Bisküvi Kabız Yaparmı

İnsanların bağırsaklarını boşaltma sıklığı çok değişkendir. İngiltere'de bu, genellikle, günde üç kez ile haftada üç kez arasında değişir. İngiltere'nin farklı bölgelerinde yaşayan ve farklı etnik kökenden gelen kişilerde bağırsak alışkanlıklarının, olasılıkla beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak değişmesi de ilginçtir. Dışkının katı, ancak ıslak ve kolay çıkıyor olması gerekir.

BAĞIRSAKLAR NASIL ÇALIŞIR?

Kolon ve rektumun kasılma ve gevşemeleri sinir sisteminin üç ayrı bölümünce (sempatik, parasempatik ve enterik sinir sistemleri) düzenlenir ve bu sinir yollarını etkileyen bozukluklar bağırsaklarınızı boşaltma gereksiniminin sıklığını etkiler. Kolondaki kasların hareketi yiyecekler ve duygular gibi etmenlerce de uyarılır.

BAĞIRSAKLAR NE YAPAR?

Yiyip içtiklerimizi alır. Yiyecek ve içeceklerdeki besin maddelerinin çoğunu emerek kan dolaşımı na katar. İç yüzeyinden salgılanan sıvıyla bağırsaklardaki sıvı miktarını artırır. Mideden gelen maddeleri bağırsak boyunca çıkışa doğru (anüs) ilerletir. Atık maddeleri dışkı olarak dışarıya atar.

Rektumu gerecek miktarda dışkı olması düz kasların bir refleks hareketiyle kasılmasına yol açar ve yine iç büzgen (sfinkter) kasların (anüsü kapalı tutar) gevşemesini sağlar. Ardından, diyafram ve karın kaslarımızı kasıp, pelvis tabanı kasları ile dış büzgen kaslarımızı gevşetince de dışkı dışarı atılır.

KABIZLIK NEDİR?

Kabızlık büyük ölçüde öznel bir duygudur ve herkes tarafından kabul edilen bir tanımı yoktur. Bir hafta içinde bağırsaklarını boşaltma sayısı üçten az olan kişi kabız olarak kabul edilebilirken, dışkılamak için sıklıkla ıkınması gerekene de kabız denebilir. Kabızlık ender olarak vücuda zararlıdır, çünkü dışkılanamadığı zaman ne "zehirlenirsiniz" ne de "kirlenirsiniz". Kabızlık bir hastalık olmamakla birlikte bazen altta yatan bir hastalığın belirtisi olabilir.

Karnınızda rahatsızlık ya da şişkinlik hissedebilir, arka çıkış yolunun (rektum ve anüs) üst kısmında bir doluluk hissi duyabilirsiniz. Ikınma, anüsten dışarıya çıkan ya da kanayan basurlara (hemoroid) yol açabilir. Bağırsakları çok dolu olan kadınlar cinsel ilişkide rahatsızlık duyabilir.

LİF NEDİR VE YARARI NEDİR?

Lif, meyve ve sebzelerin sert, lifli kısımlarında, özellikle de saplarda, meyvelerin, çekirdeklerin ya da tahılların kabuklarında (buğday tanesinin dış kabuğuna kepek denir), ayrıca meyve ve sebzelerin, ince bağırsak tarafından sindirilmeyen yumuşak kısımlarında bulunur.
Yediğimiz yiyeceklerin çoğu midede ve ince bağırsakta sindirilir, ancak lifler sindirilmez ve kalın bağırsağa (kolon) geçer. Burada:

• Sünger gibi iş görerek suyu dışkıda tutar.
• Yararlı bakterilerin kolonda çoğalmasını kolaylaştıran maddeleri temin eder.

Bu etkilerin ikisi de dışkıyı genişletir, yumuşatır ve geçişini kolaylaştırır. Hacmi artan dışkı bağırsak duvarını uyararak kasılma dalgalarının sığamsal hareketini (peristalsis) artırır, bu da geçişin daha kolay olmasını sağlar.

Günlük beslenmede lifler yalnızca bitkisel yiyeceklerde (örn. tahıllar, meyve ve sebzeler) bulunur. Hayvansal yiyeceklerde bulunmaz. Bunların bir kısmını zaten yiyorsanız, daha sık yemeye çalışın. Başlangıçta bağırsaklardaki gaz miktarında bir artış olabilir (gaz şişkinliği) ve karında rahatsızlığa yol açabilir. Vücudunuz beslenmenizdeki değişikliğe alıştıkça bunun azalması gerekir. Lifler suyu emeceğinden bol miktarda sıvı alın (günde en az iki litre). Beslenme konusunda bir diyetisyenle görüşmek yararlı olabilir.

SIK GÖRÜLEN KABIZLIK TİPLERİNE YOL AÇAN NEDİR?

Beslenme: genellikle beslenmede lif (posa) eksikliği Kötü bağırsak alışkanlıkları: çoğu kişi günde bir ya da iki kez, genellikle de yemek yedikten sonra tuvalete gitme gereksinimi duyar. Bu gereksinime aldırış edilemezse dışkı su kaybederek sertleşir. Bu yüzden bir sonraki bağırsak hareketi zor ve ağrılı olabilir. Uyumsuz ıkınma: bazıları etkili bir şekilde ıkınamaz ve/veya ıkındıkları zaman çıkışın etrafındaki kasları gevşetemez. KABIZLIĞI ARTIRAN ETMENLER NELERDİR? Dehidrasyon: vücutta sıvı düzeyinin azalması Hareketsizlik: yeterince egzersiz yapmama Duygusal sorunlar Basur gibi ağrılı anüs hastalıkları Vardiya usulü çalışma Tuvaletin bulunmaması HANGİ DURUMLAR VE BOZUKLUKLAR KABIZLIĞA YOL AÇABİLİR? Yara dokusu, iltihap ya da bir tümöre bağlı olarak bağırsağın tıkanması Gebelik Yeterince çalışmayan Tiroit bezi İBS gibi, bağırsak hareketini kontrol eden sinir ve kas işlevlerinde bozukluk HANGİ İLAÇLAR KABIZLIĞA YOL AÇABİLİR? Hazımsızlığa karşı alınan ve alüminyum ya da kalsiyum içeren antasitler Demir tabletleri (bazen) Kodein gibi bazı ağrı kesiciler Kodein de içeren Öksürük ilaçları "Sinir" tedavisi: -kimi antidepresanlar -bazı sakinleştiriciler Karın ağrısı, mesaneyi gevşetmek ya da Parkinson hastalığı için verilen ve kas işlevini etkileyen bazı ilaçlar

Basur (hemoroid), aşağıya doğru itilmiş ve bazen anal kanaldan dışarı fırlayan anal kan damarlarıdır. Dışkılamak için ıkınmak basura yol açar

• Tam buğday ekmeği (doğal kepekli ekmek): beyaz, kahverengi ya da kepek eklenmiş ekmek yerine düzenli olarak tam buğday ekmeği ya da taneli, çok kepekli, çok lifli beyaz ekmek ve yulaf ekmeği yiyin. Tam buğday unundan yapılmış kek, yulaflı sandviç ekmeği, pideyi de deneyebilirsiniz. Ekmek sizin için iyidir, bu yüzden bol bol yiyin.
• Taneli ve yüksek lifli kahvaltılık gevrekler: Örneğin yulaf ezmesi, müsli, mısır gevreği. Her gün biraz tüketin.
• Tam taneli un: eşit miktarlarda beyaz un ve tam buğday unu kullanmaya çalışın (unu elekten geçirmeyin). Hamur işlerinize ve ekmeklerinize daha çok su eklemeniz gerekecektir.
• Bisküvi ve krakerler: beyaz undan yapılmış bisküvi ve krakerler yerine sindirimi kolay kepekli bisküvi, börek, yulaflı kek, yulaflı bisküvi ve tam taneli gevrekleri tercih edin.
• Kahverengi pirinç pişirme süresi beyaz pirince göre daha uzundur, ama daha besleyicidir.
• Tam buğday undan yapılmış makarna çeşitleri: örneğin spagetti, lazanya ve diğer makarnalar.
• Baklagiller: kuru fasulye, mercimek, bezelye bu gruba girer. Kuru olanların ıslatılması ve kuvvetli ateşte en az 10 dakika boyunca kaynatılması gerekir. Bundan sonra önerilen sürede pişirilebilirler. Bunları çorbada ve tencere yemeklerindeki etin yerine kullanmaya çalışın. Soğutulduktan sonra salatalarda da kullanılabilirler.
• Sebzeler: her gün biraz yiyin. İyi yıkayın ve hafifçe pişirilmiş ya da çiğ olarak tüketin. Yemeğinizin yanında ya da öğle yemeği olarak taze yapılmış salata yiyin. Patates çok yararlıdır, bolca yiyin (özellikle kabuklarıyla beraber).
• Meyveler: Taze (iyi yıkanmış), kurutulmuş ya da doğal suyuyla kutulanmış olanları yiyin. Her gün biraz tüketin. Kuru erik ve erik hoşafı kabızlığı gidermede özellikle etkilidir. Kahvaltılık gevreklere ve sütlü tatlılara kurutulmuş meyve ekleyin ve hamur işlerinde kullanın.
• Kabuklu yemişler ve çekirdekler: örneğin ayçiçeği çekirdeği. Ara da atıştırmak için ya da salata ve yemeklerde kullanabilirsiniz. Beş yaşından küçük çocuklara, boğazına kaçma tehlikesi ve alerji gelişme riski nedeniyle kabuklu yemiş vermeyin.

Beslenmeyle alınan lifler dışkının hacmini artırır, yumuşatır ve geçişini kolaylaştırır ve yalnızca bitkisel yiyeceklerde bulunur.

DOĞAL KEPEK KULLANMALI MIYIM?

Doğal kepek buğday tanesinin dış katmanıdır, kahvaltılık gevrek değildir. Beslenmeye lif ekler, ancak bir doktor ya da diyetisyen tavsiye etmişse kullanılmalıdır. Listede adı geçen yüksek lif içerikli besinlerden bol miktarda tüketmenize karşın bağırsaklarınız düzenli çalışmıyorsa yararlı olabilir, ancak az miktarda alınmalıdır. Başlangıçta her gün, üç öğünde, yiyecek ya da içeceklere bir çay kaşığı eklenmelidir. Gerekiyorsa, sonraki birkaç gün içinde miktarı yavaş yavaş artırın. Günde üç kez bir çorba kaşığı kepek, kabızlığın tedavisinde genellikle yeterli olur.

Kepek şu yiyeceklere eklenebilir:

• Kahvaltılık gevrekler
• Çorbalar, haşlanmış yiyecekler, tencere yemekleri
• Etli ve patatesli börek vs.
• Meyveli pudingler
• İçecekler (süt ya da meyve suları) başlangıçta gaz yapabilir.

Beslenmedeki lifler, kepek ve hacim artıran laksatifler
İBS'si ya da işlevsel karın ağrısı olan bazı kişiler doktorun verdiği yüksek lifli diyet, kepek ya da dışkı hacmini artıran bağırsak yumuşatıcılardan (laksatif) yarar görebilir. Ancak diğerlerinin belirtilerinde herhangi bir değişiklik olmaz, hatta kötüleşme olabilir. Kepeğin İBS belirtileri üzerindeki uzun vadeli etkilerini dikkatle inceleyen az sayıda çalışma vardır. Bu tür çalışmalardan birinde, kepeğin kabızlığı anlamlı ölçüde düzelttiği ancak ishal, ağrı ve acil dışkılama gereksinimini kötüleştirdiği bulundu.

Dışkının hacmini artırmaya yönelik tedaviler, sık sık az miktarda, katı dışkı çıkaran ya da yalnızca birkaç günde bir ağrılı, düzensiz dışkılayan kişilerde etkili olabilir. Yalnızca yüksek lifli bir beslenme sıklıkla etkisizdir ve genellikle hacim artırıcı bir maddeye (ispagula kepeği gibi bağırsaklarda şişerek hacmi artıran lifli madde) gerek duyulur. Bazen beslenmede lif artışı gaz ve ağrı belirtilerini şiddetlendirebilir, bu yüzden herkese tavsiye edilmez. Eğer normal beslenmeniz yeterince lif içermiyorsa lif alımınızı artırmayı deneyin ve miktarı vücut sisteminizin yanıtına göre ayarlayın; öte yandan, özellikle aldığınız miktar çok fazlaysa ve ağrı ya da gerginlik hissediyorsanız aldığınız lif miktarını azaltmanız gerekebilir.

Hacim artırıcı bir madde olan ispagula kepeğinin kas gevşetici (antispazmodik) ilaçlarla, örneğin hiyosin butilbromür ve mebeverin hidroklorürle birlikte verildiğinde özellikle etkili olduğu gösterilmiştir.

YA BAZI YİYECEKLER BANA UYGUN DEĞİLSE?

İBS'li bazı kişiler baklagiller, kabuklu yemişler, kurutulmuş meyveler ve bazı sebzelerin çok fazla gaz yaptığını ya da rahatsızlık verdiğini fark edebilir. Sıkıntı yaratıyorsa, bu yiyeceklerden kaçınmak en iyisidir.

KAHVALTI ETMEK ÖNEMLİ MİDİR? Evet. Kahvaltı etmek bağırsakların sabah çalışmaya başlamasına yardımcı olur. En iyi kahvaltı türü kepekli ya da yüksek lifli tahıllar ve biraz kızarmış tam buğday ekmeğidir. Kahvaltıda pişmiş şeyler yemeyi tercih ediyorsanız, o zaman bol miktarda kepekli ekmekle birlikte biraz konserve fasulye yiyebilirsiniz. DAHA FAZLA EKMEK, PATATES VE TAHIL TÜKETİRSEM KİLO ALIR MIYIM? Yağ, yağlı yiyecekler, şeker ve tatlı miktarını azaltırsanız kilo almazsınız. Ekmek, patates, pirinç, makarna ve tahıllar kendi başlarına şişmanlatıcı değildir, ama yağlı soslarla servis yaparsanız öyle olurlar. Kilonuzdan endişeliyseniz aşağıdaki önerileri deneyin. Daha fazla öneri için, yüksek lifli, vejetaryen ve rafine edilmemiş yiyeceklerle ilgili kitaplara başvurun.

Bol su için, gün içine yayarak içtiğiniz su miktarı en az iki litre olsun

BAĞIRSAKLARIM DÜZENLİ ÇALIŞMIYORSA NE YAPMALIYIM?

• Sıkıştığınızı hissettiğiniz anda tuvalete gitmeye çalışın.
• Bunu düzenli olarak, örneğin yataktan kalkar kalkmaz ya da kahvaltıdan sonra yapmaya çalışın.
• Günde en az 2 litre su için.
• Daha fazla doğal lif yiyin.
• Herhangi bir işlevsel yetersizliğiniz olsanız bile, olabildiğince hareketli olun.
• Laksatiflerden kaçının.
• Öğünlerinizi her gün aynı saatlerde yiyin.
• Evde ve işyerinde iyi bir tuvalet olanağı bulunduğundan emin olun.
• Düzenli egzersiz yapın.

DOKTORA NE ZAMAN GİTMEK GEREKİR?

Kabızlık bu basit kendi kendine yardım önlemlerine yanıtsız kalıyor ve size rahatsızlık veriyorsa doktora başvurmalısınız. Ayrıca bağırsak alışkanlıklarındaki herhangi bir değişiklik, ister aniden ister yavaş yavaş gelişsin, doktora bildirilmelidir. Rektal kanama ya da yeni belirtiler, örneğin karın ağrısı ya da şişkinlik varsa acilen doktora danışmalısınız. Yine, belirgin bir neden yokken, aniden kabız olursanız derhal doktora başvurun.

SAĞLIKLI BESLENME KİLO ARTIŞINI ÖNLEYEBİLİR?

Genel Yağ oranı düşük kahvaltılık yağ kullanın. Yağ oranı düşük süt kullanın. Daha fazla egzersiz yapın. Öğünlerle ilgili birkaç fikir Kahvaltı Üzüm ya da kuru erik Yulaf ezmesi Tatlandırılmamış meyveli kahvaltılık gevrek Muz eklenmiş kepekli kahvaltılık gevrek Kepekli gevrek Tam buğday ya da tahıl ekmeğinden tost Ara öğün Mercimek çorbası ya da kepekli sandviç ekmeği Kızarmış ekmek Kepekli ya da yüksek lifli ekmekle yapılmış sandviç Fasulye ya da mısırla doldurulmuş kabuklu patates ve yanında salata Kepekli pide ve salatayla humus Sebze ve fasulye çorbasıyla tahıl ekmeği Taze meyve Kepekli gevrek ekmek, peynir ve domates Ana öğün Tavuk, kabuklu patates ve mısır Kepekli undan spagetti bolonez ve salata Baharatlı sebze ve kahverengi pirinç Baharatlı köfte, kahverengi pirinç ve salata Ton bağlı ve nohut salatası, tahıl ekmeği Mercimek ve sebze güveç, kabuklu patatesle birlikte Izgara balık, kabuklu patates, bezelye ve mısır Sebzeli ve fasulyeli, domates soslu makarna Kepekli undan pizza (üstüne daha çok sebze ya da fasulye koymayı deneyin)

KİLONUZ NE OLMALI?

Vücut kütle indeksi (VKİ) sağlıklı kilonun yararlı bir ölçüsüdür. Metre olarak boyunuzun, kilogram olarak kilonuzun ne olduğunu bulunuz. VKİ'nizi şöyle hesaplatabilirsiniz: VKİ'yi aralığında tutmaya çalışmanız tavsiye edilmektedir Aşağıdaki çizelge, VKİ'nizi hesaplamada kolay bir yoldur. Çizelgede boyunuzu ve kilonuzu bulunuz. Çizgilerin kesiştiği yerler, VKİ aralığınızı gösterir.

Olasılıkla herhangi bir test yapılması gerekmeyecektir, ancak doktorunuz kan örneği alıp kansızlığınız olup olmadığını ve Tiroit bezinizin yeterince çalışıp çalışmadığını kontrol etmek isteyebilir. Kabızlık çok şiddetliyse, doktorunuz aşağıdaki testlerle kolonun normal olup olmadığını kontrol etmek isteyebilir:

• Baryumlu röntgen filmi: bu testte rektuma röntgende görünecek zararsız bir madde verilerek herhangi bir anormalliğin görülmesi sağlanır.
• Sigmoidoskopi ya da kolonoskopi (doktorun kolonun içini görmesini sağlayan esnek bir görüntüleme aygıtı yerleştirilmesi.
• Dışkı çıkış yolunu çevreleyen kasların işlevini kontrol etmek için bazen testler yapılır.

LAKSATİFLERİN YARARI VAR MIDIR?

Kabızlık genellikle beslenmede değişiklik yapılmasıyla düzeldiğinden ilaçlara gerek kalmaz. Arada sırada uygun bir laksatif kullanılması zararsızdır, ancak düzenli kullanım kişiyi bağımlı hale getirebilir. Uyarıcı laksatifler, örneğin sinameki ya da kaskara düzenli olarak yıllar boyu kullanılırsa kolonda değişikliklere yol açar, ancak kısa süreli kullanımı bazen yararlı olabilir.

Yüksek doz kullanıldığında laksatifler şiddetli karın ağrısına yol açar. Çok az kişinin düzenli laksatif alması gerekir, ancak bu yalnızca doktor tavsiyesiyle yapılır. En doğal ve etkili tipler hacim artırıcı laksatiflerdir. Beslenme tarzlarını değiştiremeyenler için konsantre lif preparatları yardımcı olabilir. Laksatif türleri arasında şunlar yer alır:

• Hacim artırıcı laksatifler: kepek, ispagula kepeği, metilselüloz, sterkülia (karaya sakızı). Bunları daima bol su ile birlikte alın. Dışkının genişlemesini, yumuşamasını ve kolay geçmesini sağlar.
• Uyarıcı laksatifler: bisakodil ya da sinameki bağırsak kasılmasını uyarır.
• Ozmotik (geçişim özelliğinden yararlanan) laksatifler: mineral tuzları (magnezyum sülfat, magnezyum sitrat, magnezyum hidroksit). Bunlar bağırsakta su tutarak dışkıyı yumuşatır ve geçişini kolaylaştırır.
• İnsanların sindiremediği laktüloz, laktilol ya da sorbitol şekerleri: Bağırsakta kalırlar, hacim artırıcı ve ozmotik laksatiflerin özelliklerini birleştirirler.
• Fitiller: Rektuma yerleştirilerek dışkıyı yumuşatır ve bağırsak hareketini uyarır.
• Lavmanlar: Az sayıda kişi, özellikle de ağır omurga hasarı olanlar bağırsakların alt kısmına fışkırtılan bir sıvıyla lavman yapmak zorundadır.

Bütün laksatiflerle birlikte sıvı alımının iyi olmasına dikkat etmek gerekir (günde en az 2 litre, mümkünse daha fazla sıvı).

DİĞER TEDAVİLER

Özel testler, dışkıyı ilerletmek için ıkınırken, aynı anda bağırsak çıkışını (anal büzgen kas) gevşetme konusunda bir sorununuz olup olmadığını gösterebilir. Böyle bir bozukluğunuz varsa, karın kaslarınızı kasma ve çıkış yolunu çevreleyen kasları gevşetme eğitimi yararlı olabilir. Bu eğitim, kaslarınızın gevşeyip gevşemediğini anlamanızı sağlayan bir aygıtla desteklenebilir, ancak çoğu kişinin buna gereksinimi olmaz.

Kabızlık duygusal sorunlarla ilişkiliyse danışmanlık ya da benzeri tedaviler yardımcı olabilir.
Bazı kişilerde ameliyat gerekebilir, ancak bu yalnızca kalın bağırsakta kesin olarak saptanmış bir anormallik bulunduğunda yapılır.

ÖNEMLİ NOKTALAR

Beslenme tarzınızı değiştirme ve iyi bağırsak alışkanlıkları geliştirmeye ek olarak egzersiz miktarını artırmak çoğu kişide kabızlığı gidermede ve kilo alma eğilimini kontrol altına almada yeterli olacaktır. Hacim artırıcı ya da ozmotik laksatifler uyarıcı olanlara tercih edilir. Bu sonuncular sadece tıbbi gözetim altında düzenli olarak alınabilir. Kabız olmanız vücut atıklarının emildiği ve sağlığınıza zarar verdiği anlamına GELMEZ. Yaşınız 40'ın üzerindeyse ve belirgin bir neden yokken bağırsak alışkanlıklarınızda ani ya yavaş yavaş gelişen bir değişiklik ortaya çıkmışsa doktora gitmelisiniz (özellikle rektal kanama ya da karınla ilgili gerginlik gibi yeni bir belirtisi varsa).

  

Bu yazı kere okundu.