Dilbilgisinde durum veya hal adyla bilinen ekler bulunur. Bunlar yönelme, ayrlma, belirtme ve bulunma olarak toplam dört gruptan meydana gelir. Bulunma durumu ekleri, birçok kiinin yazm hatas yapt eklerden biridir. smin "de" hali olarak da adlandrlan bu ekler, cümle içerisinde kullanldnda cümleye yüklenecek manay belirler.
Cümle içerisinde ismin görevini ve manasn ifade eden eklerdir. Adndan da anlalaca üzere ismin bulunduu yeri veya eylemin tam olarak nereye yapldn gösterir. Bulunma durumu ekleri “-de, -da, -ta ve –te” eklindedir. Bu ekleri cümle içerisinde bulmak oldukça kolaydr.
Bulunma durumu ekini bulmak için eyleme u sorular sorulur:
Bu iki soru ekli sayesinde cümlede hangi sözcükte bulunma durumu eki olduu ortaya çkar. Bu hal ekleri özellikle “-de” ve “-da” balaçlar ile çok sk kartrlrken aralarnda önemli farklar bulunmaktadr. Balaçlar kullanlan sözcükten ayr bir ekilde yazlrken bulunma hal ekleri sözcüe birleik bir ekilde yazlr.
Bulunma durumu ekleri cümle içerisinde kullanlrken; özel isimler dnda birleik bir ekilde yazlmaktadr. Örnek verecek olursak; “Eskiehir, Gaziantep, Balkesir, Ahmet, Aye” gibi isimler özel isim olarak tanmlanr. Bu isimler ek aldklarnda “Eskiehir’de, Gaziantep’te, Balkesir’de, Ahmet’te ve Aye’de” olarak kullanlr.
“On(da), biz(de), ben(de)” gibi kelimelerde ise bitiik yazma kural mevcuttur. Bunlar bulunma durumu eki alm isim örnekleri arasnda yer alr. Eer “onda” yerine “on da” veya “sende” yerine “sen de” eklinde yazlrsa buradaki ekler balaç olarak kullanlm olur.
Bulunma durumu ekleri çounlukla yer bildirme amacyla zamir sözcüklerinin sonuna eklenmektedir. Aada konu ile ilgili örnek cümleler mevcuttur.
ANASAYFAYA DÖNMEK ÇN TIKLAYINIZ
Hâl | Anlam | Örnek | Dillere örnekler |
---|---|---|---|
Abesif | yokluk, bulunmama durumu | öğretmensiz | Estonca, Fince |
Ablatif (1) | dolaylı hâl | öğretmenle ilgili | Arnavutça, Ermenice, Sanskritçe, Latince, Litvanca, Fince |
Ablatif (2) | yol hareketi | öğretmenden çekildi | Arnavutça, Ermenice, Çuvaşça, Azerice, Estonca, Fince, Japonca, Latince, Macarca, Sanskritçe, Tibetçe, Türkçe, Özbekçe |
Absolutif | geçişsiz fiillerin özneleri; geçişli fiillerin nesneleri | öğretmen yahut öğretmeni | Ergatif diller |
Adesif | yakınında | öğretmende | Estonca, Fince, Litvanca (eskiden), Macarca |
Akuzatif | doğrudan nesneler | öğretmeni | Arapça, çoğu Hint-Avrupa dilinde, Esperanto, Macarca, Türkçe |
Alatif veya diketif | bir yere doğru hareket | öğretmene doğru | Baskça, Fince, Estonca, Litvanca (eskiden), Macarca, Tibetçe |
Ekvatif | karşılaştırma | öğretmen gibi | Sümerce |
Datif | yön veya alıcı; dolaylı nesne | öğretmene | çoğu Hint-Avrupa dilleri, Gürcüce, Macarca, Türkçe |
Delatif | bir yerden aşağı doğru yolda hareket | gemiden aşağı | Macarca |
Delimitatif (yerel genitif) | yerel âidiyet | öğretmenin, öğretmene ait | Baskça |
Derivatif | köken | Ankaralı öğretmen | Türkçe |
Elatif | dışarı çıkma | evden dışarı | Eski Yunanca, Estonca, Fince, Macarca |
Ergatif | geçişli fiili yürüten özne | öğretmen (ev inşa ediyor…) | Çerkesçe[1], Baskça, Gürcüce, İnuitçe, Samoaca, Tibetçe |
Esif | durumun işaretlenmesi | öğretmen olarak | Estonca, Fince, Gürcüce, Laponca, Macarca (2, formal ve modal) |
Genitif (Genetiv) | aidiyet, ilişki | öğretmenin | çoğu Hint-Avrupa dilleri, Arapça, Macarca, Tibetçe (?), Türkçe |
İlatif | içeriye doğru hareket | eve | Estonca, Fince, Laponca, Litvanca, Macarca |
İnesif | içerisinde | evin içinde | Baskça, Macarca, Fince, Estonca, Litvanca |
İnstrüktif (1) | yapış şekli | öğretmen aracılığıyla | Fince |
Aletsel veya instrüktif (2) | ile beraber | öğretmenle | Baskça, Gürcüce, Fince, Macarca, Latince, Litvanca, Sanskritçe, Slav dilleri, Türkçe |
Komitatif | ile beraber | öğretmenle | Baskça, Estonca, Fince, Laponca, Macarca, Tibetçe |
Lokatif | yer | öğretmende | Laponca, Letonca, Litvanca, Sanskritçe, Slav dilleri, Tibetçe, Türkçe |
Nominatif | özne | öğretmen | Arapça, bütün Hint-Avrupa dilleri, Estonca, Fince, Gürcüce, Laponca, Macarca, Türkçe |
Oblik | kapsamlı | öğretmeni ilgilendiren | Eski Fransızca, İngilizce, Kurmanci, Zazaca |
Partitif | miktarlar | öğretmenlere | Baskça, Fince, Estonca |
Perlatif | bir şeyin içinden geçmek | evin içinden | Tokarca |
Posesif | aidiyet | öğretmene ait | Baskça |
Postpozisyonel | sona eklemelerden önce gelen ismin hâli | öğretmen + son pozisyon | Hintçe |
Prepositif | ismin hâli nach ilgeçten | ilgeç + öğretmen | Rusça |
Prolatif (1) | yüzeyde hareket | evden | Estonca |
Prolatif (2) | için veya yerine | öğretmen için | Baskça |
Sublatif | bir şeye doğru hareket | gemiye | Macarca |
Superesif | bir yerdeki pozisyon | gemide | Macarca |
Tendensyal | hareketin yönü | öğretmene doğru | Baskça |
Terminatif | hareket veya zamanın sonu | öğretmene kadar | Baskça, Estonca, Macarca, Tibetçe |
Translatif | durum değiştirme | öğretmen olmak | Estonca, Fince, Gürcüce, Macarca |
Vokatif | seslenme | (Ey) Türk Gençliği! | Gürcüce, İrlandaca, Latince, Rumca, Rumence, Ştokavca ve birkaç Slav dili (Çekçe, Lehçe, Litvanca, Ukraynaca ve Üst Sorbca gibi) |
İsmin hâlleri olarak tanımlanmasına rağmen isim olmayan sözcükler de hâl ekleri alabilirler. Bunun dışında Hint-Avrupa dillerinde bilinen genitif ya da aidiyet hâli Türkçede ismin sonuna -in eki getirilerek yapılmasına rağmen ismin hâllerinden sayılmamaktadır. Türkçede genitif, ilgi eki olarak tanındı.