А в Минской областной библиотеке имени А.С. Пушкина на презентации этой книги присутствовали Посол Турции в Беларуси господин Незихи Озкая и новый директор Платформы “ДА” господин Сезер Чакмак. Гости высоко оценили значимость этой книги в расширении и углублении сотрудничества между нашими странами. По возвращении из Стамбула в Минск я предложил белорусскому композитору и исполнителю песен, моему другу Александру Якименку, с которым нас связывает многолетнее сотрудничество, посмотреть мои стихи из “Турецкого цикла” для возможного переложения на музыку. Через день он позвонил и напел по телефону уже готовую песню. Вскоре я получил ноты, и мы успели поместить песню “Город на Босфоре” в книгу “Рукопожатие над Босфором”. Позже Александр написал ещё две на мои стихи из этого же цикла – “Стамбулу” и “В Мраморном море”. Песни зазвучали на многочисленных концертах в самых разных уголках страны, находя всё больше благодарных слушателей. Недавно я перевёл “Город на Босфоре” на русский язык, и теперь эта песня, уверен, зазвучит ещё шире, прославляя не только величие Стамбула и турецкое гостеприимство, но и наше сотрудничество, направленное на взаимопонимание, доверие, диалог во имя Мира и Добра на всей Земле. Михаил Поздняков, поэт, прозаик, переводчик, критик, языковед, публицист, председатель Минского городского отделения Союза писателей Беларуси Город на Босфоре Звонкий вечер плывёт над Стамбулом, Небо звёздами радует взор, И ему отзывается гулом И живыми огнями Босфор.

birkaç düzeltmeyle Boğazda Tokalaşmak adlı kitaba eklendi. Bu şarkı, geziye katılan Yazarlar Birliği üyesi yazarlarımızın içten sevgi ve dostluk dileklerini, İstanbul ve Türkiye hakkındaki samimi düşüncelerini içeriyor. Bu şarkıdan sonra Alexander Yakimenko benim ‘İstanbul’ ve ‘Marmara Denizi’ adlı iki şiirimi daha besteledi. Bu şarkılar ülkenin birçok yerinde konserlerde dinleyicilerin beğenisine sunuldu. Bir süre önce ‘Boğaz Üzerindeki Şehir’ şarkısının sözlerini Rusça’ya tercüme ettim. Bu şarkı; İstanbul’un ihtişamını, Türk insanının misafirperverliğini ve işbirliğimizi överek dünyada barış ve iyilik için karşılıklı anlayışı, güveni ve diyaloğun önemini vurguluyor. Boğaz Üzerindeki Şehir Akşamın sedası yüzüyor istanbul’un üzerinde , Göz alıcı ışıklarıyla yıldızlar, Ve musikisiyle cevap veriyor Canlı, ışıklarıyla efsunlu Boğaz.

Колыбель всех народов святая, Не приехать сюда я не мог. Я смотрю в твои очи, читая Золотые скрижали эпох.

Medeniyetlerin kutlu beşiği! Sana gelmeden yapamadım. Senin gözlerine bakıyorum Altın çağlarının zamanından.

Восхищают дворцы и мечети, Парки, пристани и корабли Всех друзей тебе радостно встретить Всем радушием щедрой земли.

Saraylara ve camilere hayran; Parkları, iskeleleri ve gemileri. Seninle karşılaşan bütün dostlar mutlu, Ey bütün kalbini açan mekân.

Открываешь с почтением двери И пленяешь своей красотой, Символ славы, культуры и веры, Древний ты и всегда молодой.

Tevazuyla açıyorsun kapılarını Güzelliğinle esir ediyorsun sonra… Zaferin, inancın ve kültürün sembolü… Ey eski çağlardan kalmış genç!

Я восторженно в сердце вбираю Силу и обаянье веков, И частичку души оставляю, Чтоб с тобою мне встретиться вновь.

Kalbimden sana akan hayranlıktır. Yüzyılların çekiciliği ve gücün… Gidiyorum ruhumdan bir parça bırakarak Senle ben elbet bir gün yine karşılaşacağız.

SAYI: 40 • BAHAR   57


Сарез ПРИРОДА

драгоценная жемчужина Памира

Sarez Pamir Dağlarının değerli incisi

Джамолиддин Якубов

Camoliddin Yakubov

ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР ГАЗЕТЫ «НАВРУЗГОХ», ТАДЖИКИСТАН

NAVRUZGOH GAZETESI REDAKTÖRÜ, TACIKISTAN

С

арезское озеро – одно из живописнейших озер Таджикистана. Это уникальное и удивительное по своей красоте озеро находится в центре высочайшей горной системы – Памира. Сарезское озеро с давних времен привлекает путешественников, учёных, экспертов, писателей, журналистов и просто туристов. В ночь с 5 на 6 февраля года (в

58  ВЕСНА • 40 НОМЕР

S

arez Gölü; Tacikistan’ın en güzel manzaralı göllerinden biridir. Tam anlamıyla benzersiz, mucizevi bir güzellik olan bu göl, Pamir Dağları’nın ortasındadır. Sarez Gölü eskiden beri gezginlerin, bilim adamlarının, gazetecilerin ve turistlerin ilgi odağı olmuştur. yılının Şubat gecesi saat ’te Pamir’de dağları hareket ettiren 7 şiddetinde bir deprem


TABIAT

olur. Dağın dev gibi bir parçası yerinden kopup hızlanarak Murgab Vadisi’ne kaydı. Uşak kışlağının sakinlerinden hiç biri; güzel manzaralı kışlağın ve etrafının bir anda büyük bir toplu mezara döneceğini aklına getiremezdi. Deprem sonucunda yıkılmış dağ altında kalmış kışlakta Usoy adını alacak metre yüksekliğinde doğal bir baraj oluşmuştu. Bugün Usoy barajı, dünyanın doğal afetler sonucunda oluşmuş en büyük barajı sayılır. Depremden 6 ay sonra Murgab nehrinin suları sahillerinden taşınca yıkım yerinden yirmi kilometre mesafe yukarıda bulunan Sarez kışlağı su altında kalmıştı. Kışlağın sakinleri evlerini ve tarlalarını bırakıp yeni yerlere taşınmışlardı. Kışlak gölün suları altında kalınca, göle Sarez ismi verilmişti.

по местному времени) на Памире произошло 7-балльное землетрясение, которое заставило двигаться горы. Огромная часть горы сорвалась с места и, набирая скорость, громадная масса рухнула в долину Мургаб. Никто из жителей кишлака Усой не мог предположить, что в один миг их живописный кишлак и его окрестности превратятся в большую братскую могилу. В результате землетрясения образовалась естественная плотина высотой метров, которая получила название по имени погребенного кишлака

Olağanüstü güzelliği nedeniyle Sarez gölüne halk arasında, “Pamirin değerli incisi” dendi. Suyuna kayan bulutların yansıdığı koyu lacivert göl, şeffaf gökyüzü altında parlar. Gölde Marinka ve Osman balıkları yaşar. Bugün Sarez gölü, dağ deresi boyunca yukarıya doğru 58 kilometreye kadar uzanmaktadır. En derin yeri metre, ortalama derinliği ise metre olan gölün, biriken suyun toplam hacmi 17 kilometre küptür.

Sarez Gölü’nün Bekçileri Göle en yakın kışlak, 33 ailenin yani yaklaşık kişinin yaşadığı Barçadiv kışlağıdır. Sokakları teraslı şekilde yapılmış evler ve göl arasındaki mesafe metredir. Barçadiv’in 76 yaşındaki sakini Mavlodod Maskayev’in yaptığı gözlemlere göre son yarım yüzyıl içinde göldeki suyun seviyesi 20 met-

В народе озеро Сарез называют драгоценной жемчужиной Памира за его необыкновенную красоту. Темносиняя вода сияет под прозрачным небом, в ней отражаются скользящие облака. OLAĞANÜSTÜ güzelliği nedeniyle Sarez gölüne halk arasında, “Pamirin değerli incisi” dendi. Suyuna kayan bulutların yansıdığı koyu lacivert göl, şeffaf gökyüzü altında parlar. SAYI: 40 • BAHAR   59


природа – Усой. Теперь Усойская плотина считается самой большой в мире дамбой, возникшей в результате природных катаклизмов. Через полгода воды реки Мургаб затопили расположенный в двадцати километрах выше завала кишлак Сарез. Местные жители бросили дома и огороды и перебрались на новые места. Кишлак скрылся в водах озера, которое в память о селении получило имя Сарез.

НА севере Сарез ограничен западной оконечностью хребта Музкол, максимальная высота вершин которого достигает метров. SAREZ Gölü’nün kuzeyinde zirvelerinin yüksekliği metreye varan Muzkol sıradağı bulunur.

В народе озеро Сарез называют драгоценной жемчужиной Памира за его необыкновенную красоту. Темно-синяя вода сияет под прозрачным небом, в ней отражаются скользящие облака. В озере водятся рыбы – маринка и осман. Сегодня Сарезское озеро растянулось на 58 километров вверх по ущелью. Максимальная глубина его составляет метров при средней глубине метр, а объем скопившейся воды достиг 17 км³.

Смотрители озера Сарез Ближе всего к озеру находится кишлак Барчадив, где живет 33 семьи –около человек. Улицы расположены террасами, причем расстояние от домов до Сарезского озера составляет от до метров. По наблюдениям летнего жителя Барчадива Мавлодода Маскаева за полвека уровень воды в озере поднялся на 20 метров. Первым наблюдать за уровнем воды в озере начал его прадед Кабул Курбонбеков, служивший смотрителем озера с до года. В его обязанности входило ежедневное измерение уровня. Его сын Мамадниёз Кабулов также в течение пятнадцати лет наблюдал за озером. В шестидесятые годы родственник Мамадниёза Кабулова Мирзоолим Олимов после окончания Алма-Атинского метеорологического училища в течение двадцати двух лет (с по год) работал начальником метеостанции Ирхт. Сегодня сын Мавлодода Маскаева Саодаткадам служит начальником управления эксплуатации системы «Усой» при Комитете по чрезвычайным ситуациям и гражданской обороне Республики Таджикистан.

Туризм Путь к озеру из долины реки Бартанг (Мургаб) начинается в кишлаке Нисур и пролегает через перевал Жарногдашттаг к кишлаку Барчадив. Отсюда тропа ведет вверх по 60  ВЕСНА • 40 НОМЕР

re yükseldi. Göldeki suyun seviyesinin takibini üstlenen ilk insan yıllarında gölün bekçiliğini yapan Maskayev’in dede babası Kabul Kurbonbekov olmuştu. Ondan sonra oğlu Mamadniyoz 15 yıl boyunca göle bakmıştı. 60’lı yıllarda Mamadniyoz Kabulov’un akrabası Mirzoolim Olimov, Alma-Atı meteoroloji okulundan mezun olunca yaklaşık yirmi yıl boyunca () İrht meteoroloji istasyonunda çalışmıştı. Bugün Mavlodod Maskayev’in oğlu Saodatkadam Tacıkistan Cumhuriyeti Olağanüstü Durumlar ve Sivil Savunma Kurulunun ‘Usoy’ sistemi işletme idaresinin müdürlüğünü yapıyor.

Turizm Bartang (Murgab) vadisinden göle giden yol Nisur Kışlağında başlayıp Jarnogdaşttag dağ geçidi üzerinden Barçadiv kışlağına kadar devam eder. Bu yerden itibaren patika yolu, bazı yerlerde dağ boğazından çok yükselerek bazı yerlerde suya kadar inerek Murgab’ın sol kıyısından yukarıya doğru gider. Göle gitmek için özel bir izin almak gerekli. Rehber olmadan göle varmak imkansız. Sarez bölgesi turistlerin güvenliğini sağlamak üzere korunma altındadır. Hurmaher deresine yakın bir yerde patika yolu sağa dönüp dik şekilde Usoy tepesine doğru yukarı çıkar. Arkasından ilk olarak Şadau Gölü’nün sonra Sarez Gölü’nün manzarasını seyretmek mümkün olur. Şadau Gölü’nün oluşum nedeni Sarez Gölü’nünkü ile aynıdır. Ancak uzunluğu Sarez gölünün uzunluğu ile kı-


Tabiat левому берегу Мургаба, то поднимаясь высоко над ущельем, то спускаясь к самой воде. Для посещения озера необходимо иметь специальное разрешение. Без проводника до озера не добраться. Зона Сарез охраняется, чтобы обеспечить безопасность туристов. Недалеко от ручья под названием Хурмахер тропа сворачивает направо и круто поднимается на Усойский завал. За ним взгляду сначала открывается озеро Шадау и только потом – озеро Сарез. Шадау имеет то же происхождение, что и Сарез, но по сравнению с последним оно небольшое – длина его всего 4 километра. Шадау по красоте ничем не уступает Сарезскому озеру; вода в нем яркого бирюзового цвета, тогда как в Сарезе она темно-синяя. Берега Сарезского озера очень круты, и пройти по ним чрезвычайно трудно. Поэтому туристы вдоль них не ходят, а предпочитают прокладывать маршруты к легендарному озеру через горные перевалы. На севере Сарез ограничен западной оконечностью хребта Музкол, максимальная высота вершин которого достигает метров. На западе и юге озеро окружают отроги Рушанского и Северо-Аличурского хребтов; по сей день многие их вершины (высотой до метров) остаются непокоренными.

Международное сообщество и Сарез За более чем вековую историю существования озера здесь побывало свыше 40 научных экспедиций. После обретения независимости в Таджикистане проведено четыре международных конференции по проблемам Сарезского озера. На одной из последних конференций в Душанбе, которая называлась: «Сарезское озеро: лет существования и пути рационального использования его водных ресурсов», обсуждались меры по снижению рисков, связанных с возможным прорывом естественной дамбы. На конференции эксперты обсудили широкий ряд вопросов: воздействие изменений климата, использование водных ресурсов в гидроэнергетике, удовлетворение потребности в чистой питьевой воде и воде для орошения, а также оценили систему наблюдения за сейсмическими волнами в Сарезском озере и в Бартангской долине.

yaslanırsa daha kısadır; sadece 4 kilometre… Şadau’nun güzellik açısından Sarez Gölü’nden geri kalır yanı yoktur. Şadau’nun suyunun rengi turkuaz, Sarez’inki ise koyu laciverttir. Çok dik olduğundan Sarez Gölü’nün kıyılarından yürümek aşırı zordur. Bu yüzden turistler efsanevi göle ulaşmak için dağ geçitlerinden giden yolu kullanmayı tercih ederler. Sarez Gölü’nün kuzeyinde zirvelerinin yüksekliği metreye varan Muzkol sıradağı bulunur. Güneyinde ve batısında yüksekliği metreye kadar olan tepelerine bugüne kadar tırmanmayı kimsenin beceremediği Ruşan Ve Kuzey Aliçur sıradağlarının kolları yer alır.

Uluslararası topluluk ve Sarez Göle yüzyıl boyunca 40 bilim heyeti gelmiştir. Tacıkistan bağımsız olduktan sonra Sarez Gölü’nün sorunları konusunda dört uluslararası konferans düzenlenmiştir. ‘Sarez Gölü Yıllık Tarih: Su Kaynaklarını Rasyonel Kullanma Yöntemleri’ başlığı altında düzenlenen son toplantıda doğal barajın ihtimali patlaması ile ilgili risklerin azaltılması için uygulanacak tedbirler konusu ele alınmıştır. Bu konferansta çeşitli konular uzmanları tarafından incelendi: İklim değişikliğinin tesiri, su kaynaklarının Hidro-Enerji sanayide kullanılması, temiz içme suyu ve sulama suyu ihtiyaçlarının karşılanması… Ayrıca Sarez Gölü ve Bartang Vadisi’ndeki sismik dalgalanma takibi ve sisteminin değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir.

ЗА более чем вековую историю существования озера здесь побывало свыше 40 научных экспедиций. После обретения независимости в Таджикистане проведено четыре международных конференции по проблемам Сарезского озера. GÖLE yüzyıl boyunca 40 bilim heyeti gelmiştir. Tacıkistan bağımsız olduktan sonra Sarez Gölü’nün sorunları konusunda dört uluslararası konferans düzenlenmiştir. SAYI: 40 • BAHAR   61


ПУТЕШЕСТВИЕ

Города, манящие издалека

Узбекистан

62  ВЕСНА • 40 НОМЕР


GEZI

Herkesi çağıran şehirler

Özbekistan

SAYI: 40 • BAHAR   63


Путешествие Халит Омер Чамджи ПУТЕШЕСТВЕННИК, ПИСАТЕЛЬ

Е

сть города, которые издалека манят вас к себе. Еще в детстве вы впервые слышите их голоса, исподволь обволакивающие, проникающие в сознание: «Приходи, я тысячу лет терпеливо жду тебя…». Спустя некоторое время, все еще не побывав там, вы с удивлением осознаете, что ощущаете себя жителем далекого города. Есть такие города, притягивающие к себе. В конце концов, я оформил визу в Узбекистан, чтобы посетить два самых таинственных и заманчивых для меня города. Узбекистан – страна с тысячелетней историей: Ташкент, Самарканд, Бухара, великолепная Ферганская долина… Край великих имен – от Имама Бухари Шах-и Накшибенди до Тимура. Попав туда, вы понимаете, что чужие, как вы считали, герои проницательно смотрят на вас из глубин общечеловеческой истории. Страна, расположенная между реками Сырдарья (Сейхун) и Амударья (Джейхун), интересна не только с исторической точки зрения, но и с географической. Горные пейзажи, чередующиеся с видами долин вокруг Ферганы, равнины, окружающие Самарканд и Бухару – эти бескрайние горизонты наполняют душу умиротворением. Многие известные путешественники, такие как Ибн Бату, Марко Поло, Арминиус Иембери, Руй Гонсалес де Клавио, гордились тем, что увидели Самарканд. Вот и я, подобно средневековому страннику, прибыл в город, заранее очарованный его историей.

Площадь Медресе Прогулку по городу стоит начать с площади Регистан, хранящей память о Тамерлане и его подарке. Площадь, которая стала лицом и символом Самарканда, образована внешними дворами трех великих медресе: медресе Улугбека, основанное в ом году одним из самых выдающихся астрономов мира Улугбеком, где он преподавал, и которое считалось в то время известнейшим университетом; медресе Ширдор, построенное в ом году, с изображением льва и солнца на воротах, и замыкающее площадь медресе Тилла-Кари, строительство которого за64  ВЕСНА • 40 НОМЕР

Halit Ömer Camcı SEYYAH, YAZAR

S

iz farkında olmadan sizi çağıran şehirler vardır. Sakince sizi sarıp sarmalamaya, kapsamaya başlayan seslerini daha çocukluğunuzda duymaya başlamışsınızdır: “Gel, bekliyorum, buradayım, bin yıldır sabırla senin geleceğin günü gözlüyorum…” der sesi. Bir zaman sonra, henüz gitmeden zaten oralı olduğunuzu, daha önce fark etmediğinize şaşarsınız. Herkese seslenen, herkesi çağıran bir şehir vardır. Sonunda beni çağıran birçok şehirden en alımlı, en gizemli iki şehre gitmek üzere Özbekistan vizesi için başvurdum. Özbekistan, bin yılların ülkesi… Taşkent, Semerkant, Buhara, görkemli Fergana Vadisi… İmam Buhari’den Şah-ı Nakşibendi ve Timur’a kadar büyük isimlerin memleketi… Oralara gittiğiniz zaman anlıyorsunuz ki, başkalarının zannettiğimiz birçok isim insanlığın ortak sarmalı tarihin içinden size el sallıyor, gülümsüyor, olgunlukla bakıyor. Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) nehirleri arasında kalan ülke, tarihî birikimlerinin yanı sıra coğrafi güzellikleriyle de görülmeye değer bir yer. Fergana tarafındaki dağlıkyaylalık arazi, Semerkant ve Buhara’daki düz ovalar, insana uzun ufuklarla birlikte ferahlık hissi ve seyahat şevki veriyor. Semerkant, İbn Batuta’dan Marco Polo’ya, Arminius Vambery’den Ruy Gonzales de Clavijo’ya kadar birçok seyyahının görmekle iftihar ettiği bir yer. Ben de halkaya bu çağdan dâhil olmakla mest bir ‘gezgin’ olarak şehre ulaştım.


Gezi кончилось в ом году. Эти величественные архитектурные памятники завораживают попадающих сюда посетителей. Этому волшебному месту стоит уделить несколько часов. Стены украшены аятами и хадисами из бирюзовой мозаики. Сооружения, пережившие землетрясения, войны и времена пренебрежения, пришли в упадок, но после реставрации снова обрели былую красоту и величие. Миниатюры, которые продают во внутренних дворах в качестве сувениров – словно ключи от прошлых веков, которые можно взять в руки.

Гавань без моря Тамерлан, чья жизнь прошла в походах и войнах, решил прожить последние годы в Самарканде – «городе-гавани без моря». Он приложил много сил для реконструкции и застройки города. А почувствовав приближение смерти, приказал ускорить работы, и через двадцать дней город обрел новый облик.

Шах-и Зинде и обсерватория Улугбека Обязательно нужно увидеть комплекс Шах-и Зинде, чьи бирюзово-голубые купола на первый взгляд кажутся простоватыми для Самарканда. В этот комплекс входят кельи-клетки, где когда-то дервиши предавались аскезе, а также медресе, мечеть и мав-

Recistan meydanı: İlmin kapısı, medreseler şehri Semerkant Şehri gezmeye Timur’un hatırası ve hediyesi olan Recistan Meydanı’ndan başlamak gerekiyor. Semerkant’ın yüzü ve sembolü olan bu meydan, üç büyük medresenin ön avlularından oluşuyor: Dünya tarihinin en büyük astronomlarından Uluğ Bey’in ’de yaptırdığı ve dersler verdiği döneminin en büyük üniversitesi sayılan Uluğ Bey Medresesi, kapısında aslan ve güneş tasviri olan ve yılında yapılan Şirdor Medresesi, yılında inşaatı bitirilen ve meydanı bütünleyen Tilla-Kari Medreseleri meydanın ziyaretçilerini büyüleyen mimari yapılar… Büyülenmişçesine gezeceğiniz bu mekâna saatler ayırmanız gerekiyor. Duvarlara turkuaz renkli çinili küçük taş parçaları ile yazılmış hatlarda ayetler ya da hadisler var. Yapıldıkları günden bu zamana depremler, savaşlar ve ihmallerle tahrip olmuş yapılar, restorasyonlarla yeniden can bulmuşlar. Medreselerin iç avlularında hediyelik eşya olarak satılan minyatürler, geçmiş yüzyılları anlayabilmemiz için elimize almamız mümkün olan ipuçları gibi.

Bibi Hatun Medresesi ve Camii Uzun ömrü savaşlarla, altüst oluşlarla geçen Timur, hayatının son yıllarını bir ‘sakin denizsiz liman’ olan Semerkant’ta geçirmeyi seçmiş ve şehri, biraz da zorlayarak, yeniden imar ve inşa ettirmiş. Ölümünün yaklaştığını

SAYI: 40 • BAHAR   65


Путешествие золеи. Мечеть и медресе облицованы фаянсом, что превращает храм и школу в музей под открытым небом. Стоит посетить и обсерваторию Улугбека, где когда-то работал Али Кушчу, и музей, в котором представлены работы Улугбека. Побывав здесь, вы поймете, почему Самарканд называют центром Восточного Ренессанса.

Родина дынь и арбузов Климат Узбекистана позволяет выращивать уникальные плоды. На всю Среднюю Азию своим невероятным вкусом славятся дыни и арбузы. К счастью для Узбекистана (и к нашему сожалению) их невозможно довезти до любой другой страны. Чтобы попробовать эти дыни, нужно приехать в Узбекистан самому.

Бухара – бирюзовая мечта Бухара, расположенная неподалеку от Самарканда, дополняет его величие и великолепие. Город выглядит как живописное полотно, его историческое ядро совсем не пострадало от времени. Считается, что Бухара существовала уже лет назад, этот город упоминается даже в надписях Кюль-Тегина. Первое, что бросается в глаза – очень похожие на виденные в Самарканде архитектурные ансамбли: медресе Мир-и Араб, мечеть Хан и минарет Калян. Почти в историческом центре Бухары расположена крепость из светлого кирпича. Для того, чтобы можно было взглянуть на нее сверху, соорудили металлическую вышку (и что интересно – заперли на замок). Подъем наверх с целью сделать несколько фотосним-

da hissederek bu işin hızlıca yapılmasını emretmiş ve koca şehir 20 günde yeni kimliğine kavuşturulmuş.

Şah-ı Zinde ve Uluğ Bey Rasathanesi Semerkant için sıradan gözüken turkuaz mavisi kubbeleri ile ziyaret edilmesi gereken diğer önemli adreslerden biri de Şah-ı Zinde Külliyesi. Külliyeyi tamamlayan bütünü; bir dönem derviş çilehanesi olarak kullanılan hücre odaları, medrese, cami ve türbeler oluşturuyor. Medrese ve cami kısımlarında çinilerle yapılmış mimari tasarımlar mekânı, bir okul ve ibadethaneden çıkararak adeta bir açık hava müzesine dönüştürmüş. Ayrıca bir dönem Ali Kuşçu’nun da çalışmalarını sürdürdüğü Uluğ Bey Rasathanesi ve Uluğ Bey’in çalışmalarının gösterildiği müzeyi de ziyaret etmenizi hararetle tavsiye ederim. Buraları gezerken Semerkant’ın neden Doğu Rönesansının merkezi olduğunu anlayacaksınız.

Gerçek ve leziz kavun karpuzlar memleketi Özbekistan iklimi itibariyle meyvenin bol yetiştiği bir ülke Özellikle kavun ve karpuzları bütün Orta Asya’da tadına doyulmazlığı ile biliniyor. Bir başka ülkeden getirilecek meyveler listesine ebatlarından dolayı giremeyecek olması bizim için büyük bir kayıp ama Özbekistan için büyük bir talih. O kavunları tadabilmek için Özbekistan’ı ziyaret etmekten başka çareniz yok.

Turkuaz mavisi bir rüya şehir: Buhara Semerkant, hemen yanında yer alan Buhara ile büyük ve muhteşem bir manzarayı tamamlıyor. Tablolardan çıkmış gibi duran, tarihî dokusu nerede ise hiç bozulmamış bir yer İki bin beş yüz yıllık bir tarihi olduğu tahmin edilen Buhara’nın ismi Kültigin yazıtlarında da anılıyor. Şehirde özellikle göze çarpan yapılar, tıpkı Semerkant’taki gibi medreseler ve camilerden oluşan külliyeler. Mir-i Arab Medresesi, Kalyan minaresi ile Khan Camii; turkuaz çinileri ve gökyüzünü süsleyen kubbeleriyle şehre silüetini vererek dikkat çeken bir merkez. Buhara’nın, klasik şehir merkezinin hemen yanında açık toprak rengi tuğlaları, büyük cüssesi ile ziyaretçilerini bekleyen görkemli bir ka-

66  ВЕСНА • 40 НОМЕР


Gezi

ков потребует от вас немало усилий, но картина, открывающаяся с высоты, того стоит. Впереди – крепость, позади – бирюзовые купола, рядом с вышкой – просторная мечеть с деревянными колоннами, перед ней – водоем, наполненный проточной водой. Такие водоемы, спасая город от зноя пустыни, насыщают его воздух свежестью высокогорной долины. В городе было устроено таких водоемов, но только 27 из них дожили до наших дней. Вокруг них расположены чайханы и кафе, где можно пообедать, выпить чаю или кофе.

Мавзолей Шах-и Накшибенд Важнейшее место, которое необходимо посетить в Бухаре – это мавзолей великого исламского суфия Шах-и Накшибенди. Здесь в души путешественников нисходят покой и умиротворение, так же, как и в большой мечети, которая находится в розовом саду, окруженном плакучими ивами. В Узбекистане в подобных местах посетителей встречают ученики медресе, и в конце экскурсии проходит короткая молитвенная церемония. В разных местах эти церемонии могут проводиться по-разному, но перед каждой молитвой читаются аяты из Корана. Язык дружбы и радушия везде одинаков. В Узбекистане, в каждом его городе или деревне, гостей встречают улыбками, обнимают, как друзей, приглашают в дом. Прислушайтесь к зову Самарканда и Бухары. Не теряйте времени, спешите побывать там. Доброго вам пути!

lesi var. Kaleyi yukarıdan görebileceğiniz metal bir kule yapmışlar ama ilginçtir kapısına da kilit vurmuşlar. Ama çıkıp bir kare fotoğraf alma imkânı bulmak için çektiğiniz zahmete değen bir manzara ile karşılaşıyorsunuz. Önde kale, arkada turkuaz kubbeler Kulenin hemen yanında ahşap sütunlardan geniş bir cami ve önünde de büyük bir kurnadan akan su ile dolan bir havuz var. Böyle havuzlar yayla havası kuruluğundaki bu çöl şehrine nefes aldırıyor. Çölün ortasında kurulmuş bir kent olduğu için serinlemek amacıyla şehrin birçok yerine ’nin üzerinde havuz yapılmış ancak günümüze bunlardan sadece 27 tanesi ulaşmış. Bu havuzların her birinin etrafına yemek yiyebileceğiniz ve çay-kahve içebileceğiniz mekânlar kurulmuş.

Şah-ı Nakşibend türbesi Buhara’da uğranılacak önemli adreslerden biri, İslam tarihinin büyük mutasavvıflardan Şah-ı Nakşibendî Türbesi. Salkım söğütlerin çevrelediği gül bahçesi içinde büyük ve dinginlik veren Camii’yle ziyaretçisine huzur veren bir mekân. Özbekistan’da böyle mekânları ziyarete gelenleri medrese talebeleri karşılıyor ve ziyaret sonunda kısa bir dua seremonisi yapılıyor. Ayrıca mekâna göre değişmekle birlikte her duadan önce Kur’an’dan ayetler okunuyor. Dostluğun ve misafirperverliğin dili her yerde aynı Özbekistan’da her şehir, köy ve kasabada güler yüzle karşılanıyor, evlere misafir ediliyor ve dostça kucaklanıyorsunuz. Bizi çağıran Semerkant ve Buhara’nın sesine kulak vermek gerekiyor. Onu görmeye daha fazla geç kalmayın. Şimdiden yolunuz açık olsun.. SAYI: 40 • BAHAR   67


ЛИЦОМ К ЛИЦУ

Двуязычие не будет препятствовать развитию Кыргызского языка

Çift dillilik Kırgız dilinin gelişmesine engel değil Вопросы задает: Нурлан Кудайбердиев - Сейитбек Идирисов

В

беседе с известным писателем, поэтом и драматургом, публицистом, председателем Национальной комиссии по государственному языку при Президенте Кыргызской Республики Эгемберди Эрматовым журнал “ДА” получил ответы на многие важные вопросы.

Röportaj: Nurlan Kudayberdiev - Seyitbek İdirisov

D

a Dergisi, ünlü şair-yazar, tiyatro yazarı, yayıncı, Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kırgız Dil Kurumunun başkanı Egemberdi Ermatov’un sanat dünyasının derinliklerine dair samimi bir kapı aralayıp şairlik geçmişine, bununla beraber Kırgızca’nın bugünü ve geleceği ile ilgili önem arz eden sorulara cevap almaya çalıştı.

Уважаемый Эгемберди-мирза, расскажите, как начинался ваш путь в сложный, увлекательный и заманчивый мир поэзии.

Öncelikle kendi sanat serüveninizden yola çıkalım. Okuyucularımıza zor fakat ilginç olan şairlik dünyanızdan söz eder misiniz?

Путь творчества и труден, и интересен. Каждый вступает на этот путь по-своему. Кыргызы говорят: в каждом человеке с рождения заложено творческое начало, а развивается оно в зависимости от окружения. Во-первых, интерес к литературе пробудил мой старший брат Эрдоолет. С детства он любил читать, и я читал вслед за ним. Трилогия о Манасе, “Эр Тоштюк”, “Курманбек” и другие малые эпосы были прочитаны мной еще в детстве, в 4-ом или в 5-ом классе. Помню, как я запоем прочел “Дон Кихот” великого Сервантеса. Во-вторых, я рано потерял отца, поэтому рос особенно чувствительным. А мать была хорошей расказчицей, и мы, дети, часто слушали ее истории о наших предках. Ее любовь к литературному слову, к фольклору пробудила во мне тягу к миру литературы. Кроме того, у отца был предок по материнской линии, Туяк – известный акын во времена Кокандского ханства. На свадебных и других торжествах, на поминках я не раз слышал песни, сочиненные Ту-

Sanat hem zor, hem ilginç bir yolculuk Bu yolculukta yazarlar farklı farklı konularda, faklı yönlerde yola devam ederler. Kırgızlarda söylenegelen bir laf vardır: Her insanın içinde sanat tohumu var, bu tohum yaşadığı çevreye, ortama göre filizlenir. Edebiyat ile ilgilenmeme kendi öz abim Erdöölöt vesile olmuştur. O gençliğinde çok kitap okurdu. Ben de bu kitaplara ilgi duyar ve akabinde onun kitaplarını ben de ilgiyle okurdum. Manas destanının üç cildini, Ertöştük, Kurmanbek vb. küçük destanları bitirdiğimde sınıf öğrencisiydim. Ünlü İspanyol yazar Cervantes’in Don Kişot romanını günde tamamladığımı hatırlıyorum. Edebiyat çevresine katılmamın bir sebebi de çok erken yaşta edebiyata, ayrıca masallara olan ilgimdi. Bir de küçüklüğümde babamın Hakkın rahmetine kavuşmuş olması duygusal yetişmeme neden olmuştur. Annem söz ustası idi, ecdadımızın tarihini çok anlatırdı. Onun sözlü edebiyata, masallara olan ilgisi duygularımı, kalbi duyarlılığımı uyandırmış ve bu sırlarla dolu edebiyat dünyasına girmeme vesile olmuştur.

68  ВЕСНА • 40 НОМЕР


ЭГЕМБЕРДИ ЭРМАТОВ YÜZ YÜZE

Эгемберди Эрматов учился в школе-интернате города Кызыл-Кыя. В ом году закончил педагогическое образование в городе Оше. В ом гг.. служил в рядах Советской Армии. После окончания в ом году Литературного института им. А.М. Горького в Москве был литературным сотрудником в газете «Кыргызстан маданияты». Работал в газете «Кыргыз руху», журналах «Мурас», «Тулпар». В середине го года жил в селении Кок-Талаа Кадамжайского района. До го года более десяти лет преподавал мировую литературу в Педагогическом институте при Баткенском университете. С го года депутат Жогорку Кенеша Кыргызской Республики. Его произведения появились в печати в ом году, первый сборник стихов “Ак дил” (“Чистое сердце”) был издан в ом году. Автор и составитель сборников стихов «Шаар жана тоолук» (“Город и горцы”), «Oмур издери» (“Следы жизни”), «Туяктын ыры» (“Песня Туяка”), «Саймалуу таш», «Махабат» (“Любовь”), «Исфайрам авазы» (“Голос Исфайрама”), поэмы «Мухаммед пайгамбар» (“Пророк Мухаммед”), драмы «Аксаткын менен Кулмырза» (“Аксаткын и Кулмырза”). Переводчик поэзии И. Чавчавадзе. Перевел на кыргызский язык многие произведения восточных поэтов. С го года член Союза писателей СССР. Заслуженный деятель культуры Кыргызской Республики ( г.). Народный акын Кыргызской Республики (г.).

EGEMBERDİ ERMATOV

Egemberdi Ermatov ilköğrenimini Kızıl-Kıya şehrinde yatılı okulda görmüştür. Askerlik hizmetini Sovyet askeriyesinde yapmıştır. senesinde Oş Pedagoji EnstitüsündenmezunolmuşardındanMoskova’dakiMaksimGorkiEdebiyatEnstitüsü sınavlarınıkazanaraksenesindeburadanmezunolmuştur.‘’KırgızistanMadaniyatı’’gazetesininedebiyatbölümündeçalışmıştır.“KırgızRuhu”gazetesinde ve“Muras”,“Tulpar”dergilerindebölümbaşkanı,editörvegenelyayınyönetmeni olarak çalışmıştır. yılına kadar on yıldan fazla Batken üniversitesinin Kızıl-Kıya şehrindeki Pedagoji Enstitüsünde dünya edebiyatı dersleri vermiştir. senesinde parlamento seçimlerinde milletvekili seçilmiş, yılına kadarmilletvekilliğinisürdürmüştüryılındaCumhurbaşkanlığınabağlı Kırgız Dil Kurumuna Başkan olarak atanmıştır. Yazarın eserleri senesindenitibarenbasınyayınkurumlarındayayımlanmayabaşlamıştır.“AkDil” adlı ilk şiir kıtabı senesinde basılmıştır. Şairin“Şehir ve Dağlı”,“Ömür İzleri”,“Tuyaktın Şiirleri”,“Saymaluu Taş”,“Mahabat”,“İsfayram Avazı”adlı şiir kitapları bulunmaktadır. Ayrıca,“Muhammed Peygamber”destanı, “Aksatkın ile Kulmırza”oyunlarının yazarıdır. İ. Çavçavadze’nin eserlerini ve doğu edebiyatının şiirlerini Kırgızca’ya aktarmıştır. yılı SSCB Yazarlar Birliği üyesidir. Kırgız Cumhuriyeti halk şairi seçilmiştir. ().

nest...

batman iftar saati 2021 viranşehir kaç kilometre seferberlik ne demek namaz nasıl kılınır ve hangi dualar okunur özel jimer anlamlı bayram mesajı maxoak 50.000 mah powerbank cin tırnağı nedir