Boğaz Temizleme Tiki Nasıl Geçer

Tik ve tik bozuklukları gerek çocuk ve ergen psikiyatrisi, gerekse yetişkin psikiyatrisinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.

“Tik nedir?” sorusuna, bir grup kasın istem dışı, hızlı, aralıklı ve ritmik olmayan bir düzende kasılması yanıtını verebiliriz. Bu kasılmalar anidir ve belli kalıplar çerçevesinde tekrarlayıcıdır.

Tikler motor ve vokal tikler olarak ikiye ayrılır. Basit motor tikler göz kırpma, esneme, yüz buruşturma, baş ve omuz hareketleri, eli yumruk yapma, el veya ayak parmağını yukarı kıvırma gibi belli bir amaca hizmet etmeyen istemsiz hareketlerdir.

Komplike motor tikler ise basit motor tiklere göre daha anlamlı, yavaş seyirli ve belli bir amaca yönelik olup, törensel özellikler gösterir. Karşıdakinin hareketini taklit etme, vücuda garip pozisyonlar verme, dokunma, zıplama, koklama gibi eylemleri komplike motor tiklere örnek verebiliriz.

Burun çekme, geniz temizleme, boğazdan homurtu veya hırıltı gibi sesli eylemler basit vokal tikleri oluşturur. Hasta, sesin şiddetini ayarlayamaz, düzensiz ritimde konuşur ya da kelimeleri uzatabilir.

Cümlelerin arasına küfür ya da cinsel içerikli kelimeler eklemek, karşısındakinin söylediklerini tekrarlamak, kendi kendine zamansız ve uygunsuz ortamlarda mırıldanarak şarkı söylemek, cümlenin sonundaki kelimeleri tekrarlamak, normal konuşmaya anlamsız kelimeler eklemek benzeri eylemler ise komplike vokal tik olarak sınıflandırılır.

Tiklerin genel özelliği kısa süreli, aralıklı ve nöbetler halinde ortaya çıkmalarıdır. Bireyler çoğu kez tiklerinin farkında değildirler. Farkına varılan bir çok tik kısa süreliğine bilinçli olarak bastırılabilir.

Tikler antik dönemlerden beri kayıtlara girmiş psikiyatrik bozukluklardandır.

Günümüz psikiyatri sınıflandırmaları, tikleri Tourette bozukluğu, kronik motor ya da vokal tik bozukluğu ve gelip geçici tik bozukluğu olarak üç gruba ayırır.

Tikler iş, okul, aile ve sosyal hayatı olumsuz hale getirebilecek düzeylere erişebilirler.

Stresle tik arasında yakın bağlantı olmasının yanısıra genetik faktörlerin, beyindeki anatomik ve nörokimyasal patolojilerin ve gebelik döneminde annenin yaşadığı organik ya da psikolojik sorunların da tik oluşumunda rolleri saptanmıştır. Bazı tıbbi araştırmalar boğazdaki A grubu betahemolitik streptokok enfeksiyonların, aynı akut romatizmal ateşte olduğu gibi otoimmün bir mekanizma ile hastalığa yol açabileceğini göstermiştir. Görüldüğü üzere tik bozukluğu nedenleri multifaktöriyeldir.

Tik bozuklukları en fazla yaş grubunda gözlenir ve erkek çocuklarda daha fazladır. Yetişkinlerde çocuklara göre oran belirgin biçimde düşer. Tüm toplumun yaklaşık yüzde birinin tikleri olduğunu söyleyebiliriz.

Geçici tik bozukluğu, şiddeti dalgalı seyir gösteren, bir ya da daha fazla basit motor tikin eşlik ettiği, yaş arasında sık gözlenen, çoğu kez 1 yıl içinde kendiliğinden düzelen tik bozukluğudur. Aile çoğu kez farkında bile olmayabilir. Çocuk doktoru ya da göz doktorunun muayenesi sırasında hekim tarafından fark edilir. Tipik özelliği, baş ve boyun gibi vücudun üst kısmını tutmasıdır.

Kronik tik bozukluğu ise hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülür, motor ya da vokal olabilir. Bazı çocuklarda DEHB ile beraber bulunur. Yetişkinlerde özellikle stres ve yorgunlukla şiddetlenir.

Tanımlanmış en özel ve ağır tik bozukluğu ise Tourette bozukluğudur. Tourette sendromu olarak da bilinir. Erken çocukluk döneminde göz kırpma, baş silkme gibi geçici basit motor tiklere dönebilir. yıl içinde vokal tikler de tabloya eklenir. Saçını koluyla tekrarlayıcı biçimde geriye atma, geniz-boğaz temizleme, dil şaklatma, viyaklama-miyavlama tarzında sesler çıkarma, omuz silkme (omuzlarını yukarı-aşağı, ileri-geri oynatma), başı öne-arkaya-sağa-sola sallama, burun çekme ve öksürme gibi farklı motor ya da vokal tikler Tourette sendromunda sıklıkla gözlenir.

Ekolali dediğimiz, karşıdakinin çıkardığı ses ve sözcükleri aynen tekrarlama, koprolali dediğimiz, küfür ve müstehcen sözlerin yüksek sesle ve patlayıcı tarzda istemsiz biçimde ağızdan çıkması durumu da Tourette sendromunda görülebilmektedir.

Hastalık fark edilmeyecek kadar hafif seyredebileceği gibi çok ileri düzeyde yorucu ve korkutucu psikiyatrik klinik tablolar da gösterebilir. Yetişkinliğe doğru klinikte gerilemeler söz konusu olabilmektedir. DEHB, OKB ve tik bozuklukları, davranışsal ve duygusal sorunlar, ani ve rahatsız edici davranışlar, dokunma ve koklama benzeri tekrarlayıcı eylemlerle birbiri içine geçmiş psikiyatrik görünümler sergileyebilirler.

Tik bozuklukları klinik olarak genellikle iyi seyirlidir. yaşları arasında en alevli dönemlerini yaşarlar, ergenlik sonrası çoğu kez düzelirler. Aile ve çevre desteğinin azaldığı, madde kullanımı ve eşlik eden diğer psikiyatrik rahatsızlıklar hastalığın gidişini olumsuz yönde etkiler.

Tik bozuklukları ile ilgili bazı özellikleri şöyle özetleyebiliriz.

• Tikler nöbetlerle seyreder, artan ve azalan dönemler içerir, beden üzerinde yukarıdan aşağıya doğru gelişme gösterir.
• Zihinsel dikkatin yoğunlaştığı ince motor ve vokal işler sırasında tikler azalır.
• Uyurken bariz biçimde azalır.
• Stres, yorgunluk ve yakın zamandaki enfeksiyonlar tikleri olumsuz etkiler.
• OKB, DEHB, duygudurum ve kaygı bozuklukları tik sorunlarına sıklıkla eşlik edebilir.
• Tekrarlayan streptokokkal boğaz enfeksiyonları, taşınma, ayrılık, kayıp gibi yaşamsal olaylar tik gelişimini provake edebilir.
• Özgüven eksikliği, kardeşler arası problemler, okul ve iş hayatındaki stres tik bozukluğunu arttırır.
• Aile üyelerinde benzer problemlerin bulunması risk arttırıcı bir faktördür.
• Davranım bozukluğu, özgül öğrenme güçlüğü, kekemelik, konuşma bozuklukları, obezite ve madde kullanım bozukluklarının tik bozuklukları ile birlikte görülme sıklığı oldukça yüksektir.

Tik bozukluklarının tedavisinde, süreklilik tedavinin başarısı açısından birinci derecede önemlidir. Eğitim, destekleyici psikoterapiler ve ilaç tedavileri tik bozuklukları tedavisinde olguya göre uygulanır.

Kronik motor tiklerde ilaç tedavisi gerekmez.

Tedavide çocuğun öğretmenlerinin bilgilendirilmesi ve çocuğun okulda desteklenmesi önemli bir noktadır.

Tik bozukluğuna eşlik eden DEHB, OKB, depresyon ya da bipolar bozukluk varlığında bu hastalıkların tedavi edilmesi, tikler üzerinde doğrudan olumlu bir etki yaratabilir.

Haloperidol, pimozid, flufenazin, tiaprid, risperidon, ziprasidon, olanzapin, klonidin gibi ilaçlar tik tedavisinde kullanılmaktadır. İlaç tedavileri mutlaka psikiyatrist takibinde olmalıdır.

Psikiyatrist Filiz Uluhan, Antalya Psikiyatri, Psikoterapi Antalya.

Tourette Sendromu kontrol edilmeli

Sürekli göz kırpmaktan diş gıcırdatmaya, tırnak yemeden kafa sallamaya dek bir çok istemsiz davranışa neler yol açıyor? Ailelerin hangi hataları bu sıkıntıları artırabiliyor? İşte istemsiz davranışları hakkında bilmeniz gerekenler ve alınabilecek önlemler.

Tikler; kas gruplarının veya sesin ani, hızlı, tekrarlayıcı istemsiz hareketleri olarak tarif edilir. En sık yüz, boyun, omuz, göğüs kafesi ve eller tutulur. Basit veya karmaşık kas hareketleri görülebilir. Hırıltı, boğaz temizleme, uygunsuz söz söyleme gibi davranışlar da olabilir. Parmak emmeden diş gıcırdatmaya, cilt ve saç çekmeden kafa sallamaya dek birçok istemsiz hareket çocuklarda zaman zaman görülebiliyor. Basit istemsiz hareketler tedavi gerektirmezken tikin süresi önem taşıyor.

Tik hastalığının nedenleri

Çocuk yaşta; günlük yaşantının karmaşası, okulda çetin rekabet ortamı, okul uyumunda sorunlar, sınav stresi, başarısızlık kaygısı, ailelerin mükemmeliyetçi yaklaşımları ve çocuktan da mükemmel olmasını beklemeleri, otoriter çocuk yetiştirme yöntemleri veya tamamen disiplinsizlik, sınırsızlık, eve kardeş gelmesi, ev içi geçimsizlik, sağlık sorunları, akran ve kardeş anlaşmazlıkları, boşanma, istismar, ihmal edilme gibi etmenler çocukta baskı yaratarak, istem dışı hareket bozukluklarının artışına neden olmaktadır. Çocukların en az yüzde 60’ının bu tip istem dışı hareketlerden en az birini deneyimlediklerini bilmekteyiz” diyor.

Tik tedavisi ne zaman gerekir?

Anne babaların, çocuklarında baş gösteren tiklere karşı müdahale etmemeleri ve bunu dile getirmemeleri gerekiyor. Göz kırpma, boğaz temizleme, kafa sallayıp oynatma gibi basit motor durumlar tedavi gerektirmez. Ailelerin bu duruma müdahale etmemesi, çocuğun dikkatini vereceği motor ve zihinsel etkinlikler yaratmaları yeterlidir. Nöropsikolojik işlev bozukluğu, akademik sorunlar, düşük özgüven gibi durumlar varsa, sınıf içi veya sosyal alan uyumsuzluğuna neden oluyorsa tedavi vermek gerekir. Özellikle obsesif kompulsif bozukluk ve dikkat eksikliği de eşlik ediyorsa tedavi edilmelidir. İlaç tedavileri dışında basit motor tiklerde çocuğun yaşı uygunsa botoks tedavisi de fayda sağlayabiliyor.

İstem dışı hareketlerin bir yıldan uzun sürmesi ‘süreğen tik’ olarak adlandırılırken, günümüzde ‘nadir hastalık’lar arasında yer alan ve Tourette sendromu adı verilen, tiklerle giden karmaşık hastalığın da düşünülmesi gerekiyor. Tourette sendromu, binde oranında görülen, yaşta artan, genetik zemini de olduğu düşünülen özel bir sendrom. Kişilerin yüzde 10’unda uygunsuz sözler söyleme eşlik ediyor. Erkek çocuklarda kat daha fazla görülüyor. Bir yıldan uzun süren istem dışı hareketler varsa, kişi 18 yaş altındaysa ve eşlik eden tıbbi bir sorun yoksa akla gelmesi gerekiyor. Bu sorunda genetik, nörobiyolojik, psikolojik, çevresel etkilerin varlığı tartışılıyor. Stres bunda da önemli bir etmen. Çoğunlukla tıbbi destek gerekiyor. Tekrarlayan ataklar olabilmesine karşın, ergen ve yetişkin olgularda 2/3 oranında düzelme bekleniyor.

Tike karşı etkili öneriler

• Çocuğunuz için duyarlı ve sevgi dolu bir aile ortamı yaratın.
• Kardeşler arasında dengeli davranın.
• Eve yeni kardeş geldiğinde “Abi-abla oldun, büyüdün ya da sen kardeş istedin!” gibi sözlerden kaçının, çocuğunuza kaldıramayacağı bir yük yüklemeyin.
• Çocuğunuzdan beklediğiniz başarı düzeyinin, çocuğun bilişsel düzeyi ve gelişimi ile uyumlu olmasına özen gösterin.
• Uyku saatlerinin düzenli olmasına, bilgisayar, cep telefonu ve tablet kullanımını sınırlandırmaya dikkat edin.
• Açık hava etkinliklerine katılımını ve yaşıtları ile beraber zaman geçirmesini sağlayın.
• Ev içi ve dışında ailece zaman geçirin.
• Altı yaşından itibaren spora yönlendirin.
• Çocuğunuza yaklaşımınızı yeniden gözden geçirin.

Yinelenen yüz hareketleri, konu dışı sözcükleri yineleme, boğaz temizleme, burun çekme gibi farklı tik çeşitleri vardır.

Tikler nasıl geçer sorusunu cevaplarken tiklerin nedenlerinin anlaşılmasının geçmesinde önemli bir yere sahip olduğunu belirtelim. Tiklerin oluşmasını tetikleyen çevresel ve ruhsal durumların keşfedilmesi tiklerin tedavisi için en önemli adımdır. Tikler hangi durumda, ne kadar sıklıkla ortaya çıkıyor tespit edilerek psikolojik destek ve gerekliyse ilaç uygulaması ile tedavi edilebilir.

Tiklerin geçmesi için aile ve sosyal çevrenin davranışları da oldukça önemlidir. Tikler konusunda baskılanan, azarlanan çocuklarda tikler aksine daha da sıklaşmaktadır.

TİKLERDEN KURTULMAK MÜMKÜN MÜ

Tiklerin oluşma nedenleri tam olarak bilinmese de genetik faktörlerin, çevresel faktörlerin, psikolojik faktörlerin tiklerin oluşmasında etkili olduğu biliniyor. Bazı özel durumlarda, gerginlik anlarında ortaya çıkan tiklerin yaşanan baskılardan dolayı ortaya çıkması da olasıdır. Çevresel kötü bir olay yaşamış olan çocuklarda tik sorunları sık görülür.

Tiklerden kurtulmak için öncelikle tiklere neden olan asıl sorunları tanımak gerekiyor. Bunun için de psikiyatrik yardım almak lazım. Tikler nasıl geçer diye düşünüyorsanız, hayat boyu size eşlik eden bir tikiniz varsa ya da çocuğunuzda tik olduğunu fark ettiyseniz uzman yardımı almalısınız. Tabi sadece doktor yardımı ile değil çevrenin de yardımı ile tiklerden kurtulmak mümkündür.

Çocuklarda tik sorunları aile ve sosyal çevrenin gözlemleriyle anlaşılabilir. Yetişkinlerde de hem bu durum söz konusudur hem de kendi tik sorununun farkında olma durumu vardır. Tik sorunu olup olmadığı garip hareketlerin tekrar edip etmemesine bakılarak anlaşılabilir.

Bir hareketin tik sayılabilmesi için belli aralıklarla tekrar ediyor olması, anlamsız bir hareket olması, istem dışı ve baskılanabilir olması gerekiyor. Göz kırpma, belli bir sesi sürekli çıkarma gibi çok sık görülen tikler olduğu gibi çok daha az görülen kişiye özel tikler de vardır. Tikler nasıl geçer sorusu da aslında nasıl ve neden tik sorunu yaşanıyor sorularına bağlı olarak cevaplanabilir.

Güncellenme Tarihi Mayıs Yayınlanma Tarihi Mayıs