Cümle Türleri Not

Örnek:

Yarın sabah nasıl erken kalkacağım hiç bilmiyorum.

Bir korkuyu, bir sevinci, bir şaşkınlığı, bir coşkuyu, bir hayranlığı, vb. dile getiren cümlelere ünlem cümlesi denir.

Örnek:

A, sen mi geldin?

Aman dikkat et!

Vah vah, yazık şu başımıza gelenlere.

D. Yapısına Göre Cümle Çeşitleri

Cümleler yargı bildirir. Kimi cümlelerde bir yargı, kimi cümlelerde ise birden çok yargı vardır. Cümleler yapılarına göre basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üzere dörde ayrılır. Bu konuyu daha iyi kavrayabilmek için “temel cümle” ve “yan cümle” kavramlarına iyice öğrenmek gerekmektedir.

Temel Cümle: Birleşik cümlelerde asıl yargıyı bildiren, yardımcı yargıları sonuca bağlayan cümledir.

Örnek:

Dün akşam saklambaç oynadık.

Babam bana para verdi.

Yan Cümle: Tam bir yargı bildirmeyen, fiilimsilerle ya da çekimli bir fiille kurulan, temel cümlenin ögesi olarak görev yapan söz ya da söz öbeklerine yan cümle denir.

Örnek:

Yağmur yağacaksa şemsiyeni al. (Yağmur yağacaksa – yan cümle / şemsiyeni al – temel cümle)

Babaannemlere gidince beni ararsın. (Babaannemlere gidince – yan cümle / beni ararsın – temel cümle)

Tek yargı bildiren cümlelere basit cümle denir. Basit cümleler tek bir yargı bildirdiği için tek bir yüklemden oluşur.

Örnek:

Erken yaşta saçlarım döküldü.

Bu hafta sonu denize gideceğim.

Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümlelere birleşik cümle denir. Birleşik cümleler kendi içinde 4 ayrı gruba ayrılmaktadır.

Girişik Birleşik Kelime: Yan cümlesi fiilimsilerle kurulan cümlelere girişik birleşik cümle denir.

Örnek:

Son gülen iyi güler. (Son gülen – fiilimsi ile kurulan yan cümle / iyi güler – temel cümle)

Ki’li Birleşik Cümle: Ki’li birleşik cümle iki tane yargısı olan, yargıları birbirine “ki” bağlacı ile bağlanan cümlelerdir.

Örnek:

Görüyorum ki ders çalışıyorsun. (Görüyorum - temel cümle / ders çalışıyorsun – yan cümle)

Şartlı Birleşik Cümle: Birleşik cümlelerde, yan cümle temel cümleye şart anlamı katarak bağlanmışsa, bu tür cümlelere şartlı birleşik cümle denir. Şartlı birleşik cümlelerde yan cümle sadece “-se, -sa” ekiyle oluşturulur.

Örnek:

Hava sıcak olursa camları açarız. (Hava sıcak olursa – yan cümle /camları açarız - temel cümle)

İç içe Birleşik Cümle: Bir temel cümleyle, onun içinde kullanılan bir yardımcı cümleden oluşan cümlelere denir.

Örnek:

Bu iş birazdan biter diye düşünüyorum. (Bu iş birazdan biter – yan cümle / diye düşünüyorum – temel cümle)

Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin birbirine virgül veya noktalı virgülle bağlanması sonucu oluşturulan cümlelere sıralı cümle denir. Sıralı cümleler kendi içinde ikiye ayrılmaktadır.

Bağımlı Sıralı Cümle: Sıralı cümlelerde herhangi bir öge ortaklığı varsa, böyle cümlelere bağımlı sıralı cümle denir.

Örnek:

Doktor geldi, sizi odasında bekliyor.

Doktor geldi, (doktor) sizi odasında bekliyor. ( Ortak Öğe: Özne)

Bağımsız Sıralı Cümle: Sıralı cümlelerde herhangi bir öge ortaklığı yoksa böyle cümlelere bağımsız sıralı cümle denir.

Örnek:

Ben çalışıyordum, o ise odasında eğleniyordu.

İki veya daha fazla cümlenin “ile, ve, ama, fakat, lakin, çünkü, meğer, veya, halbuki” gibi bağlaçlarla birbirine bağlandığı cümlelerdir.

Örnek:

Çok çalıştı lakin başaramadı.

Bir kepçe daha yemek koydu hâlbuki yemeğim yeterliydi.

CÜMLE TÜRLERİ

Bir yargı bildiren sözcüklere veya sözcük gruplarına cümledenir.

YÜKLEMLERİNE GÖRE CÜMLELER

1. Ad (isim) Cümlesi

Cümlenin yüklemi isim veya isim soylu bir sözcük ile oluştuğunda ad cümlesi olarak adlandırılır.

2. Eylem (Fiil) Cümlesi

Cümlenin yüklemi çekimli fiil ise o cümle, eylem cümlesi olarak adlandırılır.

Yukarıdaki altı çizili yüklemler, çekimli eylem oldukları için, bu cümleler eylem (fiil) cümlesi olarak nitelendirilir.

DİZİLİŞLERİNE GÖRE CÜMLELER

Cümlelerin yüklemine bağlı olarak, yargının cümle sonunda bulunması kurallı, cümle sonunda yer almaması devrik, yargının bildirilmemesi eksiltili olmasıyla ölçülür.

1. Kurallı (Düz) Cümle

Yüklemi sonda bulunan cümlelerdir.

ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

Yüklemin bildirdiği hareketin, işin, oluşun bildiriş şekli değişebilir. Cümlenin anlam özelliği bu bildiriş farkından doğmaktadır. Böylece olumlu, olumsuz, soru, ünlem, emir, gereklilik, dilek ve koşul anlamları oluşur.

1. Olumlu Cümle

Cümlenin bildirdiği yargı gerçekleşmiş veya gerçekleşebilecek nitelikteyse bu cümleler olumludur.

Olumluluk, biçim ve anlam açısından ayrı ayrı incelenir. Bu sebeple şekilce olumlu olan bazı cümleler, anlamca olumlu olmayabilir yahut şekilce olumsuz görünen bir cümle, anlamca olumlu olabilir.

a) Biçimce ve Anlamca Olumlu Cümle

İçinde “-maz, -mez, -ma, -me, -sız, -siz, değil, yok&#; gibi olumsuzluk bildiren bir ek ya da sözcüğün bulunmadığı, yargısı gerçekleşmiş veya gerçekleşebilecek cümledir.

2. Olumsuz Cümle

Yüklemdeki yargının yahut eylemin gerçekleşmediği veya gerçekleşemeyeceğini belirten cümlelerdir. Olumlu cümleler gibi ikiye ayrılır:

a) Biçimce ve Anlamca Olumsuz Cümle

Yüklemi biçimce olumsuzdur ve yargı gerçekleşmez. “-ma, -me, -maz, -mez, -sız, -siz, değil, yok&#; gibi olumsuz ifadeler cümlenin yükleminde yer almalıdır.

Ben anlamam toptan, tüfekten.

Bana karşı çok anlayışsızsın.

Şu çırılçıplak dağlarda seyrettiğim manzarayı hiçbir yerde görmedim.

Binlerce kekliğin bir tanesi dahi, bu meydanda yoktu.

6. Gereklilik Cümlesi

Bir işin yapılması gerektiğini gösteren cümlelerdir.

• Artık kendime dikkat etmem gerek.
• Ona sır vermemelisin.
• Onu çok dikkatli dinlemelisin.
• Suyun kesilmemesi için faturayı ödemen gerek.

UYARI

(-meli, -malı) tahmin anlamı da taşıyabilir.

• Şimdi Çukurova &#;ya bahar gelmiş olmalı.

7. Dilek Cümlesi

Bir dileği, bir isteği anlatan cümlelerdir. “Keşke, inşallah, dilerim&#;&#; gibi sözcükler içerebilir.

• Yarın uyandığımda, dileklerim gerçekleşmiş olsa.
• Keşke sen de bizimle gelsen.

8. Koşul (Şart) Cümlesi

Yargının, eylemin gerçekleşmesinin bir koşula bağlandığı cümlelerdir.

YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

1. Basit Cümle

Tek yargılı cümlelerdir; yani içinde yüklem dışında, fiil ya da fiilimsinin veya başka bir yüklemin bulunmadığı cümlelerdir.

2. Birleşik Cümle

Birden çok yargı bildiren cümlelerdir. Yargılardan biri temel cümle, diğeri yan cümledir.

Temel Cümle: Yüklem ve yükleme bağlı sözcük grubu temel yargıdır.

Yarı Cümle:Yüklemi tamamlayan, tek başına bağımsız bir görev üstlenmeyen yargılardır.

Cümle türleri, sınavlarda edebiyat alanında sıklıkla rastlanmaktadır ve genellikle sorular uzun metinlerden oluşmaktadır. Bu nedenle de öğrenciler sıklıkla hata yapabilmektedir. Cümle türleri ana başlık olarak 4'e ayrılmaktadır. Her bir ana başlık ise kendi içinde dallara ayrılmaktadır. Burada cümle türleri örnekleri ile, cümle türleri konu anlatımını bulabilirsiniz!

CÜMLE TÜRLERİ KONU ANLATIMI

Cümle türleri konusu, TYT Türkçe ve AYT sınavlarının edebiyat alanında karşımıza çıkan bir konu. Bu nedenle de özellikle öğrenciler için kritik. Cümleler, anlamlarına, oluşturulmalarına, yüklemlerine ve biçimlerine göre farklı gruplara ayrılıyor. Cümle türlerini şöyle sıralamak mümkün:

• Yüklemine göre cümleler,
• Anlamlarına göre cümleler,
• Yapısına göre cümleler,
• Yüklemin yerine göre cümleler.

Cümle türleri tablosu aşağıdaki gibidir:

YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Cümleler yüklemine göre, yani yüklemin türüne göre iki türe ayrılmaktadır. Bunlar fiil ve isim cümleleridir. Yani yüklemine göre cümleler fiil ve isim cümleleridir. Yüklem eğer fiilden oluşuyor ise bu cümleler fiil cümleleri; yüklem eğer ki isim kökten oluşuyor ise bu cümlelere isim cümlesi denmektedir. Bir cümlenin isim cümlesi mi yoksa, eylem cümlesi mi olduğunu anlamanın yolu; o yüklemin yapım eki almış son haline bakmaktan geçmektedir.

• Eylem cümlesinin fiilleri basit veya bileşik çekimli olan cümlelerdir. Yüklemine göre eylem cümlesi olan cümlelere örnek olarak; "Yeşil bir ceket almak istemiştim" , "Dün olanları ona açıklayamadım", "Kendini zorlamadıkça daha iyi yerlere erişemezsin"
• İsim cümlelerinin fiilleri isim yahut isim soyludur. İsim soylu sözcükler zamirler ve edatlar gibi isimlerden türeyen sözcüklerdir. Yüklemine göre isim cümlesi olan cümlelere örnek olarak; "Kalbimdeki sadece oydu" , "Aldığım kazağın rengi yeşildi", "Her işin başı eğitimdir"

ANLAMINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Anlamlarına göre cümle çeşitleri 4'e ayrılmaktadır: bunlar; olumlu cümleler, olumsuz cümleler, soru cümleleri ve ünlem cümleleridir. Lakin anlamına göre cümleler esasen olumlu veya olumsuz cümlelerden oluşmaktadır.

• Anlamlarına göre olumlu cümleler; bir eylemin yahut yargının gerçekleştiğini ifade eden cümlelerdir. Bu cümlelere örnek vermek gerekirse; "Geçen aylarda halası vefat etmiş" , "Bir işe girdim" , "Masanın üzerindeki vazo yere düşüp kırıldı"
• Anlamlarına göre olumsuz cümleler ise; bir cümledeki yüklem konumunda yer alan eylemin gerçeklemediğini yahut öyle bir durumun, yargının olmadığını ifade eden cümlelerdir. Olumsuz cümleleri anlamanın yolu fiille bakmaktır. Fiil eylem barındıran cümlelerde -ma/-me ekinin bulunması; isim cümlesinde ise "değil/yok" kelimeleri yahut -sız/-siz eklerinin bulunması bir cümleyi olumsuz anlama sahip yapmaktadır. Bu cümlelere örnek olarak; "O, beni sevmedi" , "Evde hiç sesi çıkmazdı", "Ali evde yok"
• Anlamına göre soru cümleleri ise; kısaca içinde bir soru kipi yahut soru zarfı, zamiri veya sıfatı barındıran cümlelerdir. Bu cümlelere örnek olarak; "Yemeği şimdi mi yiyelim?" , "Eve ne zaman geldin?" , "Sana bunu kim söyledi?"
• Anlamlarına göre ünlem cümleleri; içinde sevinç, şaşırma, acı, korku vb. duyguları barındıran cümlelerdir. Ünlem cümlelerinin sonunda genellikle ünlem işareti bulunmaktadır. Bu cümlelere örnek olarak; "Vah, vah, vah.. demek ölmüş!" , "Müthiş bir fikrim var!" , "İmdat, yangın var!"

YAPISINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Yapısına göre cümle çeşitleri, yüklem yapısına yahut yan cümlenin var olup olmamasına göre değişmektedir. Bu açıdan yapısına göre cümle çeşitleri 4'e ayrılmaktadır. Bunlar; basit cümle, bileşik cümle, sıralı cümle ve bağlı cümledir.

• Basit cümle; tek bir yargı barındıran ve yan cümlesi olmayan cümlelerdir. Bunlara örnek olarak; "Uzun bir günün ardından eve geç geldim" , "Birlikte güzel bir hayat yaşadılar" , "Kader onları bir araya getiremedi"
• Bileşik cümle çeşitleri; yargı içeren fiile ek olarak, içinde yan cümlesi de olan cümlelerdir. Yan cümle, genellikle eylemsilerden oluşmaktadır. Yani burada iki tane yargı bulunmaktadır. Yan yargı, 5 farklı unsurdan oluşabilmektedir. Buna göre bileşik cümleler şunlara ayrılmaktadır;

-Girişik birleşik cümle: Yüklem ve eylemsiden oluşmaktadır. Örnek olarak; "Yangında yanan evler, yeniden yapıldı" , "Odamdan onların konuşmalarını dinliyordum" , "Yüzünü buruşturarak dinliyordu"

-Ki'li birleşik cümle: Yüklem ve -ki ekinden oluşmaktadır. Örneklemek gerekirse; "Şiiri o kadar güzel seslendirdi ki herkes ağladı" , "Eve o kadar geç geldi ki babası ona kızdı", "Bana derdini söyle ki seni anlayayım"

-Koşullu, birleşik cümle: Yüklem ve -se/-sa ekinden oluşmaktadır. Örnek olarak; "Bana adım atarsa, ben ona koşarım", "Yağmur yağarsa dışarı çıkmayız" , "Eğer bakacaksan köpek alırız"

-Mi'li birleşik cümle: Yüklem ve mi ekinden oluşmaktadır. Örnek vermek gerekirse; "Eve geldi mi ilk işi ellerini yıkamak olurdu" , "Onu gördü mü kaçacak delik arardı" , "Sevdi mi çok güzel severdi"

-İç İçe birleşik cümle: Cümlenin içinde bir iç cümlenin bulunmasından oluşmaktadır. Örnek olarak; "Evlerinin önünde 'Dikkat köpek var' yazılıydı", "Seni her zaman seveceğim cümlesi ile beni etkiledi" , "Buradan gitmek istiyorum dedi"

• Sıralı cümle; bu tarz cümleler basit veya bileşik fiilli cümlelerin virgül yahut noktalı virgül işaretleri ile birbirlerine bağlanmaları sonucu oluşmaktadır. Bunlara örnek olarak; "Eve gelir, ellerini yıkardı" , "Ona bakınca gözleri parlardı, ben bunu fark ederdim" , "Sevmek güzel şey; güven ise daha önemli bir şey"
• Bağlı cümle; cümlelerin birbirlerine bir bağlaç ile bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir. Örnek vermek gerekirse; "Odanın kapısı aralandı ve içeri bir kedi girdi" , "Erkenden yola çıktık ama onlardan önce varamadık" , "Hem elinden geleni yaptı, hem de o suçlandı"

YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Yüklemin yerine göre cümle çeşitleri 3'e ayrılmaktadır. Bunlar; kurallı cümle, devrik cümle ve eksiltili cümlelerdir. Bu ayrım yüklemin cümle içinde nerede kullanıldığına göre yapılmaktadır.

• Kurallı cümle; düz cümle olarak ad bilinmektedir. Bu cümlelerde yüklem, cümlenin en sonunda bulunmaktadır. Bunlara örnek vermek gerekirse; "Bugün hava düne göre soğuktu" , "Türkiye'de dört mevsim yaşanır" , "Onu çok seviyorum"
• Devrik cümle; kuralsız cümle olarak da bilinmektedir. Bu cümlelerde yüklem, cümlenin sonunda değil, cümlenin içinde yer almaktadır. Bunlara örnek; "Gelirdi, ellerinde bir demet çiçekle" , "Onu başkası anlamazdı benden başka" , "Gönlümün kıyılarında güneş doğmuyor artık"
• Eksiltili cümle; içinde yüklem bulunmayan, okuyucunun cümleyi okuyunca yüklemi de anlaması beklenen cümlelerdir. Bu nedenle eksiltili cümleler üç nokta ile bitmektedir. Bunlara örnek olarak; "Güneşin ışıkları altında, önümüzde bir kumsal…" , "Gönlümde bir yara…" , "Senin yanında ne dert, ne tasa…"

CÜMLE TÜRLERİ ÇIKMIŞ SORULAR

1. (I) Yüzlerce kişinin girip çıktığı büyük bir mağazanın önündeki geniş alanda rastlamıştım ona. (II) İki karo arasından, ince bir toprak aralığından uzatmıştı boynunu. (III) Arabaların park ettiği yerde, taşlar arasında, işi neydi bu taçyaprakları solgun gelinciğin? (IV) Bol topraktan beslenemediği için yüzü solgun kalan o gelinciği getiriyorum gözlerimin önüne. (V) Her gün yüzlerce kişinin otomobilleriyle geçtiği alanda, kendi dünyasında, ama iyi ama kötü yaşayıp gidiyordu.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? ( ÖSS)

A) I. cümle, bileşik bir fiil cümlesidir.

B) II. cümlenin yüklemi, öğrenilen (belirsiz) geçmiş zamanın hikâyesi ile çekimlenmiştir.

C) III. cümle, birden fazla dolaylı tümleç içeren sözde soru cümlesidir.

D) IV. cümle, içinde ad tamlaması bulunan bir devrik cümledir.

E) V. cümledeki "geçtiği" sözcüğü isim-fiil eki almıştır. (Doğru şık)

2. (I) "Ağın" sözcüğü, çocukluğumda, bazı toprak yığınlarının tepesindeki tek kalmış ağaçları getirirdi gözümün önüne. (II) Fırat'ın bir kolu olan Karasu kıyılarındaki ekin tarlalarının ortasında yetişen "tek dut", içimdeki yalnızlığın simgesiydi. (III) Şu yaşa gelmeme karşın o ağacın "yalnızlığı" çağrıştıran görüntüsü belleğimden silinmedi. (IV) Ağın'da elmasından armuduna, eriğinden narına, üzümüne çeşit çeşit meyve yetişmeseydi, "Ağın"la "ağu" (zehir, zıkkım) arasında anlamca bir bağlantı kurulabilirdi belki. (V) Oysa o küçük kasaba, insanlarıyla, kuzularının melemeleriyle, güzelim meyveleriyle zehri bala çeviriyordu.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? ( ÖSS)

A) I. cümle bileşik yapılıdır.

B) II. cümle ad cümlesidir.

C) III. cümlede fiilimsiyle oluşturulmuş bir tamlama vardır.

D) IV. cümlede yeterlik fiili kullanılmıştır.

E) V. cümlede "ile" bağlaç olarak kullanılmıştır. (Doğru şık)

3. (I) Benim için futbol, bir gencin kendisine meslek seçinceye kadar zaman ayırabileceği bir eğlence, bir spor dalı olarak kaldı. (II) Hayatımda futbola çocukluğumdan gençliğe geçiş döneminde yer verdim. (III) Zevk ve istekle oynadım. (IV) Ama tiyatroyu seçtikten sonra futbolu bir an bile düşünmeyi mesleğime ihanet saydım. (V) Bu bakımdan, gereğini zamanında yapıp son vermeyi başardığım için kendimi çok beğenirim.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? ( LYS)

A) I. cümle, birleşik yapılıdır.

B) II. cümle, fiil cümlesidir.

C) III. cümle, zarf tümleci ve yüklemden oluşmuştur.

D) IV. cümlede, dolaylı tümleç türemiş bir sözcüktür. (Doğru şık)

E) V. cümlede, isim-fiil ile zarf-fiil aynı edat grubu içinde yer almıştır.

Cümle Çeşitleri

CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Cümleler, kendini oluşturan sözcüklerin anlamlarına, cümlede bulundukları yerlere, türlerine göre değişik özellikler gösterirler. İşte bu özelliklere göre cümleler dörde ayrılır:

1.    Yüklemin Türüne Göre Cümleler
2.    Öğe Dizilişlerine Göre Cümleler
3.    Anlamlarına Göre Cümleler
4.    Yapılarına Göre Cümleler

1.YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER
 

Yüklemler iki tür kelimeden oluşur: fiiller ve isimler. Buna göre yüklemin türüne göre cümleler ikiye ayrılır:
 

a.    Fiil Cümlesi: Yüklem olan kelime çekimlenmiş bir fiilse o cümle fiil cümlesidir.
•    Soğuk günler artık geride kaldı.
•    Onu iki gündür büromda bekliyorum.
•    Bu olayı ona sınıf başkanı anlatmış.
 

b.    İsim Cümlesi: Yüklem ek fiille çekimlenmiş bir isim ya da isim soylu kelimeyse o cümle isim cümlesidir.
•    Bu roman yazarın okuduğum ilk kitabıydı.
•    Üzerindeki kazak güzeldi.
•    Bu olayın sorumlusu odur.

Uyarı: Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler isim cümlesidir.
•    Amacı, okulu iyi bir dereceyle bitirmekti.
 

2.ÖĞE DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

Türkçe’de cümleyi oluşturan öğeler belli bir sırayla dizilir. En önemli öğe olan yüklemin yeri öğe dizilişine göre cümle türünü belirler. Öğe dizilişine göre cümleler ikiyer ayrılır:
 

a.    Kurallı Cümle: Yüklemin sonda olduğu cümleler kurallı cümlelerdir.
•    Burada eskiden çok güzel evler vardı.
•    Ülkemiz ormanlar bakımından gittikçe fakirleşiyor.
•    Size buraya çöp dökmemenizi söylememiş miydim?

b.    Devrik Cümle: Yüklemi sonda bulunmayan cümlelerdir.
•    Anlıyorum senin demek istediğini.
•    Çok insan anlayamaz eski musikimizden
Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden.
 

seafoodplus.infoNA GÖRE CÜMLELER

Türkçe’de cümleler bildirdikleri anlama göre dörde ayrılır:

a.    Olumlu Cümle: Yüklemin bildirdiği eylemin yapıldığını, gerçekleştiğini ya da gerçekleşebileceğini belirten cümleler olumludur. Dilimizdeki isim ve fiil soylu sözcüklerin hepsi olumludur. Bunlar bazı eklerle ya da sözcüklerle olumsuz biçime sokulur.
•    O günler çok güzeldi.  (olumlu isim cümlesi)
•    Hep seni bekledim.  (olumlu fiil cümlesi)
•    Kalbimi çalan buydu.  (olumlu isim cümlesi)
 

seafoodplus.infoz Cümle: Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur. Olumlu fiil cümlesi ‘‘-ma/-me,-maz/-mez’’ ekleriyle, olumlu isim cümlesi yok, değil, ya da –sız/-siz ekleriyle olumsuz yapılır.
•    Kapını çalan bendim. (olumlu isim cümlesi)
•    Kapını çalan ben değildim. (olumsuz isim cümlesi)
•    Dışarıda birkaç kişi vardı. (olumlu isim cümlesi)
•    Dışarıda hiç kimse yoktu. (olumsuz isim cümlesi)
•    O, çok güçlüydü. (olumlu isim cümlesi)
•    O, çok güçsüzdü. (olumsuz isim cümlesi)
•    Eve gelmiş. (olumlu fiil cümlesi)
•    Eve gelmemiş. (olumsuz fiil cümlesi)

Uyarı:Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük yoksa cümle biçimce olumludur. Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük varsa cümle biçimce olumsuzdur.

 
•    Yarın size geliyoruz. (Biçimce ve anlamca olumlu)   
•    Yarın size gelmiyoruz. (Biçimce ve anlamca olumsuz)
 

Uyarı: Biçimce olumlu her cümle, anlamca olumlu olmayabilir.
 

•    Haydi, bu işi yapabilirsen  yap. (Yapamazsın.)   (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümle)
•    Ben seni unutabilir miyim hiç?  (Unutamam.) (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz)
•    Ne arayanım var ne de soranım. (yok) (Biçimce olumlu, anlamca olumsuz)
 

Uyarı: Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük tekse, o cümle biçimce de anlamca  da olumsuzdur. Bir cümlede olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük iki tane ise o cümle biçimce olumsuz, anlamca olumludur.
•    Böyle yapmayın. (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)
•    Hala yanıma gelmiş değil. (Gelmemiş.) (Biçimce ve anlamca olumsuz cümle)
•    Seni sevmiyor değilim. (Seviyorum) (Biçimce olumsuz, anlamla olumlu)
 

seafoodplus.info Cümlesi: Bir duygu veya düşünceyi soru yoluyla açıklayan cümlelere soru cümlesi denir. Dilimizde soru anlamı soru sıfatıyla, soru zamiriyle, soru zarfıyla veya soru edatıyla sağlanabilir.
•    Dün beni arayan sen miydin? (Soru anlamı soru edatıyla sağlanmış.)
•    Bize ne zaman geleceksin?(Soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış.)
•    Bana ne aldın?(Soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış.)
•    Hangi okulda çalışıyorsun? (Soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmış.)

Soru cümleleri gerçek ve sözde soru cümlesi olmak üzere iki gurupta incelenebilir. Gerçek soru cümleleri mutlaka cevap gerektirirken sözde soru cümleleri gerektirmez.
•    Okula neden gelmedin? (gerçek soru cümlesi )
•    Dersi anlıyor musunuz?(gerçek soru cümlesi)
•    Onu ben mi dövmüşüm? (sözde soru cümlesi)
•    Şu kitabı bana verir misin? (sözde soru cümlesi)
 

d.Ünlem Cümlesi: Özlem, sevinç, heyecan, korku, üzüntü, onaylama gibi değişik duygular anlatan cümlelere ünlem cümlesi denir.
•    Eyvah, ne yer ne yar kaldı!
•    Neydi o  güzellik öyle!
•    Süper bir iş buldum!
 

seafoodplus.infoNA GÖRE CÜMLELER

      Her cümle bir yargı bildirir; ancak bazı cümleler birden fazla yargı bildirir. Bu yargılar bazen iki ayrı yüklemle bazen yan cümleciklerle sağlanır. Yapısına göre cümleler işlenmeden önce temel cümle ve yan cümle kavramları anlaşılmalıdır.
   

 Temel Cümle:  Bir cümlenin yüklemi temel cümledir. Cümlenin bildirmek istediği asıl yargı da bu cümleyle verilir. Diğer öğeler de tamamlayıcı öğelerdir.
•    Akşama geleceğim.
•    Fırtınadan ağaçlar devrilmiş.
     

Yan Cümle: Tam bir yargı bildirmeyen, temel cümleyi anlam bakımından tamamlayan cümledir. Yan cümleler iki şekilde yapılır:
 

1.    Fiilimsilerle Yapılan Yan Cümleler: Filimsilerin en önemli görevi yan cümle oluşturmaktır. Filimsinin oluşturduğu yan cümleyi bulmak için önce cümlenin öğeleri bulunur, sonra fiilimsinin hangi öğe içinde olduğuna bakılır. Fiilimsinin içinde bulunduğu öğe yan cümledir.
•    Öğretmen sınıfa girince herkes ayağa kalktı.
•    Bana fotoğrafını gönderen okuruma teşekkür ederim.
•    Karadeniz’de denize açılmak tehlikelidir.
•    Davetime gelmeyişine çok üzüldüm.
 

2.    Çekimli Fiillerle Yapılan Yan Cümleler: Çekimli fiiller, genellikle temel cümle olur; ancak bazen de yan cümle olur. Bu tür cümlelerde de önce öğeler bulunur, sonra çekimli fiilin hangi öğe içinde olduğuna bakılır. İçinde çekimli fiil olan öğe yan cümledir.
•    O da gelirse gideriz.
•    O bana, ben de geleceğim, dedi. 
•    Müdür, bize ‘‘Akşamları çıkmadan önce pencereleri kapatın.’’ dedi.
    

Şimdi yapısına göre cümleleri inceleyebiliriz. Yapısı bakımından cümleler üçe ayrılır:

a.    Basit Cümle: Tek yüklemi bulunan, tek yargı bildiren cümlelerdir. Bu tür cümleler de yan cümle bulunmaz.
•    Sanatının doruğunda sahneyi bıraktı.
•    Genç yaşında tiyatroda ün yaptı.
•    Pek az ev vardı vadide.
 

b.    Birleşik Cümle: Yan ve temel cümlelerden oluşan, içinde birden fazla yargı barından cümlelere denir. Birleşik cümleler dörde ayrılır.
 

1.    Girişik Birleşik Cümleler: Yan cümlenin fiilimsilerden oluştuğu cümlelerdir. Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır. 
 

•    Arabayı almadan   buraya gelme.                  >           Girişik Birleşik Cümle
     Yan Cümle/Ö.     Temel Cümle/D.T./Y.
 

•    Arabaların köprüde durması   yasaktır.         >            Girişik Birleşik Cümle
                Y. C./Ö.                          T.C./Y.
 

•    Beni dinleyin herkese teşekkür etmek  istiyorum.       >       Girişik Birleşik Cümle
           Y.C./D.T.                  Y.C./N.              T.C./Y.
 

2.    Şartlı Birleşik Cümle: Yan cümlenin, şart ekiyle çekimlenmiş bir fiil veya bir isim olduğu cümleler şartlı birleşik cümlelerdir.
 

•    Çok parası varsa hayır kurumlarına bağışlasın.           >          Şartlı Birleşik Cümle
        Y.C./Z.T.                               T.C./D.T./Y.       
 

•    Bir kişi daha olursa kadroyu tamamlıyoruz.          >           Şartlı Birleşik Cümle
        Y.C./Z.T.                         T.C./N./Y.

•    Havalar ısınırsa pikniğe gidebiliriz.           >         Şartlı Birleşik Cümle
       Y.C./Z.T.               T.C./D.T./Y.

3.    İç İçe Bileşik Cümle: Cümle içinde bulunan başka bir cümlenin yüklemin bir öğesi durumunda bulunduğu ya da bir öğenin tamamlayıcısı olduğu cümlelerdir. Bu tür cümleler birine ait sözlerin başkalarına aktarıldığı cümlelerdir.
 

•    Sen benim tek dostumsun, diyordu.        >           İç İçe Bileşik Cümle
                  Y.C./N.                   T.C./Y.

•    ‘‘Yarın sana erkenden uğrarım.’’ demişti.       >          İç İçe Bileşik Cümle
                    Y.C./N.                                    T.C./Y.

•    İçeriye girerken duyduğum dışarıda bekle sözü beni korkuttu.       >            İç İçe B.C.
                            Y.C./Ö.                                                      T.C./N./Y. 

4.    İlgi Cümlesi: Çekimlenmiş bir fiilden oluşan yan cümleciğin, temel cümleye “ki” bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir. Temel cümle çoğu zaman “ki” den önceki öğedir.
 

•    Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.       >            İlgi Cümlesi
       T.C./Y.                          Y.C./N.

•    Ona dedim ki ondan sana fayda yok.      >            İlgi Cümlesi
        T.C./Y.                   Y.C./N.

•    Öğrendim ki hemen hemen herkes ordaymış.         >         İlgi Cümlesi
         T.C./Y.                        Y.C./N.

c.   Sıralı Cümle: En az iki yüklemi bulunan cümlelerdir. Sıralı cümleler birbirine virgülle bağlanır. İkiye ayrılır:
 

1.    Bağımlı Sıralı Cümleler: Herhangi bir öğesi ortak olan cümlelerdir.
 

•    Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.(Özne ortak.)
 

•    Görevliler balonları aldılar, çocuklara dağıttılar.(Özne ortak.)
 

•    Şiir kitapları çok satıyor, öykü kitapları az.(Özne ortak.)
 

•    Ben bu kitabı okumuştum, size de öneririm.(Özne ve nesne ortak)
 

2.    Bağımsız Sıralı Cümleler: Hiçbir öğesi ortak olmayan cümlelerdir.
 

•    Kitap okumayı çok severim, her gün kitap okurum.

•    Ağaçların yaprakları dökülüyor, kış yavaş yavaş geliyor.

•    O geziyordu, ben çalışıyordum.

Uyarı: Bazı kaynaklar ama fakat çünkü gibi bağlaçlarla birbirine bağlayan cümleleri bağlı cümle olarak kabul ederken; bazıları da sıralı cümle olarak kabul etmektedir.
•    Bu işe başlıyorum; ama bugün bitiremem.
•    Sabahı severiz; çünkü gündüzün başlangıcıdır.

seafoodplus.info

CümleeklerCümle Çeşitleritürkçe ders notlarıtürkçe ders notuders notukonu özetiçalışma notlarıözetlerders anlatımeğitimöğretim kaynakları

uzun ama güzel

zeki çocuk lise derecesinde

duru bu 8. sınıf konusunu aşıyor

Sevimli kız Tek kelimeyle harika

ekookdf çok güzelll ve kısaymış

ekookdf çok uzunn

ANONİM BAZI ŞEYLER EKSİK ÖRNEĞİN ANLAMINA GÖRELERDE GEREKLİLİK VARSAYIM KOŞUL İSTEK EMİR CÜMLESİ YOK LÜTFEN EKLENSİN BİZDEN SONRAKİLERDE TAM OLSUN BEN BAŞKA SİTELERDEN ARADIM ONLARIDA TAM BURASI ÇOK GÜZEL DERKEN BİRDE EKSİK OLDUĞUNU GÖRDÜM

mc mickey güzelllllll