Бюллетень науки и практики / Bulletin of Science and Practice Т. 8. №8. 2022
https://www.bulletennauki.ru https://doi.org/10.33619/2414-2948/81
UDC 821 https://doi.org/10.33619/2414-2948/81/50
PEACEBUILDING THROUGH PROVERBS (IN THE EXAMPLE OF THE PROVERBS IN THE KYRGYZ AND TURKISH LANGUAGES)
©Toktomatova A., Ph.D., Kyrgyz-Turkish Manas University, Bishkek, Kyrgyzstan, [email protected]
СОЗДАНИЕ МИРА ЧЕРЕЗ ПРИТЧИ (НА ПРИМЕРЕ ПОСЛОВИЦ В КИРГИЗСКОМ И ТУРЕЦКОМ ЯЗЫКАХ)
©Токтоматова А., канд. филол. наук, Киргизско-Турецкий университет «Манас», г. Бишкек, Кыргызстан, [email protected]
Abstract. Peace building and peace education through proverbs and sayings in the Kyrgyz and Turkish languages are described in this article. There is a discipline called peace education taught at schools and universities in many countries. This discipline isn't taught in our country and it's difficult to imagine our life without conflicts. Proverbs and sayings expressing peoples' wisdom and spirit are among the most ancient human institutions as they tell a story taken from our life experience. With the help of proverbs and sayings we educate our generation to build peace that they could have good relationship with other persons, within groups and with people from other cultures. In the globalization period it's important to teach people how to make inner peace, how to interact with others and avoid unnecessary aggression. This article aims at defining how inner peace is educated and how these cultures build peace with others in the example of proverbs. Peace building proverbs connected with peace, tolerance, patience, avoiding or resolving conflict are picked up from the Kyrgyz and Turkish languages and studied comparatively. The method of the research is exploratory.
Аннотация. В данной статье описаны миростроительство и мировоспитание через пословицы и поговорки на киргизском и турецком языках. В школах и университетах многих стран преподается дисциплина под названием «воспитание мира». В Кыргызстане этой дисциплине не учат, и трудно представить нашу жизнь без конфликтов. Пословицы и поговорки, выражающие мудрость и дух народа, относятся к древнейшим человеческим установлениям, поскольку рассказывают историю, взятую из нашего жизненного опыта. С помощью пословиц и поговорок мы воспитываем наше поколение строить мир, чтобы у них были хорошие отношения с другими людьми, внутри групп и с людьми из других культур. В период глобализации важно научить людей обрести внутренний мир, взаимодействовать с другими и избегать ненужной агрессии. Эта статья направлена на определение того, как воспитывается внутренний мир и как эти культуры строят мир с другими на примере пословиц. Пословицы миростроительства, связанные с миролюбием, терпимостью, терпением, избеганием или разрешением конфликтов, взяты из киргизского и турецкого языков и изучены сравнительно. Метод исследования исследовательский.
Keywords: building the world, educating the peace, proverbs.
Ключевые слова: построение мира, воспитание мира, пословицы.
Бюллетень науки и практики / Bulletin of Science and Practice Т. 8. №8. 2022
https://www.bulletennauki.ru https://doi.org/10.33619/2414-2948/81
A growing number of recent publications covering different facets of peace building show that peace building deals with not only diplomatic, political and security sectors but also psychological, legal, educational and many other sectors. Peace building impacts on institutional, behavioral, perceptual, and emotional layers and it involves short, medium and long-term activities. We need peace building because developing peaceful people means enjoying peaceful life. Violence affects everybody, conflicts may lead to wars and wars prevent communities from developing. In the result there might be illiteracy, poverty and other misfortunes. If we teach our generation to talk and behave in a proper way to be tolerant, to interact with others whose background is different, there won't be necessity to go through processes of peace building like peacemaking and peacekeeping. We can do that with the help of proverbs without making people attend some schools or universities. When people take responsibility for their own inner peace and peace of community, there won't be conflicts.
The object of the study is proverbs and sayings in the Kyrgyz and Turkish languages educating peace. The method of the research is exploratory.
Harris [1] defined five types of peace education and gave detailed information about goals and content for each. "Global peace education" covers international studies, holocaust studies and nuclear education. "Conflict resolution programs" give knowledge about mediation, negotiation and communication skills. "Violence prevention programs" deal with domestic violence, drug abuse and teaching tolerance. "Development education" aims at supporting people to increase their awareness of environment and human rights education. "Nonviolence education" reflects the ideas of Ghandi, King and other great peacemakers.
The overall aim of education for peace is to help build a peaceful world. To reach this overall aim we should learn to live in harmony with ourselves, with others and with natural environment. We should be aware to understand the origin of violence and be able to resolve conflicts peacefully from intrapersonal to international. As proposed by Staub [2], the aims of peace education are to develop caring and nonaggressive individuals who relate peacefully to others in their own lives, who promote the welfare of others, and who take action to prevent violence in their society and in the world.
With the aid of proverbs we can teach our generation to build inner peace, to make relationships with others, within and between nations. It was stated by F. Bacon not in vain that the genius, wit, and spirit of a nation are discovered in its proverbs. Proverbs and sayings including wisdom, knowledge and truth are timeless and boundless. Mieder stated that doubtlessly traditional proverbs still play a significant role in today's speech, where they continue to be used to moralise, to instruct, to advise, and to reflect on everyday occurrences [3, p. 58]. By using proverbs we teach people, give them some advice, and show people the proper way in life. We can tell people how to behave how to not, advise or even criticise indirectly.
Results and discussion: overall 20 peace building proverbs connected with peace, tolerance, patience, avoiding or resolving conflict are picked up from the Kyrgyz and Turkish languages and divided into intrapersonal, interpersonal, intergroup/ intercultural and international relationships.
Intrapersonal relations (inner peace education)
In Turkish English equivalent or In Kyrgyz
meaning
1. Ofkede akil olmaz Anger and haste hinder good Achuunu akil jenet
There is no wisdom in anger counsel Wisdom wins anger
2. Nerde birlik orda dirlik. Peace makes plenty Yrys aldy yntymak
Where there is unity, there is Think before you speak. Where there is peace, there is
peace. A goose quill is more plenty.
dangerous than a lion's claw Ok j arasynan til j arasy jaman
Бюллетень науки и практики / Bulletin of Science and Practice Т. 8. №8. 2022
https://www.bulletennauki.ru https://doi.org/10.33619/2414-2948/81
In Turkish
English equivalent or _meaning_
In Kyrgyz
3. Bicak yarasi gecer, dil yarasi gecmez
A knife-wound heals, but a tongue wound festers.
4. Olum ile oç alinmaz Death cannot be avenged
5. amana binince kavga uzamaz / Aman diyene kiliç kalkmaz
An argument stops when another asks mercy.
6. -
Don't fight fire with fire Meaning: Be merciful Meaning: Don't be revengeful
A tongue wound is worse than a bullet-wound
Akilduular soz alisat, akilsizdar o? alisat.
The smart negotiates the stupid take revenge.
Sunulgan moyundu kill? kespeit A head of a man who admits his fault shouldn't be severed. Atandy olturgongo enendi alyp ber Let your mother marry the person who killed your father_
These proverbs show people the importance of peace, and emphasize to learn to control their anger which was expressed in both languages with wisdom and anger. One must live with others in peace then there will be plenty where language units like peace and plenty were used in both languages. Using violence is very bad. Insult and humiliation hurt people much, therefore one should think before speaking. In the Turkish language a knife wound while in the Kyrgyz language bullet-wound were used. Retribution motivated by revenge is very bad. One must be unlike others who perform the injury. Like in the proverb to err is human, if someone makes a mistake and admits that and apologizes, that person should be shown mercy. The word sword was used in both languages in calling for being merciful. The last proverb in the Kyrgyz language Let your mother marry the person who killedyour father calls for being merciful too. Those who forgive will be forgiven. Finding your peace of mind, controlling emotions are important for inner peace and human interaction in general. These proverbs introduce nonviolence where controlling aggressiveness and anger, maintain healthy relationship, constructive conflict resolution, being merciful are important.
Interpersonal relations
In Turkish
English equivalent or _meaning_
In Kyrgyz
7. Akilli du§man aptal dosttan iyidir A wise enemy is better than stupid friend
8. Dost aglatir, du§man guldurur A friend makes you cry, Enemy makes you laugh.
9. Dost kara gunde belli olur
A real friend is with you on your bad day
10. Dostluk ba§ka ali§ veri§ ba§ka There is no friendship in trade (lit)
False friends are worse than open enemies. Meaning: Only friends tell you the truth A friend's eye is a true mirror
A friend in need is a friend indeed Lend your money and lose your friend. Meaning: Never start business with friends.
Komusko dostton korunoo dushman artyk
Better an open enemy than a false friend
Dos kuidurup aitat, dusman suidurup aitat.
The word of a friend makes you cry, The word of an enemy makes you laugh.
Dostuk tar kyiada synalat
Friendship is revealed when you go
through hard times.
Soodada dostuk jok
Friendship is not admitted in trade (lit)
11. Et tirnaktan ayrilmaz
Meat is inseparable from nails (lit)
12. Kili? kinini kesmez Swords don't cut the sheathe (lit)
Blood is thicker than water
Meaning: Close people can't be harmed
Sook kayrilat, dos ayrilat
Friends may leave you, but relatives
never. (lit)
Kili? kinin kespeit
Swords don't cut the sheathe (lit)
Бюллетень науки и практики / Bulletin of Science and Practice Т. 8. №8. 2022
https://www.bulletennauki.ru https://doi.org/10.33619/2414-2948/81
In Turkish English equivalent or In Kyrgyz
_meaning_
13. Yakin (hayirli) dost (kom§u) A friend at hand is better Aliski tuugandan jakinki kosuna artik.
uzak (hayirsiz) hisimdan than a relative at a A friend at hand is better than a
(akrabadan) yegdir (iyidir) distance relative at a distance A friend at hand is better than a relative at a distance
In interpersonal relations relationship between different individuals plays great role in both cultures. True friends' nature is caring for one another and supporting each other both in times of trouble and happiness. Only true friends impart honest opinion. Both cultures pay special attention to making friends. One must be selective in the choice of friends. Friendship requires honesty in trade.
In interpersonal relations family relationship and relationship between relatives are important. Family relationships are the strongest of all and they are never harmed. But if they break off the relationship they become strangers to each other, in such cases people like friends or neighbours become closer than relatives as they are next to you every time. Mutual respect, trust, honesty, fairness are important in healthy relationship between friends and relatives. In daily life and in business proper behavior is essential. Here in the proverbs where interpersonal relationships were reflected almost all of them coincide in meaning and linguistically except one. The proverb with the meaning close people can't be harmed differ structurally from each other.
Intergroup/intercultural relations
In Turkish English equivalent or meaning In Kyrgyz
14. Yabanci koyun kenara yatar A foreign sheep lies on the edge (lit) 15. Yabanci kopek yedi mahalleden kovulur Meaning: A stranger or a foreigner is different anyway. Meaning: not all cultures are open to foreigners.
A foreign dog is chased from seven streets (lit)
16. Brothers can become strangers if they break off their relationship (lit) Aga tuugan kimde jok, syilashpasa jatcha jok
17. Birlikten kuvvet dogar There is power in unity Friendly community has a power Küe birdikte There is power in unity
18. Suruden ayrilan koyunu kurt kapar The sheep separated from the flock gets eaten by the wolf Meaning: One must live in peace with the community he or she belongs to Bolungondu boru jeit The sheep separated from the flock gets eaten by the wolf
In the Turkish language there are proverbs with language unit — stranger or foreigner, it was expressed with a foreign sheep and dog in the proverbs. It's human's nature to feel the difference of a person that is alien to his or her social identity. A relevant equivalent wasn't found in the English language. These proverbs don't teach to be different but adjust to differences. People with different backgrounds in any way differ from those who have a lot in common but still these cultures teach their generation to be tolerant of otherness. Proverbs with such language units as stranger or foreigner weren't found in the Kyrgyz language. This might be explained with the geographical location and historical development of these countries. The proverb in the Kyrgyz language with the word jat — stranger was found where it says that relationship can be broken if relatives destroy bonds. In both
Бюллетень науки и практики / Bulletin of Science and Practice Т. 8. №8. 2022
https://www.bulletennauki.ru https://doi.org/10.33619/2414-2948/81
cultures it's highlighted that still family relationships are more important than friends and they become strange to each other if relatives don't foster their relationships. That the only friendly nation becomes powerful is noted in two languages. National unity starts with peace at home and it should be promoted to achieve global unity.
International relations
In Turkish English equivalent or In Kyrgyz
meaning
19. Elçiye zeval olmaz Meaning: Diplomats shouldn't El?ige olum jok
Diplomats aren't killed be killed Diplomats aren't killed
20. Friendship is created through Eki eldin dostugu bir belden asirat, eki eldin
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
two people. dostugu min beldi asirat
The friendship of two men solves one
problem
The friendship of two peoples solves many
problems
It's widely known that Vienna convention about diplomatic immunity was written in 1963 but these people practiced it much earlier. In both languages it's stated that diplomats shouldn't be harmed or killed, structurally it was expressed in different ways.
The last proverb in the Kyrgyz language states that bonds between different countries should be strengthened to overcome obstacles and solve problems. Here elements of conflict resolution or violence prevention can be observed.
To sum up we can say that in proverbs all the elements of peace education programs distinguished by Harris can be found but development education program prevails over others. Proverbs are the best way to teach people, give advice and show them the right way. It's not necessary to go to school or any institution, with the aid of proverbs we may teach our generation everywhere and at any time we like. In these cultures self-awareness to live in harmony in the family, in the society, prevention of conflict occurrence, non-violent conflict resolution, human interaction and behavioral norms are taught through proverbs. Finally, proactive violence prevention is more effective than reactive conflict prevention; therefore peace building is important in intrapersonal, interpersonal and intercultural relationships. From the proverbs taken for analysis we can say that these two people sharing common values, speaking languages belonging to the same group have a lot in common but at the same time in peace education a few linguistic and cultural differences were found which can be explained with extra linguistic factors. That's what people experienced and what is reflected in their languages.
References:
1. Harris, I. M. (1999). Types of peace education. In A. Raviv, L. Oppenheimer, & D. Bar-Tal (Eds.), How children understand war and peace: A call for international peace education (pp. 299317). Jossey-Bass/Wiley.
2. Staub, E. (2002). From healing past wounds to the development of inclusive caring: Contents and processes of peace education. Peace Education, the concept, principles, and practices around the world, 73-88.
3. Mieder, W. (1993). Proverbs are never out of season: Popular wisdom in the modern age. Oxford University Press, USA.
Бюллетень науки и практики / Bulletin of Science and Practice https://www.bulletennauki.ru
Т. 8. №8. 2022 https://doi.org/10.33619/2414-2948/81
4. Aksoy, О. A. (1984). Atasozleri ve deyimler sozlugu 2 deyimler sozlugu. Ankara: TDK Yayinlari.
5. Abdubalieva, B. G. (2010) Tyurk elderinin makaldarynyn zhalpylyktary zhana yozgyochyolyuktyuryu (Common and specific features of the proverbs of Turkic people) Karakol. (in Kyrgyz).
Список литературы:
1. Harris I. M. Types of peace education. 1999.
2. Staub E. From healing past wounds to the development of inclusive caring: Contents and processes of peace education // Peace Education, the concept, principles, and practices around the world. 2002. P. 73-88.
3. Mieder W. Proverbs are never out of season: Popular wisdom in the modern age. Oxford University Press, USA, 1993.
4. Aksoy О. A. Atasozleri ve deyimler sozlugu 2 deyimler sozlugu //Ankara: TDK Yayinlari. -
1984.
5. Абдубалиева Б. Г. (2010) Typk элдеринин макалдарынын жалпылыктары жана eзшчeлYктeрY (Common and specific features of the proverbs of Turkic people) Каракол: ЫМУ, 2010. 166 p.
Работа поступила в редакцию 25.06.2022 г.
Принята к публикации 30.06.2022 г.
Ссылка для цитирования:
Toktomatova A. Peacebuilding Through Proverbs (In the Example of the Proverbs in the Kyrgyz and Turkish Languages) // Бюллетень науки и практики. 2022. Т. 8. №8. С. 470-475. https://doi.org/10.33619/2414-2948/81/50
Cite as (APA):
Toktomatova, A. (2022). Peacebuilding Through Proverbs (In the Example of the Proverbs in the Kyrgyz and Turkish Languages). Bulletin of Science and Practice, 8(8), 470-475. https://doi.org/10.33619/2414-2948/81/50
Cilt 3 / 2020
issn: 2651-253X
2020
Cilt: 3 Sayı: 3
e-ISSN: 2651-253X
Sahibi/Owner
Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yazarları Derneği Adına
Bican Veysel YILDIZ
Editörler/Editors
Prof. Dr. Hanife Dilek BATİSLAM (Çukurova Üniversitesi)
Doç. Dr. Sibel TURHAN TUNA (Muğla Üniversitesi)
Dr. Çiğdem AKYÜZ ÖZTOKMAK(Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi)
Dr. Şakire BALIKÇI (Mardin Artuklu Üniversitesi)
Dr. Erhan SOLMAZ (Uşak Üniversitesi)
Dr. İsmail ABALI (Iğdır Üniversitesi)
Redaksiyon/Dizgi
Ersin ÇELİK
BU SAYININ HAKEMLERİ
Prof. Dr. Ali AKAR Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi – Muğla – Türkiye
Doç. Dr. Sibel TURHAN TUNA Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi – Muğla – Türkiye
Folklor Akademi Dergisi, dört ayda bir elektronik ortamda yayımlanan uluslararası ve
hakemli bir dergidir. Dergide yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarına ait olup yayın
hakları ise Folklor Akademi Dergisi’ne aittir. Yayıncının yazılı izin belgesi olmaksızın dergide
yayımlanan yazıların bir kısmı ya da tamamı basılamaz ve çoğaltılamaz. Yayın kurulu dergiye
gönderilen yazıları yayınlayıp yayınlamama hakkına sahiptir.
İletişim
www.dergipark.gov.tr/folklor
www.folklorakademi.org
E-posta: [email protected]
ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI YAZARLARI DERNEĞİ
Bağdat Cad. No:385/B Maltepe-İSTANBUL
İÇİNDEKİLER / CONTENTS
DÜZELTME / CORRECTION
BİLGİ NOTU/DÜZELTME ............................................................................................... 651
EDİTÖRDEN
Sevgili Okur,
Folklor Akademi Dergisi ailesi olarak 2020 yılı 3. cilt ve 3. sayısı ile yeniden
karşınızda olmanın ve sizlerle buluşmanın sevincini yaşıyoruz. Yayın hayatına istikrarlı ve
emin adımlarla devam eden Folklor Akademi Dergisi’nin bu sayısında, hakemlerimizin
onayından geçmiş dördü Rusça, biri İngilizce ve biri de Türkmen Türkçesinde kaleme
alınmış on araştırma makalesi ile dört kitap değerlendirme yazısı olmak üzere toplam on dört
değerli çalışmayı ilginize sunuyoruz.
Sayının ilk sırasında Muvaffak Duranlı tarafından yazılan “Tuva Çalışmaları
Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina Dmitriyevna Prokofyeva” başlıklı makale yer
alıyor. Çalışmada, Sovyet Rusya’da öne çıkan kadın araştırmacılardan biri olan Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva’nın zorlu yaşam mücadelesi ile Tuva kültürüne olan katkıları ele
alınmış. Ayrıca makalede, Prokofyeva’nın ölümünden ancak otuz üç yıl sonra
yayımlanabilen ve Tuva kültürü ile ilgili çok yönlü çalışmaları da inceleme altına alınmış.
Sayının ikinci makalesi ,Sefa Çelikörs’ün “Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan
Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme” isimli çalışması. Makalede, Mustafa Özçelik’in şiirlerinde
geçen klasik mazmunlar, şairin şiirlerinden örneklerle uygulanmış.
Performans teori bağlamında Kuzıykürpes ile Mayanhılıv destanının analiz edildiği
Zehra Işık’ın “Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?”
başlıklı çalışması bu sayının üçüncü makalesi. Makalede, destan bünyesindeki aşk
hikâyesinin yanı sıra kahramanlık motifleri de ele alınmış. Destanın, içerdiği motifler ve epik
yapısı ile Başkurt halk kültürü başta olmak üzere Türk destan geleneği içerisinde önemli bir
yeri olduğu tespit edilmiş.
Fidan Gasımova’nın kaleme aldığı “Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve
Yardımcı Tipler, Motifler” adlı makalede, Oğuz ve Kelt destanlarında temel ve yardımcı
kahramanların tipolojisini ortaya koyan motifleri analiz edilmiş ve söz konusu topluluklara
ait epik anlatıların tipolojik motifi açısından benzerlikler taşıdığı saptanmıştır.
Beşinci makale Gurbangül Mıradowa’ya ait “Kuş İsimlerinin Sözcük ve Anlamsal
Özellikleri Üzerine Bir İnceleme” adlı çalışmadır. Türkmen Türkçesi ile yazılan makalede,
kuşların eski Türk toplumlarının birer totemi olması fikri temel alınarak bugünkü Türkmen
Türkçesindeki kuş adlarının anlamsal ve kavramsal incelemesi yapılmıştır.
Rusça kaleme alınan Alla İvanovna Aliyeva’nın “Adolf Petrovich Berge’nin Doğu
Çalışmaları” adlı makalesinde, ünlü oryantalist Adolf Berge’nin çalışmalarına bütüncül bir
yaklaşım tarzı sergilenmiş, ayrıca Berge’nin İran kaynaklarından yaptığı çeviriler, Kafkasya
bölgesi üzerinde yaptığı incelemeler ele alınmıştır. Rus dilinde yazılmış bir başka çalışma ise “Oset
Halk Aforizmalarının Canlandırma Sisteminde Kişiselleştirme ve Karşılaştırma” adlı makaledir. Sayının yedinci makalesini
oluşturan bu yazı Tsallagova Zarifa Borisovna tarafından kaleme alınmış. Çalışmada, Oset halk
aforizmalarının kişileştirme ve karşılaştırmalarının analizi yapılmış; bu şiirsel ifadelerin Oset halk
kültürünün derin anlamlarının kavranması için bir anahtar konumunda olduğu belirlenmiştir.
Sayımızın sekizinci makalesi, yine Rusça kaleme alınan bir çalışmadır. Nerkes
Akhmetovna Khubbitdinova ile Gulnar Vilbanovna Yuldybaeva’ya ait olan “Sanatsal ve Estetik
Bir Unsur Olarak Edebi Yaratıcılıkta Destansı Gelenekler” başlıklı çalışmada, Başkurt
destanlarından Ural Batır ve Akhak Kola destanları örneğinden yola çıkılarak folklorun bireysel
tematik motiflerinin edebî ve epik metinlerde nasıl kullanıldığının saptanması amaçlanmış. Bu
sayıda Rusça yazılmış son makale ise Elena Aleksandrovna Samodelova’ya ait “Sergey Esenin'in
Eserlerinde Bir Halk Masalı” başlıklı çalışma. Yesenin'in eserlerinde tür tanımlaması olarak masal
anlatımlarında yazarın sıklıkla ele aldığı konuların kronolojik çerçevesi değerlendirilmekte ve
Yesenin’in “Mikola” adlı şiirindeki folklorik unsurların kaynakları analiz edilmektedir.
İngilizce kaleme alınmış olan ve Tanzilya Khadzhieva’ya ait “Karaçay-Balkar Nart
Destanları: Debet, Alaugan, Karaşauay” başlıklı çalışma, buu sayımızın onuncu makalesi olarak
sizlere sunuldu. Makalede, Kuzey Kafkas halklarının yiğitlik destanı olan Nartlar ele alınmış. Nart
kahramanlarının isimleri etrafında ortaya çıkan efsane ve türkülerin incelendiği çalışmada, Debet,
Alaugan ve Karaşuay’ın Karaçay-Balkar destanlarında önemli bir yeri olduğu da tespit edilenler
arasında.
Folklor Akademi’nin bu sayısındaki son dört çalışma ise eser inceleme ve kitap tanıtım
yazılarından oluşuyor. On birinci çalışmada, İsmet Çetin’in “Türk Halk Hikâyeciliği-Türkiye
Sahası” adlı kitabı Tuncer Gülensoy tarafından değerlendirildi. Zeynep Gözde Kozlu, Ümmühan
Bilgin Topçu’nun “Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Destan” adlı kitabını tanıt tı. İsmail
Abalı’nın “Ölümü Evcilleştirmek: Türk Halk Kültüründe Ölüm Temelli Mizah” adlı kitabı
Hamdiye Deniz Gökçe tarafından incelenip tanıtıldı. Metin Turan’ın “Kars Halk Kültürü ve
Edebiyatı” adlı kitabı ise Esra Tarhan tarafından incelendi.
Folklor Akademi Dergisi, gönderilen tüm çalışmaları titizlikle inceleyen ve kör hake mlik
sistemi ile değerlendirmeye alan, dört ayda bir yayımlanan uluslararası bir dergidir. Sayımıza
akademik çalışmaları ile katkıda bulunan yazarlarımıza ve hakemlik yapan araştırmacılarımıza
teşekkürlerimizi iletmek isteriz. Dergimizi, siz değerli okurlarımızın istifadelerine sunar, keyifle
okumanızı temenni ederiz.
Saygılarımızla…
Muvaffak DURANLI*
Öz
Sibirya Türk halklarının incelenme süreci, genel olarak Sibirya halklarının incelenme
süreci ile bir bütünlük içermektedir. Çarlık Rusya’sı için Sibirya, bir bütün olarak Rus devlet
sistemine katılması, her türlü zenginliğin Moskova’daki iktidar tarafından kullanılması
gereken bir bölgedir. Sibirya’nın Rus hâkimiyetine girme sürecindeki temel çalışmalar,
bilimsel olmaktan ziyade Rusya’ya tâbi kılma politikasına hizmet etmiştir. Hazırlanan
istatistiki raporlar, nüfus sayımları, yerli halkların dillerini öğrenme, onlar için Rus alfabesi
temelinde alfabeler oluşturma, kutsal metinlerin yerli halkların diline çevrilmesi,
Hristiyanlaştırma çabaları, bütün bunlar, bir halkı çok yönlü incelemekten çok onu sisteme
dâhil etme politikasına hizmet eden çalışmalardır.
Belirgin bir politik çıkar gözetse de bu ilk dönemde sürgün, seyyah, rahip, devlet
memuru olarak bu topraklara gelen kişilerin çalışmaları daha sonra gerçekleştirilecek
bilimsel çalışmalara temel oluşturmuştur.
Çarlık Rusyası’nın son yüzyılında başlayan akademik çalışmalar Sovyet döneminde
de sürmeye devam etmiştir. Sovyet Rusya dönemindeki çalışmalar da elbette dönemin
politikası ile bağlantılı olarak Hristiyanlaştırma yerini Sibirya’nın yerli halklarının sosyalist
sistem içinde yer almaları politikasına bırakmıştır.
Her iki dönemde de amaç ne olursa olsun yapılan pek çok çalışmanın erkek
araştırmacılar tarafından gerçekleştirilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Sovyet Rusya döneminde
bir önceki dönemden farklı olarak az sayıda kadın araştırmacının Sibirya topraklarında
çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Bu kadınlar arasında ilk planda Ekaterina Dmitriyevna
Prokofyeva adı yer almaktadır. Başlangıçta Selkuplar üzerine çalışan Prokofyeva, zaman
* Doç. Dr., Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Öğretim Üyesi, [email protected], ORCİD
0000-0002-4529-2700
479
içinde çalışma alanını genişletmiş ve Sibirya’nın diğer halklarını da çalışmalarında
kullanmaya başlamıştır. Prokofyeva’nın bilimsel üretiminin son dönemindeki çalışmalarının
Tuvalar üzerine yoğunlaştığı görülmektedir.
Bu makalede Ekaterina Dmitriyevna’nın zor yaşamı, onun Tuva Türk kültürünün
incelenmesine yaptığı katkı ve ölümünden ancak otuz üç yıl sonra yayınlanabilen Tuva
kültürü ile ilgili çok yönlü çalışması tanıtılmaya çalışılacaktır.
Anahtar kelimeler: Tuva, Selkup, kültür, kadın, Prokofyeva
Abstract
The studies on Siberian Turkic peoples is inextricably linked with the studies on the
other Siberian peoples in general. For tsarist Russia, Siberia is a region that must be in the
Russian state system as a whole, and that its all wealth should be utilized by the authorities
in Moscow. The main studies of the process of the transition of Siberia to Russian domination
served the policy of subordination of Russia. Certain studies such as statistical reports,
population censuses, indigenous languages, creating alphabets for Siberians based on the
Russian alphabet, translating scriptures into indigenous languages, serve the policy of
adapting people into the “system”. So one can say that these studies are not multifaceted.
The studies of those who came to these lands as exiles, travelers, priests and civil
servants in this early period formed the basis for the following studies even though they had
a certain political interest.
Academic studies in the last century of tsarist Russia continued in the Soviet period.
Studies in the Soviet Russia period focused on Siberia's indigenous peoples to participate in
the socialist system instead of Christianization.
In both periods, most studies were carried out by male researchers, no matter what
purpose they serve. Unlike the previous period, it is known that a small number of women
researchers studied in Siberia during the Soviet Russian period. The most prominent name
among these women is Ekaterina Dmitriyevna Prokofyeva. Prokofyeva, who initially worked
on Selkups, expanded her field of study over time and started to work on other peoples of
Siberia. Prokofyeva's recent works focus on Tuvas.
In this article, the difficulties Ekaterina Dmitriyevna faced in her life, her
contribution to the Tuva Turkish culture studies and her comprehensive work on Tuva culture
that was published just thirty-three years after her death, will be introduced.
Keywords: Tuva, Selkup, culture, woman, Prokofyeva
480
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
Giriş
481
Muvaffak DURANLI
482
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
483
Muvaffak DURANLI
1 Bu iki çalışmada da Ekaterina’nın katkısı olmasına rağmen kitaplarda yazar olarak kocasının adı geçmektedir.
484
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
altı aya yakın sürmüştü)… 9 Temmuz 1938 tarihinde ben bilim çalışanı
unvanı ile SSCB Bilimler Akademisi’nde göreve başladım. İlk görev yerim
N. Y. Marr Dil ve Düşünce Enstitüsü idi, daha sonra (1 Ekim 1938’den
itibaren) Etnografi Enstitüsü’nde bana Sibirya kabinesi başkanlığı görevi
verildi” (Kazakeviç, 2010: 260).
Acılar Yaşatan İkinci Dünya Savaşı
İkinci Dünya Savaşı sadece Rusya için değil pek çok ülke için de
yokluk, acı ve yıkım getirir. İkinci Dünya Savaşı sırasında kuşatma altındaki
Peterburg’ta (o zamanki adıyla Leningrad) yaşayanlar pek çok zorluğa
katlanmak zorunda kalır.
Bu zor günlerde Prokofyev ailesi hayatlarını Leningrad’da
sürdürmektedirler. Bu zor günlerde 1942 yılı Ocak ayında Georgiy
Nikolayeviç Prokofyev ölür. Onun ardından on dört yaşındaki büyük oğulları
Boris ölür. Boris’in ölümü son ölüm değildir. Mart 1942’de doğan küçük
oğlan Andrey de, bir aylıkken ölür (Kisel, 2011b: 16).
Prokofyeva’nın 1935 yılında doğan kızı İnga Georgiyevna
Agaşirinova, yaşanılan o zor günleri yıllar sonra şu şekilde anlatır:
“Babam, Kasım 1941’den itibaren açlıktan dolayı iyice gücünü
kaybetti, Etnografi Enstitüsü’nde kalmaya devam etti. Tramvaylar
çalışmıyordu, eve ulaşmak için bir araç yoktu. Ocak 1942 tarihinde Enstitü’de
öldü ve Serafimov Mezarlığı’nda erkek kardeşinin mezarına gömüldü.
Annem o sırada bir bebek bekliyordu, 1 Mart 1942 tarihinde Andrey adı
verilen erkek kardeşim doğdu. Bir ay sonra da öldü. Şehrin kuşatma altında
olduğu kış büyük erkek kardeşim Boris de öldü. On dört yaşındaydı. Her iki
evlatlarını Şuvalov mezarlığında defnettiler. Biz annem ve kız kardeşim
Standart köyünde Nisan 1942’ye kadar kaldık. Biz artık hareket etmiyorduk,
annem de öyle. Fakat bizler bir şekilde hayatta kalmayı başardık”
(http://www.finnougoria.ru/news/publications/18219/).
Bu sırada bir bombardımanda evleri yanar, en önemlisi Ekaterina’nın
kocası tarafından hazırlanan ve daktilo edilmiş tek nüsha olan doktora tezi de
bu yangında kül olur (Kazakeviç, 2010: 262). Araştırmacı Kazakeviç,
biyografik çalışmasında bu tezin başlığını “Samoyed Dilleri ve Günümüz
Nenets, Nganasan, Enets ve Selkupların Köken Problemi” olduğunu
belirtmektedir (Kazakeviç, 2010: 260).
485
Muvaffak DURANLI
486
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
487
Muvaffak DURANLI
3
“Sibirya Halklarının Şaman Kostümleri” adıyla Türk kültürünü Araştırma Enstitüsü Çeviri Eserler Serisi içinde
2014 yılında yayınlanmıştır.
4 Adı geçen derginin her sayısı belirli bir konuyu ele almaktadır. Prokofyeva’nın ayrıntılı yazısının yer aldığı bu
sayının ana teması “XIX. Yüzyıl- XX. Yüzyıl Başlarında Sibirya Halklarının Dini Tasavvurları ve Törenleri”
başlığını taşımaktadır. Prokofyeva’nın yazısı dışında konuyla ilgili olarak on iki yazının da yer aldığı bu sayı,
311sayfalık bir hacim içermektedir.
488
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
489
Muvaffak DURANLI
490
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
491
Muvaffak DURANLI
492
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
493
Muvaffak DURANLI
Sonuç
494
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
495
Muvaffak DURANLI
KAYNAKLAR
ARZYUTOV, D, Nevskaya İ, Pavlinskaya, L. (2012) “Nadejda Petrovna Dırenkova: Oçerk Jizni i
Nauçnoy Deyatelnosti”, N. P. Dırenkova. Tyurki Sayano- Altaya. Stati i Etnografiçeskie
Materialı, Peterburg, 19- 88.
ARZYUTOV, D. (2016), “Etnograf S Kinokameroy v Rukah: Prokofyevı i Naçalo Vizualnoy
Antropologii Samodisytsev”, Antropologiçeskiy Forum, No 29, 187- 219.
DAVAA, Ekaterina Karbıy- Oolovna (2011), İstoriçeskoe razvitie Tuvintsev- Todjintsev (1914 g.-
naçalo XXI v), Kemerova.
DURANLI, M. (2017), “Cüzzamın Peşinde Bir Seyyah: İngiliz Hemşire Kate Marsden”, Türk
Dünyası İncelemeleri Dergisi, 17/1, 129- 137.
DYAKONOVA, V. P. (2005), “Sibirskie Ekspeditsii L. P. Potapova”, Muzej v XXI veke: Problemı i
Perspektivı: Materialı Mejdunarodnoy Nauçno- Praktiçeskoy Konferentsii, Kızıl, c. II,
53- 61.
GAGEN- TORN, N. İ. (1992), “Prokofyevı v Yanovom Stane”, Etnografiçeskoe Obozrenie, No 4,
91- 110.
496
Tuva Çalışmaları Alanında Bir Kadın Araştırmacı: Ekaterina
Dmitriyevna Prokofyeva
497
Çelikörs, S. (2020). Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir
İnceleme. Folklor Akademi Dergisi. Cilt:3, Sayı: 3, 498 – 517.
Makale Bilgisi / Article Info
Geliş / Recieved: 11.06.2020
Kabul / Accepted: 04.12.2020
Araştırma Makalesi/Research Article
Sefa ÇELİKÖRS**
Öz
Klasik Türk şiiri 13. yüzyılda başlayıp 19. yüzyıla kadar varlığını devam ettirebilmişse
de daha sonra kaleme alınan şiirlerde de bu dönemin etkilerini, izlerini görmek mümkündür.
Klasik Türk şiirinde yer alan aşk konulu hikâyeler, dinî şahıslar dolayısıyla mazmunlar,
modern Türk şiirinde de varlığını zaman zaman hissettirir. Divan şiiri geleneğinden
yararlanarak modern şiir yazan şairlerden birisi de Mustafa Özçelik’tir.
Bu çalışmada günümüz Türk edebiyatı şairlerinden Mustafa Özçelik’in şiirlerinde yer
alan klasik Türk şiirinde görülen belli başlı mazmunların -Leyla ile Mecnun, Yusuf ile Züleyha,
Ferhat ile Şirin, Hz. İsa, Hz. Musa, Hz. Meryem, Hz. İbrahim, Hz. Yakup, Hz. Yusuf- nasıl ve
hangi anlam ilgileriyle kullanıldığı şairin incelemeye tabi tuttuğumuz Bir Irmak Düşü,
Dünyanın Tenhasında, İfşa, Serenat, Güneş ve Ayna, Ateş Denizi, Gül ve Hançer, Dilim Ol
Söyle adlı eserlerinden seçilen şiir örnekleriyle gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışmada ilk
planda Mustafa Özçelik’in şiirle olan bağı irdelenmiştir. Ardından şairin şiirlerinde geçen
mazmunlar aşk konulu hikâyeler ve dinî şahıslar adlarıyla iki ayrı başlık altında şiirlerinden
örnekler aktarılarak ele alınmıştır. Elde edilen bulgular ise “Sonuç” bölümünde ifade
edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Klasik Türk şiiri, mazmun, Mustafa Özçelik.
* Bu makale Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir 2019, “Mustafa Özçelik’in
Şiirlerinde İmge” adlı tarafımızca hazırlanan yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır. Çalışmayı makale
boyutlarında sınırlandırmak için örnek şiirler azaltılmış ve şiirlerin ancak bir kısmına yer verilebilmiştir.
** Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı yüksek lisans mezunu,
[email protected], ORCID: 0000 0001 5497 9646
498
A REVIEW ON THE MAZMUNS IN MUSTAFA ÖZÇELİK’S POEMS
Abstract
Klasik Turkish poetry 13. starting in the century, 19th century. It is possible to see
the effects and traces of this period in the poems penned later, although it was able to
continue to exist until the century. As a result of the individuals involved in both classical
Turkish poetry, mazmuns make their presence felt in Modern Turkish poetry as well. One of
the modern Turkish poets who benefited from the tradition in this sense is Mustafa Özçelik.
In this study, the poems of Mustafa Özçelik, one of the poets of modern
Turkish literature, were tried to be determined by passing on the examples of how and with
which meaning interest the major mazmuns seen in Classical Turkish poetry were used. In
the study, the poet's connection with modern poetry was examined. Then, the poems in the
poetry of the poet were taught by transferring examples from their poems under two
separate titles, naming stories about love and religious people. The findings are expressed
in the "Conclusion" section.
Keywords: Classical Turkish poetry, mazmun, Mustafa Özçelik.
499
Sefa ÇELİKÖRS
Giriş
500
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
501
Sefa ÇELİKÖRS
502
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
503
Sefa ÇELİKÖRS
Leyla ayrılık günleri gelip çattığında eve hapsedilir: “O yıldız bir burca
yerleşti. Cevher hazinesine hapsedildi” (Ayan, 2008: 113). Fuzûlî’nin Leyla
ile Mecnun mesnevisinde de Leyla bir yıldız olarak anılır. Rüzgâr, Türk
şiirinde haber getirici olarak nitelendirilir. Kimi zaman âşığa sevgilinin
kokusunu, kimi zaman da selamını getirir. Çöl, Mecnun’la birlikte bir bütün
olagelmiştir. Şairin, şiirinde çöl dosyasını açarken Leyla ile Mecnun’la
karşılaşması tesadüf değildir. Özellikle metinlere bağlı kalarak onlara telmih
yapmaya çalıştığı görülür. Mecnun’un bir kadın uğruna çöllere düşmesi,
çevresi tarafından kınanmasına sebep olsa da çöl, onun gerçek Leyla’ya
ulaşmasında önemli bir mekândır. Bu yüzden Mustafa Özçelik, şiirlerinde ne
zaman çöl unsuruna değinmeye çalışsa Mecnun’u o mekândan ayrı tutamaz.
“Her çiçek senden bir haber
Her güvercin senden bir renk taşır
Atına binen yolcu sana koşar
Ben de bir hicran bulutu gibi
Yağmurlarla gökten yere ağıp
Toprağına düşeyim ey Leyla…” (Niyaz Makamında 2 / s. 27)
“Niyaz Makamında 2” şiirinde Leyla ile canlıların beslenmesinde
temel kaynak teşkil eden toprak arasında ilgi kurulur. Şair, bu dizelerde
Leyla’sını arayan bir mecnundur. Şiir ilk anlamıyla bunları çağrıştırırken
aslında arka planda ilahi aşk anlatılır. Şaire göre yaratılan her şey Allah’tan
bir iz taşır. Çiçekler, güvercinler… Âşık konumundaki şair de bir yağmur
damlası olup aslına, maşukuna kavuşmak ister. Onun Leyla’sı Allah’tır.
Beşerî aşk insanı ilahi aşka götüren bir köprüdür. Tıpkı Mecnun’un
Leyla’sında Mevlasını bulması gibi. Hicran, yani ayrılık bulutu ise ruhların
elest meclisinden ayrılarak bu gurbet âlemine gelişini hatırlatır. Toprak, İslam
inancında başlangıcı ve sonu temsil etmektedir. Ona (Leyla’ya) doğru
koşanlar, haberdar olanlar, renk taşıyanlar ve yağmak isteyenler olsa da, şair
başlangıç ve bitişin kapısı olan Leyla’nın toprağına düşmek ister.
“Hayata uyandı bir ceylan
Gözleri dünya rengi, toprak
Kalbinde çöl hatıraları
504
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
505
Sefa ÇELİKÖRS
yeşertir. Kalp gönüldür. Şair, soyut olan bu kavramı çöl benzetmesi ile
somutlaştırmıştır. Bu kalp çölünü o kalpten (çölden) geçen Leyla (gibi bir
sevgili) yeşertebilir ancak. Mecnun hem somut olarak çöldedir hem de Leyla
yanında olmadığından onun için soyut manada her yer çöl gibidir. Söz konusu
şiiri ikinci anlamıyla da düşünmek mümkündür: Kalplerde gerçek sevgiliye
yani Allah’a duyulan aşk olmadığı sürece o kalp çölden farksızdır.
“Yol uzun yorgun yolcu
İçinde dünyanın bütün çölleri
Yitik bir düş görür Mecnun
Aralıksız süren gecede
Hâlâ dünyaya küskündür yüreği
Kırılgan menekşeler ise içinde
Leyla renginde açar
Hep bir baharı özler gözleri
Bir çift sarmaşığa hayran kalarak
Umudu yüreğinde büyütür…” (Yolcu / s. 32)
Şair, “Yolcu” şiirinde kendisini yorgun bir yolcuya, bir bakıma
Mecnun’a benzetir. Mecnun, aklını yitirme aşamasına geldiğinde başını alıp
çöllere gider. Artık bütün yollar onun için çöllerden ibarettir. Öyle ki
dünyanın bütün çölleri sanki artık onun içindedir. Çöl; ıssızlığı, kuraklığı,
susuzluğu hatırlatır; yaşanması çok zor olan yerleri imgeler. Mecnun, kendi
dünyasında yaşayıp herkese küskün olan kişidir. Dünyaya küskün olan bir
âşıktır Mecnun şairin nazarında. Genellikle mavi ve mor renklerde açan
menekşenin Leyla renginde açması oldukça farklı bir tasavvurdur. Sözü
edilen menekşe kırılgandır, bu yüzden de Leyla renginde yani kara
açmaktadır. “Leyl” gece demektir. Leyla, çok karanlık gece anlamına gelir.
Ayrıca Fuzûlî’nin mesnevisinde Mecnun “menekşeye gönlünün gamını
söylerdi, sevgilisine kavuşmasını söylesin diye.” (Ayan, 2008: 129). Bu da
Mustafa Özçelik’in anlatıya bağlı kalarak göndermeler yaptığını gösterir.
506
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
507
Sefa ÇELİKÖRS
508
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
509
Sefa ÇELİKÖRS
510
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
511
Sefa ÇELİKÖRS
Hz. İbrahim
Hz. İbrahim Kur’an-ı Kerim’de adı geçen peygamberlerden birisidir.
Şiirlerde genellikle babasının ve kavminin inancına karşı gelerek putları
kırması, atıldığı ateşin gül bahçesine dönüşmesi gibi özellikleri ile anılır
(Zavotçu, 2006: 242). Mustafa Özçelik’in şiirinde de Hz. İbrahim, ateşle
birlikte ele alınır. “Güneşi Avuçlasın Ellerimiz”, “Diriliş Türküsü” ve
“Küheylan” şiirlerinde geçen “ibrahimce yan ateşlerde” dizesi bunun somut
bir örneğidir:
“Bahardan ilhamlanarak
ansızın kalbin açılır
tarihi bir kez de sen yorumlayarak
anla/neyi anlatır kan kırmızı bir şafak
ibrahimce yan ateşlerde
gelecek çocuklar için
okunacak sayfalar bırak…” (Güneşi Avuçlasın Ellerimiz / s. 12)
Özçelik, “Güneşi Avuçlasın Ellerimiz” adlı şiirinde bahar mevsiminin
gelmesiyle birlikte kalbinde ilhamın belirdiğini ve bu ilhamla geçmişteki bir
olayı hatırlayıp (Hz. İbrahim’in ateşe atılması) bir kez de kendisinin
yorumladığını ifade etmiştir. Şair kendisine seslenerek “anla” demektedir.
Çünkü tabiat ona bir şeyleri anlatmakta, hatırlatmaktadır. Güneş doğmadan
hemen önceki aydınlık anlamına gelen şafak vakti ve bu vaktin gökyüzünde
beliren kan kırmızı rengi şaire ateşi hatırlatır. Ateş, kızıldır. Bu görüntü
karşısında şair ansızın Hz. İbrahim’i; dolayısıyla onun Nemrut tarafından
ateşe atılması olayını hatırlamış ve şiirini kaleme almıştır. Çünkü gelecek
nesillere, çocuklara okunacak sayfalar, şiirler bırakmak istemektedir.
“Şimdi biz kuşlar ve baharlarla anlaşıp
Bin yürek bir orman yangınında
Yeniden yerden göğe uzanıp
Yeni İbrahimler hazırlamışızdır…” (Diriliş Türküsü / s. 36)
512
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
513
Sefa ÇELİKÖRS
514
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
Sonuç
515
Sefa ÇELİKÖRS
KAYNAKLAR
AYAN, H. (2008). Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn. İstanbul: Dergâh Yayınları.
DURMAN, N. (2017). “Mustafa Özçelik Şiiri”, Edebiyat Bülteni, (14), 29-31.
KANTER, B. (2017). “Ölüme Yaşamak Yahut Kısa Sürmüş Bir Günün İki Yüzü”, Edebiyat Bülteni,
(14), 36-38.
KAHRAMAN, M. (1996). Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar. İstanbul: Beyan Yayınları.
KURTULMUŞ, Ş. (2013). “Dağın Önünde Yunus’la Buluşmayı Bekleyen Şair”, İstanbul Bir Nokta
Aylık Edebiyat Dergisi, (133), 8-10.
MENGİ, M. (2015). Divan Şiirinin Arka Bahçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
OKUYUCU, C. (2010). Divan Edebiyatı Estetiği. İstanbul: Kapı Yayınları.
ÖZÇELİK, M. (1998). Şiir İklimi. Konya: Esra Yayınları.
ÖZÇELİK, M. (2010). Bir Irmak Düşü. İstanbul: Çıra Akademi.
ÖZÇELİK, M. (1995). Dünyanın Tenhasında. Konya: Esra Yayınları.
ÖZÇELİK, M. (1995). İfşa. İstanbul: Beyan.
ÖZÇELİK, M. (1995). Serenat. Konya: Esra Yayınları.
ÖZÇELİK, M. (1997). Güneş ve Ayna. İstanbul: Beyan.
ÖZÇELİK, M. (2012). Ateş Denizi. Ankara: Ebabil.
ÖZÇELİK, M. (2012). Gül ve Hançer. İstanbul: Nar.
ÖZÇELİK, M. (2017). Dilim Ol Söyle. İstanbul: Çıra Akademi.
PALA, İ. (2012). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
SOYAK, M. (2017). “Gül ve Hançer Odağında Mustafa Özçelik Şiiri”, Edebiyat Bülteni, (14), 57-
59.
ŞENÖDEYİCİ, Ö. (2016). Sorularla Klasik Türk Edebiyatı. İstanbul: Kesit Yayınları.
516
Mustafa Özçelik’in Şiirlerinde Yer Alan Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme
TALAT ONAY, A. (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Cemal Kurnaz, (Haz.). İstanbul:
Türkiye Diyanet Vakfı.
TANPINAR, A. H. (2001). 19. Asır Türk Edebiyatı. İstanbul: Çağlayan Kitapevi.
TÖKEL, D. A. (2017). “Bir Sevgili Olarak Kadın İmgesinin Doğuşu: Leylâ ile Mecnûn”, Uluslararası
Türk Dili ve Edebiyatında Kadın Sempozyumu, Amasya: Amasya Üniversitesi, Fen-
Edebiyat Fakültesi.
YAVUZ, K. (2005). “Leylâ ile Mecnun Hikâyesinin Edebiyattaki Yeri”. Modern Türklük
Araştırmaları Dergisi, 2 (4), 57- 69.
ZAVOTÇU, G. (2006). Divan Edebiyatı Kişiler Kişilikler Sözlüğü. Ankara: Aydın Kitabevi.
517
Işık, Z. (2020). Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?,
Folklor Akademi Dergisi. Cilt:3, Sayı:3, 518 – 533.
Makale Bilgisi / Article Info
Geliş / Recieved: 07.08.2020
Kabul / Accepted: 28.11.2020
Araştırma Makalesi/Research Article
Zehra IŞIK*
Öz
Geçmişle ilişki kurma, insanın yaşadığı ânı anlamlı ve değerli kılmasının bir yoludur.
Tarihî dönemlerden beri insanlar bir şekilde içinde bulundukları ânı geçmişle şekillendirme
ihtiyacı duymuşlardır. Bu sebeple tarihî belgeler ve edebî metinler ilgili ilişkiyi kurmak için
her zaman bir araç olmuştur. Bir toplumun karakterini belirleyen en temel faktörü şüphesiz
sahip olduğu kültür belleğidir. Bu bellek, söz ve dilin bir şekilde vasıta olarak kullanılmasıyla
ürün oluşturur. Destanlar da oluşan bu ürünlerin en önemli örneklerinden birini teşkil eder.
Başkurt destanları, tarihî ve sosyal hayatı konu almalarına göre iki başlık altında ele alınır.
Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv destanı Başkurt Türklerine ait sosyal hayatı anlatan en
önemli destanlardan biridir. Bu makalede, performans teoriden hareketle geliştirilmiş bir
araştırma modeline göre Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv destanında yer alan aşk hikâyesinin
yanında kahramanlık motifleri de ele alınmıştır. Bu destandaki kahraman tipi çeşitli
yönlerden Türk destanlarında yer alan kahraman tipleriyle bir uyumluluk gösterir.
Çalışmanın sonunda elde edilen verilerde, Başkurt destanlarında çoğunlukla yer alan
kahramanlık motiflerinde kahramanın atı, idealize edilmiş bir eş ve kahramanın silahlarına
dair epizotların Başkurt Türklerinin hayatında ne kadar etkili olduğu görülmüştür.
Bıraktıkları bu epik yadigârlar, Başkurt Türklerinin ayrıca hayatlarını, kültürlerini ve
uğraşlarını ortaya koyması açısından özelde Başkurt edebiyatı, genelde Türk dünyası
edebiyatları için önemli bir yere sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Aşk, Başkurt, destan, epizot, kahramanlık.
518
IS THE EPIC OF KUZIYKÜRPES MĔNEN MAYANHILIV ONLY A
LOVE STORY?
Abstract
Connecting with the past is a way for a person to make the moment they live
meaningful and valuable. Since historical times, people have somehow felt the need to shape
the moment they are in with the past For this reason, historical documents and literary texts
have always been a tool for establishing the relevant relationship. The most fundamental
factor determining the character of a society is undoubtedly the memory of the culture it
has. This memory creates a product by using words and language as a means in some way.
Epics are also one of the most important examples of these products. Bashkurt epics are
considered under two headings according to their historical and social life. Kuzıykürpes
Mĕnen Mayanhılıv's Epic is one of the most important Epics of the Bashkurt Turks about
social life. In this article, according to a research model based on performance theory, the
story of love in the epic of Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv, as well as the motives of heroism
are also discussed. The type of hero in this epic is compatible with the types of heroes in the
Turkish epics in various ways. The data obtained at the end of the study showed how
effective these motifs, which are included in the Bashkir epics about the hero's horse, an
idealized wife and the hero's weapons, were in the lives of the Bashkurt Turks. These epics,
which they left, have an important place for the literature of the Turkic world in general,
especially for Bashkurt Literature, in terms of revealing the lives, cultures and pursuits of the
Bashkurt Turks.
Keywords: Love, Bashkurt, epic, epizote, heroism.
519
Zehra IŞIK
Giriş
520
Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?
Minen Morazım, Zayatülek Minen Hıvhılıv, Kunır Buğa, Kara Yurga, Akhak
Kola, Alpamışa Minen Barsınhılıv, Küsek Bey, Bayık-Ayzar” gibi anlatılar
bunlardan bazılarıdır. Bu anlatılar arasında özellikle destanlar önemli bir yer
tutar. Başkurtlar yaşam şartları sebebiyle hayattan öğrendiklerini destanlarda
da aktarmışlardır. Bunların en önemlileri kahramanlık temalı destanlardır.
Kahramanlık destanlarının “bir ulusun kimliğini dayandırdığı geçmişin
kurgulanma ve kültürel belleğin örneği” olduğu Başkurtlar’da görülebilir
(Assmann, 2001: 268). Bu destanların Başkurt sözlü kültür geleneğinde güçlü
ve zengin bir kaynak oluşturduğunu söylemek mümkündür.
Başkurt destanlarına bakıldığında bazılarının manzum, bazılarının
manzum-mensur karışık, bazılarının da mensur içeriklere sahip olduğu
görülür. Türk destan geleneğinde görülen tip ve motifler, Başkurt
destanlarında da benzer şekildedir. Konularını bazen dinî-mitolojik
unsurlardan, savaşlar veya istilacılardan bazen de sosyal hayattan alır. Fakat
bu konuların birçok destanda iç içe olduğunu söylemek mümkündür.
Başkurt destanlarının bir kısmı sadece Başkurt Türkleri arasında
yaşar, bazılarıysa diğer Türk devletleriyle ortak metinlerdir. Kuzıykürpes
menen Mayanhılıv destanının da diğer Türk topluluklarında benzer metinleri
vardır (Ata Yıldız, 2015: 27). Timofey Belyaev’in 1812’de Kuzıykürpes
Mĕnen Mayanhılıv adlı epik destanı yayınlamasıyla da Başkurt epik destan
geleneği başlamış olur (Çobanoğlu, 2013: 19-33).
Araştırmalara göre Başkurt destanlarının büyük bir kısmı mitolojik
unsurlardan beslenmiştir. Ayrıca başkahramanı hayvan olan destanlar dikkate
değer metinlerdir. Başkahramanı hayvan olan destanlara diğer Türk
topluluklarının destanlarında pek rastlanmaz (Ata Yıldız, 2015: 28).
Daha sonraki dönemlerde ise mitolojik unsurlar yerini daha gerçekçi
bir yaklaşıma bırakmıştır. Destanların hemen hepsinde dağ ve su unsurlarına
rastlanmıştır ki bu durum kadim Başkurtların dağ ve su kültlerine duydukları
saygının bir işaretidir. Dikkat çeken bir başka konu ise avcılıktır. Başkurtlar,
avcılıkta da oldukça başarılı olmuşlardır. İncelenen hemen hemen bütün
destanlarda bu motife rastlamak mümkündür. Ayrıca kahramanın atı yine
yoğun biçimde kullanılır. Destanlardaki motiflerin kullanımlarına dikkat
edildiğinde Başkurtların düşünce tarzlarına da ulaşılır.
521
Zehra IŞIK
522
Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?
523
Zehra IŞIK
524
Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?
1 “Beşik kertme” geleneği bütün toplumlarda olduğu gibi Başkurtlar arasında “bişek tuy, sırga tuy (küpe takma
toyu)” olarak yaşamaktadır. İki han ya da bey, iki kahramanın eşleri aynı anda hamile kalırsa ve akraba olmaya
karar verirlerse dostluklarını güçlendirmek için bu yönteme başvurur. Buna karar verdiklerinde akraba ve
komşularıyla bir araya gelerek yemek yerler ve dua (bata) okutarak niyetlerini açık ederler. Yemekten sonra
bebeklere birbirlerinin kulaklarını ısırttırırlar. Bu uygulamadan sonra bebekler arasında söz kesilmiş sayılır.
(Kayhan, S. (2016, Ekim 4). Başkurt Türklerinde Beşik Kertme Geleneği. Avrupa Birliği Gazetesi. 27 Kasım
2020 tarihinde, http://avrupabirligigazetesi.com.tr/2016/10/04/baskurt-turklerinde-besik-kertme-gelenegi/
adresinden erişildi.)
525
Zehra IŞIK
526
Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?
527
Zehra IŞIK
528
Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?
durumu babasına anlatır fakat kızını perişan bir halde gören Küser Han, onu
avutup ondan vazgeçmesi için diretir.
“Kendi kendini bitirip o kadar kederlenme kızım! İş işten geçmiş artık,
Kuzıykürpes’ten de iyi yiğitler bulunur.” dese de Mayanhılıv onu dinlemez,
Suk boyuna gider ve orada bulduğu Saç kıran kafalı dazlak hizmetçiyi bir hile
ile öldürerek intikamını alır. Bütün bunların üstüne güzeller güzeli, bahtsız
Mayanhılıv da bir acı ile bıçağı göğsüne saplayarak yaşamına orada son verir.
Bu dünyada kavuşamayan iki âşık ölüme birlikte gider.
Değerlendirmeler
Kuzıykürpes’i kahramanlığa eriştiren en önemli detay Gök Tolpar’dır.
Tolpar, gökyüzünden geldiğine inanılan, kanatları olan, insanlara yardım
ederek onları kötü durumlardan kurtardığına inanılan bir varlık olması
sebebiyle üst dünyaya ait olduğu ileri sürülür. En eski dönemlerden beri
kahramanların en yakın dostu olmuştur. İncelediğimiz destanda da durum bu
şekildedir. Gök Tolpar, Kuzıykürpes’in en yakın dostudur ve Kuzıykürpes’in
cansız bedeninin yanında gözleri yaşlı, başını eğip beklemiştir.
Tolpar sadece kahramanların atıdır ve Tanrı tarafından kahramanlara
yardımcı olması için yaratıldığına inanılır. Kahraman, Tolpar’a ihtiyaç
duyduğunda onun yelesinden aldığı üç kılı yakar ve o anda Tolpar yanında
belirir. Görüldüğü üzere Gök Tolpar sıradan bir at değildir. Tanrı onu
Kuzıykürpes’e, ihtiyaç duyduğu anlarda, bilgi ve cesaretinden yararlanması
sebebiyle vermiştir. Özellikle Kuzıykürpes yolda karşılaştığı engelleri
aşarken Gök Tolpar, kahramanlığı ve cesaretiyle onun önüne geçmiştir. Bu
durum destanlarda sıkça karşılaşılan bir durumdur. Kimi yerlerde atı,
kahramanın önüne geçebilir. Böyle durumlar genellikle kahramanın tek
başına aşamayacağı durumlardır ve kanatsız mucize sayesinde kahraman, bu
engelleri rahatlıkla aşar. Burada Gök Tolpar’ın değerini anlayabilmek için
öncelikle destanlarda atların ne kadar önemli bir konuma sahip olduğunu
vurgulamak gerekir. Türk mitolojisine göre atlar, kişiyi kutsal kabul edilen
güçlerin yanına taşıyan varlıklardan biridir. Tanrı katına erişebilen bu
varlıklar kişiyi kutsala bir adım daha yaklaştırır ve onu yüceltir. Yine Türk
mitolojisine göre kişiyi cennete ulaştıracak yolu da at bilir (Seyidoğlu, 1995:
55). Kahramanımız Kuzıykürpes Gök Tolpar’la anılmaktadır. Gök Tolpar,
Kuzıykürpes ne zaman darda kalsa, her zaman imdadına yetişmiştir.
529
Zehra IŞIK
530
Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?
531
Zehra IŞIK
Sonuç
532
Kuzıykürpes Mĕnen Mayanhılıv Destanı Sadece Bir Aşk Hikâyesi midir?
KAYNAKLAR
ARSLAN, M. (2017). Başkurt Türklerinin Tarihi Destanı İdigey ile Moradım (İzeükey Minen
Moradım). İstanbul: Ötüken Yayınları.
ASLAN, E. (1995). “Dede Korkut Hikâyeleri ile Türk Destan ve Halk Hikâyelerinde Alp-Kız Motifi”.
Folklor / Edebiyat Dergisi, S. 4.
ASSMAN, J. (2001). Kültürel Bellek-Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik.
(Çev.: A. Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
BAYAT, F., (2007). Türk Mitoloji Sistemi 1-2. İstanbul: Ötüken Yayınları.
CAFEROĞLU, A. (1953). “Türk Onomastiğinde At Kültü”. Türkiyat Mecmuası, S. 10, 201-212.
ÇOBANOĞLU, Ö. (1999). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara:
Akçağ Yayınları.
ÇOBANOĞLU, Ö. (2003). Türk Dünyasında Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
ERGUN, M. ve AÇA, M. (2004). Tıva Kahramanlık Destanları I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ESİN, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
KARA, Ü. (2012). “Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipi Tipolojisi”. Folklor / Edebiyat, S.
69: 9-46.
ÖGEL, B. (1989). Türk Mitolojisi I-2 (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Ankara: Türk Tarih
Kurumu Yayınları.
REİCHL, K. (2014). Türk Boylarının Destanları. (Çev.: M. Ekici), Ankara: TDK Yayınları.
SÜLEYMANOV, A. vd. (2014). Başkurt Destanları 2, Ankara: TDK Yayınları.
TEMİR, A. (1976). “Kuzey Türkleri: İdil-Ural ve Yöresi”. Türk Dünyası El Kitabı, Ankara: TKAE.
http://avrupabirligigazetesi.com.tr/2016/10/04/baskurt-turklerinde-besik-kertme-gelenegi/
(Erişim: 27.11.2020)
533
Gasımova, F. (2020) Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler,
Folklor Akademi Dergisi. Cilt:3, Sayı:3, 534 – 550.
Makale Bilgisi / Article Info
Geliş / Recieved: 11.03.2020
Kabul / Accepted: 06.12.2020
Araştırma Makalesi/Research Article
Öz
Sözlü halk sanatının her eserinde, özellikle eposlarda bazen eski dönemlere uzanan
katmanları açmak mümkündür. Yazılı kaynakların olmaması nedeniyle bu eski katmanların
incelenmesi geniş tarihi-mukayeseli materyalin temin edilmesiyle mümkün olabilir. Oğuz ve
Kelt eposlarının incelenmesi bu açıdan büyük önem arz etmektedir. Nitekim Oğuzlarla ilgili
birçok önemli tarihi-kültürel olaylara, folklor materyallerine Keltlerde de rastlıyoruz. Bunları
incelemekle iki halk arasında ne gibi tipolojik bağlantıların ve sosyolojik ilişkilerin olduğu
hakkında az da olsa malumat elde edebiliriz.
Oğuz ve Kelt eposları esas ve yardımcı tiplerin tipolojisi açısından benzerlikler
göstermektedir. Bu benzerliklerin en belirgin örneklerini Keltlerde Konhobor, Arthur, Puyl;
Oğuzlarda Oğuz, Bayındır Han, Kazan Han gibi hükümdar/hakan tiplerinde görebiliriz. Yine
aynı şekilde Keltlerde Kuhulin, Yuk; Oğuzlarda Oğuz, Kazan, Basat, Bamsı Beyrek, Segrek,
Uruz gibi kahraman tiplerinde birçok benzerlik görülmektedir. Oğuz ve Kelt eposlarındaki
kadın tipleri de birçok ortak özellik ve benzerlik göstermektedir. Eposlarda özel bir role sahip
olan kahramanların yardımcılarının tiplerini incelediğimizde Oğuz ve Kelt eposlarında
kahramanların yardımcılarının da benzer özelliklere sahip olduklarını görebiliriz. Kazan
Han’ın çobanı ile Kuhulin’in arabacısı bu benzerliğe örnek gösterilebilir.
Eposlarda esas ve yardımcı tiplerin tipolojisi sırasında oldukça ilginç detaylarla
karşılaşıyoruz. Her iki halkın eposlarında aynı veya benzer öykü ve motiflerin bulunması
dikkat çekiyor. Bu motiflere babanın oğulsuzluğu ve tanrıya yalvarışı, kahramanın mucizevi
doğuşu, hızla büyümesi, ergenlik çağında yiğitlikler göstermesi, isim kazanması, dövüş
silahlarının kullanımını öğrenmesi vb. dâhildir.
Esas tiplerin tipolojisi incelendiğinde benzerlik içerdiği göze çarpan bir başka motif
de kahramanın kendisine sevgili araması, kızın kendisine verilmesi için sınavlardan geçmesi,
* Doç.Dr., Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü, Bakü/Azerbaycan, [email protected], 0000-
0002-9795-5932
534
ve kahramanın evlenmesi motifidir. Keltlerde Kuhulin’in, Oğuzlarda Kanturalı’nın karşısına
konulan sınavlar; Bamsı Beyrek’le Kuhulin’in kendi sevgilisinden bir takım nedenlerle ayrı
düşüp sonra dönmesi gibi örnekler, evlenme ile ilgili motiflerdeki benzerliklerdendir. Oğuz ve
Kelt eposlarındaki benzer motifleri incelerken üzerinde duracağımız bir diğer motif de
Kuhulin ve Bamsı Beyrek’in ölümlerinde olduğu gibi kahramanların halkları için, halklarının
birliği veya kurtuluşu uğrunda ölümü göze alması,kahramanın ölümü motifidir.
Makalede Oğuz ve Kelteposlarında rastlanan esas ve yardımcı tiplerin tipolojisini
ortaya koyan motiflerin incelenmesi öngörülmüştür. Bu konunun öğrenilmesi tarih ve
kültürümüzün birçok eski katmanlarının açılmasına da yardım edebilir.
Anahtar kelimeler: Oğuz, Kelt, epos, tip ve motif, tipoloji.
Abstract
In every work of oral folk art, especially in the eposes it is sometimes possible to
open the layers dating back to the ancient times. Due to the lack of the written sources, the
study of these ancient layers may be possible by looking through the encouragement of the
extensive historical-comparative material. The investigation of Oghuz and Celtic eposes is
also of great importance in this point. As a matter of fact, we come across many important
historical and cultural events related to Oghuz and folklore materials in the Celts. By
investigating them, we can get a little bit information of what typological connections and
sociological relationships there are between the two peoples.
Oguz and Celtic eposes have similarities in terms of typology of the main and
auxiliary types. We can see the most obvious examples of these similarities in the
leaders/heads of the state like Conchobar, Arthur, Puyl in the Celts; and Oghuz, Bayindir
Khan, Kazan Khan in Oghuz people. Likewise, there are a number of similarities in the types
of heroes such as Cuchulainn, Yuk in the Celtic people; Oghuz, Kazan, Basat, Bamsı Beyrek,
Segrek, Uruz. There are also many common features and similarities in women's types in
Oghuz and Celtic eposes. While examining the types of assistants of heroes having a special
role in eposes, we can see that the assistants of heroes in Oguz and Celtic epos have also
similar characteristics. Similarity between Kazan Khan's shepherd and Cuchulainn’s carter
can be an example of this similarity.
We come across quite interesting details while investigating the typology of the
main and auxiliary types in the eposes. The existence of the same or similar stories and
motifs in the eposes of both peoples is remarkable. These motifs include the father having
no son and his praying to God, the miraculous birth of the hero and his rapid growth,
demonstrating courage in the adolescence, getting a name, learning the use of war
weapons, and others.
535
While investigating the typology of the main types, another striking motif that
includes similarities is the fact that the hero looks for a lover, his courage is tested in order
to get the girl and marry her. Exams required from Cuchulainn in the Celtic people and
Ganturalı in Oguz people; examples such as Bamsı Beyrek and Cuchulainn’s falling apart
from their lovers for some reasons and then coming together are the similarities in the motifs
related to the marriage. Another motif that we will focus on when examining similar motifs
in Oguz and Celtic epos is the death of a hero motif - the death of the heroes for their people,
for the unity or salvation of their people, as it is in the death of Cuchulainn and Bamsı Beyrek.
The investigation of the motifs that reveals the typology of the main and auxiliary
types found in Oghuz and Celtic eposes is proposed in the article. The investigation of this
theme can also help open many old layers of our history and culture.
Key words: Oghuz, Celt, epos, type and motif, typological.
.
536
Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler
Giriş
537
Fidan GASIMOVA
538
Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler
539
Fidan GASIMOVA
540
Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler
Kulan’ın bekçi köpeğini öldürür ve ceza olarak köpeğin yerini alır, ismi
Kuhulin (Kulan’ın Köpeği) olarak değişir” (David A. Leeming, 2017: 167).
Kahramanın hızlı büyümesi, mucizevi doğum motifine en yakın,
onunla bağlantılı bir motiftir. Propp, masallarda kahramanın hızlı
büyümesinden bahsederken hızlı büyümenin mucizevi doğumun bir neticesi
olduğuna ve mucizevi doğumu tamamlayan bir unsur olduğuna işaret eder.
“Hızlı büyüme motifi, kahramanın, kurtarıcının doğuş motifinden
yaratılmıştır. Mutsuzluk anında doğar ve hemen kurtarma çalışmalarına
başlar. O büyük doğar, çünkü o dünyadan döndüğünde büyüktür. Ancak
kadın büyük bir adam doğuramaz, bu yüzden de masalda alışılmadık bir
şekilde hızlı büyümeyi takdim eden, çocuğun bir yetişkine dönüşmesi motifi
ortaya çıkar” (Propp, 1976: 240).
Oğuz eposlarında da hızlı büyüme motifine yaygın olarak
rastlanmaktadır. Oğuz Kağan eposunda mucizevi şekilde doğan Oğuz da hızla
büyür, dil açar, yiğitlik gösterir (Bayat, 1993: 124). Yiğitlik göstererek ad
kazanma motifi Oğuznamelerde sıkça rastlanan motiflerdendir. Kitab-ı Dede
Korkut eposunda kahramanlık gösteren Oğuz yiğitlerine Dede Korkut isim
koyardı. Bunu Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu’nda açıkça görmek
mümkündür. Nitekim Dirse Han’ın oğlu yiğitlik göstererek vahşi boğaya
galip gelir ve Oğuz beyleri rica ederler ki, Dede Korkut gelip yiğide isim
versin (Kitabi-Dede Korkut, 1988: 134).
Evlenme Motifi
Her iki eposta kahramanın mucizevi doğuşu, hızlı büyümesi, yiğitlik
gösterip ad kazanması motiflerinden sonra benzerliği ile dikkati çeken
evlenme motifidir. Nitekim Türk eposlarında en çok rastlanan bu motif
kahramanın kendine sevgili araması ve önüne konulan sınavlardan geçerek
evlenmesini içermektedir. F.Bayat’ın da ifade ettiği gibi, “Genel olarak, Türk
kahramanlık eposlarında evlilik motifi özel bir pafosla söylenir. Bu evlenme
motifi bahadırlık özelliği taşır. Kahraman birçok halde sevgilisinin peşinden
gidip bahadır kızla at binmek, ok atmak, onunla güreşmek veya kızı isteyen
başka bahadırlarla yarışmak, kızın babasının verdiği zor görevleri yerine
getirmek gibi birçok kahramanlıktan sonra onunla evlenir. Evlilik motifi bu
tür eposlarda bütün bir çizgi hattını tanımlar. Bu evlenme motifi ile ya epos
tamamlanır, ya da yeni çizgi hattının yaratılması için bir temel oluşturulur”
(Bayat, 1993: 21-22).
541
Fidan GASIMOVA
542
Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler
543
Fidan GASIMOVA
544
Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler
ve eşsiz bir değer taşımaktadır. Atla erin değerini bir tutan Türkler için, at kişiye
arkadaşlarından daha yakındır; onun sadakati lekesizdir. Yarışlarda at kabilenin
namusu ve şerefi olur. At, kişiye itibar kazandırır” (Gökyay, 1973: 426).
Epos kahramanlarının atları efsanevi özellikleri, menşeyi, sıradışı
özellikleriyle seçkindirler. Kitab-ı Dede Korkut eposunda, babasına mal ve
hediye getiren tüccarları kafirlerin elinden kurtaran Beyrek'e tüccarlar onu
tanımadan getirdikleri hediyeler içerisinden istediklerini seçmesini söylerler.
“Yiğidin de gözü deniz gulunu boz aygırı tuttu, bir de altı perli gürzle desteği
beyaz tozlu yayı” (Kitab-i Dede Korkut, 1988: 151-152). Eposun bu
bölümünde tüccarların getirdiği ve içerisinde deniz gulunu boz aygırın da
olduğu bu hediyeleri zaten Beyrek için getirmiş oldukları anlaşılmaktadır.
Türklerin denizden, deryadan çıkan atlarına Köroğlu eposunda da
rastlıyoruz: “Bir gün Alı kişi at sürüsünü derya kıyısına aparmıştı. Atlar
deryanın kıyısında otluyordu... Hava yeni ışıklanmıştı, yaşlı kişi bir de baktı
ki budur, deryadan iki aygır çıktı. Atlar gelip at sürüsüne katıldılar. İki
madyana yakınlaşandan sonra yine dönüp deryaya girdiler” (Azerbaycan
destanları, 2005: 7). Eposta görüyoruz ki, sonradan bu aygırlardan olan atlar
Köroğlu’nun en yakın silah arkadaşı, dostu, kardeşi oluyorlar.
Kuhulin’in de sihirli atları Başka Dünyadan gelmişlerdi ve
kahramanın ölümünden sonra oraya dönüyorlar. Eposta “Kuhulin’in Ölümü”
bölümünde atın gölden geldiği ve kahramanın ölüm zamanında göle taraf
kaçtığı tasvir ediliyor. “Kuhulin’i aradıkları zaman ilk Boz At ile
karşılaşıyorlar. Görüyorlar ki, vücudu tüm kan içerisinde olan at Boz göle
taraf kaçıyor. Eğer at birnefese Boz göle taraf kaçıyorsa, demek ki kan
dökülüp” (İrlandskie sagi, 1933: 207). Görüldüğü gibi, her iki eposta atın
ölümsüzlüğü vurgulanmaktadır.
Kitab-ı Dede Korkut’ta Beyrek’in Boz atı, Kelt eposunun esas
kahraman tipi olan Kuhulin’in Boz atı ile benzer özelliklere sahiptir ve aynı
işlevleri yerine yetirir. O da kahramanın kardeşi, silah arkadaşıdır. Kahramanı
tehlike bekleyen zamanlarda onu hisseder, hareketleri ile bildirir. Sahibinin
ölümüne ise Boz at çok üzülür. Beyrek kendisine kurulan tuzaklardan çok
zaman atının sayesinde kurtulur.
Kuhulin’in de atı Beyrek’in atı gibi olacakları önceden hisseder ve
engellemeye çalışır. Kuhulin’in Ölümü sagasında ağır bir savaş arifesinde,
545
Fidan GASIMOVA
546
Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler
(Kasımova, 2016: 860-861). Bunu Dede Korkut eposunun üçüncü boyu olan
Bayböre’nin Oğlu Bamsı Beyrek Boyu’nda daha net şekilde görebiliriz. Banu
Çiçek’in kardeşi Deli Garcar kardeşini istemeye gelenleri öldürür. Dede
Korkut da kızı istemeye giderken Deli Garcar kılıcı çeker ki ona vursun bu
sırada Dede Korkut “– Vursan, elin kurusun!”der. Aynı anda Deli Garcar’ın
eli kuruyarak gökte kalır ve sadece tövbe ettikten sonra eli açılır (Kitabi-Dede
Korkut, 1988: 154).
Kelt eposunun kahramanı olan Kuhulinile ilgili sagalarda Druid’lerin
şaman misyonuna sıkça rastlamak mümkündür. Kuhulin’in Doğumu
sagasında yiğitlik gösterdikten sonra Druid’in ona advermesinden söz edilir.
Bundan başka Druid, Dede Korkut gibi gelecekten haber veren biri olarak da
dikkat çeker. Eposun bir yerinde Druid, “Eğer Kuhulin bugün eline kılıç
alırsa, o gelecekte kahraman olacak, adı herkesin adından çok duyulacak,
ancak az yaşayacaktır” diyor. Druid’in söylediği gerçek olur. Aynı gün
Kuhulin kral Konhobar’ın kılıcını eline alır ve gelecekte Druid’in de söylediği
gibi adı dillere destan olan bir kahraman olur, ancak genç yaşında vefat eder
(Keltı. İrlandskie skazaniya, 2000: 83-94).
Druid ve şamanın aynı görevi üstlenmesine başka bir örnek de
Kuhulin’in hastalığından bahseden sagadan getirebiliriz. Kuhulin’in Hastalığı
adlı bu sagada bir yıldan fazla hasta olan Kuhulin, bayram günü iyileşir. Onun
iyileşmesine druidler de yardım eder (Şirokova, 2005: 94-97). Bu sagada
druidler tarafından Kuhulin’in iyileşmesi olayının benzerine Kitab-ı Dede
Korkut’ta Dirse Han Oğlu Boğaç Boyu’nda rastlıyoruz (Kitabi-Dede Korkut,
1988: 137). Dirse Han'ın kırk nökeri Boğaç’ı yalandan suçlayarak, hanı ona
karşı kışkırtırlar. O da oğlunu okla vurup yaralar. Yaralı Boğaç yerde
yatarken Boz Atlı Hızır peyda olup, üç defa yarasını eli ile sıvazlar ve ona
dağ çiçeği ile anne sütünün merhem olacağını söyler. Böylece Boğaç iyileşir
ve intikamını alır. Her iki eposta druid de, Hızır da evliya şeklinde tasvir
edilir. Aynı şekilde Kuhulin de şaman misyonunu gerçekleştiren Hızır’ın
benzeri olan druidin merhemi ile iyileşir. Evliya ise çoğu zaman insanlara
yardım için tanrı tarafından gönderilir. Buna uygun olarak Hızır ve druid de
kahramana yardım amacıyla gelmiş evliyalardır.
Dede Korkut Kitabı’nda da görüldüğü gibi Dirse Han Oğlu Boğaç
Boyu’nda Boğaç anne sütüne karıştırılmış bitkilerin sihirli gücü ile iyileşir.
Keltlerin Öküz Kualngen’in Çalınması sagasında da ağır yaralı Kuhulin
547
Fidan GASIMOVA
Sonuç
548
Oğuz ve Kelt Eposlarında Rastlanan Esas ve Yardımcı Tipler, Motifler
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ
ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА
TÜRK DÜNYASINDAN
PARLAMENTER BAKIŞ
Парламентский Взгляд
Тюркского Мира
AZERBAYCAN ÖZEL SAYISI
Специальный выпуск “Азербайджан”
SAYI : 3
NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2019
ВЫПУСК : 3
АПРЕЛЬ- МАЙ-ИЮНЬ 2019
TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ KURUCUSU MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
Мустафа Кемаль Ататюрк - основатель государства Турецкой Республики
CUMHURBAŞKANI RECEP TAYYİP ERDOĞAN
Президент Реджеп Тайип Эрдоган
TBMM BAŞKANI PROF. DR. MUSTAFA ŞENTOP
Спикер ВНСТ (Великое национальное собрание Турции)
Профессор. Др Мустафа Шентоп
İLHAM ALİYEV AZERBAYCAN CUMHURBAŞKANI
Ильхам Алиев Президент Азербайджана
AZERBAYCAN MECLİS BAŞKANI OKTAY ASADOV
Октай Асадов Спикер Национального Собрания Азербайджана
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ
TÜRK DÜNYASINDAN PARLAMENTER BAKIŞ DERGİSİ
ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА
ПАРЛАМЕНТСКИЙ ВЗГЛЯД ТЮРКСКОГО МИРА
Sayı: 3
Nisan - Mayıs - Haziran 2019
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği
Adına Sahibi
Nail ÇELEBİ
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Nevin BALTA
Yayın Danışma Kurulu
Prof. Dr. Orhan KAVUNCU
Dursen ÖZSOY
Anargul KYDYROVA
Nazmi ÖLMEZYİĞİT
Nail TAN
Yayın Türü : Süreli Yayın
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği
tarafından üç ayda bir yayımlanır.
Yönetim Yeri
Cumhuriyet Caddesi Atatürk Bulvarı
Bulvar İş Merkezi, No: 71/23, Kat: 5
Çankaya/ANKARA
Tel : 0-312-433 61 60
Belgegeçer: 0-312-433 80 60
Genel Ağ Sayfası www.tdpb.org.tr
E-posta [email protected]
Baskı
Çağhan Ofset Matbaacılık
İvedik Organize Sanayi Bölgesi 1341.
Cadde 1518. Sokak Mat-Sit İş Merkezi F
Girişi No: 2/15 Yenimahalle / ANKARA
Tel:0 (312) 397 71 83
Faks:0 (312) 397 86 99
Выпуск: 3
Апрель - Май - Июнь 2019
От имени Парламентского ассамблеии
тюркоязычных стран
Наиль Челеби
Ответственный редактор
Невин Балта
Консультативный совет по публикациям
Профессор Д-р Орхан Кавунджу
Дурсен Озсой
Анаргуль Кыдырова
Назми Олмезйигит
Наил Тан
Тип публикации : периодические
издания
публикуется ежеквартально
Парламентским ассамблеим
тюркоязычных стран
Место администрации
Проспект Джумурийет, бульвар Ататюрк
бульвар бизнес-центр, №: 71/23, этаж: 5
Чанкая / Анкара
Тел: 0-312-433 61 60
Факс: 0-312-433 80 60
Сайт: www.tdpb.org.tr
E-мейл: [email protected]
Издание
ЧАХАН ОФСЕТ ТИПОГРАФИЯ ООО.
Иведик ОСБ 1518. Улица Мат-Сит Бизнес
Центр 2/15 Енимахалле-АНКАРА
Тел: 0 (312) 397 71 83
(Pbx) Факс: 0 (312) 397 86 99
İÇİNDEKİLER
BAKIŞ
Содержание
HAKKIMIZDA
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ 14-17
BİZDEN SİZE
AZERBAYCAN VE TÜRKİYE “İKİ DEVLET BİR MİLLET”
18-21
DOSYA / AZERBAYCAN
ÜÇÜNCÜ SAYIMIZ
AZERBAYCAN ÖZEL SAYISI 22-24
KAFKASLAR’IN KİLİT ÜLKESİ : AZERBAYCAN 25-28
DOSYA / SÖYLEŞİ
AZERBAYCAN CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ
HAZAR ZAFİR OĞLU İBRAHİM İLE SÖYLEŞİ 30-36
TÜRKİYE- AZERBAYCAN PARLAMENTOLAR ARASI
DOSTLUK GRUBU BAŞKANI ŞAMİL AYRIM İLE
SÖYLEŞİ 37-42
DOSYA / STRATEJİK HEDEFLER VE KALKINMA
Elhan ŞAHİNOĞLU
AZERBAYCAN’IN 2019 YILINDAKI YENI HEDEFLERI
44-49
DOSYA / TÜRKİYE-AZERBAYCAN İLİŞKİLERİ
Hulusi KILIÇ
TÜRKİYE-AZERBAYCAN İKİZ KARDEŞLER 50-53
Rashad SÜLEYMANOV
BİR ANANIN İKİ OĞLU VE SAVUNMA SANAYİNDE
PERÇİNLENEN İŞBİRLİĞİ 54-59
DOSYA / KARABAĞ SORUNU
Nermin Fatma GÜLCÜK - Duygu DOĞUŞ
DR. SİNAN DEMİRTÜRK İLE AZERBAYCAN DIŞ
POLİTİKASINDA YUKARI KARABAĞ SORUNU
ÜZERİNE SÖYLEŞİ 60-71
О НАС
ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА 14-17
ОТ НАС К ВАМ
АЗЕРБАЙДЖАН И ТУРЦИЯ “ОДНА НАЦИЯ – ДВА
ГОСУДАРСТВА” 18-21
ГЛАВА / АЗЕРБАЙДЖАН
ТРЕТИЙ ВЫПУСК
СПЕЦВЫПУСК АЗЕРБАЙДЖАНА 22-24
КЛЮЧЕВАЯ СТРАНА КАВКАЗА: АЗЕРБАЙДЖАН
25-28
ДОСЬЕ / ИНТЕРВЬЮ
ИНТЕРВЬЮ C ХАЗАР ЗАФИР ОГЛУ ИБРАГИМОМ,
ПОСЛОМ ТУРЕЦКОЙ РЕСПУБЛИКИ В
АЗЕРБАЙДЖАНЕ 30-36
ИНТЕРВЬЮ С ПРЕДСЕДАТЕЛЕМ
МЕЖПАРЛАМЕНТСКОЙ ГРУППЫ ДРУЖБЫ
ТУРЦИЯ-АЗЕРБАЙДЖАН, ШАМИЛЕМ АЙРИМОМ
37-42
ДОСЬЕ / СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЦЕЛИ И РАЗВИТИЕ
Эльхан ШАХИНОГЛУ
НОВЫЕ ЦЕЛИ АЗЕРБАЙДЖАНА НА 2019 ГОД
44-49
ДОСЬЕ / ОТНОШЕНИЯ ТУРЦИИ И АЗЕРБАЙДЖАНА
Хулуси КИЛИЧ
ТУРЦИЯ-АЗЕРБАЙДЖАН БРАТЬЯ-БЛИЗНЕЦЫ
50-53
Рашад СУЛЕЙМАНОВ
ДВОЕ СЫНОВЕЙ ОДНОЙ МАТЕРИ И
УКРЕПЛЕНИЕ СОТРУДНИЧЕСТВА В ОБОРОННОЙ
ПРОМЫШЛЕННОСТИ 54-59
İÇİNDEKİLER
BAKIŞ
Содержание
DOSYA / TEKNOLOJİ - TARIM
Prof. Dr. Yalçın BOZKURT
UYDU TEKNOLOJİLERİ VE HAYVANCILIK
SEKTÖRÜNDE KULLANIM FIRSATLARI 72-79
Dr. Süleyman KARAHAN
AZERBAYCAN TARIMININ YAPISI VE POTANSİYEL
İŞBİRLİĞİ İMKÂNLARI 80-95
DOSYA / HOCALI KATLİAMI
Prof. Dr. Orhan KAVUNCU
HOCALI KATLİAMI VE SONRASI 96-117
Gürbüz MIZRAK
HOCALI KATLİAMI 118-125
DOSYA / ERMENİ DİASPORASI
İsmail CİNGÖZ
ERMENİ DİASPORASI 126-133
DOSYA / SEYAHAT NOTLARI
Yüksel DEĞERCAN
GARDAŞ ÜLKE, CAN AZERBAYCAN 134-143
DOSYA / TÜRK DÜNYASI EDEBİYATI
Doç. Dr. Ülker Aliyeva İMANKIZI
TÜRK DÜNYASINDA KIZ KALESİ EFSANELERİ
144-155
Nevin BALTA
950. YILINDA “KUTADGU BİLİG” 156-161
YURT’TAN HABERLER
KEÇİÖREN BELEDİYESİ, HOCALI KATLİAMI’NIN
27. YILDÖNÜMÜ DOLAYISIYLA AZERBAYCAN
BÜYÜKELÇİLİĞİ İLE ORTAKLAŞA ANMA PROGRAMI
DÜZENLEDİ 162
ДОСЬЕ / КАРАБАХСКАЯ ПРОБЛЕМА
Нермин Фатма ГУЛЬЧУК - Дуйгу ДОГУШ
ИНТЕРВЬЮ С СИНАНОМ ДЕМИРТЮРКОМ О
НАГОРНО-КАРАБАХСКОЙ ПРОБЛЕМЕ ВО ВНЕШНЕЙ
ПОЛИТИКЕ АЗЕРБАЙДЖАНА 60-71
ДОСЬЕ / ТЕХНОЛОГИЯ - СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО
Профессор Д-р Ялчин БОЗКУРТ
ВОЗМОЖНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ В
СПУТНИКОВОЙ ТЕХНИКЕ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ
72-79
Сулейман КАРАКХАН
СТРУКТУРА СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА
АЗЕРБАЙДЖАНА И ПОТЕНЦИАЛЬНЫЕ
ВОЗМОЖНОСТИ СОТРУДНИЧЕСТВА 80-95
ДОСЬЕ / ХОДЖАЛИНСКАЯ РЕЗНЯ
Проф.Др Оркхан КАВУНДЖУ
ХОДЖАЛИНСКАЯ РЕЗНЯ И ЕЕ ПОСЛЕДСТВИЯ
96-117
Гюрбюз МЫЗРАК • ХОДЖАЛИНСКАЯ РЕЗНЯ
118-125
ДОСЬЕ / АРМЯНСКАЯ ДИАСПОРА
Исмаил ДЖИНГЕЗ • АРМЯНСКАЯ ДИАСПОРА
126-133
ДОСЬЕ / ПУТЕВЫЕ ЗАМЕТКИ
Юксел ДЕЙЕРДЖАН
БРАТСКАЯ СРАНА, “ДЖАН” АЗЕРБАЙДЖАН
134-143
ДОСЬЕ / ЛИТЕРАТУРА ТУРЕЦКОГО МИРА
Доц. Д-р Улькер Алиева ИМАНКИЗИ
ЛЕГЕНДЫ О ДЕВИЧЬЕЙ БАШНЕ В ТУРЕЦКОМ
МИРЕ 144-155
İÇİNDEKİLER
Содержание
CUMHURBAŞKANI BAŞDANIŞMANI, GÜVENLİK VE
DIŞ POLİTİKALAR KURULU ÜYESİ PROF. DR. SEYİT
SERTÇELİK, 1915 OLAYLARINA ERZURUM’DAN IŞIK
TUTTU 163-164
DÜNYA’DAN HABERLER
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANI HEYET
MUSTAFA ŞENTOP, 6 MART’TA AZERBAYCAN CUM-
HURİYETİ’Nİ ZİYARET ETTİ 165
TÜRKİYE VE AZERBAYCAN’DAN ORTAK TATBİKAT
166
AZERBAYCAN’DAN İRAN AMBARGOSU DESTEĞİ
167
BALKANLAR’DA 2 MİLYON CİVARINDA İNSAN
TÜRKÇE KONUŞUYOR VE TÜRK DİLİNİ YAŞATIYOR
168-169
TDPB’DEN HABERLER
TDPB HOCALI KATLİAMI’NDA ERMENİLERCE
YAPILAN SOYKIRIMI LANETLEDİ 170-173
TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET
MECLİSİ BAŞKANI PROF. DR. MUSTAFA ŞENTOP’U
ZİYARET ETTİ 173-174
TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ ANKARA BÜYÜKŞEHİR
BELEDİYE BAŞKANI MANSUR YAVAŞ’I ZİYARET ETTİ
174-175
TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ ETİMESGUT BELEDİYE
BAŞKANI ENVER DEMİREL’İ ZİYARET ETTİ 175-176
TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ KEÇİÖREN BELEDİYE
BAŞKANI TURGUT ALTINOK’U ZİYARET ETTİ
176-177
TÜRK DÜNYASI VE GERÇEKLER KONFERANSI
177-180
TDPB BAŞKAN VE ÜYELERİ AZERBAYCAN DOSTLUK
GRUBU BAŞKANI ŞAMİL AYRIM’I ZİYARET ETTİ 180
Невин БАЛТА
“КУТАДГУ БИЛИГ” В 950 ГОДУ 156-161
НОВОСТИ СТРАНЫ
МУНИЦИПАЛИТЕТ КЕЧИОРЕНА ОРГАНИЗОВАЛ
СОВМЕСТНУЮ ПРОГРАММУ С ПОСОЛЬСТВОМ
АЗЕРБАЙДЖАНА ПО ПАМЯТИ 27-ЛЕТИЯ
ХОДЖАЛИНСКОЙ РЕЗНИ 162
ГЛАВНЫЙ СОВЕТНИК ПРЕЗИДЕНТА, ЧЛЕН
КОМИТЕТА ПО БЕЗОПАСНОСТИ И ВНЕШНЕЙ
ПОЛИТИКЕ, ПРОФЕССОР ДР САЙИД СЕРТЧЕЛИК
ОБЪЯСНЯЕТ СОБЫТИЯ 1915 ГОДА ИЗ ЭРЗУРУМА
163-164
НОВОСТИ МИРА
В 6 МАРТЕ, ПРЕДСЕДАТЕЛЬ ДЕЛЕГАЦИИ
ВЕЛИКОЕ НАЦИОНАЛЬНОЕ СОБРАНИЕ
ТУРЦИИ, МУСТАФА ШЕНТОП, ПОСЕТИЛ
АЗЕРБАЙДЖАНСКУЮ РЕСПУБЛИКУ 165
АЗЕРБАЙДЖАН И ТУРЦИЯ, СОВМЕСТНЫЕ
УЧЕНИЯ 166
ПОДДЕРЖКА АЗЕРБАЙДЖАНА С ВОПРОСАМ
АМБАРГО ИРАНА 167
ОКОЛО 2 МИЛЛИОНОВ ЧЕЛОВЕК НА БАЛКАНАХ
ГОВОРЯТ ПО-ТУРЕЦКИ И СОХРАНЯЕТЬ ТУРЕЦКИЙ
ЯЗЫК 168-169
НОВОСТИ ПСТМ
ПСТМ ПРОКЛИНАЛ ГЕНОЦИД АРМЯН В
ХОДЖАЛИНСКОЙ РЕЗНЕ 170-173
ПРЕДСЕДАТЕЛЬ ПСТМ И ЧЛЕНЫ ПОСЕТИЛИ
ПРОФЕССОР ДР МУСТАФА СЕНТОП,
ПРЕДСЕДАТЕЛА ВЕЛИКОГО НАЦИОНАЛЬНОГО
СОБРАНИЕ ТУРЦИИ 173-174
ПРЕЗИДЕНТ И ЧЛЕНЫ ВНСТ ПОСЕТИЛИ
ПРЕЗИДЕНТ МУНИЦИПАЛИТЕТА АНКАРЫ,
МАНСУРА ЙАВАЩА 174-175
İÇİNDEKİLER
BAKIŞ
Содержание
KİTAPLIK
TÜRK DİL KURUMU “AZERBAYCAN TÜRKÇESİ
SÖZLÜĞÜ”NÜ YAYIMLADI 182
TÜRK DİL KURUMU “AZERBAYCAN HALK YAZINI
ÖRNEKLERİ” ADLI ESERİN ÜÇÜNCÜ BASKISINI
YAYIMLADI 183
“DUT AĞACI” HAFIZALARDAN ÇIKMAYACAK 184
ПРЕЗИДЕНТ И ЧЛЕНЫ ВНСТ ПОСЕТИЛИ ПРЕЗИДЕНТА
МУНИЦИПАЛИТЕТА ИМЕСГУТ, ЭНВЕРА ДЕМИРЕЛЯ
175-176
ПРЕЗИДЕНТ И ЧЛЕНЫ ВНСТ ПОСЕТИЛИ ПРЕЗИДЕНТ
МУНИЦИПАЛИТЕТА КЕЧИОРЕН, ТУРГУТА
АЛТИНОКА 176-177
ТУРЕЦКИЙ МИР ПАНЕЛЬ ФАКТЫ 177-180
ПРЕЗИДЕНТ И ЧЛЕНЫ ВНСТ ПОСЕТИЛИ ПРЕЗИДЕНТА
АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ГРУППА ДРУЖБЫ КАМИЛ
АЙРЫМ 180
КНИГА
АССОЦИАЦИЯ ТУРЕЦКОГО ЯЗЫКА ОПУБЛИКОВАЛА
СЛОВАРЬ “АЗЕРБАЙДЖАНСКОЕ ТУРЕЦКИЙ” 182
АССОЦИАЦИИ ТУРЕЦКОГО ЯЗЫКА ВЫПУСТИЛА
ТРЕТЬЕ ИЗДАНИЕ ПРОИЗВИДЕНИЯ “ПРИМЕРЫ
АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ НАРОДНОЙ ЛИТЕРАТУРЫ”
183
“ШЕЛКОВИЧНОЕ ДЕРЕВО” НЕ ЗАБУДЕТСЯ 184
HAKKIMIZDA
О НАС
TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ
ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА
Наша ассамблея состоит из членов
Великого национального собрания Турции,
избранных членов Ппарламента Тюркоязычных
Стран и международных юридических органов,
созданных этими членами.
Парламентская
Ассамблея
Тюркоязычных Стран, был создан с целью:
Birliğimiz, TBMM üyeleri ve Türk
Dünyasını oluşturan Parlamentoların seçilmiş
üyeleri ile bu üyelerin kurmuş oldukları uluslararası
tüzel kişilikli kuruluşlardan oluşmaktadır.
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği (TDPB);
TBMM’de ve Yasama Meclisi’nde üye olarak
görev yapmış ve yapmakta olan Parlamenterler
ile Türk Cumhuriyetleri ile Akraba Topluluklarının
yaşadıkları ülkelerde, Parlamenter olma hakkını
kazanmış olan kişiler üzerinden;
* Ülkelerimiz arasında dostluk köprüsü kurmak dil,
edebiyat, tarih, etnografya ve folklor alanlarında
manevi bağları güçlendirmek,
* Diplomasi, ekonomi, turizm ve ticaretin geliştirip,
arttırılması çalışmaları içinde yer almak,
* Üyelerin bilgi, beceri ve deneyimlerinden
toplumları yararlandırmak,
* Sosyal, kültürel, sanatsal ve bilimsel konularda
ortak tarihimizden gelen dostluk ve kardeşlik
* Строительство моста дружбы между
нашими странами, укрепление духовных
связей в области языка, литературы, истории,
этнографии и фольклора,
* Принимать участие в усиливающейся
дипломатии, экономике, туризме и торговле,
* Воспользоваться знаниями, навыками
и опытом членов в сообществе,
* Углубить дружеские и братские связи
которое приходит из нашей общей истории по
социальным, культурным, художественным и
научным вопросам,
* Способствовать продвижению
наших культурных ценностей и поддерживать
деятельность связанную с солидарностью;
* Без дискриминации по правам и
свободам человека; защищать и развивать
права человека и социальные ценности,
* Работать вместе, чтобы
развивать процессы возобновляемой
энергии с экологическими и природными
осведомленности и готовить новые проекты,
* Достижения турецкого и турецкоисламский
союз.
С этими целями, через депутатов
14
HAKKIMIZDA
О НАС
bağlarını derinleştirmek,
* Kültürel zenginliklerimizin tanıtılmasına
katkı sağlamak, dayanışmayla ilgili faaliyetleri
desteklemek;
* İnsan hakları ve özgürlükleri konusunda hiçbir
ayrım gözetmeksizin; halklar arası sosyal hak ve
güvenceler ile insani değerleri her yerde koruyup
geliştirmek,
* Çevre ve doğa bilinci ile Yenilenebilir Enerji
süreçlerini geliştirmede birlikte çalışmak ve yeni
projeler üretmek,
Türk Birliğinin ve Türk İslam Birliğinin
sağlanmasına katkıda bulunmak hedef ve amacıyla
kurulmuştur.
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği
(TDPB) ayrıca; Türk Dünyası ve Akraba
Topluluklarının yararına, Türk Dünyası ve Akraba
Topluluklarındaki Milletvekillerinin arasındaki
iletişimi güçlendirmek, Vekillerimizin birbirlerini
daha da yakından tanımalarına fırsatlar sunmak,
Ülkelerimiz arasındaki siyasi ve ekonomik
işbirliğini artırmak, ortak tarihimizden gelen
dostluk ve kardeşlik bağlarını güçlendirerek,
kültürel zenginliklerimizin tanıtılmasına katkıda
bulunmak ve ortak değerlerimizin etrafında
birlik, beraberlik, sevgi, saygı, kardeşlik, dostluk
ve dayanışma duygularını geliştirmek gibi vizyona
sahip, Türk Dünyasındaki tüm Parlamenterlerin
üye olabileceği tek birliktir.
Hedef koyduğumuz manevi değerler
yolunda tek vücut olmuş tecrübeli, bilgili, güvenilir
ve güçlü kadromuzla, birlik ve beraberlik içinde
inançla yürürken Ülkemizde ki ve tüm Türk
Dünyasında ki Parlamenterlerimizi de yanımızda
görmek, bu erdemli çalışmada birlikte hareket
etmek istiyoruz.
Bu faaliyetlerin yanı sıra Dünya Devletleri
Parlamentolarına ait Parlamenterleri ile siyasi,
sosyal, bilimsel ve kültürel alanlarda birlikte
akademik araştırmalar yapmak, gelişim, değişim,
dönüşüm, bilgi ve kültür transferi gibi her türlü
bilimsel çalışmalarda, özel ve tüzel girişimcilerin iş
geliştirme projelerine katkı sağlamak tek amacımız
действующие в Великом Национальном
Собрании Турции и Законодательном
Собрании, людей которие живуть в близкие
сообществе к Турецкой Республике, где они
имеют право стать депутатами, Парламентская
ассамблея тюркоязычных стран осуществляет
свои деятельности.
Парламентская
ассамблея
тюркоязычных стран также является союзом
на благо тюркского мира и родственных
сообществах, для укрепления связи между
депутатами тюркского мира и родственными
сообществем, которое дает возможность
нашим депутатам ближе познакомиться
друг с другом, расширяает политическое и
экономическое сотрудничество между нашими
странами, укрепляет узы дружбы и братства
из нашей общей истории, способствовает
продвижению наших культурных богатств
и развивает единство, единение, любовь,
уважение, братство, дружбу и солидарность
вокруг наших общих ценностей. Это
единственный союз, где все парламентарии в
турецком мире могут стать членами.
На пути к духовным ценностям, которые
мы преследуем уверенно и твердо с нашими
опытными, знающими, заслуживающими
доверия и влиятельными сотрудниками, мы
хотим видеть членов парламента в нашей
стране и во всем турецком мире вместе с нами
и действовать вместе в этом добродетельном
деле.
В дополнение к этим мероприятиям
нашей единственной целью является
проведение научных исследований в
областях политического, социального,
научного и культурного сотрудничества с
парламентариями парламентах стран мира , а
также участие в проектах по развитию бизнеса
частных и корпоративных предпринимателей
во всех видах научных исследований, таких
как развитие, изменение, трансформация,
передача знаний и культуры.
15
HAKKIMIZDA
О НАС
olacaktır.
Dergimizin kültürler arası aranan bir
değer, beklenen ve eksikliği hissedilen bir yayın
olması için büyük bir gayretin içinde olduğumuzun
bilinmesini isteriz. Yeni sayılarımızda daha zengin
içeriklerle sizlerle buluşmak dileğindeyiz. Değerli
okuyucularımız ve takipçilerimiz eksiklerimiz
konusunda bizi uyarırlarsa müteşekkir kalırız.
İlk sayımızdaki eksiklerimizi giderme
gayretimiz, her sayıda giderek artacaktır. Büyük
bir sorumluluk yüklendiğimizin bilincindeyiz.
Dergimizin her sayısında bilgi ve belge
havuzumuzu genişletmeye özen göstereceğiz.
Bu çerçevede okuyucularımız ve destek görevini
kabullenen ve titizlikle makaleleri inceleyen
değerli meslektaşlarımıza ve yayın kurulumuza
teşekkür ediyoruz.
Dergimizi yazıları ile zenginleştiren çok
kıymetli bilim adamlarına teşekkür ediyoruz.
Değerli katkıları ile bundan sonraki yazı yelpazemizi
daha da genişleteceğimizi umuyoruz.
Yöneticilerimiz dergimizin en az hata ile
çıkması için her türlü desteği verdiler. Kendilerine
teşekkür ediyoruz. Özellikle TDPB yazı ve yayın
ilkeleri doğrultusunda dergi yayımlanmasında;
haber, fotoğraf, söyleşi, makale, mizanpaj ve
yazılım konularında görev alan ve özveri ile çalışan
arkadaşlarımıza da minnettarız.
Değerli okuyucularımız ve takipçilerimiz
eksiklerimiz konusunda bizi uyarırlarsa müteşekkir
kalırız. Zahmetlerinize olan minnettarlığımızı
şimdiden kabul ediniz.
Değerli okuyucularımız ve takipçilerimiz
Türk Dünyasından Parlamenter Bakış adlı
Türkçe-Rusça dergimiz üç ayda bir online
olarak yayınlanmak üzere internet üzerinden
12.Ocak.2019 tarihi itibari ile yayın hayatına
başlamıştır. İlk sayımız Özbekistan Özel Sayısı ve
ikinci sayımız Kazakistan Özel Sayısı idi. 3. sayımız
Azerbaycan Özel Sayısı Temmuz 2019 baskısı ile
yayınını sürdürmektedir.
Мы хотим, чтобы вы знали, что мы
прилагаем большие усилия, чтобы сделать
наш журнал востребованным, ожидаемым
и недостающым изданием о ценности
межкультурных обменов. Мы хотим встретиться
с вами, более богатым содержанием в наших
новых выпусках. Мы были бы благодарны, если
бы наши ценные читатели и последователи
предупредили нас о наших недостатках.
Наши усилия по исправлению
наших недостатков в первом выпуске
будут постепенно увеличиваться в каждом
выпуске. Мы осознаем, что несем большую
ответственность. Мы сосредоточимся на
расширении нашего информационного и
документального знаний в каждом выпуске
нашего журнала. В этом контексте мы хотели
бы поблагодарить наших читателей и наших
ценных коллег, которые приняли задачу
поддержки и тщательно изучили статьи и нашу
редакционную коллегию.
Мы хотели бы поблагодарить очень
ценных ученых, которые обогатили наш
журнал своими статьями. Надеемся, что
благодаря ценному вкладу ученых мы еще
больше расширим наш ассортимент статей.
Наши администраторы оказали
всевозможную поддержку, чтобы обеспечить
публикацию нашего журнала с минимальными
ошибками. Мы благодарим им. Особенно мы
благодарны нашим коллегам, в публикации
журнала в соответствии с принципами
написания и публикации ПАТС, также которые
работают над новостями, фотографиями,
интервью, статьями, макетами и программным
обеспечением.
Мы были бы благодарны, если бы
наши ценные читатели и последователи
предупредили нас о наших недостатках.
Пожалуйста, примите заранее нашу
благодарность за ваши усилия.
Уважаемые читатели и последователи!
16
HAKKIMIZDA
О НАС
Наш турецко-русский журнал «Парламентский
взгляд из турецкого мира» начал публиковаться
в Интернете 12 января 2019 года и будет
публиковаться ежеквартально. Первым
выпуском был спецвыпуск Узбекистана, а
вторым выпуском был спецвыпуск Казахстана.
Наш третий номер опубликован в июле 2019
года в выпуске Спецвыпуск Азербайджана.
Наш четвертый выпуск будет спецвыпуск
Кыргызстана. Мы включим все Турецкие
республики и турецкие родственные
сообшестиво в следующие выпуске.
Перейдя через линк https://www.tdpb.org.tr/edergi,
можете бесплатно обратиться к нашему
журналу.
Наш журнал можете также прочитать на
нашей веб-странице с использованием
нижеуказанных линков в формате Е-журнала и
PDF.
НАЖМИТЕ ЗДЕСЬ, ЧТОБЫ ПРОЧИТАТЬ ОДИН
НОМЕР 1,2 И 3 НАШЕГО ЖУРНАЛА
Türk Dünyasından Parlamenter Bakış
dergimizin 4. sayısı Kırgızistan Özel Sayısı’dır.
Önümüzdeki sayılarda tüm Türk Cumhuriyetleri ile
Türk Akraba Topluluklarına yer vereceğiz.
Dergimize https://www.tdpb.org.tr/edergi
adresi üzerinden ücretsiz ulaşabilirsiniz.
Dergimizi birliğimiz WEB sayfasından ve
aşağıda vereceğimiz linklerden E-Dergi ve PDF
formatlarında inceleyebilirsiniz.
DERGİMİZİN 1,2 ve 3 SAYISINI ONLİNE OKUMAK
İÇİN YAZIYA TIKLAYINIZ
17
BİZDEN SİZE
ОТ НАС К ВАМ
AZERBAYCAN VE TÜRKİYE
“İKİ DEVLET BİR MİLLET”
АЗЕРБАЙДЖАН И ТУРЦИЯ
“ОДНА НАЦИЯ – ДВА
ГОСУДАРСТВА”
Türk Dünyası Parlamenterler Birliği Genel
Başkanı
21. Dönem Trabzon Milletvekili
Nail Çelebi
Генеральный Директор Парламенского
Союза Тюркского мира
Экс-Депутат г. Трабзона
Наиль Челеби
Türk Dünyasının tüm Parlamenterleri ile
var olan içten ve kardeşçe ilişkilerimize ilaveten
“İKİ DEVLET BİR MİLLET” anlayışı ile dünya
ülkeleri arasında en iyi ekonomik ilişkilere sahip
Azerbaycan ve Türkiye’nin;
Diplomasi kültürünü yaygınlaştırarak,
geliştirmek ve üst seviyelere taşımak,
Dünyadaki bilimsel ve teknolojik
gelişmelerden ülkelerimizi sürekli haberdar
etmek,
Ülkelerarası samimi ve kalıcı diyaloglar
kurarak kültür ve sanat etkinliklerini arttırmak,
Tarım, sanayi ve ticaret alanındaki iş
ilişkilerini çeşitlendirerek fuarlar düzenlemek ve
istikrarı arttırıcı faaliyetlere destek olmak,
В дополнение к нашим искренним и
братским отношениям со всеми парламентариями
турецкого мира и между Азербайджана и Турция,
с пониманием “Одна нация – два государствa”,
имеюше лучшие экономические отношения среди
странами мира,
Распространение и развитие культуры
дипломатии на более высокий уровень,
Информировать наши страны о научнотехнических
разработках в мире,
Активизировать культурную и
художественную деятельность путем установления
искреннего и долгосрочного диалога между
странами,
Организовывать торговые ярмарки путем
диверсификации деловых отношений в сельском
хозяйстве, промышленности и торговле, а также
поддерживать деятельность, которая повышает
стабильность,
Организовывать новые акции,
конференции, панели и туры в сфере туризма,
Подготовить проекты для поддержки
существующих учебных мероприятий и проводить
18
BİZDEN SİZE
ОТ НАС К ВАМ
Turizm alanında yeni tanıtımlar,
konferanslar, paneller ve turlar organize etmek,
Mevcut eğitim faaliyetlerini destekleyici
projeler üretmek ve devam eden faaliyetleri
zenginleştirici Ar-Ge çalışmaları yapmak,
Ülkelerimiz arasında yeni köprüler kurup,
yeni talepler oluşturarak devam eden çeşitli
ilişkilere katkılar sağlamak hedef ve arzusundayız.
Amacımız, bundan sonraki süreçte,
ekonomik ilişkilerin ve işbirliğinin dinamik bir
anlayışla, daha kapsamlı ve inovatif projeler
üreterek karşılıklı çıkar ve ortak menfaatler
çerçevesinde geliştirmek ve birlikte hareket etme
yollarını çeşitlendirerek arttırmaktır.
Başta tarım, turizm, sanayi, finans, ulaşım,
haberleşme, inşaat olmak üzere çeşitli sektörlerin
Azerbaycan’da gelişmesi için bizlere büyük
görevler düşmektedir.
Bu bilinç ve amaçla çıkardığımız Türk
Dünyasından Parlamenter Bakış dergimizin 3.
sayısında sizlerle buluşmanın gurur ve heyecanını
yaşamaktayız.
İlk sayısından itibaren beklenenden çok
beğeni kazanan Türk Dünyasından Parlamenter
Bakış dergimizin 3. sayısını, siz değerli Azerbaycan
Parlamenterleri ile Azerbaycan halkına yönelik
hazırladık.
Türk Dünyasından Parlamenter Bakış
3. sayının dosya konusu Azerbaycan. Zevkle
okuyacağınız, günlük yaşamdan edebiyata, tarih
ve sanattan kültüre kadar değişik konularda farklı
gönül heyecanları yaratarak, bilgi hazinenizdeki
yerini alacaktır.
Fiziki ve elektronik ortamda dünya
da ve ülkelerimizde, hemen her gün yüzlerce
dergi, makale, bülten, broşür, katalog ve kitaplar
yayımlanıyor. Yine yazılı, görsel ve işitsel medyada
düşündüğümüzün üzerinde yoğun bilgi akışı
yaşanıyor. Yüksek hızda oluşan ve yayılan doğru,
исследования и разработки для обогащения
существующих видов деятельности,
Мы стремимся внести свой вклад в
текущие отношения между нашими странами
строя новые мосты и создавая новые требования.
Улучшние экономические отношения и
сотрудничество разрабатывая более комплексные
и инновационные проекты с динамичным
пониманием в рамках общих интересов являются
нашей целям в будуще.
Мы несем большую ответственность за развитие
различных секторов, особенно сельского хозяйства,
туризма, промышленности, финансов, транспорта,
связи и строительства в Азербайджане.
Мы гордимся и очень рады встретить вас
в третьем выпуске журнала Парламентский взгляд
из турецкого мира, с этой сознанием и цели.
Мы подготовили третий выпуск журнала
Парламентский взгляд из турецкого мира, который
получил высокую оценку в первом номере, с
уважаемых азербайджанских парламентариев
для азербайджанского народа.
Тема третьего номера Парламентский
взгляд из турецкого мира - Азербайджан.
Журнал, который вы прочитаете с удовольствием
займет важное место в вашем знаний, создавая
различные сердца волнения на разные темы - от
повседневной жизни до литературы, истории и
искусства до культуры.
Почти каждый день в мире и в нашей
стране публикуются сотни журналов, статей,
бюллетеней, брошюр, каталогов и кни публикуется
ежедневно в физической и электронной форме. В
письменных, визуальных и аудио медиа носителях
более интенсивный поток информации, чем
мы думаем. Становится все труднее следить
за правильной и неправильной информацией,
которая формируется и распространяется с
высокой скоростью, а также выбирать и получать
правильную информацию.
19
BİZDEN SİZE
ОТ НАС К ВАМ
yanlış ve yalan bilgileri yakinen takip etmek ve
doğru bilgiyi seçmek ve ulaşmak her geçen gün
daha da zorlaşıyor.
Doğru bilgiyi sizlere taşımaktan ve sizlere
yardımcı olmaktan derin bir mutluluk duyacağız.
Kurulduğumuz günden bu güne kadar
elde ettiğimiz birikimle, nitelikli, çağdaş, sürekli
kendini yenileyebilen, donanımlı ve seçilmiş yönetici
kadromuzla çalışmalarımızı hızlandırdık.
TDPB olarak tek amacımız, demokratik, laik
ve üniter bir cumhuriyet olan ve kuvvetler ayrılığı
prensibiyle yönetilen dost ve kardeş Azerbaycan ile
Türk Dünyası ve Akraba Topluluklarının gerçek bilgiye
doğru zamanda ulaşmalarına rehberlik etmektir.
İşimizi asla ödün vermeden, ilk günkü
heyecan, inanç ve sevgiyle sürdürmekte kararlıyız.
Hâlen yürütmekte olduğumuz diğer
projelerimizi de, sizlerin fikirlerine sunarak,
yapacağınız çok değerli öneriler doğrultusunda
değiştirip, geliştirmeyi de çok arzuluyoruz.
Bu günden sonra Türk Dünyası
Parlamentoları, Türk Devletleri ve Akraba Toplulukları
arasında bilgi alışverişinde bulunmak, bu konuda
yaptığımız akademik çalışmalarımızı, proje ve
uygulamalarımızı sizlere tanıtmak ve geleceğe birlikte
yürümek istiyoruz.
Dergimizin ilk sayısından itibaren, tüm
parlamenterlerimizin ve yönetici kadrolarımızın
gelecekle ilgili bilimsel çalışmalarına, hazırlayacakları
projelere ve geleceğe yön verecek görüşlerine de yer
vereceğiz.
Geçmişteki kararlı ve ilkeli adımlarımız,
bugünkü nitelikli ve güvenilir çalışmalarımızın
temelini oluşturmaktadır.
Türk Dünyasından Parlamenter Bakış
dergimizin ortaya çıkmasında emeği geçen herkese
katkılarından dolayı teşekkür eder, dergimizin gelecek
sayılarında buluşmak dileğiyle, sevgi ve saygılarımı
sunarım.
Мы будем рады предоставить
необходимую информацию и помочь вам.
Благодаря накоплению нами со дня основания, мы
ускорили нашу работу с опытными, современными,
постоянно обновляющимися, оснащенными и
отобранными управленческими кадрами.
Как TDPB, наша единственная цель
направлять правилно дружественный и братский
Азербайджан управляемой по принципу
разделения властей и которые являются
демократической, светской и унитарной
республикой, Турецкий мир и относительные
сообщества для получения реальной информации
в нужное время.
Мы стремимся продолжать нашу
работу как в первый день, не жертвуя азартом,
уверенностью и любовью.
Мы также заинтересованы в изменении
и развитии других наших проектов, которые мы в
настоящее время осуществляем в соответствии с
вашими ценными предложениями, представляя
их вашим идеям.
После этого дня мы хотим обменяться
информацией между турецкими парламентарами
мира, турецкими государствами и родственниками
сообществами , представить наши академические
исследования, проекты и практики по этому
вопросу и вместе идти в будущее.
И з первого номера нашего журнала
мы будем включать научные исследования,
проекты, и мнения всех наших парламентариев и
руководящих кадров, которые будут определять
будущее.
Наши решительные и принципиальные
шаги в прошлом составляют основу нашей
квалифицированной и надежной работы сегодня.
Я хотел бы поблагодарить, выразить свою
любовь и уважение всех тех, кто способствовал
появлению журнала Парламентский взгляд из
турецкого мира и желаю встретиться в будущих
выпусках нашего журнала.
20
BİZDEN SİZE
ОТ НАС К ВАМ
21
DOSYA
AZERBAYCAN
АЗЕРБАЙДЖАН
ДОСЬЕ
Üçüncü Sayımız / AZERBAYCAN ÖZEL SAYISI
ТРЕТИЙ ВЫПУСК / СПЕЦИАЛЬНЫЙ ВЫПУСК “АЗЕРБАЙДЖАН”
Kafkaslar’ın kilit ülkesi…
Sözün, sazın ve petrolün yurdu…
Azerbaycan’ın büyüme oranı % 2,03,
GSYİH 45.483 milyon dolar ve nüfusu 9. 940.000
ve başkenti Bakü.
Başkent Bakü Hazar’ın hemen
kıyısında. Bakü Azerbaycan’ın başkenti ve en
büyük şehri. Nüfusu 3 milyondan biraz fazla.
Azerbaycan’ın devlet dili Azerbaycan
Türkçesidir. Bununla beraber nüfusun büyük
bir bölümü akıcı biçimde Rusça konuşuyor.
Otellerde, barlarda ve şirket ofislerinde İstanbul
Türkçesi, Farsça, Gürcüce, İngilizce ve başka diller
yaygındır.
Ülkede günlük petrol üretimi ortalama
125 bin ton. Yani Türkiye’nin günlük petrol
tüketiminin yaklaşık bir buçuk katı. Denizi, sahili,
dağları petrol ve doğalgazla dolu. Azerbaycan
ekonomisinin temelini de bu iki yeraltı kaynağı
oluşturuyor. 10 milyon nüfusa yaklaşan ülkede
petrolden elde edilen gelir resmi olmayan
rakamlara göre yıllık 15 milyar dolar.Sadece
başkent Bakü’de bu sektörde çalışan sayısı 50 bin
civarında.
Azerbaycan aslında bağımsızlığını
ilk olarak 1918 yılında kazandı. Bu bağımsızlık
kolay elde edilmedi. 31 Mart 1918 yılında
Ermeniler başta Bakü olmak üzere Şamahı,
Guba, Kürdemir, Salyan ve Lenkeran şehirlerinde
büyük katliamlar yaptı. Bu nedenle 31 Mart tarihi
Azerbaycan için büyük öneme haiz. Bu katliamlar
1918 yılı Eylül ayına kadar devam etti ve Nuri
Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu’nun
Ключевая страна Кавказа…
Pодина поэзии, саз и нефти. Темпы роста в
Азербайджане составляют 2,03%, ВВП составляет 45
483 млн долларов, и население составляет 9 940 000
человек, а столица - Баку.
Столица Баку находится на берегу
Каспийского моря. Баку является столицей и
крупнейшим городом Азербайджана. Население
составляет чуть более 3 миллиона человека.
Азербайджанский язык (тюркская
группа языков) является государственным языком
Азербайджана. Однако большинство населения
свободно говорит по-русски. Турецкий (стамбульский)
, персидский, грузинский, английский и другие языки
широко распространены в отелях, барах и офисах
компаний.
Среднесуточная добыча нефти в стране
составляет 125 тысяч тонн. То есть около половины
суточного потребления нефти в Турции. Море, берег,
горы полны нефти и газа. По неофициальным данным,
в стране, которая приближается к 10 миллионам
населения, доходы от нефти в год составляют 15
миллиардов долларов. Только в столице страны Баку
численность работающих в этом секторе составляет
около 50 тысяч человек.
Независимость страны провозглашена
впервые 28 мая 1918 года. Эта независимость не
была легко достигнута. 31 марта 1918 года Армяне
совершали массовые убийства в городах Шемаха,
Губа, Кюрдамир, Сальян и Ленкорань, особенно в
Баку. Поэтому 31 марта имеет большое значение
для Азербайджана. Эти массовые убийства
продолжались до сентября 1918 года и закончились
вмешательством Кавказской исламской армии
22
DOSYA
AZERBAYCAN
АЗЕРБАЙДЖАН
ДОСЬЕ
duruma el koymasıyla sonlandırıldı. Azerbaycan
Demokratik Cumhuriyeti 28 Mayıs 1918 yılında
ilan edildi. 28 Mayıs tarihi, Azerbaycan’da
“Cumhuriyet Günü” olarak kutlanıyor.
Bağımsızlık yolundaki Azerbaycan’da
20 Ocak 1990 tarihinde Kızıl Ordu tarafından bir
katliam gerçekleştirildi. Özgürlüğün kazanılması
tabi ki kolay olmadı, bu yolda çok canlar yitirildi.
18 Ekim, bugün “Bağımsızlık Günü” olarak
coşkuyla kutlanmakta
20 Yanvar” olarak her yıl anılan bu kara gün
toplumun bilincinde büyük yer edindi. Bakü’de
“Şehitler Hıyabanı”ndaki mezarlarında huzur
içerisinde uyuyan ve bağımsızlık uğrunda şehit
düşen kardeşlerimizin ruhları şad olsun!
18 Ekim 1991’de özgürlüğüne kavuşan
Bakü hızla gelişti. Bağımsızlık sonrasında
yürütülen başarılı politikalar neticesinde petrol
ve doğalgazdan elde edilen gelirin bir bölümüyle
yüzlerce modern bina inşa edildi. Hemen her
sokağa gökdeleni andıran binalar inşa edildi. Yol
ve yeni köprüler yapıldı.
Serbest piyasa ekonomisinin uygulandığı
Azerbaycan’da son model araçlar zenginliğin
göstergesi. Bakü’de de en önemli toplu taşıma
aracı metro. Günde 500 binden fazla kişiyi taşıyor.
Metro’nun gitmediği yerlerde ise “Marşrut”
yani dolmuş kullanılıyor. Ulaşım nispeten ucuz...
Dolmuş fiyatı Türkiye’nin neredeyse 5’te biri
fiyatına, yani 50 kuruş. Benzinin litre fiyatı 1 lira.
Azerbaycan’da kişi başına düşen gelir son
verilere göre 8 bin dolar civarında. Azerbaycan’da
eğitim düzeyi oldukça yüksek. Okur yazar oranı
yüzde 99. Edebiyat son derece gelişmiş. Bakü’de
neredeyse adım başı tiyatro, opera ve bale salonu
var. Binaları oldukça görkemli Bakülülerin sanata
olan düşkünlüğünün bir göstergesi.
Heykelcilik oldukça gelişmiş ülkede.
Bakü’deki birçok meydanda ünlülerin
под командованием Нури-паши. Демократическая
Республика Азербайджан была провозглашена 28
мая 1918 года. 28 мая в Азербайджане отмечается
как «День Республики». 20 января 1990 года Красная
Армия устроила бойню в Азербайджане, в стране на
пути к независимости. Приобретение свободы было,
конечно, нелегким, на этом пути погибло много людей.
Сегодня, 18 октября, отмечается с энтузиазмом как
“День государственной Независимости”. Этот черный
день, который отмечается каждый год 20 января
как День всенародной скорби, навсегда останется в
памяти людей. Пусть радуются души наших братьев–
мучеников которые мирно спят в своих могилах в
Аллея шехидов, принявших мученическую смерть
ради независимости.
18 октября 1991 после восстановления
независимости Баку быстро развивался. В результате
успешной политики, проводившейся после обретения
независимости, были построены сотни современных
зданий с доходами от нефти и газа. Почти на каждой
улице были построены здания, напоминающие
небоскребы. Новые дороги и мосты были построены.
В Азербайджане, где применяется
свободная рыночная экономика, последние
модели автомобилей являются показателями
благосостояния. В Баку - метро является самым
важным общественным транспортом. Он перевозит
более 500 000 человек в день. Там, где метро не идет,
используется маршрутны (автобусов). Транспорт
относительно дешевый. Цена автобуса около цены
пять на 1 по сравнению с турцией---? Цена 1 литра
бензина 1 лира.
По последним данным доходы на душу
населения в Азербайджане составляет около 8 тысяч
долларов. Уровень образования в Азербайджане
очень высокий. Уровень грамотности составляет 99
процентов. Литература высоко развита. Почти на
каждом шагу в Баку есть театр, театр оперы и балета.
Величественные здания - признак артистического
энтузиазма к искусству бакинцев. Скульптура
очень развита в стране. На многих площадях в
Баку можно увидеть статую знаменитых людей.
23
DOSYA
AZERBAYCAN
АЗЕРБАЙДЖАН
ДОСЬЕ
heykelini görmek mümkün. Azerbaycan Devlet
Mezarlığı’nda ülkeye hizmeti geçen siyasetçi,
edebiyatçı, bilim adamlarının yattığı kabirlerin
hemen yanı başında heykelleri de var. Bu gelenek
Sovyetler Birliği döneminden kalma, ancak
giderek azalıyor.
Azerbaycan’da orduya büyük önem
veriliyor. 26 Haziran ise “Azerbaycan Silahlı
Kuvvetleri Günü” olarak kutlanıyor. Zira
Azerbaycan topraklarının yüzde 20’si Ermenilerin
işgali altında.Yaklaşık 1 milyon Azerbaycan Türkü
Ermenilerin işgal ettiği Azerbaycan topraklarından
göç etmek zorunda kaldı.
Ayrıca 26 Şubat 1992 tarihinde hepimizin
canını yakan Hocalı Katliamı yaşandı. Karabağ
Savaşı sırasında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin
Dağlık Karabağ bölgesindeki Hocalı kasabasında
yaşanan sivil halk Ermeniler tarafından katledildi.
“Hocalı Katliamı” her Azerbaycanlının
ve tüm Türk Dünyasının yüreğinde büyük yaralar
açtı…
Azerbaycan’ın tek hedefi ekonomik büyüme,
bu sayede askerî açıdan güçlenme ve toprakların
bir an önce geri almak.
На Азербайджанском государственном кладбище,
рядом с могилами стоят статуи политиков, писателей
и ученых, служивших на страну. Эта традиция остался
от времен Советского Союза, но она постепенно
уменьшается.
В Азербайджане придается большое
значение армию. 26 июня отмечается как «День
Вооружённых сил Азербайджанской ». Потому что
20 процентов территории Азербайджана находится
под армянской оккупацией. Почти 1 миллион
азербайджанцев были вынуждены эмигрировать
с азербайджанских территорий, оккупированных
армянами.
26 февраля 1992 года была также совершена
Ходжалинская резня, которая нанесла всем вред.
Мирных жителей в городе Ходжалы в Нагорно-
Карабахском регионе Азербайджанской Республики
была уничтожена армянами во время Карабахской
Войны.
“Ходжалинская резня” нанесла глубокие
раны сердцам каждого азербайджанца и всего
турецкого мира... Единственная цель Азербайджана
- экономический рост, таким образом укрепление
армии и восстановление территории как можно
скорее.
24
DOSYA
AZERBAYCAN
АЗЕРБАЙДЖАН
ДОСЬЕ
KAFKASLAR’IN KİLİT ÜLKESİ AZERBAYCAN
Ключевая страна Кавказа Азербайджан
Genel Ekonomik Durum
Azerbaycan, 1991 yılında bağımsızlığını
kazandıktan sonra, önemli siyasi, askeri, sosyal
ve ekonomik problemlerle karşı karşıya gelmiştir.
SSCB döneminde sistemli olarak Cumhuriyetler
arasında bağımlılığı bir anlamda zorunlu kılan
ekonomik yapının ani çöküşü, pazar ekonomisine
geçişte; ekonomik, siyasi, hukuki bir alt yapının
olmaması, teknolojinin eski olması, serbest piyasa
modelinin bilinmemesi, Ermenilerin işgalci tutumu
sonucu topraklarının % 20’sinin kaybedilmesi, 1
milyon kişinin kendi ülkesinde mülteci durumuna
düşmesi ve benzeri nedenlerle üretim durma
noktasına gelmiş, sonuç olarak da ekonomi
üzerinde insiyatif tamamen kaybedilmiştir. Ülkede
siyasi istikrarın sağlanması ve Ermenilerle geçici
ateşkese varılmasından sonra dikkatler ekonomi
üzerinde yoğunlaşmaya başlamıştır. İşte bunun
sonucu olarak 20 Eylül 1994 tarihinde “Asrın
Anlaşması” olarak adlandırılan Azerbaycan Devlet
Petrol Şirketi ile dünyanın önde gelen petrol
şirketleri arasında “Hazar Denizinin Azerbaycan’a
ait bölümünde Azeri, Çırağ, Güneşli Yataklarının
Birlikte İşlenmesi ve Paylaşılması Hakkında” ilk
Anlaşma imzalanmıştır. Yeniliklere hızla adapte olan
Azerbaycan, SSCB’nin dağılması ile uzmanlaşma
ve işbölümüne dayalı ekonomik yapılanmanın
sona ermesine, Ermenistan savaşı ve Çeçenistan
sorunu nedeniyle, ülke sanayii için gereken ara
mallarının ithalat yollarının kapanmasına rağmen
bütün bu darboğazları aşmayı başarmıştır. Bütün
bu darboğazların aşılmasında petrol rezervleri
önemli bir rol oynamış, yıllardır petrole yatırım
yapan Azerbaycan 2005 yılından itibaren milli
gelire yansıyan petrol gelirleri ile yeni bir döneme
girmiştir. Önümüzdeki 15 yıl için 50 milyar $
petrol geliri bekleyen ülke somut ve uygulanabilir
Общая экономическая ситуация
После обретения независимости в 1991 году
Азербайджан столкнулся с важными политическими,
военными, социальными и экономическими
проблемами. Азербайджану удалось преодолеть
все трудные дни несмотря внезапный крах
экономической структуры-которая систематически
обеспечивала зависимость между республиками
в период СССР, отсутствие экономической,
политической и правовой инфраструктуры при
переходе к рыночной экономике; устаревшие
технологии, не известные модельи свободного
рынка, 1 миллиона беженца после потеря 20%
территории в результате оккупации армян, конец
экономической структуры на основе специализации
и разделения труда после распад СССР, закрытые
маршруты импорта промежуточных товаров,
необходимых для промышленности страны, изза
Армянская война и проблема Чечни. Запасы
нефти сыграли важную роль в преодоления все
трудные дни и Азербайджан, инвестирующий в
нефть годами, с 2005 года начал вступать в новую
эру в которой нефтяных доходов были отражены
в национальных доходах. В течение следующих
15 лет страна ожидает 50 миллиардов долларов
нефтяных доходов и работает над конкретными
и осуществимыми проектами, которые будут
способствовать повышению уровня жизни людей.
После войны и распада экономика
подверглась серьезному ухудшению и распаду, что
привело к отрицательному росту национального
дохода, снижению и высокой инфляции. Экономика
Азербайджана быстро росла в последнее
десятилетие, особенно в 2009 году, и этот
год, который был сложным с точки зрения
мировой экономики из-за кризиса, стал самой
25
DOSYA
AZERBAYCAN
АЗЕРБАЙДЖАН
ДОСЬЕ
projelerle bu geliri halkın yaşam standardının
yükselmesine harcayacak hedefler için
çalışmaktadır. Savaş ve dağılma sonrası ortaya çıkan
sorunlar nedeniyle ekonomide büyük bir bozulma
ve dağılma yaşanmış ve bunun sonucunda milli
gelirde negatif büyüme yani gerileme ve yüksek
enflasyon yaşanmıştır. Azerbaycan ekonomisi son
on yılda özellikle 2009 yılında hızlı büyümüş, kriz
nedeniyle küresel ekonomi açısından zorlu geçen
bu yılda dünyada GSYİH’de en çok büyüyen ülke,
yakaladığı % 9,3 artışla, Azerbaycan olmuştur.
Azerbaycan’ın 2015 yılında ise % 1,1 oranında reel
büyüme göstermiştir. Ülke ekonomisi 2016 yılında
%3,8 oranında küçülmüş, 2017 yılında tekrar
pozitife büyümeye geçerek,% 0,07 oranında
artış olmuş, 2018 yılında sabit fiyatlara göre % 2
oranında, 2019 yılında ise %3,9 oranında büyüme
beklenmektedir. Petrol fiyatlarının yüksek
seyrettiği dönemde hızla büyüyen ve parlak bir
dönem geçiren Azerbaycan, 2014’ün yarısında
görülmeye başlanan petrol fiyatlarındaki düşüşten
en çok etkilenen ülkelerin başında gelmektedir.
Gelirlerin azaldığı, bir yıl içinde %100’ü bulan
devalüasyonlar sonucunda risklerin önlenmesi ve
sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için gerekli
olan kapsamlı bir reform hazırlığına girişilmiştir. İlk
aşamada, gümrükler, transit geçişler, bankacılık
ve vergi sistemi ile üretim ve ihracat teşviklerinde
bunun yansımaları görülmüştür. Son olarak,
Azerbaycan’ın ekonomisini çeşitlendirmek
amacıyla oluşturduğu uzmanlar grubunun uzun
süredir üstünde çalıştığı, milli ekonomiye ve on
bir farklı sektöre ilişkin stratejik yol haritaları
Cumhurbaşkanı Aliyev tarafından 6 Aralık 2016
tarihinde onaylanmıştır. Azerbaycan ekonomisinde,
sanayi sektörünün önemli bir bölümünü yaklaşık
20 yıl önce kurulan ağır sanayi oluşturmaktadır.
Ağır sanayi içinde en önemli sektörler demir,
alüminyum ve çimento olup, çoğu petrol
sanayinin gelişiminden sonra ihmal edilmiştir.
Ülke sanayisinin tekrar canlanmasına yönelik
olarak, Azerbaycan’da 2014 yılı “sanayi yılı” ilan
edilmiştir. Reel sanayi üretiminin hızla düşmesine
rağmen, konut inşası, kırsal altyapı çalışmaları
ve ulaşım altyapısının iyileştirilmesinden dolayı
быстрорастущей страной в мире с точки
зрения ВВП с ростом на 9,3%. Реальный рост
Азербайджана в 2015 году составил 1,1%. В 2016
году экономика страны сократилась на 3,8% и
начала восстанавливаться к положительному
значению в 2017 году, увеличившись на 0,07%,
ожидается экономического роста на 2% в 2018
и на 3,9% в 2019 году. Он быстро расширялся и
сверкал когда цены на нефть были высокими
но в середине 2014 года Азербайджан, является
одной из наиболее пострадавших стран в период
спада цен на нефть. В результате девальвации
на 100%, при которой доходы сократились, была
начата комплексная подготовка к реформе,
чтобы предотвратить риски и обеспечить
устойчивое развитие. На первом этапе были
включены таможенная, транзитная, банковская
и налоговая система, а также стимулирование
производства и экспорта. Группа экспертов,
созданная Азербайджаном давно работал для
диверсификации своей экономики и наконец,
6 декабря 2016 года президент Алиев утвердил
стратегические дорожные карты национальной
экономики и одиннадцати различных секторов.
Важной частью промышленного сектора в
экономике Азербайджана является тяжелая
промышленность, которая была основана
около 20 лет назад. Железо, алюминий и
цемент было наиболее важными секторами
тяжелой промышленности, большинство
из которых игнорировалось после развития
нефтяной промышленности. В целях оживления
промышленности страны 2014 год был объявлен
«годом промышленности» в Азербайджане.
Несмотря на быстрое снижение реального
промышленного производства, строительный
сектор очень быстро рос за последние два
года из-за жилищного строительства, работ
по сельской инфраструктуре и улучшению
транспортной инфраструктуры. Сфера
услуг также быстро рос благодаря развитию
транспорта и связи. Банковским сектором
управляют два государственных банка которые
составляют более половины актива. Несмотря
на увеличение инвестиций в ненефтяной сектор,
26
DOSYA
AZERBAYCAN
АЗЕРБАЙДЖАН
ДОСЬЕ
inşaat sektörü son iki senedir çok hızlı büyümüştür.
Hizmet sektörü de ulaşım ve komünikasyon
alanlarında yaşanan gelişmelerden dolayı hızlı
bir biçimde büyümüştür. Bankacılık sektördeki
varlığın yarısından fazlasını oluşturan iki devlet
bankası tarafından yönetilmektedir. Petrol dışı
alanlarda yapılan yatırımların artış kaydetmesine
rağmen, IMF, ülkede enerji sektörü dışında kalan
iş sektörlerinin halen oldukça zayıf göründüğüne
dikkat çekmektedir. Özellikle, gelişmemiş hukuk
sistemi, rekabet koşulları önündeki engeller ve
finansal sistemde yaşanılan sorunların petrol
dışı alanların büyümesinin önündeki en önemli
engeller olduğunu belirtmektedir. Azerbaycan’da
ekonominin büyük bir bölümü hala devlet
tarafından yönetilmektedir. Pek çok kamu
işletmesi kendi alanlarında tekeldir. Söz konusu
işletmeler yüksek fiyatlar belirlemekte ve mal
arzını kısıtlamakta olup, çoğu zaman mal alımında
da önemli bir paya sahiptir.
Dış Ticaret
Azerbaycan’ın dış ticaret politikasında
belirleyici unsur enerjidir. Petrol ve doğalgaz
Azerbaycan’ın ihracatında yüzde 90 paya sahiptir.
İthalatında ise yüzde 80 civarında mamul maddeler
yer almaktadır. 2017 yılında Azerbaycan’ın ihracatı
16,5 milyar dolara, ithalatı ise 7,6 milyar dolar
olmuştur. Azerbaycan’ın dış ticareti 8,9 milyar
dolar fazla vermiştir. Azerbaycan’ın 2017 yılında
dış ticaret hacmi ise 24 milyar dolar olmuştur.
Türkiye İle Ticaret
Türkiye’nin Azerbaycan’a ihracatı; ihraç
ürünlerinin bu ülkede tanınmaya başlaması, Türk
şirketlerinin Azerbaycan piyasasında şube açmak
suretiyle Türkiye’den ithalat yapması ve bu malları
iç piyasada pazarlaması gibi nedenlerle 1993
yılından bu yana yükselme eğilimi göstermektedir.
Ancak, yüksek gümrük vergisi oranları nedeni
ile iki ülke dış ticareti potansiyelinin gerisinde
kalmaktadır. Rusya gümrüksüz mal ihraç etmesi
nedeniyle Azerbaycan’ın ithalatında önemli
МВФ отмечает, что неэнергетический сектор в
стране все еще беден. Несмотря на увеличение
инвестиций в ненефтяной сектор, МВФ отмечает,
что неэнергетический сектор в стране все
еще выглядит довольно слабым. В частности,
слаборазвитая правовая система, препятствия
для конкурентных условий и проблемы, с
которыми сталкивается финансовая система,
являются наиболее важными препятствиями
для роста ненефтяных месторождений. Все
еще большая часть экономики в Азербайджане
управляется государством. Многие
государственные предприятия монополизируют
свои месторождения. Эти предприятия
устанавливают высокие цены и ограничивают
свои поставки товаров, и часто играют важную
роль в приобретении товаров.
Внешняя торговля
Определяющим фактором во внешней торговой
политике Азербайджана является энергетика.
Энергетика является фактором, определяющим
внешнеторговую политику Азербайджана.
Нефть и газ составляют 90 процентов экспортной
продукции Азербайджана. С другой стороны, в
импорте около 80 процентов является готовой
продукции. В 2017 году экспорт Азербайджана
составил 16,5 миллиарда долларов и импорт
Азербайджана составил 7,6 миллиарда
долларов. Внешняя торговля Азербайджана
принесла положительное сальдо в 8,9
миллиарда долларов. Объем внешней
торговли Азербайджана в 2017 году составил
24 миллиарда долларов.
Торговля с Турцией
Экспорт из Турции в Азербайджан, начало
признания экспортной продукции в этой стране,
импорт турецких компаний из Турции и продажа
этих товаров на внутреннем рынке., открыв филиалы
в азербайджанском рынке и по таким причинам,
имеет тенденцию к росту. Однако из-за высоких
ставок таможенных пошлин две страны отстают
27
DOSYA
AZERBAYCAN
АЗЕРБАЙДЖАН
ДОСЬЕ
bir avantaja sahiptir. İngiltere BP nedeniyle,
ABD petrol yatırımları nedeniyle Azerbaycan’ın
ithalatında öne çıkmaktadır. Ancak ülkemiz ürün
çeşitliliği anlamında önemini korumaktadır. Bavul
ticareti ve sınır ticareti nedeniyle istatistiklere
tam olarak yansımasa da iki ülke arasındaki
ticaret, önümüzdeki yıllarda önemli oranda artış
potansiyeline sahiptir. Türkiye’nin Azerbaycan’a
olan ihracatında makineler ve mekanik cihazlar
ve yedek parçaları, demir ve çelikten eşyalar,
elektrikli makina ve cihazlar ve yedek parçaları,
mobilya, otomotiv, optik alet ve cihazlar, motorlu
kara taşıtları ve yedek parçaları, mineral yakıtlar,
petrol ve türevleri gibi ürünler önemli paya
sahiptirler. Bunun yanı sıra Türkiye’nin tuz, kükürt,
taş, alçı ve çimento, kâğıt, karton ve mamulleri,
sabun ve müstahzarları, sebze ve meyveler
gibi birçok diğer ürünlerde ihracat potansiyeli
bulunmaktadır. Diğer taraftan, son dönemde önem
verilmeye başlanan sağlık hizmetleri alanındaki
yatırımlara bağlı olarak hasta hane ekipmanları
ve medical ekipmanlar ile çevre sağlığı konusunda
danışmanlık ve müteahhitlik alanında imkânlar
olduğu değerlendirilmektedir.
Türkiye Yaş Meyve Sebze Sektörünün
Azerbaycan’a ihracatı, Ocak-Kasım 2017
döneminde 14,1 milyon dolar olarak
gerçekleşirken, Ocak-Kasım 2018 döneminde
17,3 milyon dolara yükselmiştir. Patates, Limon,
Portakal, Mandarin ve Biber Azerbaycan’a en çok
ihraç edilen ürün grupları olmuştur
Azerbaycan’ın 6’lı GTİP bazında Toplam
Yaş Meyve Sebze ithalatı 2017 yılında 97,7
milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Başlıca
ithal edilen ürün grupları; 70190- Patates (Taze/
Dondurulmuş), 80390-Muz (Taze/Kurutulmuş) ve
80550-Limon (Citrus limon, Citrus limon) ve tatlı
limonlar.
от своего внешнеторгового потенциала. Россия
имеет значительное преимущество в импорте
Азербайджана из за беспошлинного экспорта
товаров. Великобритания выделяется в импорте
Азербайджана из-за ВР (British Petroleum), а США
- из-за нефтяных инвестиций. м не менее, наша
страна сохраняет свое значение в ассортименте
продукции. Хотя из-за торговли багажом и
приграничной торговли, торговля между двумя
странами не полностью отражена в статистике но
она может значительно увеличиться в ближайшие
годы. Машин и механические приборы и их детали,
чугунные и стальных изделия, электрические
машины и оборудование и запасные части,
мебель, автомобильные, оптические приборы и
оборудование, транспортные средства и запасные
части, минеральное топливо, нефть и.д продукты
имеют значительное преимущество из импорте
Азербайджана в Турцию. А также, соль, сера,
камень, гипс, цемент, бумага, картон и изделия,
мыло и препараты, как овощи и фрукты многие
другие продукти имеет экспортный потенциал. С
другой стороны, инвестиции в здравоохранение
важны для гигиены окружающей среды,
больничного и медицинского оборудования.
Экспорта сектор свежие фрукты и овощи
в Азербайджан из Турция в январе-ноябре
2017 года были реализованы как 14,1 миллиона
долларов а в январе-ноябре 2018 увеличился
до 17,3 миллиона долларов. Картофель, лимон,
апельсин, мандарин и перец были самыми
экспортируемыми продуктами в Азербайджан.
В 2017 году общий импорт свежих
фруктов и овощей на основе таможеннотарифного
регулирования был реализован
как 97,7 миллиона долларов. Основные
импортируемые товарные группы: 70190 -
картофель (свежий / замороженный), 80390
- банан (свежий / сушеный) и 80550 - лимон
(цитрусовый лимон, цитрусовый лимон) и
сладкий лимон.
28
29
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
AZERBAYCAN CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ HAZAR ZAFİR OĞLU
İBRAHİM İLE SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ C ХАЗАР ЗАФИР ОГЛУ ИБРАГИМОМ, ПОСЛОМ
РЕСПУБЛИКИ В АЗЕРБАЙДЖАНЕ
ТУРЕЦКОЙ
Azerbaycan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi Hazar Zafir Oğlu İbrahim
Хазар Зафир оглу Ибрагим посол Анкары в Азербайджане
Azerbaycan ve Türkiye dostluğunu her
geçen gün sağlamlaştıran iki ülkedir. Sizce, iki
ülke arasındaki dostça ve kardeşçe ilişkilerin daha
da güçlendirilmesi adına daha hangi adımların
atılması gerekiyor?
Herkesin bildiği ve kabul etdiği gibi
dünyada bir eşi benzeri daha bulunmayan dostluk
ve kardeşlik ilişkisi olan Türkiye-Azerbaycan ilişkileri
kadim geçmişe sahiptir. Bu ilişkiler günümüzde de
hayatın her bir alanında giderek kuvvetlenmekte
ve maksimum seviyeye ulaşmaktadır. İster siyasi
isterse de ekonomik alandaki işbirlikleri, birlikte
hayata geçirilen uluslararası kapsamdaki projeler
Azerbaycan ve Türkiyeyi modern dünyanın
“Азербайджана и Турция две страны которые
укрепляют свою дружбу с каждым днем. По
вашему мнению, какие дальнейшие шаги следует
предпринять для укрепления дружественных и
братских отношений между двумя странами?
Как всем известно, турецкоазербайджанские
отношения имеют глубокие
исторические прошлое и считается без
уникальных отношений дружбы и братства в
мире. Эти отношения все еще укрепляются во
всех сферах и достигают максимального уровня.
Сотрудничество в политическое и в экономической
сфере, реализуемых проектов в международном
масштабе, Азербайджан и Турцию делает два
30
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
iki önemli gücü haline getirmektedir. Tabii ki,
önümüzde görülecek daha fazla işler var. Eminiz
ki, iki ülke liderlerinin ortaya koyduğu iradeyle
bundan sonra da hayata geçirilecek plan ve
projeler iki ülkenin ekonomik açıdan güçlenmesi
ile birlikte, dostluk ve kardeşlik ilişkilerinin de
geleceğine önemli katkı sağlayacaktır.
Karabağ sorununun çözümüyle ilgili
Türkiye’nin ağırlığını koyması konusundaki
fikirler sık sık kulislerde dile getiriliyor.
Uluslararası kurum ve kuruluşların bu konularda
çifte standartlarla olaylara baktığı zaten ortada.
Acaba Bakü’nün bu konudaki resmî görüşü nedir?
Ermenistan Cumhuriyeti’nin Azerbaycan
topraklarını işgal etmesi Güney Kafkasya
bölgesindeki barış, güvenlik ve sürdürülebilir
kalkınmanın önündeki başlıca tehdit olmaya devam
ediyor. Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı silahlı
saldırganlığının sonucu olarak, topraklarımızın
neredeyse yüzde 20’si işgal edilmiş, çoğu çocuk,
kadın ve yaşlı binlerce masum insan öldürülmüş,
işgal olunmuş topraklarda Azerbaycan nüfuzunun
tamamı kovularak yaklaşık bir milyon göçmen
ordusu yaranmıştır.
Başta BM, AGİT, Avrupa Konseyi, İslam
İşbirliği Örgütü olmak üzere uluslararası toplumun
konumu bu konuda Azerbaycan’ın uluslararası
hukuka dayanan pozisyonunu destekliyor.
Bu nedenle BM Güvenlik Konseyi kararları
(822.853.874 ve 884) Azerbaycan’ın egemenliğini
ve toprak bütünlüğünü tanıyor, toprak edinimi
için güç kullanımının kabul edilemezliğini teyit
ediyor ve işgalci Ermeni güçlerinin koşulsuz
olarak Azerbaycan topraklarından çekilmesini
talep ediyor. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ve
parlamento yapıları da dâhil olmak üzere diğer
uluslararası kuruluşlar da benzer bir pozisyonda
bulunuyorlar. Aynı zamanda, Ermenistan’ın işgal
ettiği Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ ve onun
etrafındaki 7 il Ermenistan dışında tüm devletler
tarafından Azerbaycan toprakları gibi tanınıyor.
Maalesef uluslararası toplum bu konuda
Azerbaycan’ın yanında pozisyon sergilese de,
важных сил современного мира. Конечно, нам еще
многое предстоит сделать. Мы уверены, что планы
и проекты, которые будут реализованы по воле
лидеров двух стран, будут способствовать будущему
отношений дружбы и братства с экономическим
укреплением двух стран.
На заднем плане часто выражаются мнения
про важность Турции в решении карабахской
проблемы. Очевидно, что международные
институты и организации смотрят на эти вопросы
по двойным стандартам. Каково официальное
мнение Баку по этому вопросу?
Оккупация территории Азербайджана
Республикой Армения все еще остается главной
угрозой для обеспечения миру, безопасности и
устойчивому развитию в регионе Южного Кавказа.
В результате вооруженной агрессии Армении
против Азербайджана было оккупировано около 20
процентов наших земель, погибли тысячи невинных
людей, в основном дети, женщины и старики,
все население Азербайджана было изгнано с
оккупированных территорий и сформировано около
миллиона эмигрантов.
Международное сообщество, в частности
ООН, ОБСЕ, Совет Европы и Организация исламского
сотрудничества поддерживают позицию
Азербайджана, основанную на международном
праве. По этой причине в резолюциях Совета
Безопасности ООН (822 853 874 и 884) признается
суверенитет и территориальная целостность
Азербайджана, подтверждается неприемлемость
применения силы для приобретения земли и
требуется безоговорочный вывод оккупационных
армянских сил с территории Азербайджана.
Генеральная Ассамблея ООН и парламентские
структуры и другие международные организации
занимают аналогичную позицию в этом вопросе. В то
же время оккупированный Нагорный Карабах и семь
районов признаны как территорией Азербайджана
за всем госсударствем, за исключением Армении.
К сожалению, хотя международное сообщество на
стороне Азербайджана, оно не пытается положить
конец оккупации Армении, которая противоречит
международному праву, не обеспечивает
31
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
Ermenistan’ı uluslararası hukuka aykırı olarak işgale
son vermek için çaba harcamıyor, kabul ettikleri
yasal ve politik kararların pratikte uygulanmasını
sağlamıyor ve kendi kararlarının uygulanması için
Ermenistan’a baskı mekanizmasını kullanmıyorlar.
Uluslararası toplumun 21. yüzyılda işgal ile
toprak ele geçirmenin kabul edilmezliği ile ilgili
dayanışma göstermesine ve benzer durumda olan
diğer devletlerle ilgili somut adımlar atmasına
bakmayarak, Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı
tecavüzünün sonlandırılması için gereken faaliyette
bulunulmuyor.
Üzülerek bildirmek isterdim ki, uluslararası
toplumun böyle yaklaşması çifte standartlar
anlamına gelir ve tehlikeli sonuçlar yaratıyor. Bu
da tabi ki, işgalci devlet olan ve askeri eylemlerin
olumlu sonuçlarından faydalanan Ermenistan’a
işgali sürdürmek, mevcut statünü pekiştirmek ve
topraklarımızda istediğini yapmak için serbestlik
sağlıyor. Uluslararası toplumun bu konuda
kayıtsızlığı Ermenistan’a sürekli olarak barışçıl
müzakereleri engellemek şansı tanıyor. Bu açıdan
şimdiye kadar Azerbaycan’ın uluslararası hukukun
genel kabul görmüş norm ve ilkelerine dayanarak
çatışmanın en erken çözümüne yönelik siyasi
çabaları sonuçsuz kalmıştır.
Türkiye’nin Azerbaycan’a bu konuda
sağladığı destek aslında hakkın restore olunmasına
büyük katkıda bulunuyor ve bundan dolayı tüm
Azerbaycan halkı kardeş Türkiye’ye teşekkür ediyor.
Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı tecavüzünde
Türkiye’nin sergilediği pozisyon uluslararası
toplumun diğer üyeleri için örnek olmalı ve onları
hukuka dayanan somut adımlar atmaya teşvik
etmelidir. Uluslararası toplum Azerbaycan’ın
toprak bütünlüğü ve egemenliğinin diğer
devletlerin toprak bütünlüğü ve egemenliği ile
eşdeğer olduğunu pratik faaliyetleri ile ispatlamalı
ve uluslararası hukukun norm ve ilkelerine uygun
olarak işgalci devletin güçle toprak ele geçirme
çabalarına son verilmesi için gerekeni yapmalıdır.
Bölgenin günümüzdeki ekonomik ve
siyasi koşulları açısından Azerbaycan’ın Türkiye ile
stratejik ortaklığını nasıl değerlendiriyorsunuz?
практической реализации принимаемых им
правовых и политических решений и не использует
нужное механизмы для реализации своих решений.
Международное сообщество который считает
неприемлемы факт оккупация и захват земель в
21-м веке и предприняет конкретные шаги с другими
государствами находящимися в аналогичной
ситуации, не предпринимает необходимых
действий, чтобы положить конец изнасилованию
Армении против Азербайджана.
С сожалением хочу сказать что такой
подход международного сообщества означает
двойные стандарты и создает опасные последствия.
Это, конечно, дает Армении, оккупирующему
государству и получающей выгоду от последствий
военных действий, свободу продолжать оккупацию,
укреплять свой нынешний статус и делать то, что хочет
на нашей территории. Безразличие международного
сообщества к этому вопросу Армении всегда дает
возможность заблокировать мирные переговоры.
В этом числе пока что политические усилия
Азербайджана по скорейшему разрешению
конфликта, основанные на общепринятых нормах
и принципах международного права, потерпели
неудачу.
Поддержка Турцией Азербайджана в
этом отношении действительно является большой
помощью в восстановлении права, и поэтому весь
народ Азербайджана благодарен Турции. Позиция
Турции в отношении агрессии Армении против
Азербайджана должна быть примером для других
членов международного сообщества и должна
побуждать их предпринимать конкретные правовые
шаги. Международное сообщество должно доказать,
что территориальная целостность и суверенитет
Азербайджана равны территориальной целостности
и суверенитету других государств, и должно сделать
все возможное, чтобы положить конец агрессии
оккупирующего государства в соответствии с
нормами и принципами международного права.
Невин Балта : Как вы оцениваете стратегическое
партнерство Азербайджана с Турцией с точки зрения
экономических и политических условий региона?
Хазар Зариф Оглу Ибрагим : После распада
Советского Союза Азербайджанская Республика
32
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
XX. yüzyılın sonlarına doğru Sovyetler
Birliği’nin çöküşünden sonra Azerbaycan
Cumhuriyetinin bağımsızlığını yeniden
kazanmasından geçen zaman sürecinde Ulu
önder Haydar Aliyev’le birlikte başlatılmış denge
siyaseti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev döneminde
de sürdürülerek ülkenin tarihi dostluk ve
kardeşlik çerçevesinde yakın bir diyalog içerisinde
bulunduğu Türkiye ile ilişkilerin devamlı bir gelişme
göstermesi, önemli bölgesel sonuçlar doğurması
bakımından ön plana çıktığını rahatlıkla görmek
mümkündür.
Liderlerimizin bu siyaseti neticesinde
bugün bölgemizin iki güvenilir ve barış sever ülkesi
olarak Azerbaycan ve Türkiye artık stratejik ortaklık
yönünde sistematik adımlar atarak yalnız bölge
için değil, tüm dünyada başarılı bir işbirliği modeli
örneği sergilemektedirler. Karşılıklı samimiyet ve
ekonomik gerçeklere dayanan bu ilişkiler, sadece
iki ülke halkı için değil, aynı zamanda diğer bölge
halkları için de kalkınma, refah ve iyi komşuluk
değerleri ile bütünleşme yolunda önemli fırsatlar
sunmaktadır.
Özellikle son yıllarda büyük bir gelişme
kaydetmiş Azerbaycan-Türkiye ekonomik ilişkileri,
yukarıda da kayd etdiyim gibi ülkelerimizin
katılımıyla gerçekleştirilmiş ve gerçekleştirilmesi
planlanan küresel ve bölgesel öneme haiz
ekonomik projelerle stratejik ortaklığımızın daha
da geliştirilmesini devam etdirecektir. İki kardeş
ülkenin örnek olabilecek bu işbirliği, bir taraftan
bölgede barış ve istikrara hizmet ederken, diğer
taraftan da Hazar, Karadeniz ve Akdeniz havzası
ülkeleri arasında işbirliği için yeni olanaklar
sunmaktadır. Enerji ve ulaşım ağırlıklı bu projeler,
hem bölgede ekonomik entegrasyon ve refaha
katkı sağlamakta, hem de bölge ülkelerinin doğal
kaynaklarının uluslararası piyasalara aktarımını
kolaylaştırmakla onların dünya ekonomisine
entegrasyonunu derinleştirmektedir.
Sayın Büyükelçi Hazar İbrahim, 2011-
2017 yıllarında Azerbaycan Cumhuriyeti NATO
Daimi Temsilcisi görevini yürütmüştünüz. NATO
Daimi Temsilciliği süresince NATO’yla Azerbaycan
восстановила свою независимость к концу 20-го
века. Начиная с этого периода балансовая политика,
начатая совместно с великим лидером Гейдаром
Алиевым, была продолжена при президенте
Ильхаме Алиеве. Таким образом, можно видеть, что
отношения Азербайджана с Турцией которая ведет
тесный диалог в рамках дружбы и братства находятся
на первом плане с точки зрения выдвижения
значительных региональных результатов.
В результате политики наших лидеров
сегодня, Азербайджан и Турция как две надежные
и миролюбивые страны предпринимают
систематические шаги в направлении
стратегического партнерства и показывают
пример успешной модели сотрудничества не
только для региона, но и для всего мира. Эти
отношения, основанные на взаимной искренности и
экономической реальности, предоставляют важные
возможности не только для народов двух стран, но и
для интеграции ценностей развития, процветания и
добрососедства для народов других регионов.
Особенно в последние годы азербайджанотурецкие
экономические отношения, о которых я
упоминал, будут продолжать дальнейшему развитию
стратегического партнерства с глобальными и
региональными экономическими проектами,
которые реализуются и запланировано с участием
наших стран. Это образцовое сотрудничество
между двумя братскими странами обеспечивает
мир и стабильность в регионе и открывает новые
возможности для сотрудничества между странами
Каспийского, Черноморского и Средиземноморского
бассейнов. Эти энергетические и транспортные
проекты способствуют экономической интеграции
и процветанию в регионе и углубляют интеграцию
страны региона в мировую экономику, способствуя
передаче природных ресурсов на международные
рынки.
Господин посол Хазар Ибрагим, вы были
постоянным представителем Азербайджанской
Республики в НАТО в 2011-2017 гг. Какой
прогресс был достигнут в отношениях между
Азербайджаном и НАТО во время постоянного
представительства НАТО?
33
SÖYLEŞİ
ИНТЕРВЬЮ
ilişkilerinde ne tür gelişmeler kaydedildi?
Azerbaycan aktif bir ortağı olarak, Avro-
Atlantik bölgesinde uluslararası barış ve güvenliğin
korunması ve bu konularda çabalara katkıda
bulunulması için Barış için Ortaklık Programı
kapsamında NATO ile işbirliği içerisindedir. Bu
bağlamda, Azerbaycan’ın NATO ile işbirliği politik
istişareler, askeri alanda ilişkiler, operasyonlara
katkı, ortak tatbikatlar, enerji güvenliyi, terörle
mücadele, insani ve bilimsel konular dâhil olmak
farklı alanları kapsıyor.
Ben de Azerbaycan Cumhurbaşkanı
Sayın İlham Aliyev tarafından 2011 yılında NATO
ile Azerbaycan arasında geniş işbirliğine katkıda
bulunmam için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin NATO
Temsilcisi görevini getirilmiştim. 2017 yılına kadar
sürdürdüğüm bu görev zamanı en yüksek seviyede
politik istişareler için Sayın Cumhurbaşkanımız
iki defa NATO Genel Merkezini ziyaret etmiş ve
üç kez NATO Zirve Toplantılarına katılmıştır. Aynı
zamanda, bir kez de NATO Genel Sekreteri Bakü’yü
ziyaret etmiştir. Bunlarla yanı sıra, söz konusu
yıllarda dış işleri, savunma, acil durum bakanları ve
NATO Genel Sekreter yardımcıları ve diğer yüksek
düzeyde karşılıklı ziyaretler gerçekleşmiştir. Tüm
söz konusu ziyaretler Azerbaycan NATO işbirliğine
büyük ölçüde katkıda bulunmuş, ülkemin NATO
operasyonlarına katkısını çeşitlendirmiş, politikaskeri
alanda Azerbaycan’a desteği temin
etmiş ve ülkemin uluslararası alanda önemli
aktöre çevrilmesine katkıda bulunmuştur.
Azerbaycan’ın uluslararası güvenlik için önemli
aktör olduğu NATO ve Rusya tarafından da yüksek
değerlendirildiği için Bakü bir kaç kes NATO’nun
Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Komutanı ve
Rusya Genelkurmay başkanı arasında gerçekleşen
toplantılara ev sahipliyi etmiştir.
Politik alanda yanı sıra, NATO ile
askeri alanda işbirliği sayesinde Azerbaycan
Silahlı Kuvvetler’de NATO standartlarının
uygulanmasında önemli ilerlemeler kat etmiştir.
Bu açıdan Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri daha da
modernleşmiş, askerlerimiz NATO tatbikatlarına