Beynin Enine Kesiti
kaynağı değiştir]
kaynağı değiştir]
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 25/06/ tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: seafoodplus.info
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
Sinir sistemi, sinir hücreleri ve sinir liflerinden oluşmuş karmaşık bir sistemdir. Bu sistem zeka, idrak, hafıza ve bilinç gibi özelliklerin yanında, endokrin sistemle birlikte iç ortamla dış ortamda oluşan değişikliklere ani yanıt oluşturur. Sinir sistemi iskelet kaslarına gönderdiği emirlerle organizmanın dış ortamdaki değişikliklerini düzenleyip kontrol eder. İç ortamın düzenleme ve kontrolünü ise düz kas, kalp kası ve salgı bezlerine gönderdiği emirlerle sağlar.
Sinir sistemi anatomik olarak bir bütün olsa da fizyolojik açıdan merkezi sinir sistemi (pars centrale) ve çevresel sinir sistemi (pars peripherica) olarak iki bölüme ayrılır.
Merkezi sinir sistemi beyin (encephalon) ve omurilikten (medulla spinalis) oluşur. Hayati önem taşıyan bu organlar kafatası ve omurga kanalı içinde korunmaktadır.
Tüm beyin terimi, beyin (cerebrum), beyin sapı, ara beyin (diencephalion), beyincik (cerebellum) in tamamını ifade eder. Beynin ortalama ağırlığı kadınlarda gram, erkeklerde gram kadardır. Vücutta bulunan trilyon hücrenin milyarı beyinde bulunur. Ayrıca beyinde nöroglia denen bağ dokusunda da 1 trilyon bağ dokusu mevcuttur.
Beyin sapı olarak da adlandırılır. Omurilik ile beyin arasındaki bağlantıyı sağlayan yapıdır. Altta omurilik ile üstte ara beyin arasında yer alır. 1. ve 2. kranial sinirler hariç diğer tüm kranial sinirler buradan çıkarlar. Beyin sapı; soğanilik (bulbus/medulla oblangata), köprü (pons) ve orta beyin (mesencephalon) olmak üzere üç bölümden oluşur.
Beyin sapının omurilik ile birleşen en alt bölümüdür. Altta omurilik üstte pons ile devam eder. Bulbustan üst merkezlere giden ve üst merkezlerden motor ve sensitif yollar geçer. Bulbusta 9,10,11,12 kafa çiftlerinin motor çekirdekleri ile 5,8,9 ve kafa çiftlerinin sensitif çekirdekleri bulunmaktadır. Dolaşım, sindirim ve solunum merkezleri bulbusta bulunur. Ayrıca kusma, aksırma, hapşırma, öksürme, hıçkırma ve yutma merkezleri de burada bulunur.
Beyin sapının orta bölümüdür. Bulbus ile orta beyini birleştirdiği için köprü adını almıştır. Beyinciğin önünde yer alır. Oval biçimde ön yüzü kabarıktır. Ön yüzü, sfenoid kemiğin dorsum sellae bölümü ve oksipital kemiğin pars basilaris ile komşudur. Arka kısmı seafoodplus.infoıncığın tabanının yarısını oluşturur. Köprünün yukarı kısımlarında solunum merkezi ve çiğneme merkezi bulunur.
Neden Desteğe İhtiyacımız Var?
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak Daha fazla göster
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Destek Ol
Pons ile ara beyin arasında yer alan beyin sapının en küçük bölümüdür. Aquaductus cerebra orta beyinin içinden geçer. İçinde beyin omurilik sıvısı bulunan seafoodplus.infoıncığı seafoodplus.infoıncığa bağlar.
Orta beyinden, beyin merkezini alt bölümlere bağlayan sinir telleri geçmektedir. Yürüme ve yer değiştirme merkezi (lokomotor merkez) ile pupilla refleksinin merkezi de burada bulunur. Dopamin salgılayan orta beynin hasar görmesi sonucunda parkinson hastalığı meydana gelir.
Merkezi sinir sisteminin en büyük ve en karmaşık kısmıdır. Longitudinal fissura (yarık) ile sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden (hemisfer) oluşmuştur. Her iki hemisfer corpus collosum ile tabanda birbirine bağlanmıştır.
Beyin yüzeyi kıvrımlı bir görüntüye sahiptir. Bu kıvrımların kabartılarına gyrus denir. Tüm kıvrımlar serebral korteks tarafından örtülmüştür.
Enine bir kesi yapılarak iç beyin yapısı incelendiğinde dış kısımda gri madde, iç kısımda ise ak madde görülür. Ak maddelerin içinde bazı gri yapılar vardır. Dış kısımdaki gri alanlar nöron somalarından (hücre gövdesi) oluşan serebral kortekstir. Serebral korteks 2mm kalınlığında önemli fonksiyonlara sahip bir katmandır. İç kısımlardaki ak maddeyi myelin aksonlar oluşturur. Ak madde içinde görülen gri yapılar ise talamus, hipotalamus ve basal ganglionlardır.
Her hemisfer; frontal, parietal, temporal ve occipital olmak üzere 4 lobdan oluşur. Her bir hemisfer için serebral kortekste özel fonksiyonlara sahip bölgeler vardır. Bu bölgelere korteks alanları denir. Bu alanlar motor(frontal lobda), koku ve tat alma(temporal lobda) merkezleridir.
Beynin iç kısmıdır. Serebral hemisferler ile orta beyin arasında yer alır. Üçüncü vertikül içine yerleşmiştir. Ara beyin Epithalamus, thalamus, subthalamus, metathalamus ve hypothalamus bölümlerinden oluşur.
Serebral korteksin derinlerinde yer alan yumurta şeklinde gri madde kitlesidir. Ara beynin %80'ini kaplar. Afferent nöronlarla taşınan koklama duyusu hariç diğer tüm duyu impuluslarının geçtiği kısımdır. Talamusta farklı görevlere sahip çekirdekler vardır. Bu çekirdekler, işitme, görme, tatma, dokunma, titreme, basınç, soğuk, sıcak ve ağrı duyuları ile ilgilidir.
Üçüncü vertikülün taban ve yan duvarlarının alt kısmında yer alır. Hipotalamus, otonom sinir sistemi ile endokrin sistemi entegre eder. En önemli görevleri, kan basıncı ve kalp hızının düzenlenmesi, vücut ısısının düzenlenmesi, susama, idrar miktarının düzenlenmesi, elektrolit dengesinin düzenlenmesi, uterusun kasılarak doğumun kolaylaştırılması, seksüel dürtülerin ortaya çıkarılması, açlık-tokluk, uyku-uyanıklık, öfke, korku, heyecan gibi ruhsal davranışların düzenlenmesidir. Ayrıca hipofiz salgıları da hipotalamus tarafından dengelenir.
Üçüncü vertikülün yanında bulunur. Ara beynin arka üst bölümüdür. Melatoninhormonu buradan salgılanır.
Ara beynin vertralinde yer alır. Motor aktivitenin ayarlanmasını sağlar.
Kafa boşluğunun arkasında pons ve bulbusun üst arka kısmında yer alır. Yaklaşık gram ağırlığında ovilimsi şekillidir. Beyincik, hemisferium cerebelli denen iki yarım küre ile bunları birbirine bağlayan vermis adı verilen orta parçadan oluşmuştur. Beyinciğin dış kısmında gri madde, iç kısmında ise ak madde bulunmaktadır. Dışını kabuk gibi saran gri maddeye korteks cerebelli denir.
Ak madde içinde derinlerde gri madde kitleleri gömülüdür. Gömülü olan bu gri maddeler beyincik çekirdeklerini oluşturur. Beyinciğin dört çift çekirdeği vardır.
Sihirli Ağaç Evi ile sen de macera dolu bir dünyaya dal!
Tıpkı dünyanın dört bir yanındaki milyonlarca çocuk gibi.
İşte bu çok tuhaf… Sihirli ağaç evinin sahibi Morgan le Fay kayıp! Tim ve Lea bulmacanın dört parçasını bir araya getirerek onu bulmaya çalışseafoodplus.infoları not onları Japonya’ya, ninjaların arasına sürüklüyor. Üstat Ninja’nın tavsiyelerine uyup samuraylara yakalanmadan yollarını bulabilecekler mi? Yoksa korkunç bir savaşın ortasında mı kalacaklar? Macera başlasın!
Küçük okurları hem okumanın keyfiyle hem de tarihteki farklı kültürlerle tanıştıran Sihirli Ağaç Evi serisi bu yönüyle sadece dünyanın dört bir yanındaki çocukların değil, anne babalar ve eğitimcilerin de gözdesi oldu.
New York Times çoksatanlar listesinde bir numaraya kadar çıkan ve beş yıldan uzun bir süre bu listede kalmayı başaran bu ödüllü seri 33 dilde milyondan fazla sattı.
Devamını Göster
₺
Satın AlTüm Ürünler
Beyinciğin görevleri; Kas tonusunu ayarlayarak vücudun dengesini korumak ve kas hareketlerinin zamanlamasını ayarlamaktır. Beyincik bu görevini gözlerden yardım alarak yapar. Beyinciğin tahribatında hareketlerde uyumsuzluk, güçsüzlük, karmaşıklık, konuşmada bozukluk ve göz titremesi gibi durumlar görülür.
Merkezi sinir sisteminin omurga kanalı içindeki bölümüdür. Yaklaşık cm uzunluğunda, 1 cm çapında, 30 gr. ağırlığındadır. Kadınlarda cm daha uzundur.
Omurilik vertebraların korpus ile arkusları arasında bulunan canalis vertebralis içinde bulunur. Birinci servical atlasın hizasında beynin bulbus bölümüyle birleşir. Koksiksin 2. vertebrasında da sonlanır.
Omuriliğin ortasında boydan boya uzanan canalis centralis adı verilen bir kanal bulunur. Kanalın içinde beyin omurilik sıvısı(BOS) bulunur.
Omurilik transvers kesitte incelendiğinde dış kısmında ak madde, iç kısmında ise gri madde olduğu görülür. Ak maddeti myelin aksonlar oluşturur. Medulla spinalis içerisinde aksonlar, gruplara ayrılarak yukarıdan aşağıya aşağıdan yukarıya uzanırlar ve tractus adı verilen sinir yollarını oluştururlar. Yukarıdan aşağı inen tractuslar efferent (motor) yollardır. Aşağıdan yukarı çıkanlar ise afferent (duyusal) yollardır.
Gri madde H harfi ya da kelebek şeklinde görülür. Bu kısım bağlayıcı ve motor sinir hücrelerinden oluşur. Vücudun değişik bölümlerinden gelen ağrı, soğuk, sıcak, dokunma gibi duyusal uyartılar medulla spinalisten merkezi sinir sistemine giriş yaparlar.
Medulla spinalis, çevreden aldığı uyartıları sinir telleri ile beyine iletir. Bu uyaryılar beynin farklı bölümleri tarafından değerlendirilir ve uyartılara yanıtlar beyinden medula spinalise gelir. Bu yanıtlar, motor sinir telleri ile organlara iletilir. Ayrıca refleks olaylar da medulla spinalisten sağlanır.
Tüm beyinde birbiri ile bağlantılı dört adet boşluk vardır. Bu boşluklara beyin ventrikülü (karıncık) adı verilir. Beyin hemisferleri içinde yer alan ventriküllere lateral ventriküller de denir. 2 adettir. 3. ventrikül ara beyinde, 4. ventrikül bulbus ile pons arasında piramit şeklinde bir boşluktur.
Boşlukların birbiri ile bağlantıları, aralarında bulunan delik ve kanallarla sağlanır. 4. ventrikülde beyin omurilik sıvısının araknoid zar aralığına geçmesini sağlayan aralıklar vardır.
Bütün boşlukların duvarlarında ince damarsı ağ yapıda oluşumlar vardır. Pleksus choroides denen bu oluşumlar BOS salgılar. Ventriküllerin birbiri ile bağlantısından dolayı beyin omurilik sıvısı bütün boşlukları dolaşmaktadır.
Merkezi sinir sisteminin vücuttaki diğer dokulara oranla daha yumuşak olması nedeniyle korunmaya ihtiyacı vardır. Bu koruma üç zarla yapılır. Bunlar dıştan içe doğru dura mater, arachnoidea mater ve pia mater'dir.
Bu zar, beyin ve medulla spinalisi saran zarların en dışta olanıdır. Kalın bir yapıya sahip damar ve sinirden zengin esneme özelliği olmayan bir zardır. Dura materin beyini saran kısmına dura mater cranialis ya da encephali denir. Medulla spinalisi saran kısmına ise dura mater spinali denir. Dura materin beyni saran kısmı, birbirine sıkıca yapışık iç ve dış olmak üzere iki tabakadan oluşmuştur. Dış tabaka ile kafa kemiklerinin iç yüzü arasındaki boşluklara sinus venosi denir. Sinus venosislerde beyin venöz kanı bulunur. Dura materin beyini saran kısmının iç tabakası, beynin bölümleri arasında falx cerebri, falx cerebelli ve tentorium olmak üzere üç tane uzantı gönderir. Bu uzantılar başın hareketi esnasında beynin kafatası boşluğu içinde sabit kalmasını sağlar.
Dura mater ile arachnoidea mater arasında spatium subdurale denen bir aralık bulunur ve bu aralıkta beyin omurilik sıvısı vardır.
Dura mater ve pia mater arasında yer alır. Beyin ve medulla spinalisi saran ince, damarsız bir zardır. Dura mater ile arasında spatium subdurale denen bir aralık vardır. Pia mater ile arasında da spatium subarachnoideum denen aralık bulnur. Bu her iki aralıkta da beyin omurilik sıvısı bulunur.
Beyin zarlarının iltihaplanması sonucu gelişen hastalığa menenjit denir.
Tüm beyin ve omuriliğin her tarafını yapışarak saran ince bir zardır. İçindeki bol damar ağı ile beyin dokusunu besler. Medulla spinalisi saran kısmı daha kalın ve daha az damarlıdır.
BOS beyin ventriküllerinde bulunan plexus choroideuslardan salgılanır. BOS; merkezi sinir sistemini oluşturan organları (beyin,omurilik) mekanik travmalara karşı koruyucu yastık görevi yapar. Ayrıca merkezi sinir sisteminin beslenmesi, metabolik atıkların uzaklaştırılması ve hipotalamusta salgılanan bazı hormonların hipofize taşınması gibi görevleri vardır.
BOS'un ortalama miktarı seafoodplus.info İnsanlarda günde ortalama ml. üretilir. Fazla kısmı venöz kana geçer. Berrak ve renksiz bir sıvıdır. içerisinde inorganik tuzlar, glikoz ve protein bulunur. Sinir sistemi hastalıklarında tanı amaçlı incelenmektedir. Tanı amaçlı BOS'un incelenmesi lumbal ponksiyon işlemi ile yapılır. Bu işlem 3. ve 4. lumbal vertebraların spinal çıkıntıları arasından tekniğe uygun olarak girilen bir iğne ile spatium subaracnoideumdan alınır. Ayrıca lumbal ponksiyon ile spatium subarachnoideuma anestezik madde verilerek spinal anestezi de yapılır.
Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla
Bu blog yazısıyla ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna GitBu İçerik Size Ne Hissettirdi?
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
seafoodplus.info
İnsanda sinir sistemi merkezî ve çevresel sinir sistemi olmak üzere iki kısımda incelenir. Merkezî sinir sistemi beyin ve omurilikten, çevresel sinir sistemi somatik ve otonom sinir sisteminden oluşur.
Merkezî sinir sistemi, beyin ve omurilikten oluşur. Beyin ve omurilik dış ve iç ortamdan gelen çeşitli uyartıları alır ve değerlendirir.
Beyin, insan vücudunun kontrol merkezdir. Yetişkin bir insanda ortalama gram ağırlığındadır. Yaklaşık olarak milyar sinir hücresinden oluşan beyin oldukça yumuşak bir yapıdadır. Bu yüzden kafatası kemikleri tarafından korunur. Aksi durumda en ufak darbede bile çok büyük zarar görebilirdi. Kafatası kemiklerinin hemen altında beyni saran meninges (menincıs) adı verilen üç katlı zar vardır. Üç katlı bu zar sistemi dıştan içe doğru sert zar, örümceksi zar ve ince zar olarak adlandırılır.
Sert zar, kafatası kemiklerinin hemen altında bulunur. Örümceksi zar, örümcek ağına benzeyen ince bağ dokusu liflerinden oluşur. Bu lifler sayesinde sert zar ile ince zarı birbirine bağlar. İnce zar, beyin zarının en içte bulunan tabakasıdır ve beynin bütün kıvrımlarını sarar. Taşıdığı kan damarları sayesinde beynin besin ve oksijen ihtiyacını karşılar. İnce zar ile örümceksi zarın arasını dolduran bir sıvı vardır. Bu sıvıya &#;beyin-omurilik sıvısı&#; (BOS) denir. BOS, beyni ve omuriliği vurma, çarpma gibi darbelerden korur. Sinir hücreleri ile kan damarları arasında madde alışverişini sağlar, merkezî sinir sistemindeki iyon derişiminin dengede kalmasında etkilidir. Beyin zarlarının mikroorganizma etkisiyle iltihaplanması, menenjit adı verilen hastalığa neden olabilir.
Beyin çoğunluğu su ve yağ olmak üzere protein, karbonhidrat, organik ve inorganik maddelerden oluşur. Beyin; ön beyin (uç ve ara beyin), orta beyin ve arka beyin (beyincik, omurilik soğanı ve pons) olmak üzere 3 temel bölümde incelenir.
Ön beyin diğer beyin kısımlarını üstten örterek beynin en büyük kısmını oluşturur. Ön beyin; uç beyin ve ara beyin olmak üzere iki bölümde incelenir.
a. Uç Beyin: Sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşur. Bu yarım küreler birbirine üstten ve alttan sinir demetleriyle bağlıdır. Üstten bağlayan sinir demetlerine nasırlı cisim, alttan bağlayan sinir demetlerine beyin üçgeni denir.
Beyin yarımkürelerini enine bölen yarığa rolando yarığı denir. Beyin yarım kürelerinin her biri vücudun zıt tarafını kontrol eder. Yani beynin sağ yarım küresi vücudun sol tarafını, sol yarım küresi vücudun sağ tarafını kontrol eder.
Beyin yarım kürelerinde istemli hareketlerin kontrolü, beş duyu organından gelen uyarıların algılanması, öğrenme, hafıza, zekâ, bilinç, yazma, konuşma, işitme gibi faaliyetleri ve öğrenilmiş davranışları kontrol eden merkezler vardır. Yapılan çalışmalarda beyin yarım küreleri hasar gören bir hayvanda solunum, dolaşım, sindirim gibi faaliyetlerin devam ettiği ancak bilinçli davranışların gerçekleşmediği görülmüştür. Örneğin beyin yarım küreleri çıkarılmış bir kuşun havaya atıldığında uçabildiği, açlık hissetmediği, ağzına besin verildiğinde besini yediği, düşmanlarından kaçmadığı ve dış etkilere karşı duyarlı olmadığı görülmüştür.
Beyin yarım kürelerinden enine kesit alındığında dış tarafın koyu renkte, iç tarafın beyaz renkte olduğu görülür. Bunun nedeni dış tarafta nöronların gövdelerinin iç tarafta miyelinli nöronların aksonlarının bulunmasıdır. Nöronların gövdeleri koyu bir renk oluştururken, aksonları beyaz bir renk oluşturur. Koyu renkte görülen dış tarafa boz madde, beyaz renkte görülen iç tarafa ak madde denir. Boz madde, beyin kabuğu (korteks) adını alır. Beyin kabuğu kıvrımlı bir yapıya sahiptir. Bu kıvrımlar beyin kabuğunun yüzey alanını arttırır. Yüzey alanının fazla olması insan beyninin diğer omurgalılara göre daha gelişmiş olmasını sağlayan faktörlerden biridir.
Beyin yarım küreleri birbirinden farklı aktiviteleri kontrol eden dört loptan oluşur. Bunlar ön (frontal) lop, yan (parietal) lop, şakak (temporal) lop, arka (oksipital) lop olarak adlandırılır. Ön (Frontal) lop: İstemli kas hareketlerinin kontrol merkezidir. Ayrıca yazma ve konuşma merkezi de bu bölgede bulunur. Yan (Parietal) lop: Dokunmanın, acının, basıncın ve derideki sıcaklığın algılanmasını sağlayan merkezdir. Şakak (Temporal) lop: İşitme, koku ve hafıza merkezidir. Bu bölgenin zarar görmesi durumunda kişi cisimleri fark eder ama tanıyamaz. Arka (Oksipital) lop: Görme merkezidir.
Koku duyusu hariç bütün duyuların toplanma ve dağılma merkezi ara beyindir. Ara beyine gelen duyular burada sınıflandırılarak beyin kabuğundaki duyu merkezlerine iletilir. Koku duyusu ise doğrudan beyin kabuğundaki koku merkezine ulaşır. Açlık, tokluk, susama, üreme, hipofiz bezinin çalışmasının düzenlenmesi, vücut ısısının düzenlenmesi, uyku ve uyanıklık durumunun ayarlanması, heyecanın, korkunun ve stresin kontrolü, karbonhidrat ve yağ metabolizmasının düzenlenmesi, kan basıncının düzenlenmesi gibi pek çok olayın kontrol merkezi ara beyindir. Ayrıca, beyin omurilik sıvısını (BOS) oluşturan bazı kılcal damar toplulukları da burada yer alır. Özetle ara beyin; homeostasinin (iç denge) korunduğu, hormonal kontrolün sağlandığı, duyusal davranışların kontrol edildiği bölgedir.
Orta beyin, ara beyin ile beyincik arasında kalan bölgedir. Aynı zamanda ön beyin ile arka beyin arasında bağlantı kuran sinirlerin geçtiği yerdir. Orta beyin, göz bebeklerinin karanlıkta büyümesi, fazla ışıkta küçülmesi ya da ses duyan köpeğin kulaklarını dikmesi gibi görme ve işitme ile ilgili refleksleri düzenler. Ayrıca kas tonusu (kasların hafif şekilde kasılı olma durumu) ve vücut duruşunu düzenleyen merkezler de orta beyinde bulunur.
Arka beyin; beyincik, omurilik soğanı ve pons adı verilen yapılardan oluşur.
a. Beyincik: Beyin yarımkürelerinin arka alt kısmında, omurilik soğanının üzerinde yer alır. Ön beyin gibi iki yarımküreden oluşur. Beyincikten enine kesit alındığında dışta boz madde, içte ak madde olduğu görülür. Boz madde sinir hücrelerinin gövdelerinden, ak madde ise aksonlarından oluşur. Ak madde, boz madde içinde dallanmalar yapar. Bu görünüm bir ağaca benzediği için beyinciğe hayat ağacı da denir.
Beyincik hareket ve denge merkezidir. İç kulaktan ve gözden gelen uyarıların etkisiyle istemli kas hareketlerini düzenler ve vücut dengesini sağlar. Beyinciği zedelenen bir canlı dengesini sağlayamaz ve düzgün hareket edemez. Örneğin, beyinciği zedelenen bir kuş uçamaz, bir köpek yürüyemez. Bebekler ise beyincik gelişimini tamamlamadan oturamaz, ayakta duramaz ve yürüyemez.
b. Omurilik Soğanı: Beyinciğin altında, omurilik ve pons arasında yer alır. Enine kesitinde, ön beyin ve beyincikten farklı olarak, içte boz madde, dışta ak madde bulunur. Omurilik soğanı; solunum, dolaşım, sindirim, boşaltım gibi sistemlerin çalışmasını düzenler. Ayrıca çiğneme, yutma, kusma, hapşırma, öksürme gibi refleks hareketlerini kontrol eder. Omurilik soğanının zedelenmesi hayati önemi olan bu olayların durmasına neden olur. Bu yüzden, omurilik soğanına hayat düğümü de denir. Beyinden çıkan motor sinirleri omurilik soğanından geçerken çapraz yaparak vücuda dağılır. Böylece beynin sağ tarafından çıkan sinirler vücudun sol tarafını, sol tarafından çıkan sinirler vücudun sağ tarafını kontrol eder.
c. Pons: Pons, orta beyin ile omurilik soğanı arasında bulunur. Omurilik soğanı ve orta beyinle birlikte beyin sapını oluşturur. Sadece memelilerde bulunan pons beyincik yarımkürelerini birbirine bağlayarak bu yarımküreler arasında impuls iletimini sağlar. Bu yüzden varolii köprüsü olarak da isimlendirilir. Pons vücudun sağ ve sol tarafındaki kas faaliyetlerinin yönetilmesine ve solunum merkezlerinin çalışmasına yardımcı olur. Bilinçaltını ve vücudun uyanık kalmasını kontrol ettiği için zarar görmesi durumunda koma hâli oluşur.
Merkezî sinir sisteminin diğer elemanı olan omurilik, omurilik soğanından başlayıp omurga kanalı boyunca uzanan kalın bir sinir demetidir. Omur kemikleri tarafından korunan omurilik yaklaşık 50 cm uzunluğundadır. Beyin gibi omurilik de sert, örümceksi ve ince zar olmak üzere üç katlı zar ile çevrilidir. Örümceksi zar ile ince zar arasında beyin-omurilik sıvısı (BOS) bulunur.
Omurilikten enine kesit alındığında beyindekinin tam tersi olarak dışta ak madde, içte boz madde olduğu görülür. Boz madde, ak maddenin içinde kanatları açık bir kelebek görüntüsü oluşturur. Kelebek şeklindeki yapının öne bakan uçlarına ön (ventral) kök, arkaya bakan uçlarına arka (dorsal) kök denir. Arka kökten duyu nöronları girer, ön kökten motor nöronları çıkar. Ara nöronlar ise omurilikteki sinirlerdir.
Omuriliğin iki önemli görevi vardır: uyarıları iletmek ve refleksleri kontrol etmek ve yönetmek. Uyarıları İletmek: Omurilik, çevredeki uyaranlar sonucu oluşan impulsları beyne, beyinden gelen impulsları da çevresel sinir sistemine iletir. Böylece beyin ve çevresel sinir sistemi arasındaki bağlantının kurulmasını sağlar. Refleksleri Kontrol Etmek ve Yönetmek: Bir uyarı karşısında sinir ve kas sisteminin birlikte çalışmasıyla istemsiz ve otomatik olarak verilen yanıta refleks denir. İki tip refleks vardır. Bunlar kalıtsal refleksler ve kazanılmış refleksler’dir. Göz kırpma, göz bebeklerinin büyüyüp küçülmesi, hapşırma, öksürük, solunum hareketleri, bebeklerin emme refleksi, diz kapağı refleksi gibi doğuştan gelen pek çok vücut fonksiyonu kalıtsal reflekse örnektir. Öğrenme yolu ile sonradan kazanılan reflekslere ise kazanılmış refleks denir. Yürümek, yüzmek, koşmak, bisiklete binmek, araba kullanmak gibi alışkanlıklar önce beyin kabuğu tarafından öğrenilir. Öğrenildikten sonra omuriliğe devredilerek kazanılmış refleks hâline gelir ve buradan yönetilir. Bir refleksin oluşumunda impulsun izlediği yola refleks yayı denir. Refleks yayı, duyu nöronu, ara nöron ve motor nörondan oluşur. Uyarı sırasıyla duyu, ara, motor nörondan geçerek tepki organına ulaşır ve uygun tepkinin verilmesi sağlanır.
Yemek yaparken ocağın üstündeki sıcak tavaya elimiz dokunduğunda hiç düşünmeden elimizi çekeriz. Bunu sağlayan omurilik kontrolündeki refleks yayıdır ve şu şekilde çalışır:
• Isı derideki reseptörü uyarır.
• Reseptör duyu nöronunda impuls başlatır.
• Duyu nöronu impulsu omurilik içindeki ara nörona aktarır.
• Ara nöron impulsu motor nörona iletir.
• Motor nöron, impulsu kol kaslarına taşıyarak el ve kolun hareket ettirilmesini sağlar.
Böylece sıcak tavaya dokunan el hızla çekilir.
Refleks yayında iletim hızlı olduğu için tepki süresi de hızlıdır. Örneğin; parmağını sobaya dokunduran bir insanın parmağını çekmesi çok kısa sürer. Acıyı ise parmağını çektikten sonra hisseder çünkü refleks yayında impulslar önce omuriliğe iletilerek parmağın çekilmesi, sonra beyne iletilerek sıcaklık ve acı hissi olarak yorumlanıp istemli hareketin yapılması sağlanır. Örneğin; parmağı sıcak tavaya dokunan kişinin parmağını çekmesi omurilik tarafından, acı ve yanma hissi ile parmağını üflemesi beyin tarafından yönetilir.
Omuriliğin çalışması beyin tarafından kontrol edilir. Örneğin elimize iğne battığında elimizi çekeriz ancak hastanede kan alma işleminde kolumuza iğne batırıldığında canımız yansa da kolumuzu çekmez, bekleriz çünkü burada beyin devreye girer, refleksi baskılar ve istemli hareket etmemizi sağlar. Omuriliğin bir diğer görevi de alışkanlık hâline gelen bisiklet sürme, yüzme, araba sürme gibi davranışları kontrol etmesidir. Bu davranışlar beyin tarafından öğrenilir, alışkanlık hâline geldikten sonra omurilik tarafından kontrol edilir. Bu davranışlarda hata yapılırsa beyin tekrar devreye girer ve hata düzeltilir.
Refleks vücudu koruyan bir mekanizmadır. Refleks yayı ile uyarıya çok hızlı cevap verilmesi sağlanarak uyarının vücuda daha fazla zarar vermesi önlenir. Ayrıca emme refleksi, yutma refleksi gibi doğuştan gelen refleksler hayatta kalmayı sağladığı için oldukça önemlidir.
Post Views