Boğazda Tükürük Bezi

Tüketilen besinlerin sindirilmesinde ve enfeksiyonlara karşı korunmada yardımcı olmada tükürük bezleri; sublingual bezler, parotis ve submandibulardır. Bu bezler ağız ve boğazın içi ve çevresinde bulunur. En büyük bezlerden olan parotis bezleri her iki kulağın hemen önünde yer alır. Bunların yanı sıra yanak içi, dudaklar, ağız ve boğazın diğer yerlerinde bulunan küçük tükürük bezleri de bulunur. Bu bezlerin tümü dişleri çürümeye karşı korumak, ağzı nemlendirmek ve sindirimi başlatmak için kullanılan tükürüğü üretir. Dehidrasyon tükürük bezi hastalıkları için önemli bir risk faktörü olduğundan her gün bol miktarda sıvı tüketilmesi önemlidir.

Tükürük Bezi Hastalıkları Nelerdir?

“Tükürük bezi hastalıkları nelerdir?” sorusu merak edenler için şu şekilde yanıtlanabilir:

• İyi huylu tümörler,
• Kistler,
• Kötü huylu tümörler,
• Sjogren sendromu,
• Tükürük bezi büyümesi,
• Tükürük bezi enfeksiyonu,
• Tükürük bezi taşı,
• Virüslere bağlı viral enfeksiyonlar.

Tükürük bezi taşı (Sialolithiasis): Tıp literatüründe sialolithiasis olarak da adlandırılan tükürük bezi taşı, tükürük bezlerinin içinde oluşan kalsiyum açısından zengin birikintilerdir. Kesin nedeni bilinmese de aşırı sıvı kaybı, azalan gıda alımı ve tükürük üretiminin azalmasına neden olan ilaçlarla ilgili olabilir.

Tükürük bezi enfeksiyonu (Sialadenitis): Tıp literatüründe sialadenitis olarak da adlandırılan tükürük bezi enfeksiyonu, genellikle bakterilerden kaynaklanır ve ağrılıdır. Bu durum tükürük bezi taşı olan yaşlılarda daha yaygındır ancak bebeklerin ilk birkaç haftalık döneminde de ortaya çıkabilir.

Viral (virüslere bağlı) Enfeksiyonlar: Tüm vücut viral enfeksiyonları bazı durumlarda tükürük bezlerine de yerleşebilir. Bu nedenle de şişer, ağrır ve yeme zorluğu yaratır. Kabuklanma en yaygın örneğidir.

Kistler: İçi sıvı dolu küçük keseler olan kistler, doğum öncesi kulak gelişimi ile ilgili problemler nedeniyle bebeklerin parotis bezlerinde oluşabilir. Yaşamın ilerleyen evrelerinde de tükürük bezlerinde başka kist türleri meydana gelebilir. Bunun yanında travmatik yaralanmalar, tükürük bezi taşları, tümörler veya enfeksiyonlar da kistlere neden olabilir.

İyi Huylu Tümörler: Kanserli olmayan tümörlerdir. Genellikle parotis bezinde (kulak önü) bulunur. Yaygın görülen iyi huylu parotis tümörü genellikle çenenin arkası veya kulak memesinin hemen altında ağrısız, yavaş büyüyen bir yumrudur.

Kötü Huylu Tümörler: Kanserli tümörlerdir ve genellikle nadir görülür. Ancak saldırganlık açısından farklılık gösterebilir. Radyasyon maruziyeti ve sjogren sendromu tükürük bezleri için bilinen risk faktörleridir.

Sjogren Sendromu: Sjogren sendromu, bağışıklık sisteminin yanlışlıkla vücuttaki normal dokulara saldırdığı bir durumdur ve otoimmün bozukluktur. Bu durumu yaşayan kişiler genellikle orta yaşlı kadınlardır. Bu hastalık genellikle sistemik lupus eritematozus (lupus), romatoid artrit (eklem romatizması) gibi diğer otoimmün hastalık ile birlikte ortaya çıkar.

Tükürük bezi büyümesi (Sialadenosis): Tıp literatüründe sialoadenosis olarak adlandırılan tükürük bezi büyümesi bazı durumlarda tümör, enfeksiyon veya iltihaplanma olmadan genişler. Nedeni bilinmemektedir.

Tükürük Bezi Hastalıklarının Belirtileri Nelerdir?

“Tükürük bezi hastalıklarının belirtileri nelerdir?” sorusu da merak edilen konular arasında. Görülen belirtiler tükürük bezlerin meydana gelen rahatsızlık özelinde farklılık gösterir. Tükürük bezi hastalıkları ve belirtileri genel olarak aşağıdaki gibidir:

• Ağız tabanında ağrılı şişlik,
• Ağzına kanalından gelen kötü, tatlı akıntı,
• Ateş,
• Baş ağrısı,
• Ciddi vakalarda ateş, titreme,
• Eklem ağrısı,
• Halsizlik,
• İştahsızlık,
• Kas ağrıları,
• Yanak ya da çene altında ağrılı şişlik,
• Yemek sonrasında ağrının kötüleşmesi.

Tükürük Bezi Hastalıkları Nasıl Teşhis Edilir?

“Tükürük bezi hastalıkları nasıl anlaşılır?” sorusu merak edenler için şu şekilde yanıtlanabilir:

Tükürük bezi hastalığının teşhis edilmesi kişinin tıbbi geçmişinin dikkatle incelenmesi, fiziki muayene uygulanması ve laboratuvar testleri ile gerçekleşir.

Belirtilere göre istenen tetkikler aşağıdaki gibidir:

• Bilgisayarlı Tomografi,
• Göz testleri,
• İnce İğne Aspirasyon Biyopsisi,
• Kan testi,
• MR,
• Röntgen,
• Sialografi,
• Tükürük bezi biyopsisi,
• Tükürük fonksiyon testi.

Tükürük Bezi Hastalıkları Nasıl Tedavi Edilir?

Tükürük bezi hastalıkları tedavisi tıbbi ve cerrahi şekillerde gerçekleştirilir. Hangi tedavinin uygulanacağı ise kişinin yaşadığı tükürük bezi rahatsızlığına bağlıdır. Rahatsızlık sistemi hastalıklardan kaynaklanıyorsa altta yatan problem tedavi edilir. Bu multidisipliner bir süreci kapsayabilir. Rahatsızlık tükürük bezi tıkanması ve enfeksiyon kaynaklıysa doktor antibiyotik reçete ederek hastaya sıvı tüketimini artırmasını tavsiye edebilir. Bazı durumlarda da Tükürük bezi tıkanması belirtileri nedeniyle tıkalı kanalların açılması gerekebilir. Tükürük bezinde kitle gelişmesi durumunda kitlenin çıkarılması önerilebilir.

Ameliyat gerekmesi durumunda göz ve ağız dahil yüzü hareket ettiren kasların bu bezin içinde olan yüz sinirini etkilememesi adına özenle gerçekleştirilir. Parotis bezinde kötü huylu kitlelerin olması durumunda bu kitleleri çıkarmak ve yüzdeki sinirlerin çoğunu korumak mümkündür. Cerrahi işlemin ardında genellikle radyasyon önerilir. Bu tedaviye de ışınlanma öncesinde gerekli iyileşmenin sağlanması için cerrahi işlemden 4 ile 6 hafta sonra başlanır.

Ne Zaman Doktora Başvurulmalıdır?

Boyun, dil, çene, yanak ve sert damağın herhangi bir yerinde kalıcı şişlik ya da yumruk bulunuyorsa, beze ağrılı, hassas ve kızarıksa, titreme ve ateş yaşanıyorsa, konuşmada, ağzı açmada, çiğneme ve yutmada zorluk yaşanıyorsa doktora başvurulmalıdır. Peki tükürük bezi hastalıkları hangi bölüm tarafından incelenir? Bunun için Kulak Burun Boğaz (KBB) bölümüne gidilmelidir.

Tükürük Bezi Rahatsızlıkları Nasıl Önlenebilir?

Tükürük bezlerinin viral enfeksiyonlardan korunması için kabakulak  ve grip aşısı olunmalıdır. Bunun yanında sigara bırakılmalı, sağlıklı beslenme alışkanlık kazanılarak tükürük bezi hastalıkları bitkisel tedavi ile desteklenmeli, bol sıvı tüketilmeli, ağız hijyenine önem verilmelidir.

Tükürük bezleri boğazın içinde ve çevresinde yer alırlar. Büyük (majör) tükürük bezleri parotis, submandibular ve sublingual bezler olarak adlandırılırlar. Çift olan bu bezlerin hepsi ağzın içine tükürük salgılarlar.
Parotis bezi kulak önünde başlayarak yanak boyunca devam eder kanalı üst dişlerin yakınına açılır en iyi bilinen hastalığı kabakulakdır.
Submandibular çene altında yer alır ve dil altı ön bölümüne salgısını bırakır.
Sublingual  dil altında yani ağız tabanında yer alır salgısını kanallar ile buraya verir.
Bu bezlere ek olarak, dudaklarda, alt çene bölgesinde (yanak mukozası) ve yaygın olarak ağız ve boğazın öteki bölgelerinde yer alan, küçük (minör) tükürük bezi adı verilen yüzlerce bez vardır. Tükürük; ağzın nemlendirilmesini sağlar, sindirime yardımcı olur ve dişlerin çürümesini önler.
Tükrük bezi hastalıkları:
Tıkanma
Tükürük akımının tıkanması çoğunlukla parotis ve submandibular bezlerde, genellikle taş oluşumuna bağlı olarak meydana gelir. Belirtiler tipik olarak  yemek sırasında ortaya çıkar. Tükürük üretimi başlar, ama tükürüğün  kanallardan dışarı çıkamayışı sonucu bezin şişmesine, ağrıya ve bazen de enfeksiyona yol açar.
İltihap(İnfeksiyon)
Taşlar tamamen tıkayıcı olmazsa büyük bezler yemek sırasında şişecek ve yemek sonrası bir sonraki öğüne kadar kademeli olarak ineceklerdir. Enfeksiyon çoğunlukla anormal olarak göllenmiş tükürükte, bezlerde daha şiddetli ağrı ve şişe sebep olacak şekilde gelişir. Yeteri kadar uzun bir süre tedavi edilemezse, bezlerde abse gelişebilir. Bazı kişilerde, büyük tükürük bezlerinin kanalları anormal olabilir. Bu kanallar, enfeksiyona ve tıkanmaya yol açseafoodplus.info sık rastlanan tükürük bezi iltihabı, parotiste olan kabakulak’tır. En sık çocuklarda görülmesine karşın erişkinlerde de meydana gelebilir. Bununla beraber, eğer bir erişkinin tek taraflı parotis bölgesinde şişliği varsa, bu daha çok bir tıkanma ya da tümöre bağlıdır. Komşu lenf düğümlerinden tükürük bezi enfeksiyonları da meydana gelebilir.
Tümörler
Tükürük bezlerinin selim ve habis tümörleri genellikle bu bezlerin ağrısız şişmesi ile ortaya çıkarlar. Tümörler nadiren birden fazla bezi içerir ve parotis, submandibular bölge, damak, ağız tabanı, yanaklar ve dudaklarda bir büyüme olarak fark edilirler. Bu büyümeler bir KBB & Baş-Boyun Cerrahisi uzmanı tarafından değerlendirilmelidir. Büyük tükürük bezlerinin habis tümörleri hızlı bir şekilde büyüyebilirler, ağrılıdırlar ve yüzün tutulan tarafının tümünün ya da bir kısmının hareket kaybına neden olabilirler. Tükürük bezi büyümeleri aynı zamanda anlamlı derecede enflamasyona yol açan otoimmün hastalıklarda da görülebilirler. Hastaların genellikle kuru bir ağız ve kuru gözleri vardır. Şeker hastalığı özellikle parotis bezi büyümesine yol açabilir. Özellikle iki taraflı tükürük bezi büyümesi alkoliklerde de görülür.
Tanı : Tükürük bezlerinin hastalıklarının tanısı dikkatli bir öykü, fizik muayene ve laboratuar testlerine dayanır. Büyük tükürük bezlerinde bir tıkanmadan şüpheleniliyor ise, ağızda tükürük kanallarının ağızlarının anestezisi ve bir aletle tıkanmaya yol açan taşın geçmesine yardım etmek üzere kanalı genişletmek gerekli olabilir. Bu gibi alet kullanımı öncesi, diş röntgenleri kalsifiye taşların yerini gösterebilir. Tükürük bezinde bir  kitle bulunursa, Bilgisayarlı Tomografi (BT) adlı radyolojik tetkik yararlı olur. BT kitlenin tükürük bezinin bir parçası mı yoksa bir lenf düğümü mü olduğunu gösterecektir. Çoğu durumda ince iğne aspirasyonu yararlı olur. Bu testin doğruluğu yaklaşık olarak %80 ile %90 dolaylarındadır. Zorunluluk hallerinde cilt kesisi sonrası tükrük bezinden bir miktar parça çıkarılarak tanıya gidilebilir.
Tedavi: Burada ilaç tedavisi ve cerrahi girişimler yer alır. Tedavi seçimi sorunun içeriğine bağlıdır. Sistemik hastalıklara ( izole bir bölgeyi değil, tüm vücudu ilgilendiren hastalıklar) bağlı ise altta yatan neden tedavi edilmelidir. Hastalık süreci tükürük bezi tıkanıklılığına ve buna bağlı infeksiyonla ilişkili ise antibiyotikler kullanılır. Bazen, kanallara aletle müdahale gerekli olabilir.
Tükürük bezinde bir kitle gelişirse, bu kitlenin ortadan kaldırılması gerekebilir. Parotis bezi bölgesindeki çoğu kitle selimdir. Cerrahi gerektiği zaman, bezin içinden geçen yüz sinirine zarar vermemek için çok dikkatli olunmalıdır. Bu bölge anatomisini iyi bilen ve mikroskop altında siniri ortaya koyarak çalışan KBB & Baş-Boyun cerrahisi uzmanı yüz sinirinin korunmasını büyük ölçüde sağlayacaktır. Habis tümörlerde ameliyat sonrası sıklıkla radyoterapi tavsiye edilir.
Aynı genel prensipler çenealtının, dilaltı ve boğazın üst kısmındaki küçük tükürük bezleri için de geçerlidir. Selim hastalıklar en iyi şekilde tek başına cerrahi ile tedavi edilirken habis hastalıklar cerrahi ve ameliyat sonrası ışın tedavisine ihtiyaç gösterirler. Bir tükürük bezinin komşuluğundaki kitle başka bir taraftan kaynaklanan kanser nedeniyle büyüyen bir lenf düğümü ise doğal olarak başka bir tedavi planı gerekecektir. Böyle bir tedaviyi en iyi biçimde KBB&Baş-Boyun cerrahisi uzmanı düzenleyebilir.
Özetle, tükürük bezi hastalıkları birçok sebebe bağlıdır. Bu hastalıklar hem ilaç tedavisiyle hem ameliyatla tedavi edilebilirler. Böyle bir tedavi mutlak olarak bu alanda deneyimli KBB&Baş-Boyun cerrahisi uzmanı tarafından yapılmalıdır.
Prof. Dr. Selçuk ONART

Tükürük bezlerinizde taş oluşmaması için

Tükürük bezleri vücudumuzda tükürük salgısını yapan organlarımızdır. Bunlar ikişer çift olmak üzere her iki kulak önünde (Parotis Bezi), çene altında (Submandibüler Bez) ve dil altında (Sublingual Bez) bulunurlar. Bunların haricinde damakta, yanak içlerinde de sayısız küçük tükürük bezi mevcuttur. Bu bezlerden günlük litre kadar tükürük salgılanır.

Tükürüğümüz dişlerimizi koruyor

Tükürük salgısı öncelikle ağız içini nemli tutar ve besinleri yumuşatarak kolay yutulabilir hale getirir. Antibakteriyel özelliği sayesinde mikroplara karşı koruyucudur ve dişleri çürüklere karşı korur. Yine önemli özelliklerinden bir başkası ise sindirimde önemli görev yapan amilaz ve lipaz enzimlerini içermesidir. Gıdaların sinidirlmesi ağız içerisinde tükürük salgısı ile başlar.

Tükürük bezi taşı nedir? Neden oluşur?

Tükürük bezi taşları tükürük bezlerindeki kanallarda oluşan, çoğunlukla kalsiyum içerikli yapılardır. Bazen yapılarında magnezyum,ürik asit, amonyak, potasyum tuzları gibi organik tuzlar da bulunabilir.

Taş oluşumun mekanizması kesin olarak bilinmemekle birlikte, genellikle tükürük akımının azaldığı ve/veya koyulaştığı durumlarda taş oluşumuna zemin hazırlar. Bu durumlar:

• Yeterince sıvı almama (dehidratasyon)
• Tükürük salgısını azaltan bazı ilaçları kullanma (allerji ilaçları,soğuk algınlığı ilaçları gibi)
• Bazı romatizmal hastalıklar (Gut,Sjögren, Romatoid seafoodplus.info)
• Radyoasyon tedavisi, radyo aktif iyot tedavisi görmüş olmak

Tükürük bezi taşı belirtileri

Tipik olarak özellikle limon gibi tükürük salgısını azaltan bir gıda yenildiğinde taşın olduğu tükürük bezinde ağrılı bir şişlik gelişir. Taş, bezin kanalını tam olarak tıkamıyorsa bu şişlik artıp azalabilir ancak ana kanalda yerleşik taşlarda bez tekrar küçülemez ve şiş olarak kalır. Bazı durumlarda olaya enfeksiyöz ajanlar da eşlik ederek iltihabi bir durum oluşturabilir. Tükürük bezi taşları kanser gibi kötü huylu hastalıklardan değillerdir veya tükürük bezinde taşa bağlı kanser olgusu bildirilmemiştir. Ancak tedavi edilmezlerse kronik olarak hastalık durumu devam eder.

Tükürük bezi taşından korunma yolları

• Bol sıvı tüketin,
• Sigara ve alkolden uzak durun,
• Doktor kontrolü dışında ilaç kullanmaktan kaçının,
• Eğer kronik sistemik hastalığımız varsa kontrol altında olmaya özen gösterin,
• Dengeli beslenin.

Tükürük bezi taşı tedavisi

Öncelikle enfeksiyöz, iltihabi bir durum varsa çeşitli antibyotikler, antiinflamatuar dediğimiz iltihabı azaltıcı ilaçlar ve sıvı desteği ile bu durum tedavi edilmelidir. Yer çekiminin de etkisine bağlı tükürük bezi taşları en sık çene altı tükürük bezlerinde oluşur. Bazen bu taşlar kanalda ağız içerisine yakın yerleşimli olduklarında, bu bölgeye yapılacak küçük bir kesi ile alınabilir. Ancak daha derin yerleşimli yaşlar için günümüzde "Sialoendoskopi denilen, oldukça ince ( mm) ve kıvrılabilen kameralar ile tükürük bezi kanallarına girilerek taşlar çıkarılabilmektedir.

Sialoendoskopi yöntemi günümüzde giderek popülaritesini artırmaktadır. Herhangi bir kesi yapmaya gerek kalmadan ve tükürük bezine zarar vermeden sadece taşların çıkarılabilmesine olanak sağlar. İşlemden hemen sonra günlük hayata dönülebilir.

Ancak bazen çok ileri vakalarda, tükürük bezinin kendisinin de kronik bir bozukluğu olması ve çok büyük, çok fazla sayıda taşın olması durumunda bezin tamamının cerrahi olarak alınması gerekebilir. Bu durumda yaklaşık 1 haftalık bir iyileşme süreci bizi beklemektedir.

Tükürük bezi taşı tekrar eder mi?

Çok nadir de olsa tükürük bezi taşları tekrar edebilir ancak sialoendoskoi işlemi sonrasında tükürük bezi kanalları da genişlemiş olacağından bu yöntem geleceğe yönelik de koruma sağlar.