Chp Çukurova Meclis Üyesi Aday Adayları
kaynağı değiştir]
Partinin kurucusu ve ilk genel başkanı Mustafa Kemal Atatürk, CHP'nin 4. Kurultayı'nda, Ankara, 9 Mayıs
'larda CHF Halk Kürsüsü
CHF Nacaran Ocağı, 29 Ekim
Düzce'de CHF üyeleri ('lar)
29 Ekim tarihinde, Halk Fırkası üyesi milletvekili Cumhuriyet'i ilan ederek Mustafa Kemal Paşa'yı cumhurbaşkanı seçti.[36] İlerleyen aylarda halifeliğin kaldırılması ve 2. dönem TBMM'de muhalif milletvekillerinin sayısının azaltılması gibi bazı hususlardan rahatsız olan, Millî Mücadele'nin lider ve aydın kadrosundaki Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Ali Fuat Cebesoy, Hüseyin Avni Ulaş, Cafer Tayyar Eğilmez, Refet Bele, Bekir Sami Kunduh ve Hüseyin Cahit Yalçın gibi bazı milletvekilleri mecliste ayrı bir grup oluşturdular ve 17 Kasım tarihinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı (TCF) kurdular. Bu olaydan bir hafta önce Halk Fırkası'nın adı "Cumhuriyet Halk Fırkası" olarak değiştirildi. TCF'nin, Şeyh Said İsyanı'ndan sonra 5 Haziran tarihinde kapatılıp önde gelen üyelerinin idamı veya siyasetten uzaklaştırılmasından sonra, yılına kadar CHF/CHP TBMM seçimlerine tek parti olarak katıldı.
Cumhuriyet idaresini kuran önemli reformların birçoğu 15 Ekim tarihindeki İkinci Kurultay'dan önce gerçekleştirildi. İkinci Kurultay'da Gazi Mustafa Kemal Büyük Nutuk'unu okudu. Kurultayda kabul edilen tüzüğe CHF'nin cumhuriyetçi, halkçı, milliyetçi siyasi bir cemiyet olduğu, fırkanın değişmez Umumi Reisinin Gazi Mustafa Kemal olduğu yazıldı.[37] Başvekil İsmet İnönü, Umumi Reis yardımcılığına atandı.
yılındaki Büyük Buhran'ın ardından Türkiye, devletçi ekonomik kalkınma politikasına başvurdu. Önemli yatırımların devlet eliyle yapılması kararlaştırıldı. yılında ekonomik krizin derinleşerek sürmesi ve toplumda ciddi huzursuzlukların baş göstermesi üzerine Mustafa Kemal, yakın arkadaşı olan Fethi Bey'i bir muhalefet partisi kurmakla görevlendirdi. yılı Ağustos ayı başında Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu.[38] İlk etapta CHF'den 15 milletvekili SCF'ye geçti. Yeni parti ülke çapında büyük heyecanla karşılandı. 5 Eylül'de yapılan İzmir Mitingi, Ege Bölgesi'nde rejime karşı genel bir ayaklanmaya dönüşme eğilimi gösterdi. Ekim ayında yapılan belediye seçimlerinde SCF'nin oy çoğunluğunu elde ettiği, ancak sandıklarda tahrifat yapılarak CHF'nin kazandırıldığı söylentisi yayıldı. Silifke, bu seçimde SCF'yi seçtiği için ilçeye çevrildi.[39] Aralık ayındaki Menemen Olayı neticesinde SCF kendisini feshetti.[38]
SCF deneyinin başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra CHF'nin tek parti yönetimi kökleşti. yılından toplanan Üçüncü Kurultay'da tüzük yenilendi ve partinin programı belirlendi. Bu kurultayda; cumhuriyetçilik, laiklik, milliyetçilik, devletçilik, halkçılık ve inkılapçılıktan oluşan altı ilke partinin ana programı olarak belirlendi.[40]Halkevleri adı altında CHF'ye bağlı bir taban örgütünün oluşturulmasına karar verildi.
CHP'nin altı ilkesini simgeleyen altı oklu amblem, İsmail Hakkı Tonguç tarafından tasarlandı[41] ve yılında kullanılmaya başlandı.
yılında Birinci Beş Yıllık Plan devreye sokuldu. Devlet eliyle ağır sanayinin kurulmasını öngören plan için gereken parasal kaynak, büyük ölçüde Sovyet kredilerinden sağlandı. Demiryolu yapımına önem verildi.
29 Mayıs tarihinde milletvekili ve il delegesi ile toplanan Dördüncü Kurultay'da partinin adı, Dil Devrimi'nin getirdiği yeni anlayış uyarınca Cumhuriyet Halk Partisi olarak değiştirildi.[42]Kemalizm sözcüğünün ilk defa parti programına girdiği[43] bu kurultaya damgasını vuran “devletçilik” oldu. “Kişinin yapamayacağı işleri devlet yapar” anlayışının yerine “özel girişimi kontrol etme” anlamı verilen devletçilik ilkesi hemen tepkiler doğurdu. Eskişehirli büyük toprak sahibi Emin Sazak, devletçiliğe eski anlamının geri verilmesini isteyecek ve Genel Sekreter Recep Peker, devletçiliğin en sert ifadelerini kullanacaktır.[44]
18 Haziran tarihinde yayımlanan bir genelgeyle bütün illerde parti il başkanlığı valilikle birleştirildi ve içişleri bakanı resmen, parti genel sekreterliği sıfatını üstlendi. 5 Şubat tarihinde yapılan anayasa değişikliğiyle, CHP'nin "Altı Ok"u Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na resmen dahil edildi.[45] Böylece “Tek Parti”nin devletle özdeşleşmesi süreci tamamlanmış oldu.
Atatürk döneminde Şeyh Said İsyanı, Ağrı İsyanı ve Dersim İsyanı olmak üzere üç büyük Kürt isyanı çıkmış, ayaklanmalar askeri harekatla bastırılmıştır.
Atatürk döneminde kurulan CHP hükûmetleri:
İsmet İnönü dönemi[değiştir kaynağı değiştir]
Ana madde: Türkiye genel seçimleri
21 Temmuz tarihinde yapılan genel seçimlerde DP'nin 64 ve bağımsızların 6 sandalyesine karşı sandalye kazanan CHP, TBMM'de yüzde 85 oranında çoğunluk elde etti. Seçimler yargı denetiminde yapılmazken, oylar açık biçimde kullanıldı ve gizli biçimde sayıldı. Söz konusu seçim, bu usulsüzlüklerden dolayı "şaibeli seçim" olarak da anıldı.
7 Ağustos tarihinde kurulan Yeni dönemde Recep Peker başbakan olarak atandı. Peker Hükûmeti ilk iş olarak 7 Eylül 'da 7 Eylül Kararları'nı aldı; yapılan devalüasyonla, 1 Amerikan dolarının değeri TL'den TL'ye yükseltildi.
Öte yandan Başbakan Peker'in sert tavrı nedeniyle CHP ve DP arasındaki gerilim artmaya başladı. Karşılıklı tartışmalar sonucunda, tepkisini zaman zaman meclisi terk ederek gösteren Demokrat Partililer, talepleri kabul edilmezse TBMM'yi boykot etmekten söz etmeye ve "sine-i millet" seçeneğini dillendirmeye başladılar. İktidar ve muhalefet arasındaki gerilimi yumuşatmak amacıyla Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, hem Başbakan Peker'i hem de Demokrat Partililerin lideri Bayar'ı dinledi ve sonunda 12 Temmuz Beyannamesi'ni yayımladı (12 Temmuz ). Bu şekilde ilişkiler yumuşamaya başlasa da, Başbakan Peker uzlaşma yanlısı değildi. Bunun üzerine İnönü, CHP içinde Peker'e karşı bir muhalefet başlattı. Muhalif ekibin başını Nihat Erim çekiyordu. Peker Hükûmeti istifa etmek zorunda kaldı ve yeni hükûmeti Hasan Saka 8 Eylül tarihinde kurdu. Hükûmeti kuran Saka belki Peker gibi sert değildi ama Demokrat Partililerin umduğu yenilikleri yapacak konumda da değildi.
CHP'nin 7. Olağan Kurultayı 17 Kasım tarihinde başladı ve 19 gün sürdü. Kurultayda, partinin Genel Başkanlık Divanı kaldırıldı ve yerine, üyeleri kurultay tarafından seçilecek 40 üyeli Parti Divanı getirildi.[49] Kurultayda aynı zamanda partideki radikal kanat tasfiye edildi ve liberal iktisat politikalarına ve dinle ilgili politikalarda gevşemeye gidilen sürecin önü açıldı.[50]
Demokrat Parti tarafında ise yılında parti içi bir ayrışma yaşandı. Başlarında Mareşal Fevzi Çakmak, Osman Bölükbaşı, Sadık Aldoğan, Kenan Öner ve Hikmet Bayur'un olduğu grup DP'den ayrılarak 20 Temmuz tarihinde Millet Partisi'ni kurdu. yılında yeni bir seçim yasası çıkarıldı. Yasa, yargı denetimini içermiyordu. DP tepki olarak ara ve yerel seçimleri boykot etti.
15 Ocak tarihinde istifa eden Hasan Saka'nın yerine medrese tahsili görmüş ve İslamcı akımlar içinde bulunan Şemsettin Günaltay başbakan oldu. Yeni hükûmetin ilk uygulamaları da din alanında oldu: İlkokul programlarına seçmeli din dersi yeniden konuldu, imam-hatip eğitimi için kurslar açıldı, ilahiyat fakülteleri açılmasına karar verilditürbeler ziyarete açıldı, hac ziyareti için döviz tahsilatına başlandı.
20 Haziran tarihinde DP II. Kongresi yapıldı ve parti bu kongrede seçimlere hile karıştırılmaması istemiyle Millî Teminat Andı'nı kabul etti. CHP bu karara Millî Husumet Andı adını verdi. Şubat 'de yeni bir seçim yasası getirildi. Yasa yargı denetimini de kabul ediyordu. Ancak nispi temsil yerine çoğunluk ilkesi esasında devam edilmişti. Bu CHP için gelecek 3 genel seçimde de çok büyük zarara neden olacaktı.
yılları arası kurulan CHP hükûmetleri: