Birleşik Yapılı Sıfat Nedir

Kurallı Birleşik Sıfat Nedir, Özellikleri Nelerdir?

En az iki kelimeden oluşan ve nesnelerin ya da isimlerin farklı özelliklerini niteleyen kelimelerin tamamına kurallı birleşik sıfat denir. Kurallı birleşik sıfatların oluşması için iyelik eki almaları gerekir. Genel olarak -lı, -li eki alarak oluşturulan kurallı birleşik sıfatların yanı sıra -lık, -lik ekiyle oluşan kurallı birleşik sıfatlar da mevcuttur. Anlamca kaynaşmış sıfatlardan farkları ayrı yazılmalarıdır. Kurallı birleşik sıfatlar ayrı yazılır ve cümle içerisinde kullanılırken isimlerden önce gelirler.

Kurallı Birleşik Sıfatlar Nasıl Kullanılır?

Kurallı birleşik sıfatların farklı kullanımları mevcuttur. Kurallı birleşik sıfatlar şu şekilde kullanılır:

Kurallı birleşik sıfatlar sayı sıfatlarıyla oluşabilir. Böyle bir kullanımda tamlayan sayı sıfatı olur, tamlanan -lı ya da -lık eki alarak kurallı birleşik sıfatı oluşturur.

Takısız isim tamlamalaırnda, tamlanan sözcüğe -lı ya da -li ekleri getirilerek kurallı birleşik sıfatlar kullanılır.

Sıfat tamlamasında isim ve sıfatın yerleri değiştirilir, isimlere -i ya da -si eki getirilerek kurallı birleşik sıfat oluşturulur.

Ayrılma eki almış isimlerden sonra isim eylemlerin gelmesiyle kurallı birleşik sıfatlar oluşturulur.

Kurallı birleşik sıfatları kullanılmaları için ikilemelerin arkasından isim gelmesi de mümkündür. İkilemelerin arkasından isim getirilerek de kurallı birleşik sıfatları kullanılır.

İsmin sıfat olacak deyimlerin ardından gelmesiyle kurallı birleşik sıfatlar oluşur.

Kurallı Birleşik Sıfat Nasıl Olur?

Nesne ya da isimleri çeşitli özellikleriyle niteleyen kelimeler kurallı birleşik fiiler olarak tanımlanmaktadır. Anlamca kaynaşmış fiillerle karıştırıldığından bunları ayırt etmek gerekir. Anlamca kaynamış fiillerden farklı olarak kurallı birleşik fiiller ayrı yazılmaktadır.

Kurallı Birleşik Sıfat Örnekleri Nelerdir?

Kurallı birleşik sıfatları örnek olarak şu cümleleri vermek mümkündür:

Babam yeni aldığı 'bağcıklı ayakkabıyı' çok beğendi.

Örnek cümlede ayakkabının bağcık özelliği cümle içerisinde belirtilmiştir. Ayakkabı cümle içerisinde isim olarak kullanılmıştır ve bağcık da ayakkabının bir özelliği olarak ismin önünde kullanılmıştır. Bu şekilde bağcıklı ayakkabı bir kurallı birleşik sıfat örneğidir.

'Beş yıllık' bir çabanın sonunda mezun oldu.

Örnek cümlede yıl isim olarak kullanılmıştır. Ne kadar ya da kaç yıl gibi soruların cevabı olarak beş yıllık verilir. Bu nedenle beş yıllık kelime öbeği kurallı birleşik sıfat olarak kullanılmıştır. Örnek cümlede kurallı birleşik sıfatlarının sayı sıfatlarından oluşabilecekleri görülmektedir.

Kurallı birleşik sıfat nedir öğrenmeden önce, birleşik sıfatın ne olduğunu bilmek gerekir. Birleşik sıfat, yapısında birden fazla sözcük barındıran sıfatlara denir. Birleşik sıfatlara örnek olarak; varyemez, boşboğaz, mirasyedi, kısa boylu, küçük çiçekli gibi kelimeler verilebilir. Bu kelimeler sıfat olarak kullanıldığında, bunlar birleşik sıfat olarak adlandırılır. Birleşik sıfatlar kendi içerisinde ikiye ayrılır: kurallı birleşik sıfatlar ve kaynaşmış birleşik sıfatlar. Bu yazımızda kaynaşmış birleşik sıfatlar konu alınmayarak, sadece kurallı birleşik sıfatlar hakkında bilgi vereceğiz. İşte kurallı birleşik sıfatlar konu anlatımı aşağıda!

KURALLI BİRLEŞİK SIFATLAR KONU ANLATIMI - KURALLI BİRLEŞİK SIFAT NEDİR?

Yukarıda birleşik sıfatın ne olduğunu belirtmiştik, peki kurallı birleşik sıfat nedir? Kurallı birleşik sıfatlar, biçimsel olarak ayrı yazılan kelimelerden oluşur, lakin bu kelimeler belli bir kurala bağlı olarak anlamca kaynaşmış haldedir. Kurallı birleşik sıfat oluşabilmesi için en az iki kelimenin bir arada kullanılması gereklidir. Kurallı birleşik sıfatlar hakkında unutulmaması gereken püf nokta ise bu sıfatların ayrı yazıldığıdır. Zira bu sıfatlarda anlam kaynaşması yoktur. Bu özelliği ile de kaynaşmış birleşik sıfatlardan ayrılmaktadır.

Bu tür sıfatlar aslında birer sıfat grubudur. Kurallı birleşik sıfatlar çeşitli şekillerde oluşur. Bunlara kurallı birleşik sıfat denmesinin sebebi ise belirli esaslara göre oluşmalarıdır. Bunları teker teker kurallı birleşik sıfat cümleleri ile birlikte açıklamak gereklidir. Kurallı birleşik sıfatlar şu yollar ile oluşur:

• Bir sıfat tamlamasında, tamlanan konumunda bulunan isme "-lı" ve "-li" eklerinin eklenmesi ile:

Bu duruma örnek olarak kurallı birleşik sıfat örnekleri verirsek; güzel göz-lü köpek, büyük yaprak-lı çiçekler, uzun boy-lu çocuk, küçük pencere-li ev… Görüleceği üzere bu durumda aslen isim kökenli olan bir kelime -lı eki alarak sıfat haline dönüşerek, önündeki sıfatla birlikte kurallı birleşik sıfat oluşturmaktadır.

• Sayı sıfatlarıyla oluşturulan sıfat tamlamasında, tamlanan konumunda bulunan isme "-lı" yahut "-lik" eklerinin eklenmesi ile:

Bu duruma örnek olarak kurallı birleşik sıfat örnekleri verirsek; yarım gün-lük mesafe, üç gün-lük ömür, beş ay-lık bekleyiş… Görüleceği üzere bu durumda aslen isim kökenli olan bir kelime -lık eki alarak sıfat haline dönüşerek, önündeki sayı sıfatıyla birlikte kurallı birleşik sıfat oluşturmaktadır.

• Bir takısız isim tamlamasında, tamlanan konumunda bulunan isme "-lı" ve "-li" eklerinin eklenmesi ile:

Bu duruma örnek olarak kurallı birleşik sıfat örnekleri verirsek; taş duvar-lı bahçe, çelik kasa-lı oda, deri mont-lu çocuk, ahşap ev-li kadın, gümüş kolye-li kız… Görüleceği üzere bir takısız isim tamlasında, tamlanan konumundaki isime -lı ekinin gelmesi ile, takısız isim tamlaması, kurallı birleşik sıfata dönüşmektedir.

• Bir sıfat tamlamasında, isim ile sıfatın yerleri değiştirilerek, isme üçüncü tekil kişi iyelik eki olan "-i" veya "-si" eklerinin eklenmesi ile:

Bu duruma örnek olarak kurallı birleşik sıfat örnekleri verirsek; boy-u uzun çocuk, duvar-ı yıkık bahçe, çene-si düşük öğrenci, saç-ı kısa oğlan, oda-sı loş ev… Bu durumda sıfat tamlaması tepe taklak olarak, aslen isim kökenli kelimeye iyelik eki getirilerek kurallı birleşik sıfat oluşturulmaktadır.

• Ayrılma "-den" durum eki almış bir isimden sonra isim eylem gelmesi ile:

Bu duruma örnek olarak kurallı birleşik sıfat örnekleri verirsek; kulak-tan dolma sözler, dede-den kalma bahçe, ana-dan doğma fakir…

• İkilemelerin ardından isim gelmesi ile:

Bu duruma örnek olarak kurallı birleşik sıfat örnekleri verirsek; evsiz barksız çocuk, tatsız tuzsuz yemek, irili ufaklı toplar…

• Sıfat olabilecek deyimlerden sonra isim gelmesi ile:

Bu duruma örnek olarak kurallı birleşik sıfat örnekleri verirsek; çenesi düşük öğrenci, cana yakın kız… Görüleceği üzere bu durumda aslında bir deyim olan iki sözcük, bir isimden önce gelerek kurallı birleşik sıfat oluşturmaktadır.