4, 5 ve 6. sınıflar için ismin hâl ekleri nelerdir, hal eklerinin tanımı ve örnek kelimeler hakkında hazırlamış olduğumuz bu konu anlatımından yararlanarak ismin hâllerini kısa yoldan öğrenip, kolayca kavrayabilirsiniz. Çekim ekleri grubuna dahil olan isim hâl ekleri, diğer bir adıyla ad durum ekleri olarak da bilinir.
İsimlerin cümle içerisinde yüklenecekleri görev ve anlamları belirleyen hâl ekleri, daha ayrıntılı bir ifade ile Türkçede ismin hâlleri; sözcükleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâli ile hâl eki almış durumlarından her biridir. olarak tanımlanabilir. Tanımdan anlaşılacağı üzere ismin hâlleri, cümlede ismin görev ve anlamlarını ifade eder.
Örnek:Ev kelimesi tek başına yalın hâlde bulunur. Fakat aşağıda sıralayacağımız ismin hâllerinden -da/-de bulunma hâl ekini aldığında, evde şeklinde kullanılır ve ismin bulunma hâlini temsil eder.
İsmin belli başlı beş hâli bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibi açıklanabilir:
1. Yalın Hâl: İsmin, herhangi bir hâl eki almamış hâlidir, yani eksizdir.
Örnek: okul, kitap, telefon, saygı, ağaç, dünya, düşünce
Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, yalın hâlde bulunmaktadır:
Bigisayarım yarın tamir edilecek.
Arkadaşım bana çok sevdiğim bir kitap hediye aldı.
Sen de bir ağaç dik, dünya yemyeşil olsun!
Buralarda bir terzi varmış, biliyor musun?
Senin bu konudaki fikrin çok güzel.
UYARI: Bir ismin hâl ekleri dışında bir ek alması, onun yalın olma özelliğini değiştiremez. Yani yalın hâl, hiç ek almayan kelime demek değil; hiç hâl eki almayan kelime demektir. Çoğul eki, iyelik eki ya da tamlama eki gibi çekim eklerini veya yapım eklerinden birini almış sözcükler de yalın durumdadır.
Örnek:okulun, kitapçı, telefonum, ağaçlar, dünyanın, düşüncesiz
2. Belirtme / Yükleme Hâli: İsmin -ı, -i, -u, -ü belirtme hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, i hâli de denilmektedir. Cümlede bir nesneyi belirttiği için neyi? sorusu ile bulunabilir. Belirtme durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar.
Örnek: okulu, kitabı, telefonu, saygıyı, ağacı, dünyayı, düşünceyi
Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, belirtme hâlinde bulunmaktadır:
Babam evi badana ettirecek.
Bu düşünceni kimseye anlattın mı?
Telefonumu suya düşürdüm.
Bahçedeki büyük odunu ikiye ayırdım.
Ülkemizde herkes askeri sever.
3. Yönelme Hâli: İsmin -a, -e yönelme hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, e hâli de denilmektedir. Cümlede ismin yönelme anlamını ifade ettiği içinneye, kime? soruları ile bulunabilir. Yönelme durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek: okula, kitaba, telefona, saygıya, ağaca, dünyaya, düşünceye
Cümleler:Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, yönelme hâlinde bulunmaktadır:
Geç oldu, artık eve geçelim.
İstediğin kitapları masaya koydum.
Bahçeye çıkıp biraz oynayalım mı?
En sevdiğim sanatçı bugün İzmire geliyormuş.
Bahçedeki ağaçlara su verdin mi?
4. Bulunma Hâli: İsmin -da, -de, -ta, -te bulunma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, de hâli de denilmektedir. Cümlede ismin bulunduğu yeri ifade ettiği için nerede? sorusu ile bulunabilir. Bulunma durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek:okulda, kitapta, telefonda, saygıda, ağaçta, dünyada, düşüncede
Cümleler:Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, bulunma hâlinde bulunmaktadır:
Sabahtan beri pastanede oturuyoruz.
Türk Yıldızları Mersinde gösteri yapacakmış.
Dün kitaplarım Elifte kalmış.
Sen bu fikirde olduğun sürece, hiçbir şey yapamazsın!
Sahada yabancı cisimler vardı.
5. Ayrılma / Çıkma Hâli: İsmin -dan, -den, -tan, -ten ayrılma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, den hâli de denilmektedir. Cümlede ismin bir yerden ayrılma anlamını ifade ettiği için nereden? sorusu ile bulunabilir. Ayrılma durumu eki, sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek: okuldan, kitaptan, telefondan, saygıdan, ağaçtan, dünyadan, düşünceden
Cümleler: Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler, ayrılma hâlinde bulunmaktadır:
Gurbetten geleli henüz üç yıl oldu.
Ben dostumdan başkasına güvenmem.
Ağabeyim dün askerden döndü.
Yediğimiz yemekten hepimiz zehirlendik.
Bahçeden sandalyeleri getirir misin?
UYARI:Hâl eki alan kelimeler, başka çekim veya yapım eklerini alabilirler. Hâl eklerinden sonra veya önce bu eklerden herhangi biri gelebilir.
Örnek:Bizim okuldaki öğrenciler, büyük bir projeye imza attılar.
Orkun KUTLU
Akuzatif[not 1]
| Datif[not 2][not 3][not 4][not 5]
| Lokatif[not 6][not 7]
| Ablatif[not 8] [not 9] | Genitif
|
---|---|---|---|---|
çiçeği | çiçeğe | çiçekte | çiçekten | çiçeğin |
sokağı | sokağa | sokakta | sokaktan | sokağın |
kilidi | kilide | kilitte | kilitten | kilidin |
paketi | pakete | pakette | paketten | paketin |
saati | saate | saatte | saatten | saatin |
ağacı | ağaca | ağaçta | ağaçtan | ağacın |
yüzüğü | yüzüğe | yüzükte | yüzükten | yüzüğün |
çorabı | çoraba | çorapta | çoraptan | çorabın |
rolü | role | rolde | rolden | rolün |
işgali | işgale | işgalde | işgalden | işgalin |
misali | misale | misalde | misalden | misalin |
petrolü | petrole | petrolde | petrolden | petrolün |
yurdu | yurda | yurtta | yurttan | yurtun |
inanı | inana | inanda | inandan | inanın |
kalbi | kalbe | kalpte | kalpten | kalbin |
borcu | borca | borçta | borçtan | borcun |
şahsı | şahsa | şahısta | şahıstan | şahsın |
zehri | zehire | zehirde | zehirden | zehrin |
karını | karına | karında | karından | karının |
alnı | alna | alında | alından | alnın |
kristali | kristale | kristalde | kristalden | kristalin |
Konak’ı | Konak’a | Konak’ta | Konak’tan | Konak’ın |
konağı | konağa | konakta | konakta | konağın |
ağızı | ağza | ağızda | ağızdan | ağzın |
akılı | akla | akılda | akıldan | aklın |
gömleği | gömleğe | gömlekte | gömlekten | gömleğin |
dikkati | dikkate | dikkatte | dikkatten | dikkatin |
vakti | vakte | vakte | vakitten | vakitin |
uzağı | uzağa | uzakta | uzaktan | uzağın |
suyu | suya | suda | sudan | suyun |
neyi | neye | nede | neden | neyin |
ideali | ideale | idealde | idealden | idealin |
kol saatini | kol saatine | kol saatinde | kol saatinden | kol saatinin |
rengi | renge | renkte | renkten | rengin |
hayatı | hayata | hayatta | hayattan | hayatın |
hukuku | hukuka | hukukta | hukuktan | hukukun |
bileti | bilete | bilette | biletten | biletin |
geçidi | geçide | geçitte | geçitten | geçidin |
göğü | göğe | göğünde | göğünden | göğünün |
cebi | cebe | cepte | cepten | cebin |
isimi | isme | isimde | isimden | ismin |
normali | normale | normalde | normalden | normalin |
mutluluğu | mutluluğa | mutlulukta | mutluluktan | mutluluğun |
hayali | hayale | hayalde | hayalden | hayalin |
sosyali | sosyale | sosyalde | sosyalden | sosyalin |
oğlanı | oğlana | oğlanda | oğlandan | oğlanın |
oğlu | oğla | oğulda | oğuldan | oğlun |
kültürü | kültüre | kültürde | kültürden | kültürün |
Ege Denizi’ni | Ege Denizi’ne | Ege Denizi’nde | Ege Denizi’nden | Ege Denizi’nin |
piyanisti | piyaniste | piyanistte | piyanistten | piyanistin |
havası | havaya | havada | havadan | havanın |
hava alanını | hava alana | hava alanda | hava alandan | hava alanının |
bunu | buna | bunda | bundan | bunun |
ışığı | ışığa | ışıkta | ışıktan | ışığın |
beni | bene | bende | benden | benim |
bizi | bize | bizde | bizden | bizim |
ahlaki | ahlaka | ahlakta | ahlaktan | ahlakın |
tankı | tanka | tankta | tanktan | tankın |
milleti | millete | millette | milletten | milletin |
devleti | devlete | devlette | devletten | devletin |
pasaportu | pasaporta | pasaportta | pasaportun | pasaportun |
taşıtı | taşıta | taşıtta | taşıttan | taşıtın |
umudu | umuda | umutta | umuttan | umutun |
ayakkabıyı | ayakkabıya | ayakkabıda | ayakkabıdan | ayakkabının |
burcu | burca | burçta | burçtan | burcun |
İsimlere belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma anlamı katan eklere hal (durum) ekleri denir. Aşağıda altı çizili olan kelimeler hal eki almıştır.
Arılar kovana bal taşıyor. (Yönelme Hâli)
Sütü dolaba koyar mısın? (Belirtme Hâli)
İzmir’e akşamdan gidelim. (Çıkma - Ayrılma Hâli)
İki takım sahada kapıştı. (Bulunma Hâli)
Çocuklar sınıfta çalışıyor. (Bulunma Hâli)
Keki fırında unutmuşum. (Belirtme Hâli)
Giderken köprüden geçelim. (Çıkma - Ayrılma Hâli)
Kitabı bir solukta okudum. (Bulunma Hâli)
Yorgunluktan uyuyakalmış. (Çıkma - Ayrılma Hâli)
Eşyaları torbaya koy. (Yönelme Hâli)