Burun Çekme Tiki Nasıl Geçer

Nöropsikiyatrik bir hastalık olan Tourette Sendromu; istemsiz bir şekilde ortaya çıkan ve çoklu motor hareketlerin yanı sıra bir ya da birden fazla sesle karakterize olan bir tik bozukluğudur. Hastalığın adı, yılında hastalarla çalışma yapan ve sendromu tanımlayan Fransız doktor Gilles de la Tourette’ten gelmektedir.

Tourette Sendromu’nun ilk belirtileri genel olarak yaş aralığındaki çocuklarda görülmektedir. Bu basit motor belirtiler genellikle boyun ve kafa bölgelerinde ve belirli aralıklarla kendini göstermektedir. İlk semptomlar arasında göz kırpma, omuz silkme ve başı ileri geri sallama gibi hareketler bulunmaktadır. Tourette’nin tanısı için de bu hareketlerin belirli bir süre devam etmesi gerekmektedir.

Bu tik bozukluğunun bilinen herhangi bir tedavisi olmasa da şiddetli semptomları en aza indirecek ilaç ve terapi gibi tedavi yöntemleri uygulanmaktadır. Bu sayede, hastalar günlük hayatına devam edebilmekte ve sosyal olarak var olabilmektedir.

Tik Nedir?

Tik; kişilerin kontrol edemediği, düzensiz bir şekilde tekrar eden, kompleks ya da daha basit hareket veya seslerdir. Tik sahibi kişiler bu hareketleri yapma ihtiyacı hissetmektedir. Hareket ya da seslerin tekrarlanmasının ardından ise kişiler rahatlamaktadır. Tikler genel olarak her yaşta görülse de en sık küçük yaştaki çocuklarda görülmektedir. Özellikle ilköğretim yaşındaki çocuklar tiklerin en sık görüldüğü yaş grubudur.

Tikler, basit ya da karmaşık yapılı olmalarına göre birbirinden ayrılmaktadır. Birden ortaya çıkan ve bazı zamanlarda haftalar boyunca devam eden omuz kaldırma, göz kırpma, dudakları hareket ettirme gibi motor hareketlerin yanı sıra esneme ve öksürme gibi vokal tikler de basit tik kategorisine girmektedir.

Kompleks tikler ise daha ritmik ve belli bir amaca yönelik hareket ve seslerden oluşmaktadır. Düz çizgi üzerinde yürüme ya da daire çizme, tekme atma, çömelme, söylenen sözlerin tekrarlanması (ekolali) ve müstehcen konuşma (koprolali) uzun süreli ve karmaşık tiklerden bazılarıdır.

Tourette Sendromu, basit ve kronik tip bozuklukları ile birlikte tip bozukluğu çeşitlerinden biridir.

Neden Olur?

Tourette Sendromu’nun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte genetik faktörlerin bu hastalığın ortaya çıkmasında önemli bir etken olduğu düşünülmektedir. Ailesinde tik bozuklukları ya da Tourette Sendromu görülenlerde bu hastalığın ortaya çıkma ihtimali daha yüksektir.

Sendromun ortaya çıkmasında genetik faktörlerin yanı sıra nörobiyolojik, nörokimyasal, psikolojik ve çevresel faktörlerin de etkisi vardır. Nörobiyolojik ve nörokimyasal faktörlerin etkisini gösteren bazı araştırmalar beynin belli bölgelerinde görülen hasarlara işaret etmektedir. Dopamin, seratonin ve noradrenalin salgılarında görülen sorunlar Tourette Sendromu’na neden olabilmektedir.

Tourette Sendromu’nun nöropsikiyatrik bir hastalık olarak değerlendirilmesinde psikolojik ve çevresel faktörlerin etkisi bulunmaktadır. Kişilere stres, yorgunluk, heyecan ve panik yaratan aile, arkadaş, okul ya da iş ortamları gibi çevresel faktörler de tiklere neden olabilmektedir. Aynı zamanda, bu sendromdan muzdarip kişilerde bazı psikolojik rahatsızlıkların görüldüğü de yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. Obsesif kompulsif bozukluk, hiperaktivite ve dikkat eksikliği, depresyon ve uyku bozuklukları gibi rahatsızlıklar da Tourette Sendromu ile ilişkilendirilmektedir.

Belirtileri ve Tipleri Nelerdir?

Tourette Sendromu’nun belirtileri ağır ya da hafif tikler olarak kendini göstermektedir. Yalnızca saniye süren hafif tikler belli belirsizdir. Bazı tikler ise daha uzun süreli ve daha belirgindir. Bu farklı tikler şiddetine, sürelerine ve tekrar etme sıklıklarına göre basit ve karmaşık olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

Yüz kaslarının çok kısa bir süre oynaması, göz kırpma, burun çekme gibi aniden ortaya çıkan ve saniyeler süren tikler basit tik olarak adlandırılmaktadır. Karmaşık tikler ise daha kompleks bir yapıya sahiptir. Bu tiklerde aynı anda birden fazla kas harekete geçmektedir. Örneğin, göz kırpmak basit bir tikken aynı anda hem göz kırpmak hem de kafayı ileri ve geri hareket ettirmek karmaşık tik oluşturmaktadır.

Tourette Sendromu’nun genel belirtileri şu şekilde sıralanmaktadır:

• Omuz silkme,
• Göz kırpma ve devirme,
• Başı sallama,
• Göz ve burunda seğirme,
• Dişleri sürtme,
• Titreme,
• Burna dokunma,
• Nesneleri elleme ve koklama,
• Hareketleri taklit etme,
• Eğilme, çömelme, zıplama ve tekme atma,
• Diğer insanlara dokunma,
• Havlama, bağırma ve çığlık atma,
• Burun çekme,
• Öksürme ve boğaz temizleme,
• Havaya üfleme,
• Müstehcen sözler ve deyimler kullanma.

Tourette Sendromu tikleri yapılarının yanı sıra motor ve vokal olmak üzere iki tipe ayrılmaktadır. Motor ve vokal tikler basit ya da karmaşık olabilmektedir.

Motor Tikler

Kas tikleri olarak da bilinen motor tikler bir ya da birden fazla kasın aynı anda çalışması ile oluşan tiklerdir. Omuz silkme, göz kırpma, kafa sallama gibi basit yapılı tiklerin yanı sıra bu tiklerin eş zamanlı görülmesi de motor tik olarak değerlendirilir. Kompleks motor tikler arasında çömelme, nesnelere dokunma, burna dokunma, nesneleri koklama, tekme atma gibi hareketler bulunmaktadır.

Vokal Tikler

Fonik tik olarak da bilinen vokal tikler ise ağız, burun ve boğaz bölgelerinde oluşan seslerle karakteristiktir. Burun çekme, öksürme, boğaz temizleme, havlama gibi basit yapılı vokal tiklerin yanı sıra daha karmaşık yapılı tikler de görülmektedir. Müstehcen ve aşağılayıcı sözler, küfürler ve deyimler kompleks yapılı vokal tiklerden bazılarıdır. Koprolali ve ekolali olarak da bilinen bu tikler hastaların genellikle sosyal ortamda zor durumda kalmasına neden olmaktadır.

Tanı Nasıl Koyulur?

Uzman hekimlerin Tourette Sendromu tanısı koyması bazı zamanlarda oldukça zor olmaktadır. Bunun en önemli nedenlerinden biri tanı için doğrudan uygulanabilecek kan ya da idrar testi ve görüntüleme yönteminin bulunmamasıdır. Yalnızca, bazı çok şiddetli sendromlar için tomografi ve EEG gibi görüntüleme yöntemlerinden faydalanılmaktadır.

Sendromun doğru teşhisi için kişilerde görülen istemsiz ve anlık motor ve vokal tiklerin en az 1 yıl boyunca devam etmesi gerekmektedir. Küçük yaşta görülen tikler bir süre sonra ortadan kalkmaktadır; sendromun doğru tanısı için de 1 senenin geçmiş olması gerekmektedir. Bununla birlikte obsesif kompulsif bozukluk ve hiperaktivite gibi psikolojik rahatsızlıkların varlığı da teşhis sırasında hekimlerin dikkat ettiği noktalar arasında bulunmaktadır.

Tourette Sendromu Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tourette Sendromu’nda görülen hafif, orta ve ağır derecedeki tikler için farklı tedavi yöntemleri uygulanmaktadır. Tedavi yönteminin seçiminde bireylerin sosyal ve psikolojik durumları da tikler kadar önemlidir. Özellikle sık sık tekrarlayan kompleks tikler kişilerin sosyal ortamlarda zor durumda kalmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, tedavi yöntemleri seçilirken kişilerin sosyal ortamları, tikleri ve nöropsikiyatrik rahatsızlıkları detaylıca ele alınmaktadır.

Saniyeler içinde geçen ve belli belirsiz olan hafif tikler için genellikle herhangi bir tedaviye gerek yoktur. Bireyleri sosyal olarak ve günlük hayatta çok fazla etkilemeyen hafif tikler için yalnızca eğitim ve destek yeterli olmaktadır.

Hafif-orta ve orta-ağır şiddette tikleri bulunanlarda ise günlük hayatın ne kadar etkilendiği, tiklerin sıklığı ve sosyal çevrede yaşanan sorunlar dikkate alınmaktadır. Bu aşamada, davranışçı çözümler ve terapiler uygun görülmektedir. Farkındalık eğitimleri ile paralel ilerleyen terapilerde genellikle tiklere neden olan psikiyatrik sorunlar ortadan kaldırılmaya çalışılmakta ve sendromların azalması sağlamaktadır.

Terapinin yeterli gelmediği durumlarda ise ilaçlı tedavi uygulanmaktadır. Özellikle dirençli çoklu kompleks tiklerden muzdarip olan kişilerin anksiyete, stres ve diğer nöropsikiyatrik sorunlarında ilaçlardan faydalanılmaktadır.

Sık Sorulan Sorular

• Tüm tikler Tourette Sendromu’na mı işaret eder?

Hayır. Tiklerin Tourette Sendromu içinde değerlendirilmesi için uzun yıllar boyunca devam etmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, Tourette Sendromu’nda belirgin tike eşlik eden başka tikler de bulunmaktadır. Özellikle küçük yaştaki çocuklarda ileride geçecek olan tiklerle sıklıkla karşılaşılmaktadır; Tourette Sendromu ise daha nadir görülmektedir.

• Tourette Sendromu ve tikler günlük hayatı etkiler mi?

Hem Tourette Sendromu belirtileri hem de tikler zaman içinde azalmaktadır. Çoğu hastada, ilerleyen yaşlarda belirtilerin tamamen ortadan kalktığı bilinmektedir. Bu nedenle, hastalar günlük hayatlarına normal seyrinde devam edebilmektedir. Bununla birlikte, şiddetli bir şekilde görülen tikler için bazı tedavi yöntemleri uygulanmaktadır.

• Tourette Sendromu’nda tikler kontrol edilebilir mi?

Çoğu kişi özellikle sosyal ortamlarda zor durumda kalmamak amacıyla tiklerini baskılamak ve kontrol altına almak eğilimindedir. Oysaki, bir ihtiyaç doğuran tiklerin yapılması ve vücuttaki gerginliğin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Tikleri kontrol etmeye çalışmak çoğu kişide daha şiddetli tiklere neden olabilmektedir.

• Tourette Sendromu’nun görülme sıklığı nedir?

Genel olarak çocukluk çağında görülen Tourette Sendromu, yapılan araştırmalara göre kişiden 4 ya da 5’inde görülmektedir. Ergenlikle birlikte azalmaya başlayan sendromlar yetişkinlikte genellikle tamamen ortadan kalkmaktadır. Yetişkinlikte bu tikler çok nadir görülmektedir. Bununla birlikte, sendromun kronik seyrettiği vakalar da bulunmaktadır. Uygun tedaviler sayesinde tikler tamamen giderilmese de kişilerin günlük hayatını etkilemeyecek seviyeye çekilmektedir.

Tik ve tik bozuklukları gerek çocuk ve ergen psikiyatrisi, gerekse yetişkin psikiyatrisinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.

“Tik nedir?” sorusuna, bir grup kasın istem dışı, hızlı, aralıklı ve ritmik olmayan bir düzende kasılması yanıtını verebiliriz. Bu kasılmalar anidir ve belli kalıplar çerçevesinde tekrarlayıcıdır.

Tikler motor ve vokal tikler olarak ikiye ayrılır. Basit motor tikler göz kırpma, esneme, yüz buruşturma, baş ve omuz hareketleri, eli yumruk yapma, el veya ayak parmağını yukarı kıvırma gibi belli bir amaca hizmet etmeyen istemsiz hareketlerdir.

Komplike motor tikler ise basit motor tiklere göre daha anlamlı, yavaş seyirli ve belli bir amaca yönelik olup, törensel özellikler gösterir. Karşıdakinin hareketini taklit etme, vücuda garip pozisyonlar verme, dokunma, zıplama, koklama gibi eylemleri komplike motor tiklere örnek verebiliriz.

Burun çekme, geniz temizleme, boğazdan homurtu veya hırıltı gibi sesli eylemler basit vokal tikleri oluşturur. Hasta, sesin şiddetini ayarlayamaz, düzensiz ritimde konuşur ya da kelimeleri uzatabilir.

Cümlelerin arasına küfür ya da cinsel içerikli kelimeler eklemek, karşısındakinin söylediklerini tekrarlamak, kendi kendine zamansız ve uygunsuz ortamlarda mırıldanarak şarkı söylemek, cümlenin sonundaki kelimeleri tekrarlamak, normal konuşmaya anlamsız kelimeler eklemek benzeri eylemler ise komplike vokal tik olarak sınıflandırılır.

Tiklerin genel özelliği kısa süreli, aralıklı ve nöbetler halinde ortaya çıkmalarıdır. Bireyler çoğu kez tiklerinin farkında değildirler. Farkına varılan bir çok tik kısa süreliğine bilinçli olarak bastırılabilir.

Tikler antik dönemlerden beri kayıtlara girmiş psikiyatrik bozukluklardandır.

Günümüz psikiyatri sınıflandırmaları, tikleri Tourette bozukluğu, kronik motor ya da vokal tik bozukluğu ve gelip geçici tik bozukluğu olarak üç gruba ayırır.

Tikler iş, okul, aile ve sosyal hayatı olumsuz hale getirebilecek düzeylere erişebilirler.

Stresle tik arasında yakın bağlantı olmasının yanısıra genetik faktörlerin, beyindeki anatomik ve nörokimyasal patolojilerin ve gebelik döneminde annenin yaşadığı organik ya da psikolojik sorunların da tik oluşumunda rolleri saptanmıştır. Bazı tıbbi araştırmalar boğazdaki A grubu betahemolitik streptokok enfeksiyonların, aynı akut romatizmal ateşte olduğu gibi otoimmün bir mekanizma ile hastalığa yol açabileceğini göstermiştir. Görüldüğü üzere tik bozukluğu nedenleri multifaktöriyeldir.

Tik bozuklukları en fazla yaş grubunda gözlenir ve erkek çocuklarda daha fazladır. Yetişkinlerde çocuklara göre oran belirgin biçimde düşer. Tüm toplumun yaklaşık yüzde birinin tikleri olduğunu söyleyebiliriz.

Geçici tik bozukluğu, şiddeti dalgalı seyir gösteren, bir ya da daha fazla basit motor tikin eşlik ettiği, yaş arasında sık gözlenen, çoğu kez 1 yıl içinde kendiliğinden düzelen tik bozukluğudur. Aile çoğu kez farkında bile olmayabilir. Çocuk doktoru ya da göz doktorunun muayenesi sırasında hekim tarafından fark edilir. Tipik özelliği, baş ve boyun gibi vücudun üst kısmını tutmasıdır.

Kronik tik bozukluğu ise hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülür, motor ya da vokal olabilir. Bazı çocuklarda DEHB ile beraber bulunur. Yetişkinlerde özellikle stres ve yorgunlukla şiddetlenir.

Tanımlanmış en özel ve ağır tik bozukluğu ise Tourette bozukluğudur. Tourette sendromu olarak da bilinir. Erken çocukluk döneminde göz kırpma, baş silkme gibi geçici basit motor tiklere dönebilir. yıl içinde vokal tikler de tabloya eklenir. Saçını koluyla tekrarlayıcı biçimde geriye atma, geniz-boğaz temizleme, dil şaklatma, viyaklama-miyavlama tarzında sesler çıkarma, omuz silkme (omuzlarını yukarı-aşağı, ileri-geri oynatma), başı öne-arkaya-sağa-sola sallama, burun çekme ve öksürme gibi farklı motor ya da vokal tikler Tourette sendromunda sıklıkla gözlenir.

Ekolali dediğimiz, karşıdakinin çıkardığı ses ve sözcükleri aynen tekrarlama, koprolali dediğimiz, küfür ve müstehcen sözlerin yüksek sesle ve patlayıcı tarzda istemsiz biçimde ağızdan çıkması durumu da Tourette sendromunda görülebilmektedir.

Hastalık fark edilmeyecek kadar hafif seyredebileceği gibi çok ileri düzeyde yorucu ve korkutucu psikiyatrik klinik tablolar da gösterebilir. Yetişkinliğe doğru klinikte gerilemeler söz konusu olabilmektedir. DEHB, OKB ve tik bozuklukları, davranışsal ve duygusal sorunlar, ani ve rahatsız edici davranışlar, dokunma ve koklama benzeri tekrarlayıcı eylemlerle birbiri içine geçmiş psikiyatrik görünümler sergileyebilirler.

Tik bozuklukları klinik olarak genellikle iyi seyirlidir. yaşları arasında en alevli dönemlerini yaşarlar, ergenlik sonrası çoğu kez düzelirler. Aile ve çevre desteğinin azaldığı, madde kullanımı ve eşlik eden diğer psikiyatrik rahatsızlıklar hastalığın gidişini olumsuz yönde etkiler.

Tik bozuklukları ile ilgili bazı özellikleri şöyle özetleyebiliriz.

• Tikler nöbetlerle seyreder, artan ve azalan dönemler içerir, beden üzerinde yukarıdan aşağıya doğru gelişme gösterir.
• Zihinsel dikkatin yoğunlaştığı ince motor ve vokal işler sırasında tikler azalır.
• Uyurken bariz biçimde azalır.
• Stres, yorgunluk ve yakın zamandaki enfeksiyonlar tikleri olumsuz etkiler.
• OKB, DEHB, duygudurum ve kaygı bozuklukları tik sorunlarına sıklıkla eşlik edebilir.
• Tekrarlayan streptokokkal boğaz enfeksiyonları, taşınma, ayrılık, kayıp gibi yaşamsal olaylar tik gelişimini provake edebilir.
• Özgüven eksikliği, kardeşler arası problemler, okul ve iş hayatındaki stres tik bozukluğunu arttırır.
• Aile üyelerinde benzer problemlerin bulunması risk arttırıcı bir faktördür.
• Davranım bozukluğu, özgül öğrenme güçlüğü, kekemelik, konuşma bozuklukları, obezite ve madde kullanım bozukluklarının tik bozuklukları ile birlikte görülme sıklığı oldukça yüksektir.

Tik bozukluklarının tedavisinde, süreklilik tedavinin başarısı açısından birinci derecede önemlidir. Eğitim, destekleyici psikoterapiler ve ilaç tedavileri tik bozuklukları tedavisinde olguya göre uygulanır.

Kronik motor tiklerde ilaç tedavisi gerekmez.

Tedavide çocuğun öğretmenlerinin bilgilendirilmesi ve çocuğun okulda desteklenmesi önemli bir noktadır.

Tik bozukluğuna eşlik eden DEHB, OKB, depresyon ya da bipolar bozukluk varlığında bu hastalıkların tedavi edilmesi, tikler üzerinde doğrudan olumlu bir etki yaratabilir.

Haloperidol, pimozid, flufenazin, tiaprid, risperidon, ziprasidon, olanzapin, klonidin gibi ilaçlar tik tedavisinde kullanılmaktadır. İlaç tedavileri mutlaka psikiyatrist takibinde olmalıdır.

Psikiyatrist Filiz Uluhan, Antalya Psikiyatri, Psikoterapi Antalya.

Yinelenen yüz hareketleri, konu dışı sözcükleri yineleme, boğaz temizleme, burun çekme gibi farklı tik çeşitleri vardır.

Tikler nasıl geçer sorusunu cevaplarken tiklerin nedenlerinin anlaşılmasının geçmesinde önemli bir yere sahip olduğunu belirtelim. Tiklerin oluşmasını tetikleyen çevresel ve ruhsal durumların keşfedilmesi tiklerin tedavisi için en önemli adımdır. Tikler hangi durumda, ne kadar sıklıkla ortaya çıkıyor tespit edilerek psikolojik destek ve gerekliyse ilaç uygulaması ile tedavi edilebilir.

Tiklerin geçmesi için aile ve sosyal çevrenin davranışları da oldukça önemlidir. Tikler konusunda baskılanan, azarlanan çocuklarda tikler aksine daha da sıklaşmaktadır.

TİKLERDEN KURTULMAK MÜMKÜN MÜ

Tiklerin oluşma nedenleri tam olarak bilinmese de genetik faktörlerin, çevresel faktörlerin, psikolojik faktörlerin tiklerin oluşmasında etkili olduğu biliniyor. Bazı özel durumlarda, gerginlik anlarında ortaya çıkan tiklerin yaşanan baskılardan dolayı ortaya çıkması da olasıdır. Çevresel kötü bir olay yaşamış olan çocuklarda tik sorunları sık görülür.

Tiklerden kurtulmak için öncelikle tiklere neden olan asıl sorunları tanımak gerekiyor. Bunun için de psikiyatrik yardım almak lazım. Tikler nasıl geçer diye düşünüyorsanız, hayat boyu size eşlik eden bir tikiniz varsa ya da çocuğunuzda tik olduğunu fark ettiyseniz uzman yardımı almalısınız. Tabi sadece doktor yardımı ile değil çevrenin de yardımı ile tiklerden kurtulmak mümkündür.

Çocuklarda tik sorunları aile ve sosyal çevrenin gözlemleriyle anlaşılabilir. Yetişkinlerde de hem bu durum söz konusudur hem de kendi tik sorununun farkında olma durumu vardır. Tik sorunu olup olmadığı garip hareketlerin tekrar edip etmemesine bakılarak anlaşılabilir.

Bir hareketin tik sayılabilmesi için belli aralıklarla tekrar ediyor olması, anlamsız bir hareket olması, istem dışı ve baskılanabilir olması gerekiyor. Göz kırpma, belli bir sesi sürekli çıkarma gibi çok sık görülen tikler olduğu gibi çok daha az görülen kişiye özel tikler de vardır. Tikler nasıl geçer sorusu da aslında nasıl ve neden tik sorunu yaşanıyor sorularına bağlı olarak cevaplanabilir.

Güncellenme Tarihi Mayıs Yayınlanma Tarihi Mayıs