Belma Bekçi
I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı ÖNSÖZ Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Projesi kapsamında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi ile Milli Eğitim Bakanlığı, YTB (Yurt Dışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı), TİKA (Türk İşbirliği ve Koordinasyon Başkanlığı Ajansı), Eskişehir Valiliği, Eskişehir İl Millî Eğitim Müdürlüğü, TÜRKSOY, Uluslararası Türk Akademisi, TRT Avaz işbirliği ve PEGEM Akademi, Nobel, Eğiten Kitap sponsorluğunda gerçekleştirilen 1. Uluslararası Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı’na katılımınızla onurlandırdığınız için teşekkür ediyoruz. Türk Dünyası adına 36 ülke/bölgeden katılımın gerçekleşmesiyle Türk Dünyasının buluştuğu büyük bir uluslararası kurultay olmuştur. Bu kurultayda, bu projenin önemi nedir ve neden Türk Dünyası çocuk oyun ve oyuncakları sorularının cevapları, sizin adınıza sorulmuş ve cevaplanmaya çalışılmıştır. Avrupa ve Amerika’da uygulanmakta olan eğitim programları bilim insanlarımız tarafından incelenmekte ve bu programlar doğrultusunda çocuklarımızın gelişimine ve öğrenimine en fazla katkı sağlayabilecek eğitim programları oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bugün eğitim programlarımız oluşturulurken çağın gerektirdiği donanım öngörülmekte ve çocuklarımızın üst düzey düşünme becerileri ile desteklenmesi hedef alınmaktadır. Ancak unutulan bir husus vardır ki bu husus toplumsal düzeni, toplum içerisinde kimlik kazanmayı ve toplumun devamlılığını sağlamayı öngören kültürün aktarımıdır. Toplum, oluşturduğu kültür ile bir arada olabilme ve sürekliliğini sağlayabilme başarısını göstermektedir. Toplum olarak Türk Toplumuna baktığımızda 3000 yıllık bir geçmişin olduğu zengin bir kültürün varlığı görülmektedir. Türk toplumu, Asya’nın Ata toprağı olduğu, buradan diğer kıtalara dağılımın gerçekleştiği ve gittiği her bölgeye kültürünü taşıdığı bir toplumdur. Modern eğitim anlayışları içerisinde var olan bu kültürün aktarımı ne kadar gerçekleştirilmekte ve çocuklarımız kültürünü ne kadar anlayabilmektedir? Bu soru gerçekten önemli bir soru ve sorundur. Tabi ki kültür sadece eğitim ortamlarında aktarılmamakta, ailelerin ve toplumsal yaşantıların da bu aktarımda rolü yer almaktadır. Ancak bu aktarım tesadüflere, ihtimallere bırakılamayacak kadar mühimdir ve toplumların eğitim felsefesi o toplumun millî ve manevi menfaatlerini içermelidir. İşte bu nedenlerdendir ki 3000 yıllık Türk Dünyası kültürü eğitimle gelecek nesillerimize kazandırılmalı ve kültürel aktarımın devamlılığı sağlanmalıdır. İkinci sorumuz olan neden oyun ve oyuncaklar sorusunun iki cevabı bulunmaktadır. Çocuk oyun ve oyuncakları, çocukların yaşadıkları toplum içerisinde gelecekteki yaşantılarının deneyimini kazandıkları roller, yemeklerimiz, giysilerimiz gibi kültürün içerisinde yer alan önemli bir unsurdur. Üstelik oyun ve oyuncaklar çocukların içerisinde aktif olarak yer almaları ve kurallarını, tekerlemelerini, oyuncağını toplumun kültürüne göre kendilerinin geliştirmeleri sebebiyle, kültür ile çocuğun en etkili şekilde bir araya geldiği bir unsurdur. İşte burada ikinci önemli cevap karşımıza çıkmaktadır. Kültürel aktarımın eğitim içerisinde hangi yollarla kazandırılacağı, diğer bir ifade ile etkin olan yöntemi bize oyun ve oyuncaklar sunmaktadır. Çocukların içerisinde eğlenerek ve isteyerek yer aldıkları oyunlar ve I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı kullandıkları oyuncaklar eğitimcilerin kültürü nasıl aktarabiliriz sorusunun cevabını verdikleri anahtar olacaktır. İşte bu anahtarın kullanımı için, Atalarımızın bize bıraktıkları mirasımız olan oyun ve oyuncaklarımız Türk Dünyası olarak pedagojik tartışmalara açılmıştır. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesinin ev sahipliğini yaptığı, çocuklarımız ve geleceğimiz için bu kadar önemli bir düzenleme içerisinde yer alan katılımcılara ve emeği geçen herkese teşekkür ederiz. Yrd. Doç.Dr. Yalçın Bay Yrd. Doç.Dr. D. Neslihan Bay TUDÇOOK Düzenleme Kurulu Eş Başkanları I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı DÜZENLEME KURULU Kurultay Eş Başkanları Prof. Dr. M. Bahaddin ACAT Prof. Dr. Selahattin TURAN Düzenleme Kurulu Eş Başkanları Yrd. Doç. Dr. Yalçın BAY Yrd. Doç. Dr. D. Neslihan BAY Düzenleme Kurulu Üyeleri Doç. Dr. Pınar GİRMEN Doç. Dr. Cavide DEMİRCİ Doç. Dr. Esra DERELİ Yrd. Doç. Dr. Abdulkadir ÖZTÜRK Yrd. Doç. Dr. Burcu ANILAN Yrd. Doç. Dr. Emre Ev ÇİMEN Yrd. Doç. Dr. Ersin KARADEMİR Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ANILAN Yrd. Doç. Dr. Mehmet ERSOY Yrd. Doç. Dr. Semra KIRANLI GÜNGÖR Yrd. Doç. Dr. Ümmügülsüm KORKMAZ Yrd. Doç. Dr. Zeynep YURTSEVEN Arş. Gör. Ayşe DÖNMEZ Arş. Gör. Burak Yasin YILMAZ Arş. Gör. Candaş UYGAN Arş. Gör. Dilara YAYA Arş. Gör. Eren Can AYBEK Arş. Gör. İsmail KAŞARCI Arş. Gör. Mikail YALÇIN Arş. Gör. Muhammed ÖZ Arş. Gör. Özge ÖZTEKİN Arş. Gör. Özge Sultan BALIKÇI Arş. Gör. Sabiha İŞÇİ Arş. Gör. Serdar KÖRÜK Arş. Gör. Şule Betül TOSUNTAŞ Arş. Gör. Yasir ARMAĞAN Arş. Gör. Yusuf AY Arş. Gör. Zeynep KILIÇ Arş. Gör. Z. Melis DEMİR Uzm. Muhammed AYDIN Uzm. Ömer Faruk BAYRAKÇI Okt. Madina YÖRÜK I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı BİLİM KURULU 1 Prof.Dr. Abdurrahman KILIÇ Düzce Üniversitesi 2 Prof.Dr. Ahmet AYPAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 3 Prof.Dr. Akmatali ALİMBEKOV Kırgızistan Manas Üniversitesi 4 Prof.Dr. Alexey GOLIKOV Rusya Federasyonu Federasyonu Yakutistan (Saha) Cumhuriyeti Eğitim Bilimleri Enstitüsü 5 Prof.Dr. Alimcan İNAYET Ege Üniversitesi 6 Prof.Dr. Almas SHAYKHULOV Rusya Federasyonu Başkurtistan Cumhuriyeti Başkurtistan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi 7 Prof.Dr. Asuman Seda SARACALIOĞLU Adnan Menderes Üniversitesi 8 Prof.Dr. Ayhan AYDIN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 9 Prof.Dr. Baljir BALDULMAA Mongolian State University of Education 10 Prof.Dr. Basangova Tamara GORYAEVNA Rusya Federasyonu Kalmuk Cumhuriyeti 11 Prof.Dr. Cabbar IŞANKUL Özbekistan Bilimler Akademisi Alişir Nevai Dil ve Edebiyat Enstitüsü 12 Prof.Dr. Cemil YÜCEL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 13 Prof.Dr. Damir İSHAKOV Rusya Federasyonu Tataristan Cumhuriyeti Tataristan Bilimler Akademisi 14 Prof.Dr. Darhan HIDIRALİ Türk Akademisi 15 Prof.Dr. Dilshod RAHİMOV Tacikistan Bilim Akademisi 16 Prof.Dr. Douslas K. HARTMAN ABD Michigan State University 17 Prof.Dr. Esma ŞİMŞEK Fırat Üniversitesi 18 Prof.Dr. Fatma ALISINANOĞLU Gelişim Üniversitesi 19 Prof.Dr. Firdevs GÜNEŞ Bartın Üniversitesi 20 Prof.Dr. Grigori TOMSKİ Académie Internationale CONCORDE 21 Prof.Dr. Gülay MİRZAOĞLU Hacettepe Üniversitesi 22 Prof.Dr. Handan Asude BAŞAL Uludağ Üniversitesi 23 Prof.Dr. Hayati AKYOL Gazi Üniversitesi 24 Prof.Dr. İsa HABBİBAYLİ Azerbaycan Milli İlimler Akademisi 25 Prof.Dr. Jodene FINE ABD Michigan State University 26 Prof.Dr. Kamoludin ABDULLAEV Tacikistan Central Asia: Study and Teaching 27 Prof.Dr. M. Bahaddin ACAT Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 28 Prof.Dr. Mehmet ŞİŞMAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 29 Prof.Dr. Mustafa ERGÜN Afyon Kocatepe Üniversitesi 30 Prof.Dr. Mustafa SAFRAN Gazi Üniversitesi 31 Prof.Dr. Mübeccel GÖNEN Hacettepe Üniversitesi 32 Prof.Dr. Nebi ÖZDEMİR Hacettepe Üniversitesi 33 Prof.Dr. Nilüfer ÖZABACI Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 34 Prof.Dr. Nurbubu ASIPOVAN Kırgızistan Manas Üniversitesi 35 Prof.Dr. Ondar ERGELEER Rusya Federasyonu Tuva Cumhuriyeti (Çüvürekovich) Tuva Devlet Üniversitesi 36 Prof.Dr. Özden TEZEL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 37 Prof.Dr. Özkul ÇOBANOĞLU Hacettepe Üniversitesi I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı 38 Prof.Dr. Raxmonov NASIMXON Özbekistan Bilimler Akademisi 39 Prof.Dr. Selahattin TURAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 40 Prof.Dr. Sultan TULU Muğla Üniversitesi 41 Prof.Dr. Tamara BİTTİROVA Rusya Federasyonu Kabardey-‐Balkar Cumhuriyeti Rusya Akademisi 42 Prof.Dr. Timur KOCAOĞLU ABD Michigan State University 43 Prof.Dr. Victor BUTANAEV Rusya Federasyonu Hakasya Cumhuriyeti Hakasya Milli Üniversitesi 44 Prof.Dr. Zarema KIPKEEVA Rusya Federasyonu Karaçay – Çerkes Cumhuriyeti Karaçayevsk Umar Aliyev Üniversitesi 45 Doç.Dr. Gülnara Yusuf qızı SEİTVANİ Kırım Tatar ve Şarq Filologiyası Fakülteti 46 Doç.Dr. Ali Fuat ARICI Yıldız Teknik Üniversitesi 47 Doç.Dr. Ayfer ŞAHİN Ahi Evran Üniversitesi 48 Doç.Dr. İlkin Rüstemzade FARİZOĞLU Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi 49 Doç.Dr. Suat UNGAN Karadeniz Teknik Üniversitesi 50 Doç.Dr. Svetlana TÜBEEVA Rusya Federasyonu Kabardey Balkar Devlet Üniversitesi 51 Doç.Dr. Akedil TOİSHANULY Kazakistan Türk Akademisi 52 Doç.Dr. Ali ERYILMAZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 53 Doç.Dr. Asım ARI Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 54 Doç.Dr. Ayşe AYPAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 55 Doç.Dr. Aytaç KURTULUŞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 56 Doç.Dr. Baisheva Maria İVANOVNA Rusya Federasyonu Federasyonu Federasyonu Yakutistan (Saha) Cumhuriyeti Eğitim Bilimleri Enstitüsü 57 Doç.Dr. Cansu Filik İŞÇEN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 58 Doç.Dr. Cavide DEMİRCİ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 59 Doç.Dr. Cengiz GÖKŞEN Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi 60 Doç.Dr. Emine KOLAÇ Anadolu Üniversitesi 61 Doç.Dr. Engin KARADAĞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 62 Doç.Dr. Erkin EMET Ankara Üniversitesi 63 Doç.Dr. Esra DERELİ İMAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 64 Doç.Dr. Eyüp ARTVİNLİ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 65 Doç.Dr. Habibe YAZICI ERSOY Gazi Üniversitesi 66 Doç.Dr. İsmail ACUN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 67 Doç.Dr. Kürşat YENİLMEZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 68 Doç.Dr. Lena TROEVA-‐LUGINOVA Rusya Federasyonu Yakutistan (Saha) Cumhuriyeti Eğitim Bilimleri Enstitüsü 69 Doç.Dr. Leyla ÜLMEZOVA Rusya Federasyonu Kaberdey – Balkar Cumhuriyeti Sen Petersburg Devler Üniversitesi 70 Doç.Dr. M.Zafer BALBAĞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 71 Doç.Dr. Macid A. MELEKOĞLU Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 72 Doç.Dr. Mızrap POLAT Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 73 Doç.Dr. Mohammad Yalim YARQIN Kabil Devlet Üniversitesi, General Manager at Star Radio and TV I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı 74 Doç.Dr. Pınar ANAPA Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 75 Doç.Dr. Pınar GİRMEN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 76 Doç.Dr. S. Deniz KORKMAZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 77 Doç.Dr. Suzan D.CANHASİ Kosova Priştine Üniversitesi 78 Doç.Dr. Şengül S. ANAGÜN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 79 Doç.Dr. Zekiya MAHMUTOVANIN Kırım Mühendislik ve Pedagoji Üniversitesi 80 Doç.Dr. Zühal ÇUBUKÇU Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 81 Yrd.Doç.Dr. Nuran Malta-‐MUHAXERİ Kosova Priştine Üniversitesi 82 Yrd.Doç. Dr. Derya YILMAZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 83 Yrd.Doç.Dr. Abdulkadir ÖZTÜRK Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 84 Yrd.Doç.Dr. Asiye BERBER Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 85 Yrd.Doç.Dr. Burcu ANILAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 86 Yrd.Doç.Dr. C. Murat KANDEMİR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 87 Yrd.Doç.Dr. Çiğdem KARA Anadolu Üniversitesi 88 Yrd.Doç.Dr. D. Neslihan BAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 89 Yrd.Doç.Dr. Dilek TÜRKYILMAZ Gazi Üniversitesi 90 Yrd.Doç.Dr. Doğan KAYA Cumhuriyet Üniversitesi 91 Yrd.Doç.Dr. Emre EV ÇİMEN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 92 Yrd.Doç.Dr. Ersin KARADEMİR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 93 Yrd.Doç.Dr. Esra EREN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 94 Yrd.Doç.Dr. Fatih BEKTAŞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 95 Yrd.Doç.Dr. H. Adnan ARSLANTAŞ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 96 Yrd.Doç.Dr. Hilmi DEMİRAL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 97 Yrd.Doç.Dr. Hüseyin ANILAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 98 Yrd.Doç.Dr. İlknur YÜKSEL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 99 Yrd.Doç.Dr. İsmail YÜKSEL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 100 Yrd.Doç.Dr. Mehmet ERSOY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 101 Yrd.Doç.Dr. Melih TURĞUT Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 102 Yrd.Doç.Dr. Mine SÖNMEZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 103 Yrd.Doç.Dr. Munise SEÇKİN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 104 Yrd.Doç.Dr. Nevin Güner YILDIZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 105 Yrd.Doç.Dr. Özlem Şimşek ÇETİN Kırıkkale Üniversitesi 106 Yrd. Doç. Dr. Sakine GAYBELİYEVA Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi 107 Yrd.Doç.Dr. Semra Kıranlı GÜNGÖR Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 108 Yrd.Doç.Dr. Ümit ÖZKANAL Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 109 Yrd.Doç.Dr. Ümmügülsüm KORKMAZ Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 110 Yrd.Doç.Dr. Yalçın BAY Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 111 Yrd.Doç.Dr. Zeynep YURTSEVEN AVCI Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 112 Dr. Firuz FEVZİ Kabil Devlet University 113 Dr. Güllü KARANFİL Moldova İMBL, South Russian Üniversity 114 Dr. Kadiyan BOOBEKOVA Kırgızistan Manas Üniversitesi 115 Dr. Temirbulatova Enegiz ASHİROVNA Rusya Federasyonu Karaçay-‐Çerkes Cumhuriyeti I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı Rusya Federasyonu Dagıstan Cumhuriyeti Mahakale Devlet Üniversitesi 116 Dr. Yusup İDRİSOV 117 Öğrt. Gör. Intımakgül NURMAGOMBETOVA Kazakistan Ahmet Yesevi Üniversitesi 118 Öğrt. Gör. Menent SHUKRİYEVA Bulgaristan Şumnu Üniversitesi 119 Öğr. Gör. M. Tekin KOÇKAR ESOGÜ Halkbilim Araştırma ve Uygulama Merkezi 120 Uzm. Aidash BARYNMANA Rusya Federasyonu Tuva Cumhuriyeti Tuva Kültür Merkezi Sanat Müdürü 121 Uzm. Aişe MEMETOVA Kırım Tatar İslam Medeniyeti (kültürü) Bölümü Müdürü 122 Uzm. Erzhan TOLEK Kazakistan Türk Akademisi 123 Uzm. István VIDAK Macaristan Türkolog, Kece Uzmanı 124 Uzm. İbrahim YILDIRIM Kazakistan Yunus Emre Türk Kültürü Merkezi 125 Uzm. Mari NAGY Macaristan Türkolog, Kece Uzmanı 126 Uzm. Maya SAPAROWA İran Türkolog / Yazar 127 Uzm. Mongush ANDREY Rusya Federasyonu Tuva Cumhuriyeti Tuva Kültür Merkezi Sanat Müdürü 128 Uzm. Musemma RASİMOVA Kırım Sakovi Lisesi Türkolog 129 Uzm. Nadirbek JORAKOZİYEV Özbekistan Bilimler Akademisi 130 Uzm. Nadya TIDIKOVA Rusya Federasyonu Altay Cumhuriyeti Altay Bilimler Akademisi 131 Uzm. Osman TURDİ Nevşehir Üniversitesi 132 Uzm. Tumen ULZİİ Mogolistan ( Munkh Itgelt) International İntellectual Museum Sahibi 133 Uzm. Zülfiya TADİKOVNA Rusya Federasyonu Hakasya Cumhuriyeti Hakasya Kültür Merkezi 134 Mansur KURYAZOV Özbekistan Oyuncak Ustası 135 Marina KARYAGİNA Rusya Federasyonu Çuvaşistan Devlet Televizyonu 136 Müfettiş Vildan BORMAMBET Romanya Eğitim Bakanlığı 137 Valeri TURGAY Rusya Federasyonu Çuvaşistan Mihail Sespelya Vakfı Müdürü 138 Vasiliy PETROV Rusya Federasyonu Yakutistan (Saha) Cumhuriyeti Eğitim Bakan Yardımcısı 139 Yazar Gülnara HALFİTDİNOVA Rusya Federasyonu Başkurtistan Cumhuriyeti “Bashkortostan kizi”nda – aile ve kadınlar” Dergisi 140 Yazar Küller TEPUKOV Rusya Federasyonu Altay Cumhuriyeti Çocuk kitabı yazarı 141 Yazar Rabit BATULLA Rusya Federasyonu Tataristan Cumhuriyeti Yazar 142 Yazar Yücel FEVZİOĞLU Almanya Türk Dünyası Masal ve Hikayeleri Yazarı I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı İÇİNDEKİLER • Geleneksel Çocuk Oyunlarının Anadili Eğitimine Etkisi .............................................................. 1 • Çocukların Problem Çözme Becerisi ve Dil Gelişiminde Bilmece ve Tekerlemelerin Önemi ...... 3 • Göçebe Kırgızların Çocukları Sosyalleştirme Kültüründeki Halk Oyunlarının Yeri ...................... 5 • Çocuk Oyunlarının Çocuklara Milli Kültürel Değerlerin Aşılanmasında, Onların Ahlak ve Eğitiminin Gelişmesinde Rolü .................................................................................................... 6 • Değerler Eğitiminin Müzikli Oyunlar Aracılığı ile Kazandırılması ................................................ 7 • Okul Öncesi Eğitiminde Şarkılı Oyunlar Yoluyla Değerler Eğitimi: Nitel Örnek Bir Çalışma ....... 8 • İlkokulda Derslerde Oynatılan Oyunların Değerler Eğitimi Verilmesindeki Katkısı .................... 9 • Türkiye’de Oynanan Geleneksel Çocuk Oyunlarının Değerler Eğitimindeki Rolü Açısından İncelenmesi .............................................................................................................................. 10 • Ramazan Ayını Sevdirmek İçin Düzenlenmiş Geleneksel Çocuk Oyunları ................................ 12 • Milli ve Manevi Değerlere Dayalı Kültürel Miraslarımızın Okul Öncesi Dönemde Geleneksel Oyunlar ile Tanıtımı ve Aktarımı .............................................................................................. 13 • Saha Bölgesi Masa Oyunları ve Çocukların Zihinsel Gelişimi Üzerinde Etkileri? / Настольные Игры Народа Саха И Их Влияние На Интеллектуальное Развитие Детей .......................... 14 • Çocukların Hayallerindeki Oyuncaklar ..................................................................................... 15 • Halk Oyunlarında “Karı” (Kadın) Karakteri ............................................................................... 17 • Okul Öncesi Dönemde Ebeveynlerin Çocuklarına Oyuncak Seçimi Tercih Nedenlerinin İncelenmesi .............................................................................................................................. 18 • Koleksiyoner Kutu Oyunu ........................................................................................................ 19 • ‘Kentleşmede Çocuğa Görelik’ İlkesinin Oluşturulması ve Bu Çerçevede Çocukluğumuzdaki Oyunların Önemi ...................................................................................................................... 20 • Ailelerin 0-‐6 Yaş Çocuklara Yönelik Oyuncak Seçimlerindeki Kriterlerin İncelenmesi ............. 21 • Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Zekâ Oyunları ile İlgili Bilgi Düzeyleri ve Oyunların Eğitimde Kullanılabilirliğine Yönelik Görüşleri ........................................................................................ 22 • Adölesanların Oynadıkları Bilgisayar Oyunları ve Oyuna Ayırdıkları Zamanın Değerlendirilmesi: Kalitatif Çalışma ....................................................................................................................... 23 • Okul Öncesi ve Birinci Sınıf Öğrencilerinin Oyun/Oyuncak Hakkındaki Görüşlerinin Karşılaştırılması ........................................................................................................................ 24 • Zeka Oyunları Dersi Öğretim Programı'nın Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi ... 24 • Zeka Oyunları Arayıcılığıyla İnternetin ve Telefonun Zararlı Kullanımının Azaltılması ............. 25 • Geleneksel Kültür ve Modern Bilimin Sentezi Bir Oyun: Jipto ................................................. 26 • Okul Öncesi Eğitiminde Oyun ve Oyuncak Materyallerine İlişkin Yönetici ve Öğretmen Görüşleri .................................................................................................................................. 28 • Türk Kültürüne Ait Oyun ve Oyuncakların Okul Öncesinde Yapılandırılmış Origami Materyalleri ile Kullanımı ......................................................................................................... 29 • Dramatik Oyun, Sosyodramatik Oyun ve Öz-‐Düzenleme ........................................................ 30 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Ailemin ve Benim Oyun ve Oyuncaklarım ................................................................................ 31 • Elazığ’ın Geleneksel Çocuk Oyunları ........................................................................................ 32 • Dedeler Çocukken Neler Yapar Neler Oynarlardı ..................................................................... 33 • Orta Asya’da Oynanan Geleneksel Oyunların Eğitsel Oyuna Dönüştürülmesinin Akademik Başarıya ve Matematik Dersine Yönelik Tutuma Etkisi ............................................................ 34 • Malazgirt Buka Baran Çocuk Oyunu ......................................................................................... 35 • Malazgirt Lap Oyunu ................................................................................................................ 36 • Malazgirt Kosageli Oyunu ....................................................................................................... 36 • Isparta-‐ Çandır Çocuk Oyunları ................................................................................................ 37 • Kazak Çocuklarının Asık Oyunu ve Asık ile İlgili Ulusal, Kültürel Değerler ................................ 39 • Arkeolojik Veriler Işığında Antik Dönemde Oyun ve Oyuncakalar ........................................... 40 • Tüm Yönleriyle Dokuztaş ......................................................................................................... 41 • Özbek Çocuk Oyunlarındaki Tekerlemelerin Yeri ve Önemi .................................................... 42 • Kırımın Sosyokültürel Yapısında Çocuk Oyunları: Kırım Tatar Oyunlarının Analizi / Детские Игры В Социокультурном Пространстве Крыма: Анализ Развития Крымскотатарских Игр. ................................................................................................................................................. 44 • Kırım Tatar Dergisi "ARMANÇIK" Örneğinde Bir Kişinin Kimliğinin Oluşumunda Çocuk Eğitsel Oyunlarının Rolü / Роль Детских Развивающих Игр В Формировании Личности Человека На Примере Крымскотатарского Журнала «Арманчыкъ» ................................................. 44 • Karabağ Çocuk Oyunlarının Özellikleri ..................................................................................... 45 • Ermenistan Türklerinin Çocuk Oyun ve Oyuncaklari Üzerine (Sisyan İli, Desdegerd Kasabasi Örneğinde) ............................................................................................................................... 46 • Geleneksel Çocuk Oyun ve Oyuncakları Projesi ‘Üç Nesil Oyunda Buluştu’ ............................ 47 • Bizim Çocuk Oyunları ............................................................................................................... 48 • Türkçede Çocuk Oyun ve Oyuncak Dünyasına Ait Sözcükler ................................................... 51 • Çocuk Oyunları ve Oyuncak Kültürü: Ula Örneği ..................................................................... 52 • Kosova’da Unutulmaya Yüz Tutan Çocuk Oyunları ve Türkiye’deki Oyunlarla Karşılaştırılmaları ................................................................................................................................................. 53 • Anamur ve Çevresi Yörüklerinde Tarih Boyu Oyun Oyuncak İlişkisi ......................................... 54 • Unutulmaya Yüz Tutmuş Emirdağ Yöresi Çocuk Oyunları ve Bu Oyunların Eğitimsel Değeri .. 55 • Kıbrıs Çocuk Oyun ve Oyuncaklarının Elektronik Ortamda Tanıtımına Yönelik Bir Çalışma ..... 57 • Annelerimizin Çocukken Oynadıkları Oyunlar: Kalitatif Çalışma .............................................. 58 • Kazak Çocuklarının Geleneksel Aşık Oyunu ............................................................................. 59 • Türk Halklarındaki Zeka ve Mantık Oyunlarının Tanıtımı ve Onlar Hakkında Tarihi Bilgiler ..... 60 • Batılılaşma Dönemi Osmanlı Saraylarında Oyuncak ................................................................ 61 • "Aşık Oyunu: Kars Yöresinde Eski Bir Türk Çocuk Oyunu ve Günümüzdeki Süreklilikleri" ....... 62 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Türk Ninnilerinde Yaşayan Oyun Kültürünün Felsefi Özellikleri ve Sürdürülebilir Eğitim Uygulamaları ............................................................................................................................ 63 • Çocukken Oynadığımız Oyunlar: Fethiye Örneği ...................................................................... 64 • Ebeveynlerimiz Eski ve Yeni Oyunları Değerlendiriyor: Kalitatif Çalışma ................................. 65 • Kırklareli'nde Oyun ve Oyuncak ............................................................................................... 66 • 1980-‐1990 Yıllarında Eskişehir'de Oynanan Sokak Oyunlarının Tanıtılarak Yaşatılması .......... 67 • Dede ve Ninelerin Çocukken Oynadığı Oyunlar ile Aynı Cinsiyetteki Torunlarının Oynadığı Oyunların Karşılaştırılması ....................................................................................................... 68 • 7-‐11 Yaş Arası Çocukların Oynadığı Oyunlar ............................................................................ 69 • Halkbilimi Çalışmalarında Çocuk Oyun ve Oyuncak Araştırma Eğilimleri Doğrultusunda Türk Dünyası Çocuk Folkloru Nasıl Çalışılmalıdır? ............................................................................ 70 • Anadolu Türkmen Oyunlarında Çağırgan Örneği ..................................................................... 71 • Eğitim Tarihimizde Çocuk Oyunları: Ahmed Edib’in Terbiyevi Çocuk Oyunları Eseri Üzerine Bir İnceleme .................................................................................................................................. 72 • Kırgız Seyirlik Çocuk Eğlence Oyunu: Tak Teke ........................................................................ 73 • Başkurt Halk Oyunları .............................................................................................................. 74 • En Eski Oyun: Masal ................................................................................................................. 77 • Özbek Çocuk Oyunlarının İncelenmesi, Mitolojik Temelleri ve «Döndıraq» Oyunu ................ 78 • Bir Türk Zekâ Oyunu Olarak Satranç ........................................................................................ 80 • Türk Devletlerinde Ortak Çocuk Oyunları ................................................................................ 80 • Bel Omurgasının Sekiz Özelliği (Türk-‐Moğol Halklarının Bulmaca Oyunu) .............................. 81 • Karaçay ve Balkarlılarda Çocuk Oyunları / Детские Игры У Карачаевцев И Балкарцев ...... 83 • Karaçay ve Balkarya’da Milli Çocuk Oyunları / Детские Национальные Игры В Карачае И Балкарии ................................................................................................................................. 85 • Шатра -‐ Интеллектуальная Игра Алтайцев ........................................................................... 87 • Dünden Bu Güne Kültürel Çocuk Oyun ve Oyuncakları .......................................................... 88 • Anadolu Sahası Çocuk Oyunları Kataloğunun Hazırlanması Yolunda Bir Tecrübe: Trabzon Yöresi Çocuk Oyunları .............................................................................................................. 88 • Azeri, Kırgız, Başkırt, Gagauz ve Kazak Çocuk Oyunlarının İçerik ve Yapı Bakımından Seferihisar-‐Türkiye Örnekleriyle Karşılaştırılması .................................................................... 89 • Çocukların Dünyasından Gerçek Dünyaya: Oyun ve Oyuncak ................................................. 90 • Geleneksel Çocuk Oyunları İçin Sokak Temelli Geleneksel Oyun Alanlarının Yeniden Keşfi ... 92 • Rus Çizgi Filmlerindeki Oyuncak Kahramanların Çocukların Okul Öncesi Eğitimindeki Önemi 93 • Türk Dünyasında Çocuk Oyuncakları: Bir Saha Çalışması ......................................................... 94 • Türk Dünyasında Çocuk Oyunları: Bir Saha Çalışması .............................................................. 97 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Ulusal Kimlik Gelişiminde Cocuk Oyun ve Oyuncaklarının Yeri ve Önemi / Место И Важность Национальных Игр И Игрушек В Усилении (Стимулировании) Национального Самосознания И В Становлении Национальной Идентичности ........................................ 99 • Fiziksel Eğitim Tarihimizden ................................................................................................... 100 • Geçmişten Günümüze Aşık Oyunları ..................................................................................... 102 • Deliorman Türklerinin Halk Kültüründeki Çocuk Oyunları .................................................... 102 • Qırımtatar Oyuncağının Geçmişi ve Zemaneviy Ömürdeki Yeri / Прошлое Крымскотатарской Игрушки И Место В Современной Жизни .......................................................................... 103 • Kırım Tatarlarının Oyunları ve Oyuncaklarının Etnik-‐Kültürolojik Özellikleri ......................... 105 • Afganistan Özbek Çocukların Oyun ve Oyuncakları ............................................................... 106 • Geleneksel Çocuk Oyunları Tacikler Sınıflandırılması ............................................................ 109 • Özbek Çocuk Edebiyatında Oyun Şarkıları ............................................................................. 111 • Mongolian National Toys and Games .................................................................................... 112 • Tuva Çocuk Oyunu Sayzanak / Тувинская Детская Игра Сайзанак ..................................... 115 • Tuva Ulusal ‘Tevekteeri’ Oyununun Günümüzdeki Durumu / Современное Состояние Тувинской Национальной Игры Тевектээри ...................................................................... 117 • Nevruz Bayramı ile İlgili Özbek Halk Oyunları ve Çocuk Oyuncakları ..................................... 119 • Çocuk Eğitimi İçin Milli Oyunların Önemi ............................................................................... 120 • Türkiye ve Terek Kumuklarının Oyunları ................................................................................ 123 • Çocuk Oyunları ve Çocukalrın Sözel Dünyaları (Karaçay-‐Malkar Folklor Temelinde) / Детские Игры И Вербальный Мир Малыша (На Материале Карачаево-‐Балкарского Фольклора) ............................................................................................................................................... 124 • Çuvaş Halkının Parmak Oyunları ........................................................................................... 124 • Türk -‐ Alman Çocuk Oyunların Karşılaştırılması ..................................................................... 125 • Çocuk Oyunlarında Mitolojik İzler Aranabilir Mi? .................................................................. 126 • Ahıska Türklerinde Çocuk Oyunları ........................................................................................ 127 • Geleneksel Kültür Ürünlerinin Eğitim Materyaline Dönüştürülmesi ...................................... 128 • Kırım Tatarların Çocuk Oyunları. Kırım Tatar Geleneksel Oyunlar ve Oyuncaklar Konuda Bügüne Kadar Yapılan Araştırmalar Tarihinden / Аннотация Детские Игры Крымских Татар. История Изучения Крымскотатарских Игрушек И Традиционных Игр ............................ 129 • Kültürel Süreklilik Sözlü İletişim ve Eğitim Bağlamında Türk Dünyası Çocuk Oyunları ........... 131 • Halk Biliminin Önemli Bir Alanı Olarak Çocuk Oyunları .......................................................... 132 • Türk Dünyasındaki Tekerlemeli Geleneksel El Çırpma Oyunlarıyla, Bilimsel Gerçeklerin Öğretilmesinin Akademik Başarıya ve Tutuma Etkisi ............................................................. 133 • Özbek Halk Oyunları ve Oyuncaklarının Araştırılma Meselesi ............................................... 135 • Türk Dünyası ile Amerika Yerlilerinin Geleneksel Çocuk Oyunları ve Oyuncakları Arasında Bir Karşılaştırma .......................................................................................................................... 137 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Anadolu Türkmen Oyunlarında Balçıkhisar Örneği ................................................................ 139 • Türkmeneli Çocuk Oyunları .................................................................................................... 140 • Oyuncağımı Paylaşıyorum ...................................................................................................... 141 • Çuvaş Halk Çocuk Oyun ve Oyuncakları / Чувашские Народные Игрушки И Детские Игры ............................................................................................................................................... 142 • Karabağ`Da Padişah Oyunu / «Padshah Game Of King)» İn Karabax ..................................... 143 • The Use of the Mongolıan Folk Tasks for Ingenuıty In Teachıng Mathematıcs (6-‐7 Years Old) ............................................................................................................................................... 145 • ‘Kazıktaar’ Tuva Halk Oyunu ‘Aşık’ / Тувинская Народная Игра «Кажыктаар» .................. 147 • Çocuk ve Oyun ....................................................................................................................... 149 • Geleneksel Çocuk Oyunları Derneği / Ankara ........................................................................ 150 • Türk Dünyasında Aşık Oyunları .............................................................................................. 152 • Kazak Milli Oyunların Eğitimde Uygulanması ......................................................................... 154 • Somut Olmayan Kültürün Gelecek Kuşaklara Aktarılmasında Oyunun Önemi/ Bir Örneklem Olarak Çankırı’da Çocukların ve Yetişkinlerin Oynadığı Ortak Geleneksel Oyunlar ............... 155 • Geldi Aldı Götürdü Oynadı Oynadı Getirdi ............................................................................. 156 • Okulöncesi Dönemdeki Çocukların Kültürel Oyuncaklara ve Oyunlara Dair Algılamaları ...... 157 • Yabancı Dil Eğitiminde Çizgi Filmlerin Yeri ve Önemi ............................................................. 158 • Geçmişten Geleceğe, Tüketimden Üretime Oyun ve Oyuncak .............................................. 159 • Okul Öncesi Öğretmenlerinin Oyuncak Kavramına İlişkin Metaforik Algıları ......................... 160 • Mangala’sız Sen, Sen Değilsin! ............................................................................................... 162 • İlk Okuma Yazma Öğretiminde Oyun ve Oyuncakların Rolü .................................................. 164 • Özel Gereksinimi Olan Çocuklarda Kültür Temelli Oyunlar .................................................... 165 • Demokrasi Eğitiminde Oyunun Yeri ve Önemi ....................................................................... 166 • Geleneksel Türk Çocuk Oyunlarının Eğitsel İşlevleri Üzerine Bir İnceleme ............................ 167 • Geleneksel Çocuk Oyunları’nın Eğitimdeki Önemi ile Okullarda Oynanma Oranının Karşılaştırılması Hakkında Okul Müdürlerinin Görüşleri; Balıkesir Örneği ............................. 168 • Geleneksel Kültür Ürünlerinin Okul Öncesi Eğitim Materyaline Dönüştürülmesi ve Örnek Uygulamalar ........................................................................................................................... 169 • Kültürel Çocuk Oyunlarının Müzik Dersi Öğretim Programlarındaki Yeri ve Önemi .............. 170 • Aşık’a İlgisiz Kalma Değerlerinden Olma… ............................................................................. 171 • Okul Öncesi Öğretmen Adaylarının Eğitici Oyuncak Algısının Değerlendirilmesi ................... 173 • Geleneksel Oyunların Derslerde Kullanılmasına Yönelik Öğretmen Görüşlerinin Belirlenmesi ............................................................................................................................................... 174 • Oyun ve Oyuncağın Eğitsel Değeri ......................................................................................... 175 • Yöresel Çocuk Oyunlarının Çocuk Gelişimine Yansımaları: Kuşadası Örneklemi ................... 176 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Kırgızlarda Aşık Kemiği Oyunlarının Türleri ve Çocukların Gelişimi Açısından Önemi ............ 177 • Erken Çocukluk Eğitimi Kurumlarında Yürütülen Oyun Etkinliklerindeki Kültürel Faktörlerin İncelenmesi ............................................................................................................................ 178 • Başkurt Oyunu Ustu Ustu (Uçtu Uçtu)’Nun Eğitimsel Öğeler Açısından İncelenmesi ............ 178 • Kırım Türklerinin Kültürel Çocuk Oyun ve Oyuncaklarının Eğitim Ortamlarında Kullanımı .... 179 • Cultural Games As An Instructional Tool: Pre-‐Service Teachers’ Opinions ............................ 181 • Whether Children Prefer Cultural Turkish Games with Solid Materials or Using Technology? ............................................................................................................................................... 182 • Fen Eğitimini Zenginleştirmede Geleneksel Oyunların Yeri ................................................... 183 • En Güzel Elementler Bunlar ................................................................................................... 184 • Fen ve Teknoloji Dersinin Öğretiminde Hacivat Karagöz Oyununun Öğrenci Başarısına Etkisi ............................................................................................................................................... 185 • Maddenin Halleri ve Isı Ünitesinin Öğretiminde Oyun Etkinliklerinin Kullanılmasına İlişkin Öğrenci Görüşlerinin İncelenmesi .......................................................................................... 187 • The Child, the Curriculum, and Computer Games: The Digital Gamification of Education İn The U.S. .................................................................................................................................. 188 • Ata Yurttan Anayurda Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları ................................................... 188 • Dünya Animasyon Edebiyatı ve Sanatında Türk (Özbek) Çocuk Oyunları ve Oyuncaklarının Yeri ............................................................................................................................................... 189 • Kültürel Birlik Yolunda Çocuk Oyunlarının Rolü ..................................................................... 191 • Azerbaycan ve Anadolu Folklorunda Gelenek ve Görenekle Bağlı Çocuk Oyunlarımız .......... 191 • Özbekistan`Daki Çocuk Oyunlarının Bazı Özellikleri ............................................................... 192 • Türk Dünyası Cocuk Oyunlarının Kıyaslamalı İncelenmesi (Azerbaycan, Türkiye, Başkurt Türklerinin Örneklerine Dayanarak) ...................................................................................... 194 • Türk ve Yabancı Uyruklu Öğrencilerin Çocukluklarında Oynadıkları Oyun ve Oyuncaklar ..... 195 • Türkiye (Maraş) ve Azerbaycan (Ordubad) Çocuk Oyunlarının Karşılaştırmalı İncelenmesi .. 196 • Kosova'da Çocuk Oyunları ..................................................................................................... 197 • Türk ve Akraba Topluluklarındaki Çocuk Oyun ve Oyuncaklarının Ortaklıkları Üzerine Bir Deneme ................................................................................................................................. 198 • Kazakistan’da Dokuzkumalak Kütahya’da Dokuztaş .............................................................. 200 • Türk Dünyasından Çocuk Oyunları Örnekleri ......................................................................... 201 • Türkmenistan’ın Millî Çocuk Oyunları .................................................................................... 202 • Çocuk Oyunlarının Evrenselliği Üzerine ................................................................................. 203 • Dünyanın Keşfine Giden Yol Arkadaşları: Oyuncaklar ............................................................ 204 • Kazak Çocuklarının Milli Oyunları ve Oyuncakları: Türk Halkları ile Benzer Yönleri ve Farkları ............................................................................................................................................... 205 • İran Horasan/Halaç Türklerinden Çocuk Oyunları ................................................................ 206 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Afganistan Etnik Grupları Arasındaki Çocuk Oyunlarına Kültürel Bir Bakış ............................ 207 • Tuva ve Türk Halklarında Çocuk Oyunlarının Karşılaştırması ................................................. 208 • İlkokul Öğrencilerinin Günlük Yaşantılarında Oyun Algılarının Resim Yoluyla İncelenmesi ... 210 • Oyun ve Oyuncakların Çocuk Kitaplarındaki Yeri ................................................................... 211 • Kazakh Traditional Musical Toy Orteke: Genesis of Genre .................................................... 212 • Kazanımlarla Zenginleştirilmiş Çocuk Tiyatrolarının Akademik Başarıya Etkisi ...................... 214 • Mongolian Traditional Game Culture (In Case: Shagay Game) ............................................. 216 • Ezize Ceferzade`Nin Romanlarında Oyun ve Oyuncaklar ....................................................... 217 • Çocuk Oyunlarında Ritüel-‐Mitolojik Öğeler ........................................................................... 218 • Azerbaycan ve Türkiye Folklorunda Müziksel Çocuk Oyunları Üzerıne ................................ 219 • Duygu Çemberim ................................................................................................................... 220 • Milli Değer Olarak Kazak Milli Oyunlarının Eğitim ve Terbiyedeki Yeri .................................. 222 • Sözlü Kültür Ürünlerinde Oyun ve Oyuncak ........................................................................... 223 • Jipto Sanatı ve Sanat Eğitiminde Jipto ................................................................................... 224 • Somut Olmayan Kültürel Miras, Türk Sineması ve Çocuk Oyunları İlişkisi ............................. 226 • Popüler Bilgisayar Oyunlarında Yer Alan Propaganda Unsurlarının, Geleneksel Çocuk Oyunları ve Eğitim Açısından İncelenmesi ............................................................................................ 228 • Nevruz Bayramı ile İlgili Özbek Halk Oyunları ve Çocuk Oyuncakları ..................................... 229 • Geleneksel Giysi Kültürünün Porselen Bebekler ile Yaşatılması ............................................ 230 • Türk Dünyasını Oyunlarla Öğrenmek ..................................................................................... 231 • Matematik Öğretiminde Oyunun Akademik Başarıya ve Öğrenci Görüşlerine Etkisi ............ 232 • Orta Düzey Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Maltuka Oyunu ile Matematik Eğitimi Verilmesi ................................................................................................................................ 233 • Geometrik Şekiller Arasındaki İlişkiyi Tangram ile Öğrenme ................................................. 234 • Mangala Öğretiminin İlköğretim 4. Sınıf Öğrencilerinin Rutin Olmayan Problemleri Çözme Başarısı Üzerine Etkisi ............................................................................................................ 235 • The Use of the Mongolıan Folk Tasks for Ingenuıty in Teachıng Mathematıcs ..................... 236 • Sek Sek Oyunu ile Çizge Kuramına Giriş Yapalım .................................................................. 238 • Türk Dünyası’nda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Matematik Öğretiminde Kullanılması .. 239 • Türkiye’de Dijital Kültür Ürünleri Olarak Oyunlar ve Gelenek Unsurlarının Aktarımı: Facebook Örneği .................................................................................................................................... 240 • Oyuncak Reklamlarının Retoriği ............................................................................................. 241 • The Child, the Curriculum, and Computer Games: The Digital Gamification of Education in the U.S. ......................................................................................................................................... 242 • Çocukların Fiziksel ve Zihinsel Gelişiminde Meydan Oyunlarının Önemi ............................... 243 • Ceddimizin Mirasından,Neslimize Akan Zeka: Akıl Oyunları .................................................. 245 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Folk Games as Part of the Process of Upbringing and Education of Preschool Institutions .. 247 • Natıonal Sports as a Factor of Mutual Enrıchment Cultures ................................................. 247 • Millî Bilincin Kazandırılmasında, Millî Kimliğin İnşasında Kültürel Oyun ve Oyuncakların Yeri ve Önemi ................................................................................................................................ 248 • Çocuk Oyununda “Oyuna Gelmeyelim” Как Не Стать «Игрушкой» Детских Игр ................ 250 • Türkiye Oyuncak Müzelerinin Ulusal Kimliğin İnşasındaki İşlevsizliği .................................... 253 • Kırgızların Milli Oyunlarının Eğitim Yönü ................................................................................ 254 • Kırgız Çocuk Oyunlarının Eğitim Açısından İncelenmesi ......................................................... 255 • Okul Öncesi Eğitimde Kültürel Oyunların Kazandırılması: Örnek Bir Drama Çalışması .......... 256 • Macaristan'da Cocuk Oyunlari ............................................................................................... 257 • Kültürel Ekonomik ve Endüstriyel Bir Alan Olarak Oyun ve Oyuncak Sektörü ...................... 258 • Daha Çok Oyun İçin Oyuncak Kütüphanesi: Hollanda Örneklemi .......................................... 259 • Bilgisayar Oyunlarının Çocuklar Üzerindeki Etkisi .................................................................. 260 • Muhteşem Osmanlı ............................................................................................................... 261 • Fetih 1453 .............................................................................................................................. 262 • Çocukların Kişilik Gelişiminde Saha Halkının Ulusal Oyun ve Oyuncaklarının Rolü / Роль Национальных Игр И Игрушек Народа Саха В Становлении И Развитии Личности Детей ............................................................................................................................................... 263 • 7 – 15 Yaş Arası Delikanlıların Oyun ve Eğlenceleri (Boz Bala Oyunları) / Игры И Развлечения Юношей От 7 До 15 Лет (Боз Бала Оюндары ..................................................................... 264 • Türk Dünyası Geleneksel Çocuk Oyun ve Oyuncaklarının Psikoterapi İşlevi Üzerine Değerlendirmeler ................................................................................................................... 265 • Çocukken Oynadığımız Oyunlar ............................................................................................. 265 • Kültürel Oyun ve Oyuncakların Hastanede Yatan Çocuklar Tarafından Kullanımı ................. 266 • Çocuk Oyuncaklarının Doğal Boyarmaddelerle Boyanması ................................................... 267 • Hasta Çocuk, Terapötik Oyun ve Hemşire .............................................................................. 268 • Hastane Ortamında Oyun ...................................................................................................... 269 • İnsan Yetiştirmede Milli Oyunların Sosyal ve Eğitim Yönü ..................................................... 270 • Bilgisayar Oyunlarının 4, 5 ve 6. Sınıf Öğrencilerinin Şiddet Eğilimlerine Etkileri .................. 271 • Organik Oyunlar ve Organik Oyun Alanları ............................................................................ 272 • Hareketli Kırgız Milli Oyunlarının İlköğretim Öğrencilerinin Çok Yönlü Gelişimindeki Rolü ... 274 • Oyunlarla Yalnızlaşan Çocuklar .............................................................................................. 275 • Öğretmen Adaylarına Mangala Öğretiyorum ........................................................................ 277 • Türkiye’de Oyuncak Kütüphaneleri ve Gezici Eğitimli Oyuncak Kütüphanesi Projesi ............ 280 • Gurup Oyunlarında Öğrenci Etkileşimlerinin İncelenmesi: "Kim Biliyor? Oyunu" Örneği ...... 282 • Bir Oyunun Evrimi (Toguz Korgool Oyunu Örneği) ................................................................ 283 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı • Tebriz ve Karabağ Halk Biliminde Çocuk Oyunlarının Sınıflandırılması Üzerine Bir İnceleme 284 • Mongolian National Games and Toys .................................................................................... 285 • Kıbrıs Türk Kültüründe Geleneksel Çocuk Oyun ve Oyuncakları ............................................ 287 • About Social Researches of Education İn The Cultural Game "Togyzkumalak" ..................... 288 • Oyun, Oyuncak Her Öğrenci Tarihini Öğrenecek ................................................................... 289 • Beraber Yapar, Beraber Oynardık .......................................................................................... 290 • Oyun ve Oyuncağın Çocuğun Yaşamındaki Önemi ................................................................ 292 • Depremle Mücadele Etmede Disiplinler Arası İşbirliği ve Oyunların Kullanımı ...................... 294 • Dünyada ve Türkiye'de Değişen Çocukluk, Oyun ve Oyuncak ............................................... 295 • Çocuğun Oyun, Oyunun Oyuncak İhtiyacı .............................................................................. 296 • Nahçıvanda Çocukların Fiziksel ve Zihinsel Gelişiminde Taş Oyunlarının Rolü ...................... 297 • Halk Kültürünün Bir İfade Aracı Olarak Altayların Geleneksel Milli Oyunları ........................ 298 • Çocukların Oyunları Esnasında Öğretmenin Üstlendiği Roller ile Öğretmenin Oyun Tanımı Arasındaki İlişki Üzerine Nitel Bir Çalışma .............................................................................. 300 • Toplumsal Cinsiyet Açısından Çocuk Oyun ve Oyuncakları .................................................... 300 • Denizli Yatağan'da Çocuk Oyunları ve Oyuncakları ................................................................ 301 • Çocuk ,Oyunlar ve Toplum ..................................................................................................... 302 • Bulgaristan’ın Şumnu Bölgesinde Yaşayan Türklerin Halk Kültüründeki Çocuk Oyunları ...... 303 • Türk ve Rus Çocuk Sihirli Masalları (Karşılaştırmalı Araştırma Örneği) .................................. 304 • Kosovada Çocuk Oyunları ..................................................................................................... 304 • Kosova’da Unutulmaya Yüztutan Çocuk Oyunları ve Türkiye’deki Oyunlarla Karşılaştırılmaları ............................................................................................................................................... 305 • Çocuk Oyun Alanlarının Bitkilendirilmesi ............................................................................... 306 • Yurt Dışında Yaşayan Türk Çocuklarına Türkçe ve Türk Kültürü Öğretiminde Geleneksel Çocuk Oyunlarından Yararlanma ...................................................................................................... 307 • Küreselleşme Bağlamında Akıl Oyunları ................................................................................ 308 • Sağlıklı Toplum Kaliteli Oyuncak ............................................................................................ 309 • Growıng a Braın Through Play ............................................................................................... 309 • Barbie Bebeklerin Kız Çocukların Sosyo –Duygusal Gelişimlerine Etkisi ................................ 310 • Kültür Kurumları Olarak Oyuncak Kütüphaneleri: Türkiye’deki Uygulamaların Değerlendirilmesi ve Çözüm Önerileri ................................................................................... 311 • Halk Kültürünün Bir İfade Aracı Olarak Altayların Geleneksel Milli Oyunları ......................... 312 • Altayların Halk Kültürünü İfade Etmelerinde Geleneksel ve Ulusal Oyunlar / О Традиционных Национальных Играх Алтайцев Как О Средствах Выражения Народной Культуры ....... 313 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 1 Geleneksel Çocuk Oyunlarının Anadili Eğitimine Etkisi Ayşe Aydın1, Mustafa Aydın2, Giriş-‐Amaç: İnsan, kelimelerle düşünür. Biz, en önemsiz ihtiyacımızdan en çapraşık duygu ve düşüncelerimize kadar başkalarına açıklamak istediklerimizi ancak kelimelerle anlatabiliriz (Demirel, 1999:26). Çocuklar; anadilleriyle ilgili birçok kelimeyi, deyimi, atasözünü veya anlam olaylarını, çoğu zaman oynadıkları oyunlarda öğrenirler. Çünkü oyunlar çocuğun dünyasındaki yaşam senaryolarıdır. Bu çalışmanın amacı; geleneksel çocuk oyunlarının çocukların okul öncesi dönemde dil eğitimlerine olan katkılarını ortaya koymak, geleneksel çocuk oyunlarının anadili eğitiminde daha fazla kullanılmasına katkıda bulunmaktır. Oyunlara başlarken yapılan sayışmacalar ve bazı oyunların içindeki tekerlemeler çocukların diksiyonlarını düzeltmesi açısından oldukça önemlidir. Bu noktada zengin dil özelliklerine sahip geleneksel çocuk oyunlarının rolü inkâr edilemez. Bu nedenle çocuk okul öncesi dönemde etkileşim içerine girebileceği oyunlar oynamalıdır. Çocuk, etkileşim içinde bulunduğu oyunlarda çok farklı karakterlere hayat verirken bu karakterlerin sahip olduğu dil özelliklerini de gözlem ve taklit yoluyla öğrenir. Bunun yanında çocuk oyun esnasında hakkını ararken, kendini savunurken duygu ve düşüncelerini samimi bir şekilde karşısındakilere anlatmaya çalışır. Bu vesile ile çocukların beden dilini kullanma ve başkaları karşısında veya ortamın durumuna göre nasıl konuşmaları gerektiğine dair konuşma becerileri gelişir. Sonuç olarak; çocukluk döneminde hayatımızda önemli bir yere sahip olan oyunlar, dil gelişimimizde ve anadili eğitimimizde oldukça önemlidir. Geleneksel çocuk oyunlarımız ise kültürümüzün, özellikle dil ve anlatım özelliklerimizin nesilden nesile aktarılması için oldukça gereklidir. Çocuklarımızı, okul öncesi dönemde geleneksel çocuk oyunlarımızla daha fazla buluşturmalıyız. Bu sayede unutulmuş geleneksel çocuk oyunlarımız yeniden hayat bulurken unutulmaya yüz tutmuş birçok geleneksel çocuk oyunumuzu da unutulmaktan kurtarabiliriz. The Effect Of Traditonal Children Games On Mother Tongue Introduction-‐Aim: People think via words.When we want to explain things to others, we can only tell them by using words from the most negligible to the most complicated emotions and thoughts (Demirel, 1999:26). Children mostly learn many words, idioms, proverbs or meaning cases related wıth their mother tongues in games they play. Because games are life scenarios in the worlds of children. The aim of this study is to exhibit the contribution of traditional children games on language education of children in pre-‐school period and contribute to be used of traditional children games in mother tongue education. While starting a game, making a count to decide who will be ‘it’ and nursery rhymes in some games are quite important in terms of correcting elocutions of children. In this point, the role of 1 2 mehmet akif ersoy üniversitesi, [email protected] mehmet akif ersoy üniversitesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 2 traditional children games, which have prosperous language characteristics, can’t be denied. Because of this, children should play games in which they can have interactions in pre-‐school period. While children are animating different characters in games, they also learn language characteristics of these characters by observing and imitating. Besides, while children are demanding justice in games, they try to tell their emotions and thoughts to others sincerely. So, speaking abilities of children in differerent situations and ability of using body language develop. As a result, games which have an important place in childhood are quite important in our language development and mother tongue education. And our traditional children games are quite necessary to be transferred of our culture and specially language and expression characteristics from generation to generation. We should bring our children together with our traditional children games more often in pre-‐school period. Thus, while some forgotten traditional children games are arising again, we can save many of them, which are about to be forgotten, from being forgotten. Key words: Child, traditional games, mother tongue Anahtar Kelimeler: çocuk, geleneksel oyun, anadili I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 3 Çocukların Problem Çözme Becerisi ve Dil Gelişiminde Bilmece ve Tekerlemelerin Önemi Ömer Yavuz1, Oğuzhan Yavuz2, Melek Gül Eyigün3 GİRİŞ: Çocukların herhangi bir materyale destek duymadan oynadığı oyunların başında tekerleme ve bilmeceler gelir. Tekerlemeler aliterasyon, asonans gibi ahenk unsurlarının kullanıldığı, zorlu sözcüklerin tekrarından müteşekkil metinlerdir. Bilmecelerse dinleyenleri hayali bir problem durumuyla karşılaştıran düşünce unsurlarıdır. Çocukların hem dil gelişimlerini hem de sosyal gelişimlerini destekleyecek bu oyunların Türk kültürünün aktarımında önemli bir rolü vardır. GELİŞME: Bu edebi türleri gelişim psikolojisi ekseninde değerlendirecek olursak; bilmecelerin ve tekerlemelerin çocukların bilişsel, duyuşsal ve devinişsel gelişim alanlarına da faydaları olduğu görülür. Tekerlemeler sayesinde çocuklar yeni kelimelerle karşılaşır; kelimelerin nasıl boğumlanması gerektiğini uygulayarak öğrenir. Toplum içinde sırayla konuşulduğundan; birlikte hareket edildiğinden çocuklarda güven duygusunu geliştirir ve çocuklara birlikte hareket etme becerisini kazandırır. Çocuk, bilmeceler sayesinde karşılaştığı problem durumu karşısında çevresindeki arkadaş grubuyla birlikte aynı konu hakkında birçok düşünce üretildiğine şahit olur. Aynı anda sırayla sunulan bilgileri muhakeme eder. Bunlar hakkında düşünür. Demokrasi kültürü edindiği gibi istişarenin önemini de kavrar. Problem çözerken karşılaşılan durumlar, olaylar, kişiler onun için birer tecrübe olur. Bilmeceler ve tekerlemeler aracılığıyla çocukların kelime dağarcıkları ve problem çözme becerileri gelişir; böylece çocuklar olumsuz alışkanlıklardan kurtulmak için başka bir yol edinmiş olurlar. Bu yüzden zihinsel bir similasyon yöntemi de diyebileceğimiz bir düşünce etkinliğiyle ipuçlarını da takip eden çocuklar aktif bir oyun ortamı içinde beraberce bir çözüme ulaşır. Bazen de birbirleriyle yarışarak daha eğlenceli bir oyun ortamı oluştururlar. Tekerleme ve bilmeceler çocukların iletişim ve atılganlık becerilerini de olumlu yönde etkiler. İşte bu çalışmada Divan-‐ı Lügati't Türk'te ilk örneklerini gördüğümüz tekerlemelerin, bilmecelerin Orta Oyunu'ndan, Meddah'a; Masallardan Halk Hikayeleri'ne kadar uzanan sözlü kültürün içindeki yerine de değinilerek toplumun her kesimini ilgilendiren; ama en çok da çocukların oyun sahasında yeri olan türler oldukları anlatılmıştır. Tekerleme çeşitleri, örnekleri; bilmece çeşitleri, örnekleri antoloji mahiyetindeki çeşitli kitaplar da taranarak ortaya konmuş, çocukların gelişim alanlarına olumlu katkıları örnekler verilerek açıklanmıştır. SONUÇ: Çocukların oyun ortamında kullanmış oldukları tekerlemeler ve bilmeceler aracılığıyla konuşma becerileri, sözcük dağarcığı gelişir. Kendini rahat ifade etme ve düşüncelerini açıklama alışkanlığı kazanılır. Bu tip bir ortamda çocuk, yeni kelimeler öğrenir, daha doğru ve kurallı cümleler oluşturmayı öğrenir. Öğrendiği sözcükler vasıtasıyla arkadaşlarına bir şeyler sunmayı, onları dinleyip anlamayı, bütün bu yollarla birlikte dili doğru kullanmayı öğrenir. Bilmeceler ve tekerlemelerin özellikle zihinsel becerilerin geliştirilmesinde de büyük önemi vardır. Bu etkinlikler çocuğun algılama, eleştirel düşünme, sorgulama, yargılama, analiz, sentez, değerlendirme, problem çözme, mukayese yapma, hızlı kavrama, akıl yürütme, ön görüde bulunma gibi üst biliş becerilerini de olumlu anlamda desteklemektedir. 1 Zeytinburnu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] Zeytinburnu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] 3 Zeytinburnu Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 4 TARTIŞMA: Türkiye'de çocuk oyunları dünyada olduğu gibi bir modernleşme sürecinden geçmektedir. Geleneksel özellikleri aktaran tekerleme ve bilmecelerin yerini internet, bilgisayar oyunları gibi bireyselliğin ön planda tutulduğu yeni oyunlar almıştır. Bu da çocukların özellikle iletişim becerilerini ve sözcük dağarcıklarını olumsuz etkilemektedir.Yapılacak yeni düzenlemelerle birlikte kültürümüze özgü tekerlemeler ve bilmecelerin yer aldığı oyunların öğretilmesiyle bu sorunların da önüne geçilmiş olacaktır. Anahtar Kelimeler: Çocuk, edebiyat, dil gelişimi, bilmece, tekerleme I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 5 Göçebe Kırgızların Çocukları Sosyalleştirme Kültüründeki Halk Oyunlarının Yeri Akmatali Alimbekov1, Akmatali Alimbekov2, Akmatali Alimbekov3 Halk oyunlarının genelinde ulusal örf adet, gelenekler sık yer almıştır. Çocuk oyunlarında etnokültürel değerler büyüklerin hayatına göre zengin ve doğal kalıbında saklanmıştır. Halk oyunlarının çoğunda hayatsal tecrübeleri büyüklerden küçüklere iletim modeli oluşturulmuştur. Oyunlar ile çocukların etnik yönden kendini özdeşleştirmesi gerçekleştirilmiştir. Çocukların oynarken etnik kültürel çevresi, büyüklerin hayatsal kural gelenekleri ile karıştırılmıştır. Dolayısıyla halk oyunları kırgızların yaşamsal suretini, yaşam koşullarını, çalışma faaliyetlerini, vicdan, kıvanç hakkındaki anlayışlarını, kahramanlığını, sabrını, şenliği, zihni çevik, çetrefil, zafere ulaşmak azminin nesillerde yeniden ortaya çıkmasını, her nesili insan sayısına eklenmesini, toplumun haklı üyesi olarak oluşmasını sağlayıcı etnokültürel sosyalleştirmenin en küvvetli ve etkili görgüsü olarak bakmak mümkündür. Çocukları sosyalleştirme açısından göçebe kırgızların çocuklar çevresinde yaygınlaşan oyunlarını genel olarak aşağıdaki tiplere ayırabiliriz: 1. Çocukları harekete, sıcak ve soğuğa karşı dayanıklı olma, sağlığını iyileştirme, konuşma dilini geliştirme, kendi çevresini öğrenerek konuşma tecrübesini göstermeye yönelik oyunlar. 2. Savaşçılığa, vatan severliği aşılayıcı oyunlar. 3. Çalışkanlığa yöneltici oyunlar. 4. Halk geleneklerini koruyucu, taşıyıcı, geliştirici oyunlar Çocuk beşikten sonra kelime anlamlarını biraz anlamaya başladığında şımartmak anlamındaki ‘Sal, sal bilek’ şarkısıyla çocuğun kollarını ayaklarını değiştirerek avuca alarak şımartarak, hareketli alıştırmaları yaptırmaya başlanır. Her gün tekrarlanan bu tür pedagojik eylem ile çocukta göçebe toplumun her üyesinden talep edilecek cesur, kahraman sıfatları oluşmadan çocuk ile veli arasında doğal yakınlık duyusu oluşturulmuştur. Çocukların kelime hazinesi ile birlikte onların zihinsel yeteneğini, tanım tecrübelerini geliştirmeye yönelik oyunlar da yaygındır.. Sunumun tam metninde söz edilecek olan «Утушуу», «Упай», «Киште», «Тогуз коргоол», «Чатыраш», «Уюм тууду», «Топ таш», «Тап-‐тап кара куш, таба албасаң отко түш», «Топур-‐топур кайра кач, таба албасаң кайра кач», «Учту, учту» oyunlar ve başka oyunlarla dünyayı tanıma, zekasını, yeteneklerini geliştirme görevleri göz önüne alınmıştır. Göçebe kırgızların çocukları biraz büyürken büyüklerin gördüklerinin yardımıyla ağaç budaklarından yay, kılıç yapıp savaşçı, yeteneklerinin bazılarını oyun şeklinde yenileyerek, tekrarlamaya alışmışlardır. Bu tür oyunlar genel olarak hayvancılık ve savaş yeteneğinin öğretmenin en etkili yoludur. Dolayısıyla oyun kuralları çok zor olduğundan çocukların dayanıklılığı, vicdani değerlerini ölçme değerlendirme aleti olarak oyun sürecinde fark etmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Göçebe Kırgızlar, Çocuk Oyunları , Halk gelenekleri, Sosyalleşme 1 Kırgızistan-‐Türkiye Manas Üniversitesi., [email protected] Kırgızistan-‐Türkiye Manas Üniversitesi., [email protected] 3 Kırgızistan-‐Türkiye Manas Üniversitesi., [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 6 Çocuk Oyunlarının Çocuklara Milli Kültürel Değerlerin Aşılanmasında, Onların Ahlak ve Eğitiminin Gelişmesinde Rolü Fidan Kasımova1 Çocuk oyunları eskiliği ve çağdaşlığı ile her zaman ilgi odağı olmuştur. Belirtmek isteriz ki, bu oyunlar bir yandan çocuklara estetik zevk verir, diğer yandan onlar serbestliğe öğrenir, pratik harekete geçiyor. Çocuğun entelektüeli de oyun sırasında gelişir. Ancak oyun öyle olmalıdır ki, bunun aracılığıyla o, dünyayı idrak etsin ve kimlik gibi formalaşa bilsin. Çocuk oyunları sanki onu gelecek hayata hazırlar. Oyun bebeğe kendi kimliğini geliştirmesine yardımcı olur. Ona kollektivde çalışmak, başka insanların arzu ve isteklerini dikkate almak yeteneği aşılayar. Çocuğun beyinində çeşitli çocuk oyunları sırasında ona okulda öğretim predmetlərinə ulaşabilmek açısından daha iyi yardımcı olacak ilişkiler oluşur. Ayrıca, oyun çocuğun davranış ve terbiyesinde en etkili yöntemdir. Oyun çocuklar için bir tür bebekliğini rahat yaşamasıdır. Çocukluk zamanını oyunsuz tasavvur etmek olmaz. Oyun sırasında bebek büyük zevk alır. Oyunda çocuklar kendi fikirlerini, hiss, arzu, bağımsızlığını, yaratıcılık yeteneklerini, fantaziyasını sergiliyor. Çocuk oynamayı bilmelidir. Bu arada da yardıma çocuk folkloru gelir. Çocuk folkloru çocuğun yaratıcılık tezahürlerini güçlendirir, fantaziyasını uyandırır. Yaratıcı kişiliği zenginleştiriyor, çocuğun hayatı daha ilginç ve içerikli olur. Çocuk folklorundan yararlanarak biz çocukları çeşitli halk adet ve gelenekleri ile tanıştırıyoruz. Folklordakı oyunlar çocuklara doğma vatanı sevmek, onun kültür ve mirasına saygıyla yaklaşmak hisleri aşılar, onların estetik terbiyesinin önemli bölümünü oluşturmaktadır. Başka halkların oyunları ile tanışma çocukların beynelmilel ruhta terbiyesinin bir parçasıdır. Genellikle, çocuk oyunları oldukça çeşitlidir. Azerbaycan folkloruna bakıldığında çocuklara ilginç olacak eski tarihe sahip oyunlarla karşılaşıyoruz. Bu oyunlar arasında çeşitli eşyalarla oynanılan oyunlar var. Örneğin, "Kirmə", "Mendil ver", "Sultan", "Hendeğe düşme" ve s. Bir kısmı ise eşyalar olmadan oynanmaktadır: "Benövşe", "Şenlik", "Enzeli", "El üste kimin eli" vb. Başka kısım oyunlar da var ki, bunlar daha sonraki dönemin ürünüdür. Bunlar ise sadece söz aracılığıyla oynanmaktadır. Bu tipte oyunların temelini bilmeceler, yanıltmaclar oluşturuyor. Günümüzde de çocuklar internet kaynaklarının kullanımı ile de oyun oynuyor. Onların gelişiminde resim boyama, çeşitli pazıllar kurma da büyük rol oynuyor. Anahtar Kelimeler: folklor, çocuk oyunları, milli kültürel değerler, ahlak, eğitim. 1 Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 7 Değerler Eğitiminin Müzikli Oyunlar Aracılığı ile Kazandırılması Ömür Bütev Dolğun1 Çağdaş eğitim kuramcılarından biri olan John Dewey’in “yaşayarak öğrenme” anlayışının (Kaya:2012,259), günümüz eğitim anlayışına yön verdiği ve biçimlendirdiği söylenebilir. Dewey’in anlayışının kabul görerek yaygınlaşması sonucunda geleneksel ezberci eğitim anlayışının yerini bu anlayış almaya başlamıştır. Bu açıdan düşünüldüğünde; günlük yaşantıdaki değerlerin eğitim yoluyla bireye kazandırılması ve pekiştirilmesi mümkündür. İnsanoğlunda doğuştan var olan içgüdülerin yanında; sonradan edinilen değerlerin de önemli olduğu bilinmektedir. Toplumsal yaşantıyı oluşturan öğelerden biri olan değerler, bu yaşantıyı belirli bir düzene oturtmak amacıyla insanlar tarafından oluşturulmuştur. Bir bireyin toplum içinde kabul görebilmesi ve toplumun yaşantısına uygun bir duruma gelebilmesi için; toplumda geçerli olan değerlere uyması beklenir. Zamana ve ortama bağlı olarak değişen değerlerin yanında; her zaman ve her ortamda geçerli sayılan değerler de vardır. Çeşitli kültürlere bakıldığında farklı değerlere rastlamak mümkündür ancak genel olarak değerlerin birtakım ortak yönlerinin ve benzerliklerinin olduğu gözlemlenebilir. Eğitimin dayandığı değerlerin yanı sıra; toplumda var olan değerlerin de eğitim aracılığı ile kazandırılması mümkündür. Eğitim anlayışının ve eğitim felsefesinin temelinde; bireyin kendisini ifade edebilmesi, toplumda huzurlu, mutlu ve sağlıklı biçimde var olabilmesinin edindirilebilmesinin yanında, toplumdaki değerlere uyum sağlayabilmesinin kazandırılması da bulunmaktadır. Bu açıdan; küçük birer birey olan çocukların da toplumsal yaşantıya daha kolaylıkla ayak uydurabilmesi açısından çok büyük önem arz eden değerler eğitiminin; müzikli oyunlar aracılığı ile kazandırılması ve pekiştirilmesi mümkündür. Çocuklar bu şekilde verilen bir eğitim ile hem daha kolaylıkla bilgi ve deneyimleri öğrenebilecek, hem de edindikleri bu bilgi ve deneyimler daha kalıcı olabilecektir. Bu çalışmada; değerler eğitiminin çocuklara müzik ve müzikli oyunlar aracılığı yoluyla kazandırılabilmesi için bazı örnek alıştırmalar ile öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Değer, Eğitim, Değerler Eğitimi, Müzikli Oyunlar 1 Artvin Çoruh Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 8 Okul Öncesi Eğitiminde Şarkılı Oyunlar Yoluyla Değerler Eğitimi: Nitel Örnek Bir Çalışma Esra Dereli İman1, Semra Kıranlı Güngör2 Okul öncesi eğitimde değerler eğitimi açısından en önemli eğitim aşamasıdır. Bu aşamada oyun çağındaki çocukların eğitiminde oyunlar önemli bir araçtır. Oyun aşamasındaki okul öncesi dönem çocukların şarkılar eşliğinde oyunlar oynayarak daha kolay ve eğlenceli bir şekilde öğrendikleri dönemdir. Bu araştırmada okul öncesi eğitiminde şarkılı oyun yoluyla değerler eğitiminin nasıl kazandırıldığının örnek bir çalışma ile ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaçla şarkılı oyunlar örnek alınarak her şarkıda işlenen temalara odaklanarak değerler eğitimi içeren şarkılar seçilmiştir. Araştırma, nitel araştırma yöntemiyle çalışılmıştır. Şarkılı oyunların yazılı hali birer metin olarak kabul edilerek, metin üzerinden analiz yapılmıştır. Değerleri içeren şarkılı oyunlar için içeriğine göre betimsel analiz ve/veya içerik analizine tabii tutulmuştur. Yapılan analizler temalarına göre gruplanmıştır. Analizler nitel analiz alanında ve okul öncesi alanında uzman olan araştırmacılar tarafından önce ayrı ayrı kodlanmıştır. Daha sonra kodlar üzerinde ortak bir birliktelik sağlanmıştır. Araştırmanın sonucunda şarkılı oyunlarda arkadaşlık-‐kardeşlik, paylaşım, birliktelik, sorumluluk…vb. değerlerin değerler eğitiminde faydalı olduğu ve yer bulduğu anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Okul öncesi, değerler eğitimi, şarkılı oyunlar, nitel analiz. 1 2 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ, [email protected] ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 9 İlkokulda Derslerde Oynatılan Oyunların Değerler Eğitimi Verilmesindeki Katkısı Asım Arı1 Eğitimde gelişme sağlamış ülkelerde oyunlar öğrencilere değerler eğitimi kazandırmanın yollarından biri olarak görülmektedir. Beden eğitimi ve diğer derslerde öğrencilerin oyunlar içerisinde değer kazanmalarına önem vermektedirler. Ülkemizde oyunlar aracılığı ile değerler eğitimine ne düzeyde yer ve önem verildiği araştırılmaya değer görülmüş ve bu çalışma desenlenmiştir. Bu bağlamda araştırmanın amacı, ilkokulda derslerde oynatılan oyunların öğrencilere değerler eğitimi verilmesindeki katkısını belirlemektir. Nitel bir araştırma olan bu çalışma, olgubilim yaklaşımı kullanılarak desenlenmiştir. Araştırma Eskişehir il merkezinde yer alan bir devlet biri de özel olmak üzere iki ilkokullarda gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu, ilkokul öğretmenlerinden görüşmeyi kabul eden sınıf öğretmenleri oluşturmuştur. Grubun oluşturulmasında amaçlı örneklem tekniklerinden maksimum çeşitlilik örnekleme tekniği kullanılmıştır. Çalışmada öğretmenlerin cinsiyet farklılıkları, yaş farklılıkları, kıdem farklılıkları, okuttukları sınıf düzeyleri, öğrenim durumu farklılıkları bu çeşitliliğin sağlanmasında dikkate alınacak boyutlar olarak karar verilmiştir. Bu çeşitlilikleri, örnekleme mümkün oluğunca yansıtılmasına çalışılmıştır. Araştırmada veriler, görüşme tekniği kullanılarak elde edilmiş ve görüşmeler Mart 2015 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu, araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Sorular açık uçlu soru ve yarı yapılandırılmış görüşme formuna uygun şekilde tasarlanmıştır. Verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Görüşme formlarından elde edilen veriler kodlanarak ayrıntılı şekilde incelenmiştir. Analize başlamadan önce temalar çalışmanın amacı ve görüşme soruları dikkate alınarak araştırmacı tarafından belirlenmiştir. Özetin hazırlandığı zaman verilerin dökümü devam ettiğinden araştırmanın bulguları ve sonuçlarına özette yer verilememiştir. Anahtar Kelimeler: Eğitsel oyunlar, oyunların değerler eğitimindeki yeri, değerler eğitimi, oyunların eğitime katkısı, ilkokul 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 10 Türkiye’de Oynanan Geleneksel Çocuk Oyunlarının Değerler Eğitimindeki Rolü Açısından İncelenmesi Ayşe Aypay1 Çocuklar adeta oyun oynamaya programlanmış varlıklardır. Oyun çocuğun en önemli işidir. Aynı zamanda oyunlar çocukların en hızlı, en kalıcı ve en etkili öğrenme bağlamlarıdır. Çünkü oyun oynarken çocuklar diğer çocuklarla ya da yetişkinlerle kurdukları eğlenceli etkileşimlerle duygusal, bilişsel, toplumsal, bedensel, cinsel ve ahlaksal gelişim alanlarında sürekli olarak uyarılmaktadırlar. Bu nedenle oyun zamanları çocukların öğrenmeye kapılarını en açık tuttukları zamanlardır. Bu değeri açısından oyunlar çocuklara başka yollarla kazandırmakta zorlanacağımız ya da çok zaman alacak öğrenmeleri hızlı bir biçimde içselleştirerek kazandırmamızda en büyük yardımcımızdır. Şüphesiz oyunlarla kazanılacak olan en değerli öğrenmelerden biri de değerlerdir. Değerler konusunda çalışan Schwartz (1992), evrensel olarak paylaşılan on değerden söz etmektedir. Bunlar: Başarı, cömertlik/iyilikseverlik, uyma/uyumluluk, hazcılık, güç, güvenlik, kendini yönetme, uyarılma, gelenek ve evrenselliktir. Bu çalışmada Türkiye’de oynandığı belirlenmiş geleneksel çocuk oyunlarının Schwartz’un (1992) sözünü ettiği evrensel on değeri kazandırmadaki rolünün belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada Türkiye’de oynandığı belirlenmiş ve bilimsel çalışmalarda yer almış geleneksel oyunlardan ulaşılabilen 196 oyun değerlendirmeye alınmıştır. Oyunlar çocuklara değer eğitimi kazandırmadaki rolü ve değeri açısından nitel olarak analiz edilmiştir. Bu analizlerde her bir oyunun Schwartz’un (1992) sözünü ettiği evrensel on değerden hangisine ya da hangilerine vurgu yaptığı belirlenmeye çalışılmıştır. Analizlerde on değer on analiz kategori olarak kabul edilmiştir. Bu kategorilere yerleştirme işleminde yine Schwartz’un (1992) çalışmasında kullandığı her bir değerin kapsadığı kabul edilen ilişkili kavramlarından yararlanılmıştır. Araştırma kapsamında değerlendirilen 196 oyunun 95’inin sadece erkekler tarafından oynanan oyunlar olduğu; 71 tanesinin günümüzde hem kız ve hem de erkekler tarafından oynanmakla birlikte, 5 tanesinin orjinalinde erkek oyunları olduğu; 3 tanesinin sadece kızlar tarafından oynanan oyunlar olduğu; 26 oyunda da bu oyunların alındığı kaynaklarda oynayanların cinsiyetine dair bilgi bulunmadığı belirlenmiştir. Araştırma kapsamında değerlendirilen 196 oyunun 194’ünde “BAŞARI” değerinin ön plana çıktığı belirlenmiştir. “BAŞARI” değeri biri sadece kızlar (evcilik oyunu) diğeri de hem kızlar hem de erkekler tarafından oynanan (yağmur gelini oyunu) iki oyunda vurgulanmamaktadır ki bu oyunlar ortak biçimde gelenek, iyilikseverlik ve uyma/uyumluluk değerlerinin vurgulandığı oyunlardır. “BAŞARI” değerinin ön plana çıktığı oyunlarda başarılması gereken belirlenmiş hedefler vardır ve oyunun amacı da bu hedefleri gerçekleştirip oyunun galibi olmaktır. Bu oyunlarda becerilerin etkili bir biçimde işe koşulması, rakip oyunculardan daha iyi bir performans sergilenmesi ve oyunun sonunda rakiplerin alt edilmesi önemlidir. Bu tür oyunlar başarmak için oynanmaktadır. Araştırma kapsamında değerlendirilen 196 oyunun 81’inde “GÜÇ” değerinin ön plana çıktığı belirlenmiştir. Ancak bu 81 oyunun tamamında “GÜÇ” değeri “BAŞARI” değeri ile birlikte yer almıştır. “GÜÇ” değerinin vurgulandığı 81 oyunun 57’sinin sadece erkek cinsiyetine özgü oyunlar olduğu, 23 1 ESOGÜ, Eğitim Fakültesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 11 tanesinin kız ve erkekler tarafından oynanan oyunlar olduğu; 1 oyunda da oyuncuların cinsiyetine dair bilginin yer almadığı belirlenmiştir. “GÜÇ” değerinin vurgulandığı oyunlarda oyundan galip ayrılan kişi oyunu kaybedenlere hükmetme hakkını elde etmekte, onlara istediği ya da önceden belirlenmiş cezaları verebilmektedir. Bu oyunlarda ayrıca kazanan oyuncular kaybeden oyuncuların oyuncaklarına ya da daha önceden belirlenmiş bir mülküne el koyabilmektedir. Böylece kazanan ya diğerlerini yönetme gücüne kavuşur ya da mal varlığı itibariyle oyundan güçlü ayrılır. Araştırma kapsamında değerlendirilen 196 oyundan “GELENEK” değerinin ön plana çıktığı 4 oyunun biri sadece kızlar tarafından oynanan bir oyun iken; 3’ü hem kızlar ve hem de erkekler tarafından oynanmaktadır. “İYİLİKSEVERLİK” değerinin ön plana çıktığı 2 oyunun biri sadece kızlar tarafından oynanan bir oyun iken; 1’ide hem kızlar ve hem de erkekler tarafından oynanmaktadır. Benzer biçimde “UYMA/ UYUMLULUK” değerinin ön plana çıktığı 2 oyunun biri sadece kızlar tarafından oynanan bir oyun iken; 1’ide hem kızlar ve hem de erkekler tarafından oynanmaktadır. Bu oyunlarda bir kazanan yoktur. Amaç rakipleri alt etmek değildir çünkü rakip yoktur. Bu oyunlarda oyunların kurgusu işbirliğine, toplumsal rollere, yardımlaşmaya, birlikte hareket ederken herkesin iyiliğine olacak bir işi yapmaya dayalıdır. Bu çalışmada on evrensel değerin kazandırılmasındaki rolü açısından değerlendirilen 196 oyundan elde edilen en önemli bulgulardan biri oyunların ağırlıklı olarak “BAŞARI” değerini kazandırıcı bir rol oynadığıdır. Geleneksel oyunlarımız ikinci sırada “GÜÇ” değerini kazandırmada rol oynamaktadır. Ancak geleneksel oyunların diğer 8 değeri kazandırma açısından bir rol oynamadığı belirlenmiştir. Bu haliyle oyunlar değerler eğitimi açısından kaçırılmış bir fırsat gibi görünmektedir. Çocuklarla oynanacak yeni oyunlar geliştirilirken diğer değerlerinde ön plana çıkacağı ya da kazandırılabileceği oyunların kurgulanması bir gereklilik gibi görünmektedir. Anahtar Kelimeler: değer, eğitim, geleneksel çocuk oyunu I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 12 Ramazan Ayını Sevdirmek İçin Düzenlenmiş Geleneksel Çocuk Oyunları Uzm. Muhammed Aydın1 Anadolu ve İstanbul’da, ramazan ayının coşkunluk içinde karşılanması ve “ihyâ” edilmesi kadim bir toplumsal pratik olarak dikkat çekmektedir. Ay boyunca bu amaçla, hem kamusal alanda hem de evde, bütün bir günlük yaşamı inşa eden çok sayıda etkinlik yapılmaktadır ve bunlar gelenekleşmiştir. Ramazana has bu yeni yaşantı içinde yalnız yetişkinlerin değil çocukların da oruç ve ramazana dair unutulmaz intibalar edinmesi esaslı bir gündem teşkil etmiştir. Bu çalışmanın amacı, genellikle Anadolu ve İstanbul’a has olan, ramazan ayını ve oruç ibadetini çocuklara sevdirmek için büyüklerin icat ettiği; tekne orucu, oruç satma, bir sonraki ramazan ayını iple çekme, sadaka taşı gibi günümüzde artık uygulaması pek görülmeyen kültürel oyunlara dikkat çekmeye çalışmaktır. Çocukların kendi aralarında oynayamadığı, büyükler tarafından çocuklar için hazırlanan ramazan ayına mahsus bu oyunların -‐çocuklara bir değerin sevdirilmesi ya da bir alışkanlığın oyunla kazandırılması adına-‐ gelenekten somut örnekler olabileceği düşünülmüştür. Anahtar Kelimeler: Ramazan, Oruç, Oyun, Tekne Orucu, Oruç Satma 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected] I. ” “İnsan gelişimi biyolojik olgunlaşma ve sosyalleşmedir. Hayat boyu süren sosyalleşme, toplumun bir bireyi olma sürecini içerir.” (Kağıtçıbaşı, 2000: 47) Doğumu ile birlikte eğitim sürecine giren, yaşamının her anını farklı tür, içerik ve düzeyde eğitim ile geçiren insan, bireysel ve toplumsal yaşamdaki tüm etkinlikleri büyük oranda eğitim ile öğrenir. Bu nedenle eğitim, toplumsal yaşamın tüm alanlarını ve kurumlarını etkileyen toplumsal bir olgu durumuna gelmiştir. İnsanı yetiştirmek olarak tanımlanabilecek eğitim, ancak sistemli bir biçimde yapılırsa amacına ulaşabilir. Bu nedenle eğitim sistemlerinin değişen ve gelişen günümüz şartlarına göre yeniden yapılandırılması gerekmektedir. Okul öncesi eğitiminin yaygınlaşması ile birlikte çocuklar büyüme ve öğrenme zamanlarının önemli bir bölümünü okul öncesi eğitim kurumlarında geçirmektedirler. Bu kurumlar çocuğu ilköğretime başlamadan önce bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal bir bütün olarak desteklemeyi amaçlamaktadır Okul öncesi eğitime sayısız malzeme sağlayacak olan ve Somut Olmayan Kültürel Miras olarak adlandırılan halk bilim materyalleri, çocukların yaş ve gelişim özellikleri göz önünde bulundurularak , çocuğun bilişsel-‐dil, sosyal duygusal alanlarda gelişiminin %70’ini tamamladığı bilinen bu dönemde eğitim kurumlarında uygulanan program ve etkinlikler içerisinde yer verilmesinin ve bir çok değeri çocuğun doğal yollarla öğrenmesinin sağlanması ve kalıcı hale getirilmesi, kültürün kuşaktan kuşağa aktarımına katkı sağlamada çok önemli bir rol oynayacaktır. Anahtar Kelimeler: Anahtar Kelimeler: Okulöncesi, eğitim, kültürel miras 1 ÖZEL ÜMRANİYE İRFAN ANAOKULU, [email protected] ÖZEL ÜMRANİYE İRFAN ANAOKULU, [email protected] 3 ÖZEL ÜMRANİYE İRFAN ANAOKULU, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 14 Saha Bölgesi Masa Oyunları ve Çocukların Zihinsel Gelişimi Üzerinde Etkileri? / Настольные Игры Народа Саха И Их Влияние На Интеллектуальное Развитие Детей 1 Fidan Kasımova / Мария Баишева Во введении доклада обоснуется и подчеркивается, что в философско-‐мировоззренческом учении народа саха прослеживается нетрадиционный взгляд на мир человеческого познания. Основываясь на историко-‐этнографические исследования, автор обращает внимание, что природная сметливость, интеллектуальная незаурядность, находчивость являются важнейшими условиями в выживании и созидании жизни в суровых природно-‐климатических условиях Севера. Потому развитие интеллектуальных способностей детей у народа саха всегда является наиважнейшей задачей в их развитии. Автор описывает множество национальных настольных игр, которые способствуют развитию интеллекта и креативности. В докладе раскрываются: цель, содержание, результаты изучения о влиянии национальных игр на развитие интеллекта и креативности детей. Anahtar Kelimeler: Учение Айыы, народ саха, познание, национальные игры, дети, исследование, интеллект, креативность. 1 Северо-‐Восточный федеральный университет, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 15 Çocukların Hayallerindeki Oyuncaklar Asuman Seda Saracaloğlu1, Nisa Başara Baydilek2, Betül Altay3 Çocuğun etkileşime girdiği kişiler, karakterler, hayvanlar, fiziksel ortam, oyuncaklar ve diğer materyaller çocuğun oyunu üzerinde büyük etki yapmaktadır ve çocukların ilgi alanları kendilerine sağlanan şartlardan ve kendilerinden beklenen davranışlardan oldukça etkilenmektedir. Bunun yanı sıra çocukların oyun oynamak için kullandıkları materyaller onların sağlıklı gelişimlerinin araçlarıdır. Evde yapılmış ya da üretilmiş olsun, her türlü oyuncak çocukların kendi yeteneklerini keşfetmelerini sağlamaktadır. Çünkü çocuklar; “oyuncak” adı altında üretilmiş materyalleri, yakın çevresindeki bireylerin onun için hazırladığı “oyuncak” olarak değerlendirilebilecek materyalleri, kendilerinin “oyuncak” gözüyle görüp bu şekilde değerlendirdikleri materyalleri; oyunlarına “oyuncak” olarak katabilmektedirler. Oyuncaklar günümüzde çok çeşitlidir. Farklı maddelerden yapılmış, farklı renklerde ve farklı özellikte olabilirler. Oyuncakların seri üretimle, çok uygun fiyatlardan çok yüksek fiyatlara kadar olan geniş bir aralıkta çocuklara hazır olarak sunulabilme imkanı artmıştır. Günümüzde yaşamın her alanında giderek artan endüstrileşme ve tüketim kültürünün, çocuk imgesini, çocuk oyun ve oyuncaklarını da şekillendirmekte olduğunu öne sürülmektedir. Bunun yanı sıra en iyi oyuncağın, çocuğun tekrar tekrar oynamak isteyeceği ve her defasında ona daha çok oyun ve daha fazla haz veren oyuncak olduğu da belirtmektedir. Oyuncak çocukta merak uyandırmalı, kasları çalıştırmalı, girişimciliği ve düş gücünü arttırmalı, çocuğu problem çözmeye yönlendirmelidir. Çocuk oyuncaklarına dışardan müdahalelerin seri üretim sonucu yoğunlaştığı düşünülürse, çocukların büyük oranda hazır sunulan oyuncaklar arasından seçim yapma durumunda olduğu ortaya çıkacaktır. Bu da çocukların hayatında önemli bir yere sahip olan oyuncakların çocukların tercih ve isteklerine ne kadar uygun olduğunu tartışılabilir bir konu haline getirebilmektedir. Çocuk oyunları ve oyuncaklarının, tıpkı çocukluk gibi, tarihsel süreçte farklı anlamlar taşımış ve niteliksel olarak değişime uğramış olduğunu öne sürmekte ve bunun sonucu olarak da çocukluğun değişim izlerinin, oyun ve oyuncak dünyasından da izlenebilir olduğu söylenebilir. Bu doğrultuda araştırmanın amacı anaokulu 3, 4 ve 5 yaş çocuklarının hayallerindeki oyuncaklarla ilgili bilgi toplamak olarak belirlenmiştir. Bunun sonucunda çocukların oyuncağa yükledikleri anlamın, oyuncaktan beklentilerinin ve bunlara paralel olarak da oyuncak tercihlerini etkileyen şartların ortaya çıkarılabileceği düşünülmektedir. Ortaya konulan konunun ve çalışılacak çocukların yaş gruplarının özellikleri göz önüne alınarak araştırma nitel araştırma yöntemiyle desenlenmiştir. Bu doğrultuda çalışma bir olgu bilim çalışmasıdır. Çünkü çalışma dahilinde çocukların oyuncaklara ilişkin düşünce ve beklentileri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Olgu bilim araştırmasında çalışma grubunun ilgilenilen tecrübeyi yaşayan ya da yaşamış olan kişilerden oluşturulması beklenmektedir. Çünkü ilk elden ve sübjektif bilgi toplanması amaçlanmaktadır. Dolayısıyla örnekleme stratejisi amaçlıdır. Bu amaç dahilinde bir anaokuluna devam eden 3, 4 ve 5 yaşlarındaki çocuklardan hayallerindeki oyuncakların resimlerini çizmeleri istenecek ve daha sonra çizdikleri resimler ile ilgili onlarla 1 adnan menderes üniveristesi eğitim fakültesi, [email protected] adnan menderes üniveristesi eğitim fakültesi, [email protected] 3 adnan menderes üniveristesi eğitim fakültesi, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 16 görüşmeler yapılacaktır. Çalışma esnasında karşılaşılabilecek problemlerin tespit edilip en uygun şekilde üstesinden gelebilmek için stratejiler belirleyebilmek için öncelikle pilot çalışma gerçekleştirilecektir. Pilot çalışma dahilinde gene aynı şekilde bir anaokuluna devam eden 3, 4 ve 5 yaş çocuklarıyla planlanan şekilde görüşmeler gerçekleştirilecektir. Hem pilot çalışmada hem esas çalışmada çalışma grubuna çocuklar gönüllülük esasına göre alınacaklardır. Görüşmelerde çocuklara çizimini yaptıkları hayallerindeki oyuncaklarla ilgili düşüncellerini, beklentilerini, isteklerini öğrenmeye yönelik sorular yöneltilecektir. Bu görüşmeler sonucunda elde edilecek veriler içerik analizine tabi tutulacaktır. Böyle bir araştırmanın çocukların oyuncaklardan beklentileri ve çocuklara oyuncaklarla ilgili sunulan fırsatların çocukların isteklerine ne kadar uygun olduğu konusunda bilgi sahibi olunmasına yardımcı olacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: oyuncak, okul öncesi, çocuk I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 17 Halk Oyunlarında “Karı” (Kadın) Karakteri Şebnem Huseynova1 Oyun-‐ insanların belirli beceri ve yeteneklerini geliştiren, eğlence, zevk ihtiyacını karşılayan, stresi atmakta yardımcı olan kültürel faaliyet türüdür. Aslında oyunlar uzun kış gecelerinin olmazsa olmazlarındandır. Halk oyunları mansup olduğu halkın etnosunu temsil eder, kültürünü, tarihi gelişimini gösterir. Günümüzde halk oyunları kültürün önde gelen bileşenlerinden birine dönüşmüştür. Bir zamanlar asırlık tarihi olan halk oyunlarının nesilden-‐ nesile transferinde bir durgunluk yaşandı. Son yıllarda tüm dünyada bu oyunların yoğun araştırma ve tanıtım çalışmasında yoğun bir gelişme gerçekleşir. Halk oyunlarının geliştirilmesi, hem azyaşlılar, hem de yetişkinler arasında tebliğinin büyük önemi var. Çünkü halk oyunları hayatın duygusal parçası olup insan düşüncesini, texeyyülünü zenginleştiren önemli bir araçtır. Her halkın kendisinin geçmişten süzülüp gelen oyun geleneği var ki, bu gelenek diğer halkların geleneğinden ciddi şekilde farklıdır. Mövzuca, içeriği farklı olan halk oyunları hem de kahramanların, imgeler dünyasının zenginliği ile seçilir ve farklıdır. Bildiride işte bu karakterlerden biri hakkında sohbet açılacak. Aynı karakter "karı" karakteridir. Diğer folklor örneklerinde olduğu gibi, halk oyunlarında da karı karakterine rastlıyoruz. "Karı" bazı oyunlarda arsa hattının merkezinde, bazı oyunlarda ise yardımcı karakter olarak görünür. Bu karakterin mitolojik kökü Ulu Anaya dayanıyor. Karı imgesinin Ulu Anadan dönüşümü onaylandı. Bildiğimiz gibi, olumlu imge olan Ulu Anadan sonraları hem olumlu, hem de olumsuz yönleri yansıtan örnekler dönüşümü onaylandı. Bunun içindir ki, diğer folklor örneklerinde olduğu gibi, halk oyunlarında da karı imgesinin fonksiyonu, özelliği farklıdır. Texnokratik bir yüzyılda bile halk oyunları önemini koruyor. Bu örnekleri günümüzde tebliğ etmekte bilgisayar oyunları bedelsiz araçtır. Dünya tecrübesine göre diye biliriz ki, karı karakteri hem de bilgisayar oyunları için uygun imgedir. Anahtar Kelimeler: Oyun, halk, karı, karakter, Ulu ana, örnek 1 AMEA FOLKLOR ENSTİTÜSÜ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 18 Okul Öncesi Dönemde Ebeveynlerin Çocuklarına Oyuncak Seçimi Tercih Nedenlerinin İncelenmesi Belgin Parlakyıldız1, Vesile Turan2 Oyun oynama her yaştaki çocuğun önemli bir ihtiyacıdır. Oyun çocuğun en önemli işi, oyuncaklar ise en önemli araçtır. Oyun, vakit geçirmeye yarayan belli kuralları olan eğlence olarak tanımlanabilir. Oyuncak ise, çocuğun zihinsel, bedensel ve psiko-‐sosyal gelişimlerinde yardımcı olan, hayal ve yaratıcılığını geliştiren malzemelerdir. Günümüzde farklı renkte, farklı malzeme ve farklı özellikte birçok oyuncak vardır. Oyuncağın en iyisi, çocuğun tekrar tekrar oynamak isteyeceği, her defasında çocuğa zevk veren oyuncaklardır. Oyuncak çocuklarda merak uyandırmalı, kaslarını çalıştırmalı, çocuğu problem çözmeye yönlendirmelidir. Okul öncesi dönemde çocuklar oyun malzemelerine büyük ilgi duymaktadırlar. Bu noktada ebeveynlere düşen büyük görevlerden biri de çocuğa uygun oyuncak sunmalarıdır. Bu araştırmada anasınıfına devam eden altı yaş çocuğuna sahip ebeveynlerin oyuncak seçiminde dikkat ettikleri noktaları belirlemektir. Çalışma grubunu İstanbul ilinde Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde yer alan anasınıflarına devam eden 6 yaş grubu çocuğa sahip (N=50) ebeveyn oluşturmaktadır. Araştırmada nicel ve nitel teknikler birlikte kullanılmıştır. Veriler araştırmacı tarafından geliştirilen anket ve velilerle birebir görüşmelerle elde edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Okul öncesi, oyun, oyuncak, oyuncak seçimi 1 2 İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, [email protected] İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 19 Koleksiyoner Kutu Oyunu Neriman Özcan1, Meryem İnci Günay2 Oyun ;çocuğun bilişsel ,duyuşsal ve devinişsel gelişimine katkıda bulunan en önemli unsurlardan biridir.Çünkü hayatta kazanılması gereken birçok yeti ,oyun çağında elde edilir.Başka bir ifadeyle oyun ,bireyin gelişiminde belirleyici bir rol oynar. Eğitimin çocukta yaratmaya çalıştığı değişim ve gelişim sadece anlatım yoluyla elde etmeye çalışmak ,çocuktan uzak bir uygulama izlemektir.Oysa kalıcı öğrenmeler ;bilgi ,çocuğun algılayacağı yolla sunulduğunda sağlanır.Bu nedenle oyunla başlayan ve içinde oyun barındıran her türlü öğrenme ortamının verimliliği oldukça yüksektir.Piaget,'Oyun ,özümleme yoluyla gerçekleşen bir çeşit uyumdur,'diyerek oyunu ,çocuğun dış dünyadan aldığı uyaranları özümlediği ve uyum sistemine yerleştirdiği bir yol olarak görmüştü. 5.sınıf öğrencileri ile uygulanan projede öğrencilerin sanat yapıtlarındaki değerleri görmeleri sağlanmış ,simgeleri estetik ve anlatımsal nitelikleriyle algılayabilmeleri için örnekler üzerinde durulmuş ,öğrenciler bu bilgi ve deneyimleri ışığında ,sanat akımları dönem sanatçıları ve eserlerinden oluşan kutu oyunları tasarlanmıştır.Böylece öğrencinin aktif olduğu ve kalıcı öğrenmenin sağlandığı bir öğrenme ortamı oluşturulmuştur.Oyunlarla öğrenmeyi sağlayan ,sanatsal ürünlere olan ilgiyi artıran bu çalışmalarda her grup kendi oyununu ve kutusunu tasarlayıp bunu arkdaşlarıyla paylaşmıştır. Koleksiyoner oyunuyla da öğrencilerin sanat eseri görsel dağarcığı geliştirilip estetik bakış açısı kazandırılarak sanat eğitiminin temeli atılmıştır. Anahtar Kelimeler: sanat akımları ,sanatçılar,oyun 1 2 bursa özel kültür okulları, [email protected] bursa özel kültür okulları, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 20 ‘Kentleşmede Çocuğa Görelik’ İlkesinin Oluşturulması ve Bu Çerçevede Çocukluğumuzdaki Oyunların Önemi Erol Erdoğan1 Seksek, ip atlama, mendil kapmaca, bezirgânbaşı, kutu kutu pense, sek sek, çelik çomak, misket, isim şehir, birdirbir, saklambaç, hımbıl, istop, yakar top, mangala, kör ebe gibi çocukluğumuzun oyunları, modernleşme sürecinde yerini bilgisayar ve internet oyunlarına bıraktı. Dolayısıyla çocukluğumuzun oyunları ‘eski’, ‘geleneksel’, ‘unutulmuş’, ‘kaybolmuş’ gibi negatif anlama sahip kelimelerle ifade edilmeye başlandı. 1998’den itibaren gerçekleştirdiğim araştırmalarım sonucunda gördüm ki, bundan onbeş-‐yirmi sene öncesine kadar Türkiye’de oynanan oyunların sayısı 1000’den fazladır. Geniş perspektiften bakınca ‘oyun’ meselesinin kültür ve medeniyet krizlerimizle doğrudan ilgili olduğunu görürüz. Oyunların yüz yıllar içinde aldığı formda din, kültür, edebiyat, sanat yani medeniyete ve hayata dair her şey var. Bunun yanında, oyunların hayatımızdan kayboluş gerekçeleri kültürel, siyasi, ekonomik ve sosyolojik süreçlerin bir parçası. Daha yakından bakıldığında, oyunların terk edilişinde, kentleşme, köyden şehre göç, geniş aileden çekirdek aileye geçiş, çalışma hayatının değişimi, ebeveyn çocuk ilişkileri gibi güçlü değişim araçlarının varlığını tespit ederiz. Çocukluğumuzun oyunları topluma ve çocuğa yeniden kazandırılabilir. Bunun için öncelikle ‘toplumun oyunlar konusundaki ezberinin bozulması’ gerekir. Oyunların ‘oynanmıyor’ olmasında en büyük suç ‘büyükler’indir. Çünkü oyunları terk eden büyüklerdir. Buna rağmen, büyükler ‘Çocuklar oynamıyor, sokağa çıkmıyor, internetin başından ayrılmıyor, şehirlerde oyun yeri yok.’ diyerek suçu kendisi dışındaki unsurlara yüklüyorlar. Tebliğ planım şöyledir; Birinci bölümde, 1998 yılından itibaren yürüttüğüm çocukluğumuzun oyunları derleme, yazma ve kitaplaştırma çalışmalarım hakkında bilgiler vereceğim. İkinci bölümde, büyüklerin ve toplumun oyunlara yanlış yaklaşımlarımdan örnekler vererek bu yaklaşımların analizini yapacağım. Üçüncü bölümde, oyunların topluma yeniden kazandırılması ve yeniden oynanır hale gelmesinin nasıl sağlanacağına dair önerilerimi paylaşacağım. Dördüncü bölümde ise bir süreden beridir oluşturmaya çalıştığım ‘Şehircilikte çocuğa görelik ilkesi’ üzerinde duracağım. Bu ilke şehirleşmede yeni bir paradigma anlamına geliyor. Çünkü ‘Şehircilikte Çocuğa Görelik’le ilgili bir gündemin başlatılması dahi kentleşme politikalarında entelektüel bir açılıma vesile olacak ve uygulamalarda iyileşmeler sağlayacaktır. ‘Şehircilikte Çocuğa Görelik İlkesi’ şehirde çocuklar için mekân ve etkinlik yapılmasından daha vizyoner ve dominatiftir; paradigmal bir tercihtir. Anahtar Kelimeler: Şehirleşmede Çocuğa Görelik, Çocukluğunuzdaki Oyunlar, Çocuk Oyunları, Kentleşme. 1 Serbest. Çocuk Oyunları Araştırmacısı; İlahiyatçı-‐Sosyolog, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 21 Ailelerin 0-‐6 Yaş Çocuklara Yönelik Oyuncak Seçimlerindeki Kriterlerin İncelenmesi Özlem Cir1 Oyunun ne olduğu ya da ne olmadığı ile ilgili olarak alan yazını incelendiğinde çeşitli tanımlamalar karşımıza çıkmaktadır. Bütün bu tanımlama ve görüşlerin ortak noktası oyunun çocuğun en büyük ve en önemli işi olduğudur. Oyun denildiğinde ilk akla gelen çocuklar için vazgeçilmez olan oyuncaklardır. Oyuncaklar, çocukların gelişim basamakları boyunca çevreleriyle etkileşimlerini sağlayan, hareketlerine düzen ve sınır getiren, bedensel gelişimlerinin yanı sıra, zihinsel, duygusal ve psiko-‐sosyal gelişimlerini destekleyen, yaratıcılık, hayal gücü ve farklı düşünme becerilerini geliştiren tüm oyun araçlarıdır. Özellikle okul öncesi dönemde yani 0-‐6 yaş sürecinde çocukların oyuncak ve oyun materyallerine karşı olan ilgili tutumları, oyuncağa olan ihtiyacı artırmakla beraber oyuncak seçerken işlevsellik, sağlık, kalite gibi niteliklere dikkat etmeyi gerektirmektedir. Bu nedenle anne-‐ babalar çocuklarının tüm gelişim alanlarını destekleyebilmek için çocukların yaş, ilgi, beceri, gelişim düzeyi ve yeteneklerini iyi bilmeli ve bunlara uygun oyuncak seçimleri yapabilmelidirler. Yapılan araştırmalar doğrultusunda ebeveynlerin eğitim ve sosyo-‐ekonomik düzeylerinin çocukları için nitelikli oyuncak seçimlerinde uyulması gereken ölçütlere dikkat etme düzeylerinde etkili olabileceği ortaya konuşulmuştur. 2004 yılında Demir ve Onur’un yaptığı araştırma ile ailelerin çocuklarının gelişim seviyelerini, oyuncakların sağlık ve güvenlilik durumlarını göz önünde bulundurdukları sonucu ortaya çıkarken, 2006 yılında Özyeşer-‐Cinal’ın yaptığı araştırma ebeveynlerin oyuncak seçimi sırasında sağlıklı ve tehlikesiz olma durumlarına dikkat etmedikleri ortaya konmuştur. Bu amaçla, bu çalışmada anne ve babaların çocuklara yönelik oyuncak seçimlerindeki kıstasları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, ilgili alan yazınları doğrultusunda oyuncakların nitelik özelliklerinin belirlenmesini ve yaşlara göre oyuncak tercihlerini içermektedir. İkinci bölüm, literatür taramaları sonucunda, oyuncak seçiminde uyulması gereken ölçütlere değinilmiştir. Üçüncü bölümde, 2006 yılında Özyeşer-‐ Cinal tarafından yapılmış olan “Farklı Sosyo-‐ Ekonomik düzeylerdeki 3-‐6 çocukların sahip oldukları oyuncak ve oyun materyallerinin incelenmesi”, 2012 yılında Sülü-‐Uğurlu, Özet ve Ayçiçek tarafından yapılan “1-‐3 yaş grubu çocuğu olan annelerin oyuncak seçimi konusunda bilgi ve uygulamalarının incelenmesi” ve 2014 yılında Acar, Gülnar, Coşkun ve Aydoğdu tarafından yapılmış olan “Annelerin 0-‐6 yaş çocukları için oyuncak seçiminde uyulması gereken ölçütlere dikkat etme düzeylerinin incelenmesi” isimli üç araştırma incelenmiştir. Bu doğrultuda anne-‐ babalara çocuklarının ve kendilerinin demografik bilgileri, oyuncak seçimlerinde dikkat ettikleri unsurlar ve oyuncak niteliklerine yönelik sorulardan oluşan, nicel tarama yöntemi olarak anket uygulanmıştır ve bu bölümde anket sonuçlarına yönelik bulgulardan bahsedilecektir. Dördüncü bölümde ise edilen bulgulara dayanarak anne-‐babaların oyuncak seçimleri konusundaki bilgi düzeylerini ve farkındalıklarına yönelik yapılabilecek çalışmalar tartışılacaktır. Araştırmanın verileri henüz analiz aşamasında olup, bulgular, sonuç ve değerlendirme kısmına daha sonra tam metin de yer verilecektir. Anahtar Kelimeler: Oyun, Oyuncak, Anne-‐baba farkındalığı, Oyuncak Seçimi 1 Bilfen Eğitim Kurumları, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 22 Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Zekâ Oyunları ile İlgili Bilgi Düzeyleri ve Oyunların Eğitimde Kullanılabilirliğine Yönelik Görüşleri Şahin Oruç1, Genç Osman İlhan2 Bu çalışmanın amacı eğitim fakültesi öğrencilerinin zekâ oyunları ile alakalı bilgi düzeylerini, hangi oyunları bildiklerini, zekâ oyunlarının eğitimdeki işlevini ve ders materyali olarak kullanılabilirliğini, ayrıca alanıyla zeka oyunları arasında nasıl bir bağlantı kurabildiğini belirlemeye yöneliktir. Araştırmamızın örneklemini farklı bölümlerde öğrenim görmekte olan eğitim fakültesi öğrencileri oluşturmaktadır. Bu öğrenciler bölümlerine ve cinsiyetlerine göre kategorize edilerek sınıflandırılmıştır. Verilerin toplanması için beş adet açık uçlu sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Sorular alanında uzman kişilere danışılarak hazırlanmış ve pilot çalışması yapılmıştır. Veriler nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yoluyla incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Eğitim, Zeka Oyunları, Öğretmen Adayları 1 2 Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, [email protected] Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 23 Adölesanların Oynadıkları Bilgisayar Oyunları ve Oyuna Ayırdıkları Zamanın Değerlendirilmesi: Kalitatif Çalışma Funda Kardaş Özdemir1, Sevinç Polat2, Birgül Tuncay3 Giriş ve amaç: Günümüzde bilgisayar oyunları, adölesanların günlük yaşamlarının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Bu nedenle adölesanların oynadıkları oyunlar ve oyuna ayırdıkları zaman önemlidir. Bu çalışma adölesanların oynadıkları bilgisayar oyunlarını ve oyuna ayırdıkları zamanı değerlendirmek amacıyla gerçekleştirildi. Yöntem: Çalışma 21 Ocak 2014 tarihinde Kars ilinde bir lisenin öğrencisi olan 14-‐16 yaş arası 10 adölesanla yapıldı. Çalışma için etik kurul izni, adölesanlar ve ailelerinden sözlü onam alındı. Veriler bireysel derinlemesine görüşme yöntemi ve yarı yapılandırılmış soru formuyla 30-‐35 dakikada toplandı. Katılımcılardan izin alınarak ses kaydı yapıldı. Elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle çözümlendi. Bulgular: Çalışma kapsamına alınan adölesanların 6’sının 15 yaşında olduğu, 4’ünün erkek olduğu, 8’inin lise 1. sınıfta okuduğu ve 5’inin ailesinin gelirinin giderinden az olduğu belirlendi. Çalışmada 5 adölesanın 5-‐9 yıldır, 3 adölesanın 6 aydan beri, 2 adölesanın 3 yıldır bilgisayar oyunu oynadığı saptandı. Çalışmada bir adölesanın günde 5-‐6 saat, 2 adölesanın 4-‐5 saat, 3 adölesanın 3-‐4 saat, 4 adölesanın 1-‐2 saat bilgisayar oyunu oynadığı belirlendi. İki adölesanın bilgisayar oyunlarından en çok“Okey, Poker, Batak, Candy Crush”, 2 adölesanın “ Temple Run, Subway Surfes, Hill Climb Racing”, iki adölesanın “Wolfteam, Far Cry, God of War, Pes, Stalwan, Cull of Tudy, Fifa”, bir adölesanın ise” araba yarışı” oynadıkları belirlendi. Çalışmada 4 adölesan bilgisayar oyunlarına arkadaşlarının, 3 adölesan ablası ve arkadaşlarının önerisi ile başladığını ifade etti. “Bilgisayar oyunları sağlığınızı etkiledi mi?” sorusunu 5 adölesan “gözlerime zarar veriyor, bel, boyun, baş ağrısı ve yorgunluk yapıyor”, 4 adölesan “gözlerim, ruh sağlığım bozuldu, asosyal oldum”, bir adölesan “psikolojime iyi geliyor, sağlığımı olumlu etkiliyor” şeklinde cevap verdi. Sonuç: Çalışmada adölesanların yarısının günde 3 saat ve daha fazla süre ile bilgisayar oyunu oynadığı belirlendi. Çalışmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda, adölesanların seçtikleri bilgisayar oyunları ile oyunlarının olumlu ve olumsuz etkileri konusunda bilgilendirilmelerini öneriyoruz. Anahtar Kelimeler: Adölesan, Bilgisayar Oyunu, Kalitatif Çalışma 1 Kafkas Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, [email protected] Kafkas Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, [email protected] 3 Bozok Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, birgul-‐[email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 24 Okul Öncesi ve Birinci Sınıf Öğrencilerinin Oyun/Oyuncak Hakkındaki Görüşlerinin Karşılaştırılması Aytül Eliküçük1, Esin Meral Kandemir2 Bu çalışmayla yeni eğitim sisteminin 1. Sınıfa başlama yaşını öne çekmesiyle erken okula başlayan çocukların, okul öncesine devam eden öğrencilere göre oyun/oyuncak faaliyetlerinin neler olduğu, bu faaliyetlerinin ne kadar sürdüğü bu sürenin yeterli olup olmadığı, ebeveynlerin bu süreçteki yeri incelenmiştir. Bu çalışma nitel bir çalışma olup, 40 1. Sınıf velisi ve 40 okul öncesi velisiyle yarı yapılandırılmış görüşme formu ile veriler toplanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu 2014-‐2015 yılı İzmir ili Bornova İlçesi Kavaklıdere Saliha Hüseyin Özyavuz İlkokulu 1. Sınıf velileri ile Sultanhisar Sabiha Gökçen Anaokulu velileri oluşturmaktadır. Çalışma önce öğrencilerle görüşme yapılarak başlamıştır fakat öğrencilerin zaman kavramı tam gelişmediği için yeterli ve açık cevaplar alınamamıştır. Bu sebeple öğrenci velileriyle görüşme yapılması kararlaştırılmıştır. Araştırmanın verileri betimsel analiz yöntemiyle analiz edilecektir. Anahtar Kelimeler: Oyun, oyuncak, çocuk gelişimi Zeka Oyunları Dersi Öğretim Programı'nın Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi Doç. Dr. Oktay Akbaş3, Nurcan Baki4 Bu çalışmanın amacı; Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından 2013 yılında kabul edilen Zekâ Oyunları Dersi Öğretim Programı’nı öğretmen görüşlerine göre değerlendirmektir. Bu çalışma doğrultusunda, çalışma grubunu oluşturan Zekâ Oyunları Dersi Öğretim Programı’nın uygulandığı Kırıkkale ve Ankara illerindeki 8’i devlet okulu ve 5’i özel okul olmak üzere 13 okulda görev yapan toplam 20 öğretmenle yarı yapılandırılmış görüşme yapılmıştır. Bu görüşmelerin sonucunda elde edilen bulgulara göre öğretmenlerin bu dersle ilgilenme nedenleri arasında bu dersin öğrenmeyi ilgi çekici ve eğlendirici kılması, öğretmenlerin farklı ve yeni bir alanda kendilerini geliştirmek istemeleri, öğrencilerin muhakeme ve akıl yürütme çalışmalarına imkan tanıması gibi nedenler bulunmaktadır. Öğretmenler derslerinde akıl yürütme ve işlem (Sudoku vb.), sözel (Kelime Avı vb.), geometrik-‐ mekanik (Tangram vb.) hafıza (Resfebe vb.), strateji oyunlarına (Satranç vb.) ve zekâ sorularına yer vermektedirler. Öğretmenler bu dersin zorunlu dersler arasında yer alarak bütün okullarda ilkokuldan itibaren verilmesi gerektiğini düşünmektedirler. Onlara göre bu ders; öğrencilerin dikkatini artırmaları, sosyalleşmeleri, alternatifli düşünebilmeleri, empati kurabilmeleri, oyunla birlikte okulu sevmeleri gibi bir çok beceri kazandırarak öğrenmelerine katkı sağlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Zekâ Oyunları, Akıl Oyunları, Zekâ Oyunları Öğretim Programı 1 SULTANHİSAR SABİHA GÖKÇEN ANAOKULU, [email protected] SULTANHİSAR SABİHA GÖKÇEN ANAOKULU, [email protected] 3 Kırıkkale Üniversitesi, [email protected] 4 Kırıkkale Üniversitesi, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 25 Zeka Oyunları Arayıcılığıyla İnternetin ve Telefonun Zararlı Kullanımının Azaltılması Şahin Oruç1, Merve Aygün2 Bu çalışmanın amacı ortaöğretim öğrencilerinin internet ve cep telefonları kullanırken uğradıkları zararların, zeka oyunları yoluyla ne oranda azaltılabileceğini ortaya koymaktır. Yapılan çalışma TUBİTAK 2209/A “Üniversite öğrencileri Yurtiçi Araştırma Projeleri Destekleme Programı“ kapsamında desteklenmeye değer görülmüş ve başarı ile tamamlanarak ilgili kuruma sunulmuştur. Projenin örneklemini İstanbul ili Esenler ilçesinde yer alan bir lise de 2013-‐2014 eğitim-‐öğretim yılında öğrenim görmekte olan 40 kişilik öğrenci grubu oluşturmaktadır. Çalışmada tutum ölçeği kullanılmıştır. Tutum ölçeğinde; internetsiz yaşayamam, sosyal aktivite sıklığı, telefon kullanma sıklığı, internete çok zaman harcama, zeka oyunlarına ilgi-‐bilgi, arkadaşlarla görüşme, internet kullanım sıklığı, zeka oyunları oynama sıklığı, gibi durumlara cevap aranmıştır. Öntest ve sontest şeklinde uygulanan tutum ölçeğinden elde edilen veriler SPSS kullanılarak analiz elde edilmiştir. Proje sonunda öğrencilerin okula karşı tutumlarında anlamlı bir fark ortaya çıkmış ayrıca gereksiz internet ve telefon kullanımının azaldığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Zeka oyunları, eğitim, teknolojinin zararları 1 2 Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected] Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 26 Geleneksel Kültür ve Modern Bilimin Sentezi Bir Oyun: Jipto Grigori Tomski1, Umay Arslan2 Düşünsel oyunların, yaratıcı imgelem ve iç disiplin oluşumunu, gözlem ve düşünme yeteneğini desteklediği, kişilik ve hafızayı güçlendirdiği, estetik bir haz duygusu verdiği ve çocuğun uyumlu bir gelişim göstermesi açısından yararlı olduğu birçok uzman tarafından dile getirilmektedir. Bu bağlamda, Yakut matematik profesörü ve 1992 yılında UNESCO’da P-‐5 üst düzey uzman olan Grigori Tomski tarafından 1988 yılında keşfedilen JİPTO (Tomski’nin Düşünsel Kovalama Oyunu) özellikle ilginçtir. JİPTO’nun bütün zevklere hitap eden 2500 özel versiyonu bulunmaktadır. Temel versiyon, « Sonor » (Yakutça «Kovalama ») olarak adlandırılır. 1990 yılında, Yakutistan’da ilk JİPTO derneğinin kurulmasının ardından oyun, kısa sürede ülkenin yeni milli düşünsel sporu haline gelir ve anaokulundan üniversiteye kadar eğitim aracı olarak kullanılır. JİPTO’nun gelişimi, kültürel ve pedagojik değeri UNESCO’nun dikkatini çok geçmeden çeker. 1993 yılında, Tomski tarafından, UNESCO’nun desteğiyle kurulan FIDJIP (Uluslararası JİPTO Federasyonu), farklı ülkelerden birçok öğretim elemanını, psikolog, sanatçı, yazar ve matematikçiyi bir araya getirir. Böylece, JİPTO’nun etrafında, yaratıcı, pedagojik, bilimsel uluslararası bir hareket oluşur. EUROTALENT ile FIDJIP ortaklığı 1997 yılında başlar. EUROTALENT, üstün zekalı çocukların eğitiminde, yaratıcılığı geliştiren bir oyun olarak JİPTO’dan yararlanır. JİPTO bir oyundan çok daha fazlasıdır; o, aynı zamanda kültürel bir nesnedir. Yakutistan, Rusya, Fransa, Kazakistan, Amerika, Japonya ve Türkiye’den birçok sanatçı ve fotoğrafçı, JİPTO’nun sayısı 1000’den fazla olan dekoratif, sanatsal ve fotografik kompozisyonlarının yaratılmasında katkıda bulunmuşlardır. UNESCO’da iki kez JİPTO sanatı sergisi gerçekleştirilmiştir. İnsanlar bu kompozisyonlar ile evlerini bezerler, onları duvarlarına tablo gibi asarlar, hediye olarak verirler, koleksiyon nesnesi yaparlar. Avrupalı aydınlar ve medya tarafından JİPTO ilgiyle takip edilmektedir. Sonuç olarak, Yakutistan, Rusya, Kazakistan ve Fransa gibi farklı ülkelerin okullarındaki uygulamalara dayanarak, JİPTO’nun, düşünsel, sanatsal, pedagojik ve matematiksel yaratıcılığı harekete geçirmesinden dolayı, eğitim programlarına konulması ve üstün yetenekli çocukların eğitiminde kullanılması önerilmektedir. Türkiye’de, matematik ve sanat öğrenimi JİPTO ile daha ilginç hale getirilebilir. JİPTO, her Türk’ün evine, hem çağdaşlığın hem de kendi kültürüne ve köklerine bağlılığın simgesi olarak girebilir. JİPTO festivalleri, turnuvaları ya da farklı türden etkinlikler düzenlenerek diğer Türk devletleri ile tarihsel, kültürel bağlarımız güçlendirilebilir. Anahtar Sözcükler: JİPTO, Strateji Oyunu, Yakutistan, UNESCO, FIDJIP, EUROTALENT. РЕЗЮМЕ: Многие эксперты считают, что интеллектуальные игры способствуют формированию логического мышления и внутренней дисциплины, наблюдательности и творческого воображения, укрепляют характер и память, дают огромное эстетическое удовольствие и полезны для гармоничного развития ребенка. В этом контексте особенно интересна игра ЖИПТО / JIPTO (Jeu Intellectuel de Poursuite de Tomski / Интеллектуальная игра преследования Томского), изобретенная в 1988 году якутским профессором математики Григорием Томским, 1 2 Prof. Académie Internationale CONCORDE, [email protected] Dr. [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 27 ставшем в 1992 году экспертом высшей категории Р-‐5 ЮНЕСКО. Игра имеет 2500 версий на любой вкус, базовая версия имеет якутское название «Сонор» («Преследование»). После организации первой ассоциации ЖИПТО в Якутии в 1990 году (имевшей статус добровольного общества и преобразованной в 1994 году в федерацию), игра Сонор быстро стала новым интеллектуальным национальным видом спорта и используется в педагогических целях от детского сада до университета. В 1993 году по инициативе ЮНЕСКО была создана Международная федерация ЖИПТО (ФИДЖИП / FIDJIP), которая объединяет большое количество педагогов, психологов, художников, писателей и математиков из разных стран. С 1997 года началось сотрудничество между ФИДЖИП и Европейской ассоциацией по одаренным детям EUROTALENT с консультативным статусом возле Совета Европы. В 2009 году к международному творческому, образовательному и научному движению, сформированному вокруг ЖИПТО, присоединилась Международная академия КОНКОРД (Académie Internationale CONCORDE). ЖИПТО это больше, чем игра, это и культурный объект, ибо поле для игры представляет собой вертикальный триптих, позволяющий выразить, например, идею преследования цели или мечты. Большое количество художников и фотографов из Якутии, России, Франции, Казахстана, США, Японии и Турции внесли свой вклад в создание декоративных, художественных и фотографических композиций ЖИПТО, число которых составляет более 1000. Мы организовали две выставки JIPTO-‐Art в ЮНЕСКО. ЖИПТО было встречено с большим интересом европейскими СМИ и интеллектуалами. Таким образом, ЖИПТО обладает всеми качествами, чтобы войти в дом каждой турецкой семьи как символ современности и привязанности к своей собственной культуре и ее корням, для интеллектуального и творческого развития подрастающего поколения. Организация фестивалей ЖИПТО, турниров, выставок и других мероприятией будет способствовать укреплению наших культурных связей между тюркскими народами. Ключевые слова: ЖИПТО, интеллектуальные игры, Якутия, ЮНЕСКО, ФИДЖИП, EВРОТАЛАНТ. Anahtar Kelimeler: JİPTO, Strateji Oyunu, Yakutistan, UNESCO, FIDJIP, EUROTALENT. I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 28 Okul Öncesi Eğitiminde Oyun ve Oyuncak Materyallerine İlişkin Yönetici ve Öğretmen Görüşleri Semra Kıranlı Güngör1, Esra Dereli İman2 ÖZET Okul öncesi eğitimde oyun ve oyuncak çocuk gelişimi açısından önemli bir yer tutar. Oyun ve oyuncak konusuna ilişkin okullardaki yönetici ve öğretmenlerin bakış açıları pek çok açıdan okullardaki oyuncak temininde ve oyun üretiminde bir etkiye sahiptir. Bu araştırmada bağımsız anaokulu yöneticileri ile ilköğretim bünyesindeki anasınıfları okul yöneticileri ve okul öncesi öğretmenlerinin oyun ve oyuncak materyallerine ilişkin görüşlerini almak amaçlanmıştır.. Araştırmada, oyun nedir? oyuncak nedir? oyuncak materyali nedir? oyun ve oyuncak ilişkisi nedir? oyuncak temininde okullar farklılıklar içinde midir?...vb. sorulara cevaplar aranmıştır. Araştırmada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada yönetici ve öğretmenlerle görüşmeler yapılmıştır. Araştırmaya Eskişehir il merkezindeki bağımsız anaokulları ve ilköğretim bünyesindeki anasınıfları yönetici ve öğretmenleri gönüllülük esası ile katılmışlardır. Görüşme verileri içerik analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Analizler nitel analiz alanında ve okul öncesi alanında uzman olan araştırmacılar tarafından önce ayrı ayrı kodlanmıştır. Daha sonra ortak kodlar üzerinde birliktelik sağlanmıştır. Tema ve alt temalara ilişkin veriler tablolarla gösterilmiş, ilgili cümle alıntılarına yer verilmiştir. Araştırma sonucunda iki ayrı grup arasındaki farklar okul türleri, okul imkanları, finansman kaynakları, yöneticilerin branş alan farklılıklarının etkileri açısından önemli olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Yönetici, okul öncesi, oyun ve oyuncak, materyal temini, nitel analiz, 1 2 ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ, [email protected] ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 29 Türk Kültürüne Ait Oyun ve Oyuncakların Okul Öncesinde Yapılandırılmış Origami Materyalleri ile Kullanımı Gözde Koç1, Belgin Parlakyıldız2 Oyun ve oyuncak, içinde bulunduğu toplumun ve kültürün izlerini yansıtır. İster halk sanatı ürünü olsun, ister endüstriyel olarak üretilmiş olsun oyuncaklar oluşturdukları dönemin yaşam biçimlerinin önemli birer kayıtlarıdırlar. Oyuncak, sözlüklerde oynayıp eğlenmeye yarayan her şey olarak tanımlanmakta, oyun ise vakit geçirmeye yarayan, belli kurallı olan eğlence ile özetlenmektedir. Fakat oyun ve oyuncağın sözlüklerdeki anlamlarının dışında çok derin etkileri vardır. Oyun doğal bir öğrenme ortamı olduğundan, çocuk eğitiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Oyun ile çocuk güç durumlara karşı koyabilme gücü, uyum sağlama ve yaratıcılık becerilerini edinir. Oyun aynı zamanda çocuğun kendisini ve dünyayı keşfetmesine yardımcı olmaktadır. Bunun yanı sıra çocuğun sosyal duygusal, dil, psiko motor beceriler hatta öz bakım becerilerinin gelişmesine yardımcı olur. Kültürün mirası olan oyun ve oyuncakları hem çocuklara tanıtmak, hem de çocukların gelişimlerini desteklemek için farklı ve yaratıcı yöntemler geliştirilmelidir. Bu amaçla Türk kültüründeki oyun ve oyuncaklar yapılandırılmış origami materyalleri ile tanıtılabilir. Origami Japonca bir kelime olup ‘katlanmış kağıt’ anlamına gelmektedir. Kağıdı yapıştırıcı ve makas kullanmadan çeşitli figürler elde etme sanatıdır. Origaminin temellerinin Çin’de atıldığı düşülse de gelişimini Japonya’da göstermiştir Bu makale, nitel bir araştırma olup, alan yazın taraması yöntemi kullanılacaktır. Aynı zamanda, oyun ve oyuncakların, yapılandırılmış origami materyalleri ile birlikte nasıl kullanılacağını göstermeyi hedefleyen bir araştırma modelidir. Bu amaç kapsamında Türk kültüründen izler taşıyan oyun ve oyuncakların origami yöntemi kullanılarak yapılandırılması planlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: okul öncesi, oyun, oyuncak, origami 1 2 İSTANBUL SABAHATTİN ZAİM ÜNİVERSİTESİ, [email protected] İSTANBUL SABAHATTİN ZAİM ÜNİVERSİTESİ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 30 Dramatik Oyun, Sosyodramatik Oyun ve Öz-‐Düzenleme Fatma Alisinanoğlu1, Sadiye Keleş2 Bu çalışmada alanyazında sosyal fantezi oyunları, sosyal –mış gibi oyunlar olarak da ifade edilen sosyodramatik oyunlar ile öz-‐düzenleme arasındaki birliktelik incelenmiştir. Öz-‐düzenleme, çok genel bir ifade ile bireyin duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını kontrol etmesini içermektedir. Öz-‐ düzenleme kavramını farklı kuramsal yapılar çerçevesinde ele alan araştırmacılar, öz-‐düzenlemenin desteklenmesinde farklı pedagojik uygulamaların etkili olabileceğine ilişkin görüşler bildirmektedir. Erken çocukluk döneminde öz-‐düzenlemeyi Kültürel-‐Tarihsel Kuram çerçevesinde inceleyen araştırmacılar iki temel yapının öz-‐düzenleme için belirleyici olduğunu iddia etmektedir. Bunlar; dramatik oyunlar ve kendine yönelik konuşmalardır. Vygotsky’nin yazıları incelendiğinde, oyunu, çocukların sembolleri ve işaretleri üretmesi açısından bütün gelişimsel eğilimlerin yoğunlaştırılmış şekli ve gelişimin ana kaynağı olarak ilettiği görülmektedir. Vygotsky oyunun ilginç bir çelişki içerdiğini savunmaktadır. Çocuklar oyun sırasında yapmaktan en çok hoşlandıkları davranışları sergiliyor gibi görünmektedirler. Bu durum gözlemcilerin oyunu özgür ve kendiliğinden bir eylem olarak algılamasına neden olmaktadır. Oyun sırasında tüm çocuklar, üstlenmiş oldukları rol merak uyandıran bir rol olmasa da, kendi rolleri ile uyumlu davranışlar gerçekleştirmek durumundadır. Bir diğer ifade ile dramatik oyunlar, çocukların kendilerini oyundaki senaryonun kurallarına bağımlı kılması nedeniyle, dürtülerine karşı davranış sergilemelerini gerektirmektedir. Oyuna katılım gösteren tüm çocuklar, oyundaki diğer çocukların davranışlarını katı bir biçimde kontrol etmektedirler. Bunun dışında, oyundaki her rol dolaylı kurallar içermektedir. Bu nedenle çocuklar kendi dürtüselliklerini baskılamayı ve oyundaki kuralları takip etmeyi öğrenmektedir. Bu durum öz-‐düzenleme gelişimi sağlamaktadır. Bu çalışmada, dramatik ve sosyodramatik oyunlar ile öz-‐düzenleme arasındaki nedensel birlikteliği ortaya koymaya yönelik araştırmalar için spesifik birtakım araştırma alanlarını hedefleyen ve pedagojik uygulamalara rehberlik edecek sistemli öğretmen eğitimi programlarını ve sınıf-‐içi çalışmaları hedefleyen öneriler getirilmiştir. Anahtar Kelimeler: erken çocukluk, öz-‐düzenleme, oyun, Vygotsky, dramatik oyun 1 2 İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ, İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 31 Ailemin ve Benim Oyun ve Oyuncaklarım Belgin Bal İncebacak1, Erdal İncebacak2 Bu araştırmada oyuncakların geçmişten günümüze gelişim ve değişimlerinin nasıl değiştiğini gözlemlemek amacıyla yapılmıştır. Eskiden oynadığımız sokak ve ev oyunları ile el yapımı oyuncaklardan günümüze kadar gelenler ile şimdilerde yerini teknolojinin getirmiş olduğu dijital oyunlara ve oyuncaklara bıraktığı söylenmektedir. Biz de çalışmamız da eski oyunlar ile oyuncakların ve yeni oyunlar ile oyuncakların neler olduğu nasıl değişikliklere uğradığını belirlemeye çalışacağız. Araştırmamızın amacı bir kuşak öncesi ile bir kuşak sonrasındaki gelişimler göz önüne alınarak anne babaların ve çocuklarının oynadıkları oyunlar ve oyuncakların neler olduğunu tespit etmektir. Araştırmamızı Samsun Atakum ilçesine bağlı Milli Eğitim Bakanlığına ait Fahrettin Ulusoy İlkokulunda 2-‐D sınıfındaki 31 öğrenci ile bu öğrencilerin anne ve babaları ile çalışmamız yürütülmüştür. Çalışma grubumuz Ç=31, A=31, B=31 toplamda 93 kişidir. Çalışmada veri toplama aracı olarak, araştırmacılar tarafından geliştirilen tam yapılandırılmış “geçmişten günümüze oyun ve oyuncak” görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formunda, öğrenci ve velilere oynadıkları oyun ve oyuncaklar, nasıl bir oyuncaklarının olmasını istedikleri, kız ve erkek oyunları arasındaki farkların neler olduğu sorularak oyun ve oyuncaklar hakkında derinlemesine bilgi elde edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmış ve içerik analizi yapılmıştır. Çalışmamızın sonuçları görüşme formları analiz edildikten sonra kongrede tartışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Oyun, oyuncak, kız ve erkek oyunları 1 2 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, [email protected] Ondokuz Mayıs Üniversitesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 32 Elazığ’ın Geleneksel Çocuk Oyunları Nihan Karabulut1 Çalışmanın amacı ; geçmişten günümüze kadar Elazığ’da oynanan çocuk oyunlarının gelişimini ve Elazığ’ın unutulmaya yüz tutmuş geleneksel çocuk oyunlarını tekrar gün yüzüne çıkarmaktır. Oyun, çocukların iletişim kurmasında, anlamasında, arkadaşlık kurmasında ,liderlik , paylaşmayı bilme ,zihinsel beceriler, zamanı verimli kullanma , kendi kültürünü tanıma gibi becerileri sağlayan en önemli araçlardan birisidir. Günümüzdeki çocuklar ; eskisi gibi mahallelerinde, sokaklarda çok fazla oynamamaktadırlar. Apartman hayatının artmasıyla beraber gelişen teknoloji de çocukların geleneksel oyunlardan çok bilgisayar , tablet, cep telefonu gibi aletlerle oynayıp vakitlerinin büyük bir kısmını televizyon başında geçirmelerine sebep olmuştur. Bunun yanında sokakların daha az güvenli olması , çocuk kaçırılma olaylarının , çocuk istismarlarının günümüzde artmasıyla birlikte ebeveynlerin de çocuklarının sokağa çıkıp oyun oynamasına çok olumlu bakmamaları çocukların yeni arkadaşlarının ruhsuz ve soğuk ekranlar olmasını sağlamıştır. Oyunlarda kültür faktörü hakimdir. Çocuklar çoğu oyunu bir önceki kuşaktan taklit yoluyla öğrenirler. Geleneksel çocuk oyunları, yer ve zamanı oynayanlara göre değişse de belli kuralları olan, ebe, eş, takım seçimi, sayışma, ödül ve ceza gibi kendisini bütünleyen öğelere yer veren, zaman zaman müzik ve araç gereçten yararlanılan, genellikle grupla gerçekleştirilen eylemlerdir. Elazığ’da oynanan çocuk oyunları çok sayıda olmasına karşılık eskiden oynanan çocuk oyunlarında bugün büyük değişiklikler olmuştur. Geleneksel çocuk oyunlarının başında; mam bekleme , kıllı topuz, Köroğlu , molla potik , kuruşa ceviz , misket (bilye) , elin kıllandı, gelde geç, hakkul -‐ hukul (körebe), donkilo-‐fısto (tahteravalli), mamayak, kıç -‐ kıç (sayışma), çellik çubuk, beştaş, güvercin taklası, mozik (topaç), aşık, kiremit kopu, yakan top, çizgiler gibi oyunlar oynanmaktadır. Elazığ’da geçmişten günümüze kadar oynanan çocuk oyunları ve Elazığ’ın geleneksel çocuk oyunları ilgili bu çalışmanın önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmanın ileride Elazığ’da oyun ile ilgili yapılacak olan çalışmalara kaynaklık etmesi beklenmektedir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel Oyun , Çocuk Oyunları, Elazığ , Çocukluk , Kültürel Oyunlar . 1 , [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 33 Dedeler Çocukken Neler Yapar Neler Oynarlardı Erkan Atalı1 Oyun ve oyuncağa meraklı içimdeki çocuğun oyuncak yapma serüveni çok uzun yıllar önce başladı. 2007 yılında ise çevredeki her tür malzemeyi kullanarak hazırladığım, 1,5 – 18 yaş aralığında çocukların oynayabileceği 85 oyun materyali ile Aydın’da ilk sergimi açtım. Sergi ziyaretçilerinin bu oyuncaklara, oyunlara olan ilgisi, merakı ve soruları bu alana olan ilgimi artırdı. Bu yıldan sonra çeşitli il ve ilçelerde, köylerde, ilkokul, ortaokul ve üniversitelerde, fuarlarda 40’ a yakın sergi açıp, çeşitli yaş gruplarından katılımcılara oyuncaklarla ilgili seminerler verip, atölye çalışmaları yaptım. Aydın ilinde Çocuk Kültür Merkezinde 2011 yılında 116 oyuncaktan oluşan koleksiyonum sergilenmeye başladı. Şuanda 135’e ulaşan oyuncak koleksiyonumla sergi, seminer ve atölye çalışmalarıma devam etmekteyim. Katılımcıların dokunarak, oynayarak zaman geçirdikleri bu sergiler, çocuklara geçmiş yıllara ait oyuncakları öğrenme ve oynama fırsatı sunarken, bugünün büyüklerine çocukluklarına dönme fırsatı sunmaktadır. Bu çalışmada hazırladığım oyuncaklardan bir bölümü tanıtılarak sergilenecektir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel oyuncaklar, oyuncak yapımı, çocuk oyunları. 1 , [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 34 Orta Asya’da Oynanan Geleneksel Oyunların Eğitsel Oyuna Dönüştürülmesinin Akademik Başarıya ve Matematik Dersine Yönelik Tutuma Etkisi Seval Orak1, Serkan Bakır2 Amaç: Modern dünya, çocuğu ve çocukluğu taş duvarlar arasına hapsetti. Artık çocuklar çocukluğunu yaşayamıyor, yaratıcılıklarını geliştirecek ortam bulamıyorlar. Çocuklar; sosyal, fiziksel ve zihinsel anlamda bazı becerilerini kaybediyor. İletişim çağında iletişimsiz kalan aile ortamlarında yaşamaya başladık. Çocuklar anne-‐babalarıyla değil elektronik cihazlarla vakit geçiriyor. Bu durumun olumsuz sonuçları toplumumuzda gözlemlenmeye başladı. Çocuklarımızın yaratıcılığını, düşünme becerilerini geliştirmek için, sosyal anlamda iletişimi kuvvetli hayata hazır bireyler yetiştirmek için biz ne yapmalıyız? Zeka oyunları bize bu konuda yardımcı olabilir. Zekâ oyunları sadece planlama, organizasyon, dikkat, odaklanma, ayırt etme, öngörü vb. gibi zihinsel becerileri geliştirmekle kalmaz, işi sonunu kadar devam ettirme, azim, empati, direnme, mücadele etme gibi kişilik gelişimi ile ilgili faktörleri kazanmamızı da sağlar. Zekâ oyunları aile bireylerinin yalnızlaştığı çağımızda aile bağlarının kuvvetlenmesine de yardımcı olabilir. Orta Asya’nın bozkırlarında çobanların oynadığı, 4000 yıllık geçmişi olan bir Türk strateji ve zekâ oyunu olan “Mangala” ’nın, yine Orta Asya’da oynanan “Üçtaş, Cüz, Dokuztaş” gibi zeka oyunlarının ve “Matrak” ve “Tomak” gibi geleneksel oyunların eğitsel oyuna çevrilip, Orta Asya çadırında uygulanması; eğitsel oyun çeşitliliğinin artmasına ve kültürel değerlerimizin nesilden nesile aktarılmasına olanak verecektir. Bu araştırmanın temel amacı; müfredatın öngördüğü hedef ve kazanımlara uygun bir şekilde eğitsel oyuna dönüştürülen Orta Asya’daki geleneksel oyunlardan “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunların, ilköğretim üçüncü sınıf öğrencilerinin Matematik dersindeki başarı ve Matematik dersine yönelik tutumları üzerindeki etkisini araştırmaktır. Araştırma Yöntemi: Bursa ilinin özel bir ilköğretim okulunda araştırma yapılmıştır. Araştırmada öntest-‐sontest kontrol gruplu deneysel desen kullanılmıştır. Araştırma 2014-‐2015 eğitim-‐öğretim yılı sonbahar döneminde yapılmıştır. Bu çalışmaya deney grubunda 20, kontrol grubunda 20 ( 18 kız,22 erkek) olmak üzere toplam 40, ilköğretim 3. sınıf öğrencisi katılmıştır. Araştırmanın uygulaması Matematik Dersindeki “Geometrik Şekiller, Çarpma, Bölme” ünitelerinin öğretiminde gerçekleşmiştir. Deney grubundaki öğrencilere eğitsel oyuna dönüştürülen Orta Asya’daki geleneksel oyunlarla, kontrol grubundaki öğrencilere ise geleneksel öğretim yöntemleri ile öğretim yapılmıştır. Araştırma haftada 3 saat olmak üzere 24 ders saatini kapsayan süre içerisinde gerçekleştirilmiştir. Öğrencilere program öncesinde ve sonrasında Matematik başarı testi öntest-‐sontest olarak uygulanmıştır. Verilerin analizi için t-‐testi ve çift yönlü varyans analizi uygulanmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) ve ITEMAN (Item and Test Analysis program) programları ile analiz edilmiştir.Yapılan analizlerden elde edilen veriler sonucunda; 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretim, [email protected] Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Programları ve Öğretim, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 35 Deney ve kontrol grubunun deney öncesi ve deney sonrası öntest ve sontest toplam başarı puanları arasında deney grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<,05). Bulgular: Uygulama sonrasında elde edilen veriler analiz edilmiştir. İşlem sonucunda eğitsel oyuna dönüştürülen “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunların, akademik başarı açısından deney grubu lehine anlamlı bir farklılık yarattığı gözlenmiştir. Asuman DUATEPE, Şebnem ÇİLESİZ tarafından geliştirilen tutum ölçeği (Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 16-‐17 : 45-‐ 52 [1999J) sonuçları analiz edilmiştir ve öğrencilerin derse yönelik tutumlarında olumlu sonuçlar elde edilmiştir . Sunuş ve Tartışma: Araştırma sonuçlarına göre, eğitsel oyuna dönüştürülen “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunlar ve geleneksel öğretim (düz anlatım, ders kitabı) yöntemlerini uygulamanın öğrencilerin “Geometrik Şekiller, Çarpma, Bölme” ünitelerine ait başarılarını artırmada farklı etkilere sahip olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin “Geometrik Şekiller, Çarpma, Bölme” ünitelerindeki başarılarında gözlenen bu farklılıkların eğitsel oyuna dönüştürülen “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunlardan kaynaklandığı söylenebilir. “Geometrik Şekiller, Çarpma, Bölme” ünite testi puanlarında deney öncesine göre daha fazla artış gözlenen eğitsel oyuna dönüştürülen “Mangala, Üçtaş, Cüz, Dokuztaş, Matrak ve Tomak” gibi geleneksel oyunlara dayalı öğretimin, geleneksel öğretim yöntemine göre öğrencilerin Matematik dersindeki başarılarını artırmada daha etkili olduğu görülmektedir. Bilgisayar oyunlarıyla yarışabilecek nitelikte çocukların eğlenerek öğrendiği görülmüştür. Çoklu zeka ve kinestetik öğrenme desteklenmiştir. Anahtar Kelimeler: Orta Asya, geleneksel oyun, eğitsel oyun Malazgirt Buka Baran Çocuk Oyunu Burcu Madan1, Fatma Duran2 Sonbaharda yağmur yağsın diye çocuklar bir araya gelir. Bir süpürge ve bir sopa bulur. daha sonra süpürgeye bağlanarak süpürge insana benzetilir. Süpürgenin baş tarafına başörtüsü örtülerek süpürge sembolik olarak gelin haline getirilir. Çocuklar sembolik gelinin kollarından tutarak ev ev gezdirip elma, şeker gibi yiyecek toplar. Bunu yaparken şu sözleri söylerler: "Buka Barane,Buka Barane ,Deri vekin!" Anlamı: Kapıyı açın yağmur gelini geldi Bunu üzerine kapısı çalınan kişi de sembolik gelinin üzerine bir kova su döker. Böylece Allah'a yağmur yağdırması için dua edilir. Daha sonra çocuklara şeker, elma, oyuncak dağıtılır ve oyun son bulur. Anahtar Kelimeler: Buka Baran 1 2 Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 36 Malazgirt Lap Oyunu Burcu Madan1, Fatma Duran2 herkesin kendine ait bir taşı vardır. bu taşa "LAP" adı verilir. Laplar ebe tarafından üst üste dizilir. Belirli mesafeden bir başka taşla üst üste dizilen taşlara atış yapılır. Herhangi bir oyuncu tarafından taşlar devrilince, ebe taşları tekrar üst üste dizmek için devrilen taşların yanına gider. Diğer oyuncularda atış yaptıkları taşları almak için aynı yere gider. Ebe taşları üst üste dizdikten sonra yanına gelen oyuncuları yakalamak zorundadır. Diğer oyuncularda ebeye yakalanmadan taşlarını alıp, geri yerlerine dönmek zorundadırlar. Ebe tarafından yakalanan oyuncu, yeni ebe olarak kabul edilir. Anahtar Kelimeler: Malazgirt Kosageli Oyunu Fatma Duran3, Burcu Madan4 bu oyun yılbaşında oynanan bir oyundur. bir kız çocuğu damat kılığına girerken, oğlan çocuğu da gelin kılığına girer. yanlarına 10 tane çocuk daha alırlar. Bu çocuklarda yüzlerini sobanın isiyle boyarlar ve ev ev gezerler. Evin kapısı çalındıktan sonra, çocuklar türküler söyleyip, halay çekerler. Kapı açılınca halay çeken çocukların üzerine un yada su atılır. Böylece o senenin bereketli geçmesi sağlanır. Daha sonra çocuklara şeker, meyve, para verilir. Bu sayılanlar çocuklara verilmez ise çocuklar kapıdan gitmezler hatta gelin kapının önünde bayılma taklidi yapar. Şeker, meyve ,para alındıktan sonra başka bir eve gidilir. Oyun böyle devam eder. bu oyunu çocukların yanı sıra gençlerde oynar. Anahtar Kelimeler: 1 Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lİsesi, [email protected] Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lİsesi, [email protected] 3 Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] 4 Malazgirt Fatma Zehra Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, [email protected] 2 I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 37 Isparta-‐ Çandır Çocuk Oyunları Cem Ayhan1, Muhammed Esad Özkan2 İnsanı diğer canlılardan ayıran şey, duygu ve düşüncelerini sesler aracılığı ile yorum gücünü de kullanarak aktarmasıdır. İnsan, doğumu itibari ile ses çıkarmaya başlar ve bunu gün geçtikçe geliştirerek devam ettirir. Bu seslerin bir zaman sonra yeterli olmadığı anlaşıldığında bu sefer devreye hareketler girer. Bu hareketler belli toplumsal bağlamda kendini gösterir. Hiçbir hareket anlamsız değildir. Huizinga; bu hareketlerin ilk olarak hayvanlarda gözlenmekte olduğunu belirterek, yavru köpeklerdeki kulak ısırma hareketlerini bir oyun olarak algılanması gerektiğini söylemiştir. Bu hareketler ışığında oyunun sadece fiziksel bir durum değil, aynı zamanda duygusal bir tepkime olduğunu da söyleyebiliriz. Çünkü bu durumdaki köpek sadece fiziksel bir aktivite içinde değil, içgüdüsel bir şekilde de davranmaktadır. Özellikle köylerde oynanan oyunlara baktığımız zaman, buralarda oynanan oyunların fizyolojik çevrenin etkisi ile birlikte kültürel bir aktarımında, oyunlar içinde kendisini gösterdiğini belirtebiliriz. Bir dilin diğer dillerden üstünlüğünü, o dilde kullanılan kelimelerin anlam zenginliği belirler. Oyun kelimesine baktığımız zaman farklı lehçelerde farklı anlamlarda da kullanıldığını görmekteyiz. Örneğin Metin And’a göre oyun ’un “şaman” manası da vardır. Veya oyun kelimesine çeşitli fiiller getirerek yeni anlamlar kazandırabilmekteyiz. Oyunun anlamı ile birlikte, aynı oyunun farklı bölgelerde değişik isimlerle anıldığını da biliyoruz. Freud’a göre oyun; kişinin duygularını dışa vurması, iç dünyası ile mücadelesi olarak belirtilmiştir. Özellikle çocukların, oyun ortamlarında yaşadıklarını, hissettiklerini yani duygularını açığa vurdukları, gerçek yaşamda başa çıkamadıkları durumları anlatmaya çalıştıkları bir eylem, olarak adlandırılmıştır. Oyunun çocuğun toplumsal gelişimine katkısı ise; oyunun çocuğa belli davranış kalıpları kazandırması ile açıklanabilir. Çünkü oyunlar gelişigüzel, kuralsız davranışlar değildir. Her oyunun belli kuralları vardır. Ve oyuncular bunlara uymak zorundadır. Uymayanlar cezalandırılır. Kural ve ceza ilişkisi, çocuğa daha küçükken oyun aracılığı ile öğretilebilmektedir. Bu yazıda oyun olgusu, oyunun çocuk üzerindeki etkileri, Çandır yöresinde oynanan oyunların tanıtılması ve bu oyunların diğer bölgelerde nasıl adlandırıldığı üzerinde durulmuştur. Abstract What distinguishes man from other animals, using sounds through the power of review is to transfer the thoughts and feelings. Human beings starts to sound from after the birth and continues to develop it day by day. When this sound isn’t enough understanding, movements highlighted. These movements are manifested in society. No movement can not meaningless. Huizinga; these movements were first observed in animals and indicate that puppy biting ear movements should be perceived as a game. This movement is not only a physical state of the game, we can also say that it is an emotional reaction. Because the dog in this situation not only in a physical activity but also is acting in the instinctive way. Especially in the villages in games played this game with the effect of cultural transmission in a physiological environment, we can state that showed itself in games. 1 2 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ GÖNEN MESLEK YÜKSEKOKULU, [email protected] SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ GÖNEN MESLEK YÜKSEKOKULU, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 38 The rule of a language from other languages, it determines the meaning of the words used in the language of wealth. Game as the word is used in different meanings in different dialects. For example, there is the game "shaman" meaning. We are bringing new meaning to various acts or gaining word game. With the sense of the game, we know that in different regions of the same game with different names are used. The game by the Freud; people acting out their emotions are expressed in the struggle with the inner world. Especially children, lived in the gaming environment, they feel that they reveal their feelings, they try to explain it in a real life situation that they can not cope action was called. Contribute to the social development of the children of the game; explained by children's games provide certain behavior patterns. Because the games are random, it is not lawless behavior. Each game has certain rules. And players must abide by them. Do not comply will be punished. Rules and penalties relationship, while smaller children can be taught through play. In this paper, the phenomenon of game, the game's impact on children, Çandır region is the introduction of games played in the region and other regions of this game focuses on how it is called. Anahtar Kelimeler: Isparta, Çandır, Çocuk, Oyun, Köy I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 39 Kazak Çocuklarının Asık Oyunu ve Asık ile İlgili Ulusal, Kültürel Değerler Nurbolat Bogenbaye1 Eski Türklerden günümüze ulaşmış “Asıq”, “Asık” ve “Aşık” adlarıyla bilinmekte olan çocuk oyunun aracı, genellikle koyunların ve keçilerin arka bacaklarındaki orta kemikle bağlı en uzun kemikte (kaval kemiğinde) bulunan dört yüzlü küçük bir kemiktir. Asık, eski halkların çoğunluğunun yaşam tarzında çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. Özellikle çocuklar oyununda oyuncuk olarak, sihircilik ve falcılıkta yardımcı araç yerine, hatta müzik aletleri olarak ta kullanılmıştır. Müzik aletlerine örnek olarak Eski Türklerden bügünkü Türk halklarına değişiksiz ulaşmış “cetigen” (yedi asık) aletini söyleyebiliriz. Cetigen – yedi dizili, çalarak oynanan eski müzik aletlerinin biridir. Bu aletin düzen vermesi yedi Asığı sırayla dizmekle yapılır. Asık oyunu, çok eski çağlardan oynanan tarihi bir oyundur. Peki, “Asık oyunu ne zaman çıktı ve hangi yüzyıllarda oluştu?” gibi önemli sorulara, arkeoloji biliminin buluntularına dayanarak “Sakaların çağında ortaya çıktı” diye cevaplayabiliriz. Sakalara ait mezarlıklardan bulunmuş Asıkların yüzleri hizalanarak şekillerini kaybetmiş, bu da Asık oyununun Saka çocukları arasında çok oynandığını anlatmaktadır. Bulunmuş Asıkların dağınık şekillerini de gözaltımıza alarak Saka cocuklarının Asık oyunun iyice becerdiklerini ve bu oyunun birkaç türlerinin mevcut olduğunu tahmin edebiliriz. Günümüzdeki Kazak, Kırgız, Altay Türkleri ve Hakas halklarında oynanmakta olan Asık oyunlarının bazı çeşitlerinin çok eski çağlardan itibaren devamlı oynanmakta olduğuna eminiz. Asık ile Asık oyunuyla ilgili malümatlar arkeolojik ve etnografik verilerde, hem de Kazak Türklerinin folklor ürünlerinden masallarında, efsanelerinde ve destanlarında da iyice yansımaktadır. Örneğin, “Altın Saqa” masalının temelini Asık oyunu oluşturmaktadır. Asık oyununun çocuğun fiziksel ve psikolojik sağlığının gelişiminde çok yararlı olduğu modern tıp bilimi araştırmalarının sonucuyla tanınmaktadır. Aynı zamanda Asık oyunu çocuğun sinir sistemini geliştirerek onları atıcılığa (mergen), hassaslığa, sabırlılığa, kıvraklığa eğitir. Gençlerin karakterlerinde dilegetirilen özellikler eksik olduğu zaman yetişkin çağlarında dayanıklılık ta, sabırlılık ta söz konusu olamazdır. Kazak Türklerinde Asık oyunu ile Asık adlarıyla ilgili şunlar gibi oyun türleri mevcuttur: “Han” ya da “Hantalapay”, “Han Atu” (Hanı atma), “Qulca Atu” (Argalını Atma), “Qumar”, “Tört Asıq”, “Bes Asıq”, “Altı Atar”, “Ompa”, “Alşı”, “Bes Taban”, v.s. Bu oyunlardan “Hantalapay”, “Bes Asıq”, “İyirkemil” gibi türleri kış mevsimlerinde evin içinde oynansa, diğerleri ılık mevsimlerde özel alanlarda oynanacaktır. Makalede Asıkların kullanım özelleklerine ve onların şekillerine göre çeşitlenmesi, hem de onların isim ve anlamları hakkındaki bilgiler de irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Kazak çocuklarının oyunu, Asık oyunu, Hantalapay, Cetigen, Alşı 1 L.N.Gümilev Avrasya Milli Üniversitesi, Uluslararası İlişkileri fakültesi Türkoloji Bölümünün doktora öğrencisi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 40 Arkeolojik Veriler Işığında Antik Dönemde Oyun ve Oyuncakalar Tuçe Güngör1 “Arkeolojik Veriler Işığında Antik Dönemde Oyun ve Oyuncaklar” başlıklı sunum; arkeolojik mataryellerden yararlanılarak, günümüz çocuk oyun ve oyuncaklarının antik kökenlerde büründüğü şekilleri, oyun içinde yüklendiği anlamları ve günümüzdeki devamlılığını ortaya koyacaktır. Doğanın sunduğu nesneler, elde yapılan zanaat ürünleri ve basit eşyalardan oluşan ‘yaratı nesnesi’ olan oyuncaklar, kullanım araçlarımızın birçoğu gibi, biçimlerinin ardında bulundukları döneme ait izler taşımaktadırlar. Arkeolojik araştırmalara göre popüler anlamıyla tarihte bilinen ilk oyuncakların eskiden Mısırlılara ait olduğu bilinmekteydi. Ancak, Mardin kazılarında bulunan ve Mardin Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen oyuncak arabanın dünyanın en eski oyuncağı ünvanına sahip olma olasılığını taşımaktadır. Yeni veriler bilgilerimizi değiştirebileceği gibi bildiklerimizin serüveni ve kültürel birikimi hakkında da bilgi vermektedir. M.Ö. 5. yüzyılda Mısırlı çocukların tahta atlarla oynadıklarına dair bilgiler edinilmiş, M.Ö. 2. yüzyılda ise Mısır’da topaç, misket oynandığı kanıtlanmış, yine aynı dönemlere ait Firavun mezarlarında oyuncak bebekler bulunmuştur. Yeraltı mezarlarından çıkarılan Eski Mısır kültürüne ait oyuncaklar, ölülerin oyuncaklarıyla birlikte gömülmesi geleneğine ve birçok kültürde görülen oyuncak ile dinsel nesne ilişkisine örnek oluşturmaktadır. Ayrıca, British Müzesi’nde sergilenen, pişmiş topraktan yapılan iki Mısırlı kızın el vuruşma oyununu gösteren heykelcikler, Metropoliten Müzesi’nde sergilenen pişmiş topraktan yapılmış olan iki kız çocuğun sırtta taşıma oyununu oynarken gösteren heykelcikler ve M.Ö.8 yüzyıla ait sıçrayan çocuklar bu örneklerden sadece birkaçıdır. Topaç çevirmeyi gösteren duvar resimleri, antik Yunan vazoların üzerinde yer alan yo-‐yo, çember, zar oynayan yetişkin ve çocuklar, diğer örnekleri teşkil edip, oyunun antik dönemlerden bu yana insanlar tarafından kendilerine eğlence, çocukları için eğitim ve eğlence amaçlı, kurala bağlı eylemler oluşturup geliştirdiklerinin göstergesidir. Oyunların gelişmesiyle birebir ilerleyen ve aynı hizmeti veren oyun objeleri de tarih boyunca gelişmiştir. Antik dönemde de oyunların sadece çocuklar tarafından oynanmadığı, büyükler için de Petteia, Mankala gibi tabla oyunları, ya da gymnasiumlardaki palestralarda (dört yanı sütunlarla çevrili açık avlu) Episkyros, Ephedrismos gibi top oyunları oynayan genç atletler, Micatio (tahmin oyunu) oynayan kadınlar vazo resimlerinde, kabartmalarda, figürin ve heykellerde tasvir edilmiştir. Tarihsel süreç değerlendirildiğinde, insanlık tarihi kadar eski olan oyuncakların ilk çağlardan beri var olması, bugün oynanan birçok oyuncağın binlerce yıl önce farklı kültürlerde oynanıyor olması oyuncağın evrenselliğini ortaya koymaktadır Oyun objelerinin biçimleri tarihsel süreçte değişime uğramışlarsa da anlam ve işlevleri değişmemiştir. Eski Yunan ve Roma’da oynanan oyun ve oyuncakların birçoğu bazı değişiklikler geçirmiş ya da isimleri farklılaşmış olsa da günümüzde hala varlığını sürdürmektedir. Bu da aynı coğrafyada yaşamış olan kültürler arasındaki alışverişi ve devamlılığı ortaya koymaktadır. Anahtar Kelimeler: antik dönem, oyun, oyuncak. 1 , [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 41 Tüm Yönleriyle Dokuztaş Ünal Kalaycı1 Dokuztaş oyunu çok eski dönemlerden beri yediden yetmişe tüm Türkler arasında oynanan bununla birlikte son elli yılda unutulmuşluğa terk edilen bir düşünce oyunudur. Geleneksel dokuztaşı her ortamda oynamak mümkündür. Eskiden düz bir taş üzerine iç içe üç tane dikdörtgen ya da kare çizilir, sonra dikdörtgenler ya da kareler dört orta noktadan çizgi ile birleştirilerek oyun alanı hazırlanırdı. Yerden dokuz tane küçük taşı bir kişi, dokuz tane büyük taşı diğeri alarak oyuna hazır hâle gelirlerdi. Sonra sıra ile taşlar konulur. Konma işlemi bitince bir hamle ilerletme işi başlar. Amaç rakibin taşlarını ikiye indirerek oyunu kazanmaktır. 2011 yılında Macaristan’da “Eğlenceli Anne-‐Babalık” projesinde Türkiye’den bir çocuk oyunu olarak tanıttığım, sonra Türkiye’de AB “Gençlik Girişimleri 1.2” başlığı altında “Dokuztaşla Büyüyorum” adlı projeyi hazırlayıp Proje Koçu olarak görev yaptığım ve “Dokuztaşla Büyüyorum” adlı kitabı hazırlayarak ortaokul çağındaki çocuklara ulaştırmaya çalıştığım bu oyunu bu çalışma ile daha geniş kitlelere ulaştırmak gayesindeyim. Yöntemimiz yazılı eserlerin taranması ve sözlü kaynaklara ulaşılarak elde edilen bilgilerin sistemli hâle getirilmesidir. Yazımızın giriş bölümünde dokuztaş oyununun kökeni hakkında ulaşılabilen kaynaklardan hareketle bilgi verilecektir. Bu bölümde dokuztaş oyununuz Türkler arasında oynandığından bahseden Thomas Hyde’nin 1694 tarihli “ De Ludis Orientalibus” eserinden ve Filippo Argenti’nin 1533 yılında kaleme aldığı “Regola Del Parlare Turcho” adlı eserinden ve diğer eserlerden yararlanılacaktır. Kaynaklarda farklı anlatılan dokuztaşın oynanma şekilleri ve dokuztaş oyunu ile aynı mantıkla oynanan üçtaş, altıtaş, onikitaş adlı türevleri açıklanacak. Dokuztaş oyununun kendine has otuz civarında terimi bulunmaktadır. Dilimize bir zenginlik kattığını düşündüğümüz terimlerine ve oyunun belli başlı taktiklerine yer verilecek. Dokuztaş yarışmalarında uyulması gerektiğini düşündüğüm geleneksel kurallar düzenlenerek yazımızda yer alacak. Kahramanmaraş’ta on iki ortaokulda tanıtımını yaptığımız bu oyunun Türkiye genelinde yarışmalarının yapılması, ortaokullardaki ‘Seçmeli Zekâ Oyunları” dersinde bu oyuna mutlaka yer verilmesi ve oyunun patentinin alınarak UNESCO’nun “Somut Olmayan Kültür Mirası Koruma” çalışması içerisinde Türklere ait olduğunun tescil edilmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Kültürel miras, çocuk oyunları, Dokuztaş, dokuztaş terimleri, dokuztaş taktikleri. 1 MEB(Öğretmen) ve Yıldırım Beyazıt Üniversitesi (Doktora), [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 42 Özbek Çocuk Oyunlarındaki Tekerlemelerin Yeri ve Önemi Abdulmurad Tilavov1 Çocukların kalbi türküye o kadar meyilli ki, onlar hatta yaşamlarının esasını oluşturan oyunlarını da türkü, şarkı, tekerlemelerle süslemektedirler. Nitekim, onlar oyun oynamak için birbirlerini şarkı, türkü, tekerlemeler söyleyerek çağırmaktalar. Örneğin: Bala bolsang kelever, Oynab, oynab ketever. Kel-‐hâ, kel Kel-‐hâ, kel… (Çocuksan, geliver, Oynaya oynaya geliver. Gel hey, gel Gel hey, gel) Bu tekerleme genelde yüksek sesle söylenir. Oyun iki karşı tarafa (gruba) ayrılarak düzenlenecekse («Ak terek mi, gök terek?» gibi oyunlarda çekleşmaçak (sınırlandıran) tekerlemeler söylenmektedir. Bu da, iki çocuğun gizlice anlaşarak, kendilerine takma ad koymalarıyla gerçekleşecektir. Bu durum onların Anabaşı (Oyun başı) ile yapacak soru-‐cevaplarının sırlılığını sağlamaktadır. Çocuklar sınırlandırmayı sağlayan tüm sırlı (gizemli) isimlerin karşılıklı uygunluğuna da ayrıca dikkat ediyorlar ki, bu onların estetik zevkini, karakterini eğtici unsura dönüşmüştür. Çocuklar oyun sırasında sıradaki çocuğu belirtmeye ihtiyaç duyduklarında (örneğin, «Saklambaç» gibi oyunlarda) tekerleme söyleyerek sırada kalıcıyı belirlemektedirler. Özbek çocuk oyunlarında pratik pedagojik, sanat ve beden eğtimi esasıları bütünleşmiştir denilebilir. Ancak buna rağmen onların çoğunluğu söz (kelime) temelinde inşa olmuştur. Bu nedenle Özbek çocuk oyunlarını Haraketli oyunlar ve Manevi (Söz, Kelime) oyunları tarzda iki gruba ayırmak mümkündür. Haraketli oyunlarda herhangi bir nesne (oyuncak) veya kelime (şarkı, mani) halledici rol oynamaktadır. Bunlar tüm oyunu yöneten vasıta görevini üstlenmektedir. «Chillik» oyunda ağaçtan yapılmış kol ve çubuklar, «Çekirdek Gizleme» oyununda ise çekirdek haraketi yönlendirici nesnelerdir. Bunlar olmaksızın oyun gerçekleşemez. «Ak terek (kavak) mi, gök terek?», «Bay (zengin) hatun», «Mihman mısız? (Misafir misiniz?)» ve diğer birçok oyunlarda yöneticilik görevini söz (kelime) üstlenmektedir. 1 Özbekistan Milli Üniversitesi, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 43 Örneğin, «Mihman mısız?» oyununda iki kız çocuğu katılmaktadır. Oyun şartı gereği, kızlardan birisi iki elinin avucunu arkadaşına doğru uzatıp durur. İkincisi de: Cuba – cuba Ani tuba Dağda lale, Bir kız bale, Sokağa çıkın, Bir kız geliyor Saçı ince, Eli belinde, Vay elim,vay, Vay belim, vay, Nasılsınız, esen misiniz? Bugün bize misafirmisiniz? – diyerek, çok hızlı bir şekilde arkadaşının açık elinin avuçlarına kendi elleriyle dokunarak kaçmaya başlar. Kovalayan kız kaçan kızın elini tutabilirse veye belirlenen yere kadar yakalayabilirse, artık o, şarkıyı (tekerlemeyi) söylemesi gerekecektir. Yakalayamadığı takdirde gene kendisi ellerini açarak kalır. Manevî (kelime) oyunlarında da kelime ön plandadır. Bu tür oyunlarda kelimenin anlamını, ahenkini hissetmek, kelimede gizlenmiş anlamı işaretler ifadesi yardımında bulmak, sözcüklerindeki sesin kelimedeki anlamı değiştirici özelliğini algılaması önem arz etmektedir. Konuşmada birkaç Özbek çocuk oyunları, bu oyunlar sırasında kullanılan sözcük, tekerleme ve maniler metni üzerindeki incelemeler sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Haraketli ve Manevi (Sözcüklü) oyunlar, Oyun ve Pedagoji, Sanama (Sayma), Mihman mısınız? Oyunları ve tekerlemeler I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 44 Kırımın Sosyokültürel Yapısında Çocuk Oyunları: Kırım Tatar Oyunlarının Analizi / Детские Игры В Социокультурном Пространстве Крыма: Анализ Развития Крымскотатарских Игр. 1 Ediye Muslimova / Эдие Муслимова Во многих детских песнях и играх воспроизводятся время и события, давно потерянные памятью народа. Во все времена детские игры несут в себе незаменимую школу физического, умственного и нравственного воспитания подрастающего поколения. И только от взрослых зависит, не пропадет ли из памяти народа тот фундамент под названием «национальные детские игры», на котором растут и развиваются наше поколение. Anahtar Kelimeler: истоки культуры, крымскотатарские детские игры, память народа Kırım Tatar Dergisi "ARMANÇIK" Örneğinde Bir Kişinin Kimliğinin Oluşumunda Çocuk Eğitsel Oyunlarının Rolü / Роль Детских Развивающих Игр В Формировании Личности Человека На Примере Крымскотатарского Журнала «Арманчыкъ» 2 Zera Akimova / Зера Акимова Основная цель детского журнала «АРМАНЧЫКЪ» -‐ приобщение ребенка к родному языку и культуре. Нужно учесть, что крымскотатарские дети живут и обучаются в русскоязычной среде, поэтому редакция прилагает максимум усилий для достижения поставленной цели. Игра развивает воображение, логическое мышление, способность мыслить нестандартно. Игра также помогает ребенку научиться организовывать свою деятельность, не ожидая подсказки, развивает любознательность и самостоятельность. Поэтому игровая форма общения в журнале -‐ главный приоритет. Anahtar Kelimeler: Игра, логическое мышление, детский журнал "Арманчыкъ 1 2 Издательский дом "Тезис", [email protected] художник-‐дизайнер, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 45 Karabağ Çocuk Oyunlarının Özellikleri Aytac Abbasova1 Araştırmada Azerbaycan'ın Karabağ bölgesine ait olan zihinsel güç gerektiren çocuk oyun ve oyuncaklarından bahsedilir. Karabağ'da yılın tüm mevsiminde ve koşullarına bakılmaksızın çeşitli mekanlarda oynanan ilginç çocuk oyunları vardır. Daha çok bayram öncesi oynanan oyunlar tüm çocukların ve gençlerin eğlencesine dönüşmüştür. Zihinsel ve fiziksel güç gerektiren çocuk oyunları Karabağ'ın farklı bölgelerine ait olup kendine has özelliklere sahiptir. Bunlardan biri Kelbecer bölgesinde oynanan "Hacca gitme" oyunudur. Oyun hem fiziksel, hem de zihinsel güç gerektiriyor. Zihinsel güç gerektiren oyunlardan biri de "Ev aktarma" oyunu olmuştur. Bu oyun nerdtahta (tavla) oyununun basit biçimi olup güçlü mantıksal düşünme gerektirir. Kelbecerde kış akşamları evde ocak başında oynanılan "Çorapaltı oyunu" da ilginç oyunlardan biridi. İlk görüntüde basit sayılan oyunda aslında güçlü hafızası olan katılımcı galip sayılır. Bu oyunun Anadolu'da "Çorap saklamaca", "Ayakabı saklama" ve diğer seçenekleri vardır. Araştırmada belirttiğimiz çocuk oyunlarının açıklaması, onların analiz ve türk halklarında bu oyunlara benzer oyunların karşılaştırılması verilmiştir. Çocuk oyunları çocukların ilk ve eğlenceli öğretmeni de olabilmiştir. Öyle ki, birçok çocuk oyunları çocuklara rakamları saymak, kelime öğrenmek ve doğru söylemek gibi becerileri da öğretir. Bunlar içerisinde "Yedi cam", "Renk-‐renk", "Amcamın oğlu", "Alma-‐armut", "Beş kız" ve başka oyunlar vardır ki, bu oyunlar çocukların konuşma yeteneğini ve hafızasını artırır. Çocuk oyuncakları içerisinde daha farklı şekilde süslenmiş gelincik ve daha çok ağaçtan, taştan, topraktan yapılmış oyun için kullanılan eşyalar çoğunluk oluşturur. Şunu da belirtelim ki, yukarıda gösterdiğimiz çocuk oyunları yıllardır düşman işgali altında kalmış Karabağ'ın Azerbaycan'ın çeşitli bölgelerinde yerleşmiş sakinlerinin hafızalarından toplanan örnekler esasında yazılmıştır. Bu oyunlar artık onu yaşatan halkın hafızasından, yaşam tarzından çıkmak üzeredir. Çocuk oyun ve oyuncaklarını kültürel değerlerin korunması, unutulmaması için yeniden topluma ulaştırılması önümüzde duran önemli konulardan biridir. Anahtar Kelimeler: Anahtar kelimeler: çocuk oyunu, oyuncak, Karabağ, folklor, toplama 1 Azerbaycan Milli Bilimler Akademisinin Folklor Enstitüsü, [email protected] I. Türk Dünyası Çocuk Oyun ve Oyuncakları Kurultayı -‐ 46 Ermenistan Türklerinin Çocuk Oyun ve Oyuncaklari Üzerine (Sisyan İli, Desdegerd Kasabasi Örneğinde) Elmira Memmedova-‐Kekeç1 Oyun ve oyuncak, her bir insanın çocukluğunun vazgeçilmez unsurlarından ve kendisinde etnografik, tarihsel, kültürel bilgiler taşıyan değerlerindendir. Bu bağlantıda yöresel farklarla dikkat çeken oyunlar, değişik kültürlerin farklı yanlarını yansıttığı gibi genel olarak ele alındığında ortak yönleriyle de dikkat çekmektedir. Günümüzde bilgisayar oyunlarının ve endüstri oyuncaklarının egemenliği sayesinde giderek özellikle şehir merkezlerinde unutulmaya doğru giden bazı oyunlar artık kaybolmak aşamasındadır. Bundan başka bazı yörelere ve bölgelere özgü çocuk oyunlarının unutulmasının ve ortadan kalkmasının nedenlerinden birisi de göçler ve kentleşme sürecidir. Bu açıdan 1905, 1918-‐ 1920 ve 1948-‐1953`lü yıllarda Ermeni mezalimine maruz kalan, defalarla göçmen durumuna düşen, 1988 yılından itibaren ise Ermenistan Cumhuriyetinden tamamen çıkarılan ve kovulan Türklerin de birçok kültürel değerleriyle birlikte oyun ve oyuncakları da unutulmuştur. Göçler sonucunda genellikle Azerbaycan`ın farklı yerleşim birimlerinde yeniden hayata başlayan mülteciler, yeni geldikleri bölgelerde toplumsal kültürel değerlerini korumak zorluğuyla karşılaşmış ve hem yaşamlarından, hem de hafızalarından gelenek ve görenekleri giderek silinmiş ve unutulmuştur. Böylece Ermenistan Türklerinin sözlü edebiyatları, şive özellikleri ve folklorları giderek asimle olmaya başlamış ve özellikle de genç nesile aktarılmadıkça da unutulmaya doğru gitmiştir. Bildiri konumuzda ele alacağımız Desdegerd kasabasının örneğinde bu bölgede oynanılan oyunlar hem burada Türk kimliğinin varlığını kanıtlamakta, hem de bütün Türk Dünyası oyun örnekleriyle farklı ve aynı özellikleri göstermektedir. Derlediğimiz oyunlardan şunları kaydedebiliriz: Yedi Taş, Yedi Çubug, Azad-‐Azad, Kıh-‐kıh, Eşek Beli, Enzeli, Çiling Ağaç, Baba Kuş, Yoldaş Seni Kim Götürdü, Galstuk, Benövşe, Ortada Kaldı, Gizlengaç, Hala Mala Oyunu vd. Derleme zamanı artık bazı kişilerin aradan geçen 27 senelik sürede bazı oyun detaylarını söylerken ve betimlerken zorlandıklarını gördük. Bildiri çerçevesinde ayrıca çocuk oyuncakları ve ensüstri oyuncaklarından önce nelerle oynanıldığı hakkında da bilgi edinmeye çalıştık. Daha sanayi oyuncakları olmadığı dönemlerde ağaç, tahta, kağız, pamuk, bez, düğme gibi malzemelerle çocuklar için oyunçakların hazırlandığını saptadık ve örnekleme yapmak için bazılarının yapılmasını rica ettik. Böylece bildiride Türk Dünyasının eski yerleşik yerlerinden birisinde 1988 yılına kadar yaşayan insanların çocuk oyun ve oyuncaklarıyla ilgili bilgiler aktarılarak oyunların detayları anlatılacak ve özellikleri incelenecektir. Bu şekilde kültürün devamlılığını sağlama açısından olamasa da, en azından gelecek nesillere aktarmak doğrultusunda Ermenistan`da yaşamış Türklerin çocuk oyun ve oyuncakları ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Oyun, Oyunçak, Türk, Ermenistan, Sisyan, Desdegerd, Mülteci, Ermenistan 1 Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü, Türk Halkları Folkloru Bölümü, [email protected]
1 Önsöz Sinonimnär gösterer herbir dilin zenginniini. Sinonimnerin bilinmesi verer herbirinä kolaylık açıklamaa fikirini taa uygun hem gözäl. Sinonim deniler o laflara, angıları başka-başka öter hem başka-başka yazılêr, maanaları sa birtakım, yada yakın biri-birinä. Avtorlar başladı işä, annayarak bu sözlüün lääzımnıını. Kiyadın neeti: maanayca biri-birinä yakın, ufak maana nüanslarınnan ayırılan lafları sinonim gibi vermää. Ne verecek bizä sinonimnär sözlüü: 1. yardım edecek bulmaa lääzımnı lafı kısa zamanda; 2. gösterecek bilinmeyän, siirek kullanılan lafları hem arhaizmaları; 3. zenginnedecek dünnä görüşünü, tanıştıracek eni laflarlan. Dilimizin gramatikası hem leksikologiyası az aaraştırıldı, ama sinonimnär hiç aaraştırılmadı. Gagauzça sinonimnär sözlüü başkalanêr yabancı sinonim sözlüklerindän baş lafın (dominanta) rusçaya çevirilmesinnän. Bu bizim sinonim sözlüün özellii. Neetimiz yardım etmää gagauz dilini taa derindän bilmää isteyän okuyuculara, gagauz dilini aaraştıran dünnä türkologlarına. Sözlüktä sinonim sıralarına savaştık koymaa gagauz dilinin literatura leksikasından kaarä, arhaizmaları, dialektizmaları, neologizmaları, diişik maanalı siirek kullanılan lafları, frazeologizmaları. Sözlüü düzärkän bakıldı türlü tipli sinonim sözlükleri. Biz inkär ettik prinţipi, ani var nasıl sinonim sırasına girsin türlü söz payında laflar, deyecez: aaç, acıkmaa koyuldu salt birsözpaylı laflar: gitmää, örümää, adımnamaa, varmaa (folk). 3
2 Dominantayı ayırarkan alındı o laf, angısı en belli, açık gösterer hepsi sıradakı lafların maanalarını. Örnek: KIRMIZI, al, kızıl красный, алый Burada dominanta kırmızı, o üzerä, ani allafındavar ekspresiya, halk epitet nışanı: al-kan oldu herersi; al bayrak parlêêr. Kızıl sözü sä arhaizma lafı. Dominantaya koyulmadı dialekt, jargon, yabancı sözlär, eer varsaydı dilin kendi lafları. Örnek: hıyar, salata, krastaveţ. Kimi erdä baş lafın erini tuttu yabancı laf, angısı tamandan belli eder lafın maanasını hem taa sık kullanılêr insan arasında. Örnek: APARAT, tertip аппарат Gagauz dilinin sinonim sözlüü seftä hazırlanılêr. Bu sözlük yardımcı olacek radio, televiziya hem presa işçilerinä, çeviricilerä, bilim adamnarına, üüredicilerä, studentlerä, yabancı dilleri üürenennärä, üürenicilerä - hepsinä, kim meraklanêr gagauz dilinnän. Elbetki, ilk kerä yapılan butürlü aaraştırma işlerindä iisiklik olabilir. Bekleeriz okuyuculardan kendi bakışlarını hem tekliflerini. İkinci baskının taa dolgun çıkması için bu tekliflär olacek pek önemli. Avtorlar şükür eder Dmitri Uzuna (Komrat Devlet Universiteti, Gagauz filologiyası kafedrasının üüredicisi. Duuması: Komrat kasabası), Todur Zanetä ( Ana sözü gazetasının redaktoru. Duuması: Kongaz küüyü), Vasilisa Tanasogluya (M. K. Atatürkün adına bibliotekanın müdürü. Duuması: Beşalma küüyü), Födor Yazacıya (Avdarma teoretik liţeyinin gagauz dili üüredicisi. Duuması: Avdarma küüyü), Elena Karanfilä (Ütülüküülü yaşlı kadın. Duuması: Valkaneş kasabası) kıymetli nasaatları hem yardımı için. Avtorlar 4
3 NİCÄ KULLANMAA SÖZLÜÜ 1. Sinonim sırası çekeder baş (dominanta) laftan, angısı veriler statyanın çeketmesindä büük bukvaylan kara şriftlän. AKILLI, aarif, fikirli, kafalı; derin fikirli умный ÜREKLENMÄÄ, ruhlanmaа, cannanmaа, ihlamnanmaa воодушевляться, вдохновляться ZENGİN, paralı, varlıklı, varlı, mallı, gürcü (d. m.)бога-тый, состоятельный 2. Sinonim sırasına girän herbir sinonim, (frazeologizmalardan kaarä) veriler ayırı sıracıkta yollandırıcı laflan bak, neredä yazılı olêr o lafın dominantası. O dominantaya baktıynan, görüner bütün sinonim sırası. AKILLI, aarif, fikirli, kafalı; derin fikirli умный aarif bak akıllı fikirli bak akıllı kafalı bak akıllı 3. Baş laflar-omonimnär nışannanêêr maanaların sırasına görä rim ţifralarınnan. ANNAŞMAK I, annaşma, uzlaşmak, pakt, kontraktдоговор ANNAŞMAK II, söz, goda, nışan, yavklu etmäk помолвка 4. Sinonimnerin bir boyu, bir yada birkaç sinonim sıralarında dominanta olsa da, başka sinonim sıralarında ikincili sinonim da var nicä olsun. Sözlüktä onnar veriler numeraţiyaya görä, yollayarak baş lafa. KOCA, adam, eş супруг koca 1. bak büük; 2. bak yaşlı; 3. bak ihtär; 4. bak ulu 5
4 5. Parantezalara alınan laflar sinonimin fakultativ funkţiyasını tamannêêr. AZALMAK, tehnalanmak (insan için) уменьшение (о населении) BOŞLAMAA, geçmää, kesilmää (acı için) прекратиться ( о боли) 6. Sinonim sırasında dominantadan sora gelän laflar dizili sırasınca: neytral maanalı laflar, diişik maanalı laflar, siirek kullanılan sözlär, lafetmäk, folklor, arhaizma stillerindä sinonimnär, frazeologizmalar, bitkidä sä veriler dominantanın rusça maanası. AŞIRILI, yabancı, gelmä, yamama (d.m.), pripas (laf.), el (arh.) приезжий KARACI, karalayıcı, kötüleyici, yıftıracı, laf çıkarıcı, üstünä söleyici клеветник YANGIN, ateş, pırliga (siirek), örtmek (siirek) пожар 7. Sinonimnerin türlü stilistika uurlarını göstermää deyni sinonim sıralarında kullanılêr bölä nışannar: (d. m.), (laf.), (arh.), (siirek), - frazeologizma nışanı. 8. İki yan paralel çiziylän ( // ) ayırılêr birkaç türlü yazılan, taa doorusu, variantlı sinonimnär, ama ilk sırada durêr literatura dilinä girän variant. AGA, batü // bati, badika, bıdi, gaçi // agaçi старший брат; обращение к старшeму AMUCA // AMICA, çiçu // çuçu дядя (полинииотца) 9. Az kullanılan sözlerä hem urgusu lafın birinci kısımına düşän laflara urgu / / koyulêr. ÖZLÜ, tavlu // tavlı, bereketli, maasullu, mánalı, semiz жирный, плодородный 6
5 KISALTMALAR arh. arhaizma бот. ботаника asker. askercilik груб. грубое d. m. diişik maana ист. история dial. dialekt лингв. - лингвистика etnog. etnografiya матем.- математика ist. istoriya миф. мифология folk. folklor перен. переносное значение laf. lafetmektä спорт. спортивный lingv. lingvistika тех. - техника siirek siirek фольк. фольклор этног. этнография GAGAUZ ALFAVİTİ A a Ä ä B b C c Ç ç D d E e Êê F f G g H h I ı İ i J j K k L l M m N n O o Ö ö P p R r S s Ş ş T t Ţ ţ U u Ü ü V v Y y Z z 7
6 A aa 1. bak plasa; 2. bak zihir AAÇ, fidan дерево aaçlık bak daa AAÇLIK, kıtlık голодовка AALAGAN, plaçku плакcа aalamaa bak dizmää II AALAMAA, bangır-bangır aalamaa, ulumaa (d. m.); yaş dökmää; sıçannarı sulamaa плакать AALAMAK, aalayış плач aalanmaa bak zihirlenmää AALAŞMAA, haylemää, hayleşmää жаловаться AALATMAA, sızdırmaa заставить плакать aalayış bak aalamak aalem bak yabancı aalı bak zihirli aamaklanmaa bak ahmaklanmaa aar 1. bak yavaş; 2. bak zor aar hastalık;3. bak tif; 4.bak kalın I aar kalmaаbakkalın kalmaа AAR, zor, prost, güç, fena тяжело, угнетающе(осостоянии) aaramaa bak taraşlamaa aaramak bak taraşlamak aaraştırmaa bak annamaa III 8
7 aardına kaçmaa bak koolamaa aardına takışmaa bak koolamaa aaret bak cennet aarı bak acı I aarımaa bak acımaa aarif bak akıllı aariflenmää bak akıllanmaa aarlanmaa bak gücenmää aarlık 1. bak boba hakı; 2. bak ük AARLIK,ükтяжесть, вес aarmaa bak aydınnanmaa aaz suyu bak liga aaz-aaza bak üz-be-üz aazına atmaa bak mezelenmää aazını açmamaa bak susmaa aazını kapatmaa bak susturmaa AAZLIK, gem удила aazsız bak korkak I ABA I, dimi аба (грубоесукно) ABA II, palto, pardesi, saltamarka (arh.), kaţaveyka (arh.) пальто abanmaa bak atılmaa II abort bak düşürtmä abort yapmaa bak düşürtmää abur bak buu aburlanmaa bak buulanmaa aburlu bak buulu 9
8 ABZAŢ, sırabaşı абзац ACABA, sanki разве, неужели acemibak görgüsüz acemilik bak görgüsüzlük ACI I, aarı, sancı, sızlamak боль ACI II, geren (su) горький (о воде) ACIKMAA, bayılmaa проголодаться acılamaa 1. bak azarlamaa; 2. bak gücendirmää ACIMAA, aarımaa, sızlamaa болеть acımasızlık bak fenalık acınmaa bak pişman olmaa acıtmaa bak gücendirmää ACIZGAN, cana yakın сострадательный ACIZGANNIK, sadakaсострадание açık 1. bak demekli; 2. bak engin AÇIKAAZLI; pala aazlı разиня açıkgöz bak kuşku açıkgöz olmaa bak kuşku olmaa AÇIKGÖZ; ürük fikirli смышлѐный açıklamaa bak annatmaa AÇIKLAMAA, annatmaa (lafın maanasını) объяснять, разъяснять AÇIKLAMAK, belli etmäk объяснение, разъяснение açıklık bak enginnik AÇILIŞ, açılmak открытие açılmaa bak salınmaa açılmak bak açılış 10
9 ADA, tatlı, povidla, cem, bal (dial.) варенье adam 1. bak erif; 2. bak koca ADAM, erif мужчина ADAMAA, söz vermää, emin etmää (d. m.) обещать adamak bak baaşış ADAMAK, söz, söz vermäk обещание ADAMCASINA, adamcilä, insancasına, sırasınca по-человечески adamcilä bak adamcasına adamnık bak insannık adaş bak akran adet bak sınaşmak ADET, sıra обычай ADETÇÄ, sırasınca, nicä lääzım, nicä düşer какподобает adık gelmää bak aktarılmaa ADIM, kadem (folk.) шаг adımnamaa bak gitmää ADLANMAA,sölenmää называться administraţiya bak önderlik administrator 1. bak direktor; 2. bak önderci adresant bak yollayıcı adresat bak kabledici AERODROM, uçak meydanı аэродром aerogara bak aeroport AEROPORT, aerogara, uçak garası аэропорт AF, afetmäk, baaş, prostetmäk прощение afacan bak usta 11
10 afacannık bak havez I aferim bak helal AFETMÄÄ, prostetmää, baaşlamaa прощать afetmäk bak af AFİŞA, bildirim yapraa афиша AGA, batü // bati, badika, bıdi, gaçi // agaçi старшийбрат; обращениекстаршeму agaçi bak aga agitaţiya bak propaganda AGLÜTİNATİV, eklemni лингв. агглютинативный AGREGAT, maşina tertibi, tehnika avadannıı агрегат agudi bak dut ahenk bak siir AHMAK // AAMAK, akılsız, fikirsiz, başsız, kafasız, budala, dunduk, dangalak, nauk, prost, ilinkafalı, yımışak kafalı; sua fikirli; sulu fikirli; bertik kafalı; boş kafalı глупец, дурак; глупый AHMAKLANMAA // AAMAKLANMAA, ahmaklık yapmaa, zulumnanmaa, yamulmaa, zulumnuk yapmaa, eşeklenmää (d. m.), eşeklik yapmaa (d. m.) дурачиться ahmaklık bak akılsızlık AHMAKLIK, budalalık, delilik, prostluk, eşeklik (d. m.) дурость ahmaksı bak alık aht bak havez I ajder bak balaur AK AAÇ, çinar клен 12
11 ak bak biyaz akıl vermää bak nasaat vermää AKIL, fikir ум, разум akıldan çıkmaa bak unutmaa AKILLANMAA, aariflenmää, fikirlenmää умнеть akıllı bak terbiyedili AKILLI, aarif, fikirli, kafalı; derin fikirli умный akılsız bak ahmak AKILSIZLIK, fikirsizlik, ahmaklık, dangalaklık, başsızlık, prostluk; boşkafalılık глупость AKINTI, mürür течение AKITMA, lalangı, lalangita оладьи aklına gelmää bak anmaa aklına getirmäk bak hatır akmaa bak sızmaa AKRAN, adaş ровесник akrobat bak cambaz I aktarılmaa 1. bak kaynamaa I; 2. bak yıkılmaa AKTARILMAA, çevirilmää, devirilmää, cingilmää, tepesi üstünä gelmää, tepesi üstünä düşmää, başaşaa düşmää, adık gelmää переворачиваться, опрокидываться aktarılmak bak kaynamak aktarmaa 1. bak kazmaa; 2. bak taraşlamaa;3. bak yıkmaa AKTARMAA, çevirmää, devirmää,cingiltmää переворачивать, опрокидывать akţent bak urgu 13
12 akţent yapmaa bak urgulamaa akţentli bak urgulu akţiz bak vama aktör bak oyuncu I AKTUAL, lääzımnı, tecil актуальный AKUŞER, babu (arh.) акушер AKUŞERLİK, babuluk (arh.) акушерство al 1. bak kırmızı; 2. bak pembä alaca kuş bak duan alacalı bak benekli ALACALI, tekir, türlü boyalı, türlü renkli пестрый ALAF, furaj, em фураж alaflamaa bak emnemää ALAN, çevrä сфера, область alaşa bak beygir аlárma bak poträ ALAT, alatlamak, çabukluk, hızlılık спешка alat-kıpıt bak tez ALATLAMAA, eşkinnenmää торопиться, спешить alatlamak bak alat alatlan bak tez ALATLATTIRMAA, çabuklaştırmaa, hızlandırmaa торопить alay bak meydan ALAY I, bölük, çetä, sürü, ulam (arh.) группа ALAY II, polk полк alçak bak hayırsız 14
13 alçaklık bak hayırsızlık alçalmaa bak aşaalanmaa ALÇALMAA, küçülmää, cücelenmää (folk.) становиться меньше (ниже ростом) alçalmakbakaşaalamak aldadıcıbakyalancı ALDADICI, julik, dolaştırıcı, şmeker, şarlatan, margöla, aynacı (folk.) мошенник ALDADICILIK,cambazlık, şarlatannıkафѐра ALDADILMAA, kapılmaa, otladılmaa (d. m)бытьобманутым aldadılmış adambakterez ALDANMAA, yanılmaa, şaşırmaaобмануться aldatmaa bak yalandırmaa aldatmak bak yalan alfabet bak alfavit ALFAVİT, alfabet алфавит ALICI, müşteri покупатель ALİFLENMÄÄII, kızışmaa (ateş için) распаляться (обогне) ALIK, alınık, ahmaksı, delibaş, deli, delicä, bozuk, sersem, şaş, şaşkın, ilincä, diişik, uçkun, çıvdırık, çarpık (d. m.); diişik kafalı; fikirdän çelinik; akıldan bozuk; diişik fikrli безумец alınık bak alık ALINMA, gelmä заимствованный 15
14 alınmaa 1. bak baalanmaa; 2. bak başlamaa;3. bak evlenmää; 4. bak uyvaşmaa ALINMAK, alış взятие alış bak alınmak alışık bak sınaşık alışıklık bak sınaşmak alışkan bak sınaşık alışkannık bak sınaşmak alışmaa 1. bak bitişmää; 2. bak kaynamaa II; 3. bak sınaşmaa ALIŞMAA, iileşmää, iilenmää, ilaçlanmaa, doorulmaa, düzelmää, öşektän kalkmaa; ayaa kalkmaa выздоравливать alışmak bak dadanmak ALIŞMAK, sınaşmak, uymak, uygunnaşma привыкание ALIŞ-VERİŞ, pazarlık, pazarlaşmak торговля aliflenmää bak fenalanmaa ALİFLENMÄÄ, kızışmaa возбуждаться alifli bak dargın ALİFLİ, kızgın страстный alkogol bak spirt ALLAA // ALLAH, Boji, Gök Saabisi, Gök Bobası, Tangrı (folk.) Бог allahsızlık bak dinsizlik allanmaa 1. bak kızarmaa; 2. bak pembelenmää alle bak bezbelli almaa bak tutuklamaa 16
15 almaa sırtına bak giimää almak bak kaplamak ALMAZ, cafayır taşı, şişä taşı алмаз altar bak aydimu altını çizmää bak urgulamaa amaanet bak ödünç amansız bak fena amaz bak karacılık AMAZ, amazlamak, laf gezdirmäk донос amazçı bak karacı AMAZÇI, hayın, ıştırıcı, satıcı (d. m.) доносчик AMAZLAMAA, bildirmää, satmaa (d. m.) доносить amazlamak bak amaz ambar bak sklad AMBAR, terekä deposuамбар amenda bak ceremä AMORAL, moraldışı, moralsız безнравственный AMORALLIK, moralsızlık безнравственность AMUCA //AMICA, çiçu // çuçu, mıcı дядя (полинииотца) amulet bak muska AMАANET, nayıp залог an bak kıpım ana bak baş II ana evi bak yurtluk I ana taraf 1. bak memleket; 2. bak vatan ana topu bak boba hakı 17
16 ANA, mamu, neni (arh.) мать anadan duuma bak çıplak anadan duuma kalmaa bak çıplak kalmaa anafema bak betva analiz bak incelemäk analiz yapmaa bak incelemää ANARHİYA, başsızlık, düzensizlik анархия anasız-bobasız bak üüsüz anekdot bak cümbüş angel bak ayoz ANGİNA, bademcik hastalıı, buvaz hastalıı ангина anılmış bak şannı anılmışlık bak şan ANIT, anmak taşı, monument памятник ani 1. bak ki; 2. bak neredä anidän bak çoktan ANKETA, soru formulärı анкета ANMAA, aklına getirmää, aklına gelmää,hatırlamaa; geçirmää aklından; gözünü geeriyä atmaa вспоминать anmak bak hatır anmak taşı bak monument ANNAMAAI, kavramaa, kertmää (d. m.) понимать, усваивать ANNAMAA II, şüpelenmää догадываться ANNAMAA III, üürenmää, aaraştırmaa, soruşturmaa изучать (ситуацию) annamak bak annayış 18
17 annamaz bak şaşırgan annaşma 1. bak annaşmak I; 2. bak kayıllık annaşma imzalamaa bak annaşmak imzalamaa annaşmaa bak sözleşmää ANNAŞMAA, riştelemää, koordinat etmää согласовывать annaşmak bak dirlik ANNAŞMAK I, annaşma, uzlaşmak, pakt, kontrakt договор ANNAŞMAK II, söz, goda, nışan, yavklu etmäk помолвка ANNAŞMAK İMZALAMAA, annaşma imzalamaa, pakt imzalamaa, kontrakt imzalamaa заключатьдоговор annatmaa bak açıklamaa ANNATMAA, açıklamaa, sölemää рассказывать annattırmaa bak söletmää annayış bak maana I ANNAYIŞ, annamak, kavrayış понятие ANNIK, çizi, hotar межа ANONİM, tanıdılmadık, tanınmadık, saklı,bilinmeyän kişi аноним ansız bak ansızdan ANSIZDAN, ap-ansızdan, ansız, ansızın, birdän, birdänbirä, habersiz неожиданно ANTERİ, kurtka куртка antikvarlık bak eskilik ANTRAKT, ara, perdä arası антракт 19
18 ap-açık bak belli ap-ansızdan bak ansızdan APARAT, tertip аппарат ap-aslı bak dooru apendiţit bak körbarsak APETİT, imek havezi, pofta, iştah (arh.) аппетит aprel bak çiçek ayı ara bak antrakt arabacı bak taligacı arada-sırada bak siirek ARALIK, pauza перерыв arasız 1. bak dayma; 2. bak daymalı ardıç bak evlat boyu ardıl bak evlat boyu ARDINDAN, geeridän, geeridä, ardısora, arkadan, ardta, ard taraftan, izindän, peşindän сзади ardısora bak ardından ardta bak ardından ardtakı bak geerideki arestat etmää bak tutuklamaa argumentlemää bak inandırmaa ikonayazan bak zugrafçı ARHİV, dokument deposu архив arık bak vada arka 1. bak dayak II; 2. bak kemer arka olmaa bak dayak olmaa ARKA, sırt спина 20
19 arkadakı bak geerideki arkadan bak ardından arkadaş bak dost arkadaşlık bak dostluk arkalık bak çul armata bak asker armatacılık bak askerlik aromat bak burcu koku arsız 1. bak esapsız; 2. bak naalet ARSIZLANMAA, naaletlenmää, sündüklenmää наглеть arsızlık 1. bak esapsızlık;2. bak naaletlik arţaklı bak nazlı ARTIK I, kalma, kalıntı, zeedä остаток ARTIK II, şansora уже artist bak oyuncu I ARTMAA, zeedä gelmää; çok gelmää быть (оставаться) визбытке arzu1. bak havez I; 2. bak isteyiş arzu etmää bak istemää I asılı bak serili asılı durmaa bak sarkmaa asıllanmaa bak sakatlanmaa asılmaa bak sarkmaa ASİR, üzyıllık век ASKER, armata армия ASKERLİK, armatacılık военнаяслужба aslı 1. bak dooru; 2. bak öz IV 21
20 aslı çıkmaa bak gerçeklenmää ASLI, gerçek, akına, haliz, dooru, dooruluk, hak, saafi, hakikat (laf.) правда aslıca bak gerçekli aslıdan bak hakına aslılık bak gerçeklik aslıya benzär bak gerçekli aslıya benzeyän bak gerçekli ASMA SAAT, duvar saadı настенныечасы asmaa 1. bak dakmaa; 2. bak sermää asmak bak sermäk astma bak soluk marazı ASTRONOM, gökbilimci астроном aş bak imek aş olsun bak bereketli olsun aşaa içersi bak ötäänı aşaa iiltmää bak sarkıtmaa AŞAALAMAK, alçalmak унижение AŞAALANMAA, alçalmaa, alçaklanmaa; kalpaanı çıkarmaa унижаться aşaalık bak hayırsızlık aşındırmaa bak örseletmää aşınık bak eski aşınmaa1. bak eskimää; 2. bak örselenmää AŞINMAA I, uunmaa, ipranmaa, silinmää протираться AŞINMAA II, silinmää, incelenmää делатьсятонким aşırı bak yabancı 22
21 AŞIRILI, yabancı, gelmä, yamama (d. m.), pripas (laf.), el (arh.) приезжий aşırmaa bak çalmaa II aşmaa bak aykırlamaa at bak beygir AT YARIŞI, beygir yarışı, kuşnä (arh.) скачки ata bak boba atasözü bak söleyiş atent bak kuşku atent olmaa bak kuşku olmaa atestat bak diplom ateş 1. bak yalın; 2. bak yangın ATEŞ, pırliga // pırlinga (siirek) костер ateşetmää bak patlatmaa ateşlenmäk bak dargınnık ateşli bak kızgın ateşlik bak ocak atılmaa 1. bak buulmaa; 2. bak sıbıdılmaa ATILMAА I, sıbıdılmaa, fıydırılmaa бытьброшенным ATILMAA II, sıbıdılmaa, abanmaa ринуться atılmaaa bak vazgeçmää atım bak atış ATIŞ, atım, atmak бросок atışmak bak kavga ATLAMAA I, hoplamaa, çüümää, sıçramaa (arh.) прыгать ATLAMAA II, kıçatmaa прям. и перен. pезвиться 23
22 atlamakbakfırlamakii ATLI, ayakdar (siirek)всадник ATLI GİTMÄÄ,pirizlemää скакать ATLI PİNMÄÄ; çuş pinmää садитьсяверхом atmaabakdüşürmää ATMAA,sıbıtmaa, fıydırmaa, fırlatmaa, basetmää (d. m.) бросать; выкидывать atmacabakduan atmakbakatış ATMAK,sıbıtmak, fıydırmak, fırlatmakвыбрасывание atmosferabakhava ATTIRIK, spermaсперма AUÇ I, şamarладонь AUÇ II,auçluk, tutamгорсть auçlukbakauç II aulbaktokat AULI,sııraulu, tırlaскотныйдвор; загон AULII,başça, harmanогород aullamaabakkazıklamaa aurt bak çenä autmaa bak yalandırmaa avadannık bak tertip AVADANNIK, tedarık, tertip оборудование avan bak kıyıcı avans bak peşin avaz bak ses I avcı köpää bak tazı 24
23 averä bak varlık avgust bak harman ayı AVİAŢİYA, uçakçılık авиация avion bak uçak avtograf bak imza AVTOMEHANİK, maşina ustası автомеханик avtonomiya bak baamsızık avtor bak yazıcı AVTOR HAKI, yaradıcılık hakı авторскоеправо avtoritet 1. bak nüfüz; 2. bak nüfüzlü AY, ayoz, sveti святой ayak yolu 1. bak halä; 2. bak pateka AYAK, bacak нога AYAKKABI, kundura (arh.) обувь ayaklaşmak bak kalkıntı ayakta bak gezek I aydın bak şafklı AYDINNANMAA, aarmaa (dan eri için) светать aydınnık 1. bak şafk; 2. bak şafklı AYDİMU, altar алтарь, жертвенник ayer bak hava ayın-açık bak belli ayıp bak gülüntü II ayıplık bak utanmak II ayırıklık bak fark ayırılı bak nışannı I ayırılmaa bak başkalanmaa 25
24 AYIRILMAA I, ayırlanmaa разводиться AYIRILMAA II, ayırlanmaa разлучаться ayırılmak bak gidiş AYIRILMAK I, ayırış развод AYIRILMAK II, ayırış разлука ayırıntı bak dilim ayırış 1. bak ayırılmak I; 2. bak ayırılmak II ayırlanmaa 1. bak ayırılmaa I; 2. bak ayırılmaa II ayırmaa1. bak ayıtlamaa; 2. bak koparmaa; 3. bak seçmää AYITLAMAA, paklamaa, ayırmaa очищать (фасоль, горохит.д.) AYKIRI, aykırlıına, kıynaş поперѐк aykırılık bak kiriş AYKIRLAMAA, geçmää, aşmaa переходить aykırlıına bak aykırı aykırmaa bak sesetmää aylık1. bak kazanç; 2. bak sıra II aylıklar bak sıra II aynacı bak aldadıcı aynaşmak bak sokakça ayoz bak ay AYOZ, melek, angel, ıncer ангел AYOZLU, sfinţit рел.освящѐнный az ileri bak geçennerdä AZ, biraz, azbuçuk; bir tırnak kadar; bir tırnak karası; bir buka; bir tenä; bir trofa; bir çepel; bir kısım; bir kırıntı,bir dölüm (folk.) мало, немного 26
25 azalmaa bak küçülmää AZALMAA, iisilmää уменьшаться AZALMAK, tehnalanmak (insan için) уменьшение (о населении) azap çekmää 1. bakbuuşmaai; 2. bakzeetlenmää azarbakküsü azarlamaabakgücendirmää AZARLAMAA,acılamaa (d. m.), yakmaa (d. m.), saplamaa (d. m.) оскорблять azat bak serbest azat olmaa bak kaybelmää azbuçuk bak az azbuka bak bukvalık azetmää bak beenmää azimka bak güzlük AZLIK, tehnalık // tenaalık малочисленность AZMAA, toplamaa (iirin için) гноиться azman bak büük azot bak kezap azot iişisi bakkezap suyu 27
26 baa bak şnurki baa makazı bak kosor BAALAMA, şarnir шарнир baalamaa 1. bak sıkmaa; 2. bak payvantlamaa; 3. bak ulamaa BAALAMAA, çatmaa завязывать baalanmaa 1. bak çatışmaa; 2. bak üstünä almaa BAALANMAA, alınmaa обязаться BAALANTI, ilişki, ilgi, baalılık, baalaşma связь baalaşma bak baalantı baalı 1. bak payvantlı; 2. bak ulama BAALI, birleşik связанный baalılık bak baalantı BAAMSIZ, serbest, suverenсуверенный BAAMSIZLIK, kendibaşınalık, avtonomiya независимость baarış1. bak kavga; 2. bak şamata baarışmaa bak kavgalaşmaa baarışmak bak şamata baarmaa bak çekişmää baarmak bak çekişmäk baaş bak af BAAŞIŞ, ödül, prezent, adamak, teslim (arh.), babuluk (arh.) подарок baaşlamaa bak afetmää 28 B
27 babiţa bak öttürük babu bak mali BABU, yaşlı karı, ihtär karı старуха bacak bak ayak baçı bak boba badaş bak ortak badaşlık bak ortaklık bademcik hastalıı bak angina BADEMCİK, gılçi, gılka, glanda миндалина badika bak aga BAGAJ, ük, göç багаж baht bak kısmet bahtsız bak kısmetsiz bahtsızlık bak kısmetsizlik baka bak boba BAKICI, kollayıcı, güdücü смотритель BAKINMAA, siiredilmää глядеться(взеркало) bakır bak kazan BAKIŞ, görüş, fikir, düşüncä, görgü, poziţiya мнение,точказрения bakmaa birkimseyä bak örnek almaa BAKMAA I, gözlemää наблюдать BAKMAA II, tımarlamaa ухаживать, присматривать bakmak bak kontrol bakmak bak siiretmäk BAKMAK, tımar уход, присмотр BALABAN, batal, uzun, üüsek, boylu высокий 29
28 balan bak biyaz balaur bak evrem BALAUR, zın, ajder, drakon, zmey дракон ballı bak tatlı balon bak şişiriga II BALTA, baltalık, bataklık, sulu er болото baltalık bakbalta BANÄ, hamam баня banda bak çetä bangır-bangır aalamaa bak aalamaa banka bak borkan BANT, şirit, fondi (siirek)бант BARABAR, birerdä, bilä, ortaklıkta вместе barak bak yoluk barbar bak zulum barbarlık bak zulumnuk bardak bak filcan barış bak dirlik barışmaa bak uzlaşmaa barışmak bak uzlaşmak barıştırmaa bak uzlaştırmaa bariz bak şalinka basamak bak stadiya BASAMAK, eşik, pinekступень basılı bak tiparlı basım bak tipar basım evi bak tipar evi 30
29 baskı 1. bak mühür; 2. bak zorba basmaa bak tiparlamaa bastırık bak kısık baş 1. bak merkez I; 2. bak önderci; 3. bak direktor BAŞ I, kafa, ser (folk.)голова BAŞ II, genel, temel, anaглавный BAŞ III, lider, öncü, önderciглава, лидер BAŞ KASABA, merkez kasaba столица báşa bak kayınçu BAŞAK BAALAMAA, başaklanmaa, başak kolvermää, başak tutmaa образовыватьзавязь başak kolvermää bak başak baalamaa başak tutmaa bak başak baalamaa başaklanmaa bak başak baalamaa başarılı bak taman I başarılmaa bak tamannanmaa başarmaa bak bitirmää BAŞAŞAA, tepesi üstünä, tepä üstüвнизголовой başça bak aul II başıbozukluk bak delilik başka bak öbür BAŞKALANMAA, ayırılmaa, seçilmää, farklanmaa, farklaşmaa отличаться başkalık bak fark BAŞKANNIK, müdürlükадминистративноездание başkası bak yabancı 31
30 BAŞLAMAA, çeketmää, girişmää, tutunmaa, alınmaa, paysınmaa начинать; приниматьсязачто-л. BAŞLANTI, başlayış, seftä, girişmäk, çeketmäk, ön, uur начало; почин başlatıcı bak kurucu başlayış bak başlantı başlık bak gugla başmak bak papuç başsız bak ahmak başsızlık 1. bak akılsızlık; 2. bak anarhiya BAŞTAN-BAŞA, çeketmedän bitkiyädän, baştanayaadan, bütün, uçtan-uca отначаладоконца BATAK, çamur, molit, molitura, mıl грязь, слякоть bataklık bakbalta batal bak balaban batık bak dik bati bak aga batik bak şalinka batistabakboynu şalı batlak bak fıçı batrak bak çırak batü bak aga bäulamaa bak salmaa bäulamak bak salmak bayılış bak bayılmak bayılmaa 1. bak acıkmaa; 2. bak uyvaşmaa 32
31 BAYILMAA, kendini kaybetmää, fenalaşmaa упастьвобморок BAYILMAK, bayılış, kendini kaybetmäk обморок bayır tepesi bak sırt BAYIR, daa (arh.) гора bayır-tepä bak doorudan baystruk bak piç II BAYTAL, kısırak кобыла baza bak temel II becerän bak usta becerikli bak usta beceriksiz bak talantsız beç bak maaza bedava bak parasız beendiinä vermää bak istediinä vermää beenilmää bak istenmää beenmää bak sevmää I BEENMÄÄ, sevmää, hoşlamaa, azetmää нравиться BEKÇİ I, koruyucu, karaul, divancı охранник BEKÇİ II, ornik (arh.), vornik (arh.) сторож при волостном правлении bekçilik bak post bekim bak bezbelli beklemää bak korumaa beklemäk bak korumak BEL, bel kürää, hırleţ штыковаялопата 33
32 BELA, kahır, gam, kıyamet, seremcä, uursuzluk, aarı, patima, aman беда belli edili bak nışannı I belli etmää 1. bak göstermää; 2. bak nışannamaa belli etmäk bak açıklamak BELLİ, ap-açık, ayın-açıkявный belliedili bak kararlı belliki bak elbetki benek bak lekä BENEKLİ, benek, alaca, alacalı, tekir, çilli пятнистый BENEZİNİ ATMAA, sararmaa, beniz diiştirmää, solmaa (d. m.) бледнеть, поменятьсявлице beniz bak ten beniz diiştirmää bak benizini atmaa BENİZ, renk, boya цвет benizini kaybetmää bak solmaa benizsiz bak kansız BENİZSİZ, renksiz, boyasız бесцветный bereket bak maasul bereketi elä almaa bak bereketi toplamaa BEREKETİ TOPLAMAA, bereketi elä almaa убиратьурожай bereketli 1. bak faydalı; 2. bak gelirli; 3. bak özlü BEREKETLİ OLSUN, aş olsun приятногоаппетита bereketsiz 1. bak faydasız; 2. bak maasulsuz bereketsizlik bak faydasızlık berta bak şalinka 34
33 BERTİK, çıkık вывих; вывихнутый BERTİKÇİ, çıkıkçı костоправ beslemää bak doyurmaa BESLEMÄÄ, doyurmaaоткармливать beslenmää1. bak doyurulmaa; 2. bak tuyannamaa besli bak tavlu BEŞİK, sallangaç, lülkaколыбель bet 1. bak çirkin; 2. bak korkulu; 3. bak kötü betlik 1. bak çirkinnik; 2. bak hayırsızlık; 3. bak süümäk betlik sölemää bak süümää BETVA, anafema проклятие bey bak çorbacı beygir yarışı bak at yarışı BEYGİR, at, hergelä, alaşa, haygır, al, kısırak лошадь, конь BEZBELLİ, bekim // beki, alle // allele, allelem, olmalı, olabilir, var nicä olsun, var nasıl olsun вероятно, возможно bezgen bak kantar bıci bak boboç bıçkı bak testerä bıdi bak aga BIKMAA, bıktırmaa, toksamaa (d. m. ), lihamiti olmaa, doymaa (d. m. ); aarıtmaa başını; aar çökmää canına; canına taketmääнадоедать bıktırmaa bak bıkmaa 35
34 BILDIR,geçtiyıl, geçänyılпрошлый год; в прошлом году biçici 1. bakkesici; 2.bakkosacı BİÇİKLETA, lisapet, rızınçık (dial.) велосипед biçim 1. bak fason; 2. bak forma; 3. bak kesim biçimnemää bak formalamaa biçimni bak fasonnu biçimsiz bak formasız biçimsizlik bak formasızlık biçmää bak kesmää BİÇMÄÄ, oraklamaa, kayırmaa, kosa çekmääкосить bilä bak barabar bildiri bak doklad bildirili bak haberli BİLDİRİLMÄÄ, haberlenmää, tanıtılmaaбытьизвещѐнным bildirim bak haber bildirmää bak amazlamaa BİLDİRMÄÄ, haberlemää, tanıtmaa, duydurmaa, bilgi vermää сообщать bildirmäk bak haber BİLENİK, keskin отточенный bileräk bak maasuz bilgi bak bilim bilgi istemää bak danışmaa II bilgi kazanmaa bak üürenmää bilgi vermää bak bildirmää 36
35 BİLGİ, bilim, biliş знание BİLGİÇ, bilgili, bilim adamıученый bilgili 1. bak bilgiç; 2. bak görgülü BİLGİLİ, üürenmiş, üürenik, okumuş, bilir, fazlı образованный; знающий BİLGİLİK, üürenmişlik, üüreniklik, fazlılık, okumuşluk образованность BİLGİSİZLİK, bilmemezlik, cayıllık, karannıkta bulunmak незнание bilim adamı bak bilgiç bilim bak bilgi BİLİM, bilgi наука bilinän bak şannı bilinmeyän kişi bak anonim bilir bak bilgili biliş bak bilgi bilişmää bak tanışmaa II biliştirmää bak tanıştırmaa bilmemezlik 1. bak bilgisizlik; 2. bak habersizlik bina bak ev binokli bak bülür bir boyada bak düz boyada bir renktä bak düz boyada bir uura gelmää bak uurlaşmaa BİR UURDA, birtakım uurda, denk uurda наодномуровне BİR, tek, yalnız один 37
36 biraz bak az biraz ileri bak geçennerdä birbişéy bak bişéy birdän bak ansızdan birdän-birä bak ansızdan birerdä bak barabar biri-birini prostetmää bak uzlaşmaa birisi bak kimsä birisi yok bak kimsey yok birkimsey bak kimsä birleşik bak baalı birleşmää bak eklenmää BİRLEŞMÄÄ, ortaklaşmaaобъединяться birleştirili bak ekli birleştirmäk bak ulamak birlik bak ortaklık BİRLİK, topluluk, soyuz союз birtakım bak denk birtakım uurda bak bir uurda birtakımnık bak denklik birtürlü bak denk birvakıtlı bak geçici BİŞÉY, birbişéy, nesä, naşeysä что-то bit bak ploşniţa BİT, kiilä // kihlä вошь bitik bak taman I bitirilmää bak tamannanmaa 38
37 BİTİRMÄÄ, başarmaa, kolaylamaa, tamannamaa, bütünnemää, tüketmää, sona getirmää, başa çıkarmaa, meydana çıkarmaa, ortaya çıkarmaa завершать bitiş bak son bitişik bak kaynak I bitişmää bak kaynamaa II BİTİŞMÄÄ, alışmaa (yara için) заживать bitişmäk bak kaynak II BİTKİ // BİTKİNCİ, son // sonuncu последний bitki 1. bak büyüm; 2. bak son BİTKİ-BİTKİYÄ, son-sona наконец bitkin 1. bak taman I; 2. bak zabun bitkisi bak kenar II BİTKİSİZ, sonsuz, uçsuz, uçsuz-kenarsız бесконечный bitkisizlik bak sonsuzluk BİTLEMÄÄ, paklamaa очищатьотблох bitmää bak büümää I BİTMÄÄ, tükenmääзаканчиваться BİYAZ, ak, balan (beygir için)белый BOBA // BABA, baka, tata // tätü, baçı (dial.), bobaka, ata (arh.) отец BOBA HAKI, ana topu, aarlık, bobalık parası, kapu parası (etnog.) выкупзаневесту bobalık parası bak boba hakı BOBALIK, ikinci boba отчим BOBOÇ, bıci // bıdi гусѐнок Boji bak Allaa 39
38 bokluk bak gübür bol1. bak engin; 2. bak serbest bolboka bak çılk oban BOLDUR, broşka, bulavka булавка BOLLATMAA, gevşetmääрасслабитьчто-л. bolluk1. bak çömertlik; 2. bak enginnik; 3. bak serbestlik BOLLUK, zenginnik, zebillikизобилие bolofan bak topalak BOMBONİ, konfeti, tatlı (d. m.) конфета boncuk bak gerdan bondiţa bak mintan BOODAY, azimka зерно boran 1. bak lüzgär; 2. bak saurgun borannı bak lüzgerli borç bak ödünç BORÇ, ödünç долг BORÇLANMAA, ödünçlenmää задолжать BORDEY, koliba шалаш BORKAN, banka, kavanoz // gavanoz банка borna bak sürgü BORNA, rala с-х.предплужник bornalamaa bak sürgülemää BORSUMAA // BORSAMAA, iişimää, elsimääпрокиснуть BOSTAN, karpuzluk бахча boş 1. bak haylak; 2. bak kof boş ara bak haylaklık 40
39 boş er bak çol boş vakıt bak haylaklık boşandırmaa bak kolvermää I BOŞANMAA, tehnalanmaa, serbest kalmaa освобождаться boşça 1. bak çıkı; 2. bak masa bezi boşlaflı bak çok lafedän BOŞLAMAA, geçmää, kesilmää (acı için) прекратиться (о боли) BOŞLUK, kofluk пустота boşuna bak parasız BOŞUNA, boşa, faydasız, caba // dicaba, naafilä, haram напрасно BOTA, kada, varil бочонок boy 1. bak kenar I; 2. bak kenar II; 3. bak kır; 4. bak uzunnuk I; 5. bak üüseklik BOY, pay, mera, sotok, dolä надел boya bak beniz boyalı bak renkli boyasız bak benizsiz boylu 1. bak balaban;2. bak levent boynalmaa bak üstünä almaa BOYNU ŞALI, şarf, batistaшарф BOYNU, ensä шея bozarmaa bak kararmaa bozuk 1. bak alık; 2. bak defektli; 3. bak kırık BOZUK, çürükиспорченный(о продуктах); гнилой 41
40 bozuklukbakdefekt bozulmaabakkırılmaa BOZULMAA,kapanmaa (havaiçin) испортиться (oпогодe) bozuşmakbakkavga böläbakölä BÖLEK, bölüm раздел, глава (в книге) bölgä bakdolayii bölmä bakbölüm bölmää bakpaylaşmaa BÖLMÄK,payetmäk, parçalamak, kıymak, ufalamak деление; дробление bölük bak alay I bölüm bak bölek BÖLÜM, bölmä отдел, секция BÖLÜNMÄÄ, pay olmaa, parçalanmaa, ufalanmaa разделяться bölünmäz lafbirleşmesi bak frazeologizma bölüştürmää bak paylaştırmaa brakılış bakpropusk brakılmabaksıbıdılma brakılmaa 1. bakvazgeçmää; 2.bakkoyulmaa brakımbakizini brakmaa 1. bak izin etmää I; 2. bak kolvermää I; 3. bak kolvermää II; 4. bak koymaa brakmak bak izin I bravo bak helal 42
41 briçka otu bak kesik otu broska bak kurbaa broşka bak boldur bu günnerdä bak geçennerdä bucak bak köşä budak bak dal budala bak ahmak budalalık bak ahmaklık BUHU, gecä kuşu филин buka bak dilim bukaalamaa bak kösteklemää bukadar bak okadar buket bak demet II BUKLİ, pürcek, zümä, zülüf, kıvrım (siirek) кудри BUKVALIK, azbuka букварь bulandırmaa bak kirletmää BULANIK, tunuk мутный bulanmaa 1. bak kirlenmää; 2. bak kirletmää bulaşık bak kirli bulaşıklık bak kirlilik bulaşmaa bak kirlenmää bulaşmak bak kirlenmäk bulaştırmaa bak kirletmää bulboka bak çevirinti bulka bak pesmet BULUNMAA, durmaaнаходиться, пребывать buluş bak buluşmak 43
42 BULUŞMAA, karşılaşmaa, görüşmää, karşı gelmää, razgelmää; üstünä uuramaa встречаться BULUŞMAK, buluş, görüş, görüşmäk, karşılaşmak, karşıgelmäk встреча, свидание BULUŞTURMAA, karşılaştırmaa, görüştürmää, razgetirmää, uurlaştırmaa устроитьвстречу BULUTLU, kapalı, çıvgın, tunuk, dumannı, çepel, dürük ненастный, пасмурный (о погоде) BULÜ, engi (folk.) тѐтя (не родная) BUNALMAA, buulmaa, tıkanmaa задыхаться bundansorabakşansora bungibakkopça buralı bakerli BURCUKOKU,aromat, gözälkokuаромат burdükbaktulum burmaa 1. bakenemää; 2.bakbükmää buruk 1. bakbükük; 2.bakkılbık; 3.baknazlı; 4.bakyamık; 5.bakyanI BURUKBACAKLI, çarpıkbacaklı, krakanat, iiribacaklı, tırpan; kemerbacaklı кривоногий BURUK,iiri, iiri-büürü // iiren-büürenкривой burukluk 1. bakyapınmak; 2.bakkılbıklık burulmaabakkılbıklanmaa BURULMAA,iirilmääискривляться buruşmaa 1. baksörpeşmää; 2. baktıkaçlanmaa buruşmakbakkartlaşmak buruşturmaabaktıkaçlamaa 44
43 buruşuk1. bak kart; 2. bak tıkaçlı II buruşukluk bak kırma busaat bak hemen BUT, kopan ляжка butuk bak çotmak BUU, abur пар BUULANMAA, aburlanmaa, aamaa (arh.)испаряться buulmaa bak bunalmaa BUULMAA, atılmaa утопиться BUULMAK, bunalmak, tıkanmak удушье BUULU, aburlu запотевший (опредмете) BUUMAA, sıkmaa душить buunalmak bak buulmak BUURA, kurkan индюк buuşmaa bak zeetlenmää BUUŞMAA I, azap çekmää, savaşmaa, zorlanmaa, zeetlenmää, direşmää (d. m.), didinmää (d. m.); çok ter dökmää вложитьмногосил BUUŞMAA II, dalaşmaa, hırlaşmaa (hayvannar için) грызться (о животных) buuşmak bak zeet buvaz hastalıı bak angina BUVAZ, gırtlak // gırtlan, ünük, yutak (arh.) горло; гортань buynuzlaşmaa bak süsüşmää buyur edilmää bak teklif edilmää buyur etmää1. bak emir vermää II; 2. bak teklif etmää 45
44 buyur etmäk bak teklif buyuredici bak teklif edän buyurmaa1. bak emir vermää II; 2. bak içmää BUYURUN, évallaa (arh.)пожалуйста buzlu bak kaygın I BÜCET, hazna // hazne (arh.) бюджет bükmää bak katlamaa BÜKMÄÄ, burmaa, kıvratmaa, katlamaa cогнуть bükmäk bak katlamak BÜKTÜRMÄÄ, kıvraştırmaa, iiriltmää заставитьгнуться bükük bak iilik BÜKÜK, buruk, kıvrıkсогнутый BÜKÜLMÄÄ, kıvrılmaaгнуться BÜLÜR, binokli бинокль bürü bak duman bürüncük 1. bak ipek; 2. bak şalinka bütün bak eklentisiz BÜTÜN, bütünnä, dübüdüzвесь, целиком bütündän bak eklentisiz bütünnä bak bütün bütünnemää bak bitirmää BÜÜCÜ I, cadı, ţor (arh.) колдун; колдунья BÜÜCÜ II, göz bayıldıcısı, göz boyacısı, nazdravan (folk.)волшебник büük aazlı bak çok lafedän BÜÜK AY, yanvar январь 46
45 büük bak nüfüzlü BÜÜK DİŞLİ, iiri dişli; katır dişli; beygir dişli большезубый büük ev bak ötäänı büük karnılı bak şkembeli BÜÜK, iiri, koca, kocaman, kocamiti, azman, cezametli, kos-koca (laf.) крупный, большой büüklük bak gabarit büültmää bak eklemää büülü su bak sebepli su büümää bak üüselmää BÜÜMÄÄ I, bitmää (arh.)расти (о растениях) BÜÜMÄÄ II,etişmää, kalkınmaa прям. и перен. расти büümäk bak üüselmäk büünkü bak şindiki büür bak yan II BÜYÜM, eşillik, bitki (arh.)растение 47
46 C caba bak boşuna cabacı bak hazıroncu cadaloz bak cambaz II cadı bak büücü cafayır taşı bak almaz cam bak şişä camal bak soba cambaz bak käärcı CAMBAZ I, akrobat акробат CAMBAZ II, cadaloz, şarlatanшарлатан cambazlık 1. bak aldadıcılık; 2. bak käärcılık cambazlık etmää bak käärcılık etmää camnı bak şişeli can bak ruh can kıymaa bak öldürmää can vermäk bak ölüm CAN, ürek, gönül душа cana yakın 1. bak acızgan; 2. bak hayırlı; 3. bak kinsiz CANAVAR AYI, oktäbriоктябрь canavar bak yabanı CANAVAR YORTUSU, yabanı yortusu этног. вольчьипраздники canavarlık bak zulumnuk can-cun yok bak kimsey yok 48
47 candan 1. bak karezsiz; 2. bak ürektän canı suada bak hayırlı CANINKER, fufayka // kufayka, cannık телогрейка, покрытаясукном cannandırmaa bak üüreklendirmää cannanmaa 1. bak dirilmää; 2. bak üreklenmää CANNANMAA, ıhmaa, kendinä gelmää, dirilmää (d. m.) оживать cannı bak diri cannık bak canınker cansız 1. bak kıyıcı; 2. bak ölü cansızlık 1. bak fenalık; 2. bak zulumnuk cat-eni bak ep-eni cayıl bak görgüsüz cayıllık 1. bak bilgisizlik; 2. bak görgüsüzlük cazibeli bak yakışıklı cellat1. bak kıyıcı; 2. bak zulum cem bak ada cenksiz bak uslu II CENNET, ray, aaret (folk.)рай; райский CEREMÄ, para cezası, amenda, ştraf штраф CEVİZ AYI, sentäbri сентябрь ceviz bak fındık ceviz tavşamı bak sincap CEZALAMAA, takazalamaa, sıraya koymaa наказывать cezametli bak büük cıba 1. bak kısa; 2. bak yufka 49
48 cıngırdamaa bak tıngırdamaa CIRIT, zırıldak, fermuarзамок cıvıldamaa bak ötmää cıvıltı bak ötmäk cıvırdamaa bak ötmää cıvırdamak bak ötmäk CIVIRLİGA, tarla kuşuжаворонок CİBRÄ, çepka виноградные выжимки cicilemää bak donaklamaa CİMBİZ, pinţet пинцет cingilmää bak aktarılmaa cingiltmää bak aktarmaa cins bak soy I conga bak zabun cömert bak hayırlı CÖMERT, verici, galanton; bol ürekli; bol elli; açık elli щедрый CÖMERTÇÄ, bol-bol щедро CÖMERTLİK, bolluk, galantonnuk щедрость cumerka bak sızırma cücelenmää bak alçalmaa CÜMBÜŞ, fıkra, şaka, porezen, anekdot, şaltak-paltak (laf.) шутка; анекдот CÜMBÜŞÇÜ, fıkracı, şakacı, porezenci, güldürücü, şaltakçı шутник; острослов Ç 50
49 çaadaş bak zamandaş çaarı bak teklif çaarıcı bak teklif edän çaarılmaa bak teklif edilmää çaarış bak teklif çaarmaa 1. bak el etmää; 2. bak sesetmää; 3. bak teklif etmää çaarmak bak teklif çaaşır bak don çabuk 1. bak hızlı; 2. bak çemrek; 3. bak tez çabuklaştırmaa bak alatlattırmaa çabukluk bak alat ÇADIR I, şatra шатѐр, палатка ÇADIR II, hala зонт ÇAKIL, çakmak, çakmak taşıщебень; кремень ÇAKILLIK, çakmaklıkместо, усеянноегалькой (щебнем) çakmaa bak içmää çakmak bak çakıl çakmaklık bak çakıllık ÇALAR SAAT, zırıldak saatбудильник ÇALGI, muzıka tertibi, instrument музыкальныйинструмент ÇALGIN, çalık (booday için) тонкий, тощий (озерне) çalı 1. bak gümä; 2. bak tiken; 3. bak tikenni çalıcı bak hırsız 51
50 çalı-çırpı bak çırpı çalık bak çalgın çalılık bak tikennik ÇALILIK, güvennik // güvemnik, gümelik, kıtinalık терновник çalım bak üz çalınma bak kapma çalışan bak savaşan çalışkan 1. bak işçi I; 2. bak savaşan ÇALIŞKAN, mukayet, girişikli старательный, усердный ÇALIŞKANNIK, çemreklik, girişiklik, şeremetlikстарательность, усердие çalışma bak iş II çalışmaa 1. bak işlemää; 2. bak savaşmaa çalışmaa benzemää bak örnek almaa çalışmak bak savaş ÇALKALAMAA, sarsalamaa взбалтывать; встряхивать çalmaa bak ötmää ÇALMAA I, sölemää петь ÇALMAA II, soymaa,kapmaa, kavramaa, aşırmaa (d. m.), sıyırmaa (d. m.) воровать çalmak 1. bak hırsızlık; 2. bak ötmäk ÇALMAK, kavramak, kapmakпохищение çalmar bak dam II ÇALMAR, şopron, sayvan, dayama, kaydırma навес çalmık 1. bak düünük; 2. bak ilmek I; 3. bak ilmek II 52
51 ÇAM, küknarель ÇAMAŞIR, giisi белье çamış bak çapkın çamışlanmaa bak şımarmaa çamur bak batak çamurlamak bak kirletmäk çancaaz bak zil çanta bak torba ÇANTA, sumka, portfelпортфель çapkın bak eşkinni ÇAPKIN, yaramaz, yayman, esirik, şomer, budala, şımarık, çamış, zulum, yamık // yamuk, terbiyesiz, salma, deli (d. m.), kuduz (d. m.) шалун; шаловливый çapkınnık bak eşkinnik ÇAPRAŞIK, dolaşıkзапутанный, спутанный ÇAPRAŞMAA, dolaşmaaзапутаться, путаться ÇAPRAŞTIRMAA, dolaştırmaa намереннозапутать ÇAPRAZ, kruçalıya (siirek) крест-накрест ÇARPALAMAA, durulamaa, çırpmaa полоскать çarpık 1. bak alık; 2. bak felçli çarpılmaa1. bak delermää; 2. bak felç olmaa ÇARPINTI, düülmäk пульсация çarpışmaa bak düüşmää çarpma bak felç çarpmaa bak urmaa çarpmak bak urmak ÇARŞAF I, potra // potura, sergi покрывало 53
52 ÇARŞAF II простыня çarşı bak panayır ÇAŞKA, çölmek кружка çatal bakfurkuliţa çatalcık bak çıngılcık çatallanmaa bak dallanmaa çatallanmak bak dallanmak çatı bak urgan ÇATI, ip, şufara верѐвка çatık bak ekli ÇATIRDAMAA, kütürdemää, gıcırdamaa, çıtırdamaа, pıtırdamaa трещать çatırtı bak çatırtı ÇATIRTI, kütürtü, gıcırtı, gıcırdamak, çıtırdamak, pıtırdamak треск çatışmaa bak eklenmää ÇATIŞMAA, örülmää, baalanmaa переплетаться çatıştırılı bak ekli çatlak bak yarık ÇATLAK, patlak, yarık, irik, deşik, çatlak-patlak лопнувший, треснувший ÇATLAMAA, patlamaa, yarılmaa, irilmää треснуть, лопнуть çatma bak ekli çatmaa 1. bak baalamaa; 2. bak ulamaa çatmak bak ulamak çat-pat bak siirek 54
53 çaun 1. bak çüven; 2. bak tuç ÇAVDAR, sakara рожь çayır bak otlak ÇAYIR, çimennik, lunga луг; долина çayır-tepä bak doorudan çekelez bak sincap çeketmää 1. bak başlamaa;2. bak kopuşmaa çeketmäk bak başlantı çekettirici bak kurucu çekettirtmää bak yollandırmaa çeki bak kantar çekici bak kantarcı çekiç bak çokan çekilmää bak çıkınmaa ÇEKİLMÄÄ, sivişmääподвинуться çekilmäk bak çıkınmak çekinik bak kıyışıksız çekinmää 1. bak çıkınmaa; 2. bak sallanmaa çekinmäk bak çıkınmak ÇEKİRGÄ, ţır-ţır, çırçılсверчок çekiş bak kavga çekişçi bak kavgacı ÇEKİŞMÄÄ, gıjgırmaa, baarmaa, darılmaa, süümää, takazalamaa, takaza etmää, gözükmää (d. m.) ругать, бранить çekişmää bak kavgalaşmaa 55
54 ÇEKİŞMÄK, gıjgırmak, baarmak, takazalamak, süümäk, gözükmäk (d. m.)ругань, брань çekişmäk bak kavga çekiyä urmaa bak düşünmää çekmää 1.bak geçirmää IV; 2. bak sürüklemää; 3. bak urmaa çekmäk bak zeet ÇELEK, korona, feneţ, mitra, taç (folk.) венец, корона ÇELİK, zirh сталь ÇELİKLEMÄÄ I, kızdırmaa, çetinnetmää,kalitetmää закалять ÇELİKLEMÄÄ II, çetinnemää, kaavilemää (insan için) закалять (очеловеке) çelikleşmää bak pekişmää çeltik bak çıbık çember1. bak şalinka;2. bak çevrä I ÇEMBER, şina, demir halkaкольцообруч çemrek bak işçi I ÇEMREK, hızlı, çabuk, şeremet, şevik //şivik, çevik // çivik, kılıklı, mehenk; ayaana çabuk проворный çemreklik bak çalışkannık çemrelemää bak suvamaa çenä kemii bak çenä çenä yaraştırmaa bak karşı koymaa ÇENÄ, aurt, çenä kemii челюсть çendelä bak süzecek ÇENGEL, kanca, kırliga,gegä // gega крюк 56
55 ÇENTİK, kertik зарубка ÇENTMÄÄ, kertmää делать зарубку ÇEP// ÇÖP, tıkaç, dop, vrana затычка, пробка çepel bak bulutlu ÇEPELLİK, nem hava сырая погода çepka bak cibrä ÇERÇEVÄ, rama рама çerep bak çölmek I çeşit 1. bak soy I; 2. bak soy II çeşitli bak hertürlü ÇETÄ // ÇATA, banda, şaykaшайка, банда çetä bak alay I ÇETELÄ, jerep жребий çetin bak kaavi ÇETİN, kaavi твѐрдый çetinnenmää1.bak pekişmää; 2. bak tıkızlanmaa çetinneşmää bak kaavilenmää çetinnetmää bak çeliklemää II çetinnik 1. bak sertlik; 2. bak tıkızlık ÇETİNNİK, kaavilik твѐрдость ÇETKA, fırça, maluç щѐтка ÇETKALAMAA, fırçalamaaчиститьщѐткой ÇEVİK // ŞEVİK, oynak,şeremet ловкий çevik1. bak çemrek; 2. bak hızlı ÇEVİRİCİ, talmaç, çevirmenпереводчик ÇEVİRİLİ, talmaçlı переведѐнный çevirilmää bak aktarılmaa 57
56 ÇEVİRİLMÄÄ, döndürülmää бытьвозвращѐнным çevirim bak çevirinti ÇEVİRİNTİ, çevirim, bulboka, su çevirintisi, su çıkıntısı водоворот çevirmää 1. bak aktarmaa; 2. bak döndürmää I; 3. bak döndürmää II ÇEVİRMÄÄ I, döndürmää возвращать ÇEVİRMÄÄ II, talmaçlamaaпереводить çevirmen bak çevirici çevrä bak alan ÇEVRÄ I, devrä, çember, halka, pergel круг ÇEVRÄ II, ortalık среда çıbık bak fışkan ÇIBIK,fışkan,çeltik прут çıkarmaa 1. bak köklemää; 2. bak soymaa; 3. bak soyundurmaa; 4. bak tiparlamaa çıkarmak bak soyunmak ÇIKI, boşça свѐрток çıkık bak bertik çıkıkçı bak bertikçi ÇIKINMAA, çekilmää, çekinmää, geerilemää, geeri olmaa отступaть ÇIKINMAK, çekilmäk, çekinmäk, geerilemäk, geeri olmak отступление çıkış bak gelir ÇIKIŞ, sonuç итог çıkışlı bak gelirli 58
57 çıkışsız bak gelirsiz çıkmaa 1. bak fırlamaa; 2. bak uymaa I; 3. bak yollanmaa ÇIKMAA I, peydalanmaa появляться ÇIKMAA II, kalkmaa (yukarı)подниматьсявверх ÇIKMAA III, duumaa восходить (о небесных светилах) çıkmakbakfırlamaki çıkmazlıkbakkörsokak ÇILBIR, terbää, edekповод çıldırkıbakfışkan ÇILKOBAN, oban, bolbokaомут ÇILK, zapartakтухлоеяйцо ÇINGILCIK, çatalcıkгронка çıplakbakgolan çıplakboynulubak çıplakenseli ÇIPLAKENSELİ, çıplakboynulu, gıdıgola, gıtayka голошейка(породакур) ÇIPLAKKALMAA,torlakkalmaa, anadanduumakalmaaостатьсянагим ÇIPLAK, çır-çıplak, torlak, şoroy, anadanduumaобнажѐнный çırak 1. bak izmetçi I; 2. bak izmetçi II ÇIRAK, batrak батрак çır-çıplak bak çıplak çırpı bak fışkan ÇIRPI, halaçuga, çalı-çırpıхворост çırpınmaa bak dalgalanmaa I 59
58 ÇIRPINMAA, dalbınmaa плескаться, барахтаться ÇIRPINMAK, dalbınmak плескание, барахтанье çırpmaa bak çarpalamaa ÇIRTMA, kaval, düdük, zurnaсвирель çıtıran bak gür I çıtırdamak bak çatırtı çıtırdamaа bak çatırdamaa çıvdırık bak alık çıvdırmaa bak delermää çıvgar bak ok çıvgın bak bulutlu ÇİÇEK AYI, aprel // april апрель çiçek başçası bakçiçeklik çiçek çölmää bak çölmek II çiçek karıı bak çiçeklik ÇİÇEKLİK, çiçek başçası, çiçek karıı цветник çiçu bak amuca çift 1. bak eş; 2. bak kır ÇİFTÇİ,pulukçu крестьянин çiftlemää bak eşlemää çiftlenmää bak eşlenmää çiftli bak eşli çiftsiz bak tek çiidä bak emzik I ÇİİDEM, kokiçi подснежник çiinemää bak karmaa ÇİİNEMÄÄ, gevşenmääжевать 60
59 çiirä bak sima ÇİİZ, zesträ приданое çilemää bak çisemää çilemäk bak çisemäk ÇİLİNGİR, slesar, demirciкузнец; слесарь çilli bak benekli çim bak kaf çimçirik bak yıldırım çimennik 1. bak çayır; 2. bak otlak çinar 1. bak ak aaç; 2. bak nazlı ÇİNGENÄ, şanti, şatra (dial.)цыган çiriş bak tutkal çirişli 1. bak tekir; 2. bak yollu çirkef bak kirli çirkin bak korkulu ÇİRKİN, bet, titsi, beşäret (siirek) некрасивый ÇİRKİNNİK, betlik уродство, безобразие çiselemää bak çisemää çiselemäk bak çisemäk ÇİSEMÄÄ, çistirmää, çiselemää, pufkurmaa, yaadırmaa, damnamaa, çilemääморосить ÇİSEMÄK, çistirmäk, çiselemäk, çisenti, pufkurmak, yaadırmak, damnamak, çilemäk мелкийдождь çisenti bak çisemäk çistirmää bak çisemää çistirmäk bak çisemäk ÇİTEN, paner плетенаякорзина 61
60 çivilemää bak enserlemää çizgi taftası bak çizgilik çizgili bak yollu ÇİZGİLİK, çizgi taftası, lineyka линейка (длячерчения) çizi 1. bak annık; 2. bak sınır; 3. bak uur çiziyä gelmää bak uurlaşmaa ÇİZMÄ, marakina сапоги çizmeci bak emenici ÇOBAN, güdücü, sırtmaç пастух çobotar bak çizmeci çocuk 1. bak delikannı; 2. bak ool; 3. bak valet çok görmää bak haseetlenmää çok görmäk bak haseetlik ÇOK LAFEDÄN, lafazan, tarator, palavracı, boşlaflı, büük aazlı, dilli, şläka, zevzek; sarkık çeneli; boşaazlı болтун çok sayıda bak çok ÇOK, hayli, çok sayıda, gerää gibi, gırla много ÇOKAN, çekiç молоток çokgörän bak haseet çokluk bak kalabalık ÇOKTAN, eveldän, anidänдавно, издавна ÇOKTANKI, evelki давний çol bak fukaarä ÇOL, çolluk, çol er, pustiya, pustiyalık, uva, boş er пустырь çolak bak sakat 62
61 çomak bak moçuga ÇÖPLENMÄÄ, aazına atmaa, tuzlanmaa закусывать çor otu bak çörek otu ÇORAP, karpetki носки ÇORBA, borç, sup // supaсуп; борщ ÇORBACI,saabi, bey, gospodar, malik хозяин; господин çorbacılık bak varlık ÇORBACILIK, saabilik хозяйство, владение ÇORBACISIZ, saabisizбезхозный ÇORBACIYKA, saabiyka хозяйка şorçibak şorik çorkina bak şorik çotka bak çotmak ÇOTMAK, çotka, kütmek, kütük, butuk пень çotuk bak gümä çökelek bak genger çökeleklik bak tikennik çökmää 1. bak konmaa; 2. bak yıkılmaa ÇÖKMÄÄ, çömelmää, sinmää,iilmää приседать, опускаться (накорточки) çölmek 1. bak çaşka; 2.bakküp ÇÖLMEKI,kana, okaкувшин ÇÖLMEKII, çerep, çiçek çölmää горшок çölmek kıran bak pam-pam-pamucan çömelmää bak çökmää çöplenmää bak mezelenmää 63
62 ÇÖREK OTU, çor otu, patracil бот. тмин ÇÖREK, pita хлеб, испечѐнный на поду; чурек ÇÖŞMÄ, sızıntı, kaynak, kaynarca, izvor, membä, göz (arh.), kaynar (arh.) родник çözdürmää bak eritmää çözmää 1. bak kolvermää I; 2. bak sökmää I çözmäk bak sökmäk I çözülmää bak erimää çözülmäk bak eritmäk ÇUKMAN, dokumaдомотканая шерстяная ткань çukur bak hendek ÇUL, arkalık попона ÇUPAK, güüslük, lifçikбюстгалтер çuval bak torba ÇÜNKÜ, neçinki, zere //zerä, könnu // kennu, neçin deyni потому что, так как çürük bak bozuk çüümää bak atlamaa I çüven bak tuç ÇÜVEN, çaun, tuç котел, казан 64
63 D daabakbayır DAA,daalık,orman, ormannık, aaçlık, fidannıkлес, лесистаяместность DAACI,ormancı лесник daalıkbakdaa daalış 1.bakdaalışmak; 2.bakdaalmak DAALIŞMAK,daalış, daalmakраспад daalmaa 1. bakparçalanmaa; 2. baksaurulmaa; 3.bakyıkılmaa DAALMAA, genişlenmää, yayılmaaраспространяться daalmakbakdaalışmak DAALMAK,daalış, yayılmak, saçılmakраспространение daanıkyapmaabakdaatmaa daanıklık 1. bakdarmadaannık; 2.bakyıkıklık daarä bakdaul daarcıkbaktorba daatmaa 1. baksökmää II; 2.bakyıkmaa DAATMAA,daanıkyapmaa, darmadaanyapmaa, daranperanyapmaa, karmakarışıkyapmaaраскидать, рассыпать daatmak bak sökmäk II daava evi bak sud DAAVA, sud, şaraat (arh.)суд (процесс) DAAVACI I, sudya судья 65
64 DAAVACI II, isteyici, dooruluu aarayan истец dada bak kukla dadanık bak sınaşık DADANMAA, tabeet kapmaa пристраститься dadanmak bak sınaşmak DADANMAK, alışmakпристрастиекчему-л. DAFİN,lavraлавр DAKMAA // TAKMAA,asmaaнавешивать, нацеплять (что-л.) DAL,budakветка DALAMA,dalamak, dalanma, dalantı укус; укушенноеместо dalamaabaksaplamaa DALAMAAI, dişlemää; diş geçirmää кусать DALAMAAII,saplamaa (d. m.), dürtmää (d. m.), iinelemää (d. m.) перен. задеть(человека) dalamak bak dalama dalanma bak dalama dalantı bak dalama dalaşmaa bak buuşmaa II dalbınmaa bak çırpınmaa dalbınmak bak çırpınmak DALGA, talaz волна dalgalandırmaa bak saurtmaa dalgalanmaa bak duygulanmaa DALGALANMAA I, çırpınmaa реять 66
65 DALGALANMAА II, talazlanmaa покрыватьсяволнами DALGALI, talazlı волнистый DALLANMAA, çatallanmaa, kollanmaa, dal salmaaразветвляться, даватьпобеги DALLANMAK, çatallanmak, kollanmakразветвление DAM I, dayama, kotara, strunga (dial.) хлев DAM II, çalmar, şopron, sarayсарай damba bak tıynak DAMBA, set, dolma er дамба; насыпь DAMGA, nışan, zımba клеймо DAMGALAMAA, nışannamaa, zımbalamaaклеймить damgalı bak nışannı II DAMGALI, nışannı, zımbalı клейменный damna 1. bak püskä; 2. bak yudum damnamaa bak çisemää damnamak bak çisemäk dan eri bak dan DAN,daneriвосход, заря DANA, düvä двухгодовалыйтеленок DANDİL, tel, struna струна dangalak bak ahmak dangalaklık bak akılsızlık danış bak danışmak danış bak nasaat DANIŞMAA I; baş urmaa обращаться 67
66 DANIŞMAA II, soruşturmaa, bilgi istemää советоватьсяскем-л. danışmak bak nasaat DANIŞMAK,danış обращение dar bak küçük dar cannı bak sabursuz darabana bak daul darabanacı bak daulcu daran-peran yapmaa bak daatmaa daran-perannık bak darmadaannık DARGIN, üfkeli, kızgın, delibaş, sert, alifli (d. m.), tutuşuk (d. m.) сердитый DARGINNIK, üfkelenmäk,üfkelik, kızgınnık, ateşlenmäkраздражение darılmaa 1. bak çekişmää; 2. bak fenalanmaa darmadaan yapmaa bak daatmaa DARMADAANNIK, daanıklık, karma-karışıklık, daranperannık разбросанность DARSIK, darsıklı, gamnı, garip, gücenik, hasretli, kasavetli, kahırlı, kahırsak, kederli, sıkletli, sıkıntılı, kara (d. m.) тоскливый; печальный darsıklı bak darsık darsıklık bak özlemäk DARSIKLIK, gam, güç, hasret, kasavet // kaseet, kahır, keder, sıklet, sıkıntı, suparatlık, mahkulluk (arh.), kara sevda; can sıkıntısı тоска; печаль darsımaa bak özlemää 68
Daha göster
Soyguncular (1973) — Актёры и роли
Актеры и роли, съемочная группа Soyguncular (1973). Кто снимался и какую роль играл. Вы можете оценить вклад каждого и посмотреть, какие оценки поставили другие зрители.
