Cümlede Anlam Özellikleri 7 Sınıf

Kararsızlık Anlamlı Cümleler

Herhangi bir konuyla ilgili olarak karar verememeyi ifade eden cümlelerdir.

Örnek:

&#;Acaba vitrindeki kazağı mı alsam, yoksa ötekini mi alsam?&#; cümlesinde hangi kazağın alınacağı konusunda bir kararsızlık yaşanmaktadır.

ÖRNEK SORU

Bu ağaçtan koparılan elmalar, üzerinde &#;kararsızlık&#; anlamı yazılmayanlardır.
Buna göre aşağıdaki elmalardan hangisi bu ağaçtan koparılmayanlardandır?

ÇÖZÜM
B, C ve D seçeneklerinde kararsızlık anlamı yoktur. Fakat A seçeneğinde sözü söyleyen kişi hangi kalemi seçeceğine dair bir kararsızlık yaşamaktadır.
Yanıt A

Abartma Anlamlı Cümleler

Anlamı kuvvetlendirmek amacıyla herhangi bir şeyin olduğundan büyük veya küçük gösterildiği cümlelerdir.

Örnek:

&#;Pire kadar boyuyla bana kafa tutuyor.&#; cümlesinde sözü söyleyen kişi, karşısındaki kişinin boyunun pirenin boyu kadar olduğunu söyleYerek durumu abartmaktadır.

ÖRNEK SORU

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde &#;abartma&#; yapılmıştır?

A) Bu kadar insanı bir arada hiç görmemiştim.
B) Bu işten ne kadar ara kazanacağımızı tahmin edemezsin.
C) Dünya kadar bulaşığı nasıl bitireceğim?
D) Bütün gün ağzına tek lokma koymadı.

ÇÖZÜM
Abartma anlamı C seçeneğinde vardır çünkü bulaşıkların ne kadar fazla olduğunu belirtmek için &#;dünya&#; kadar olduğu ifade edilmiştir.
Yanıt C

Ön Yargı Anlamlı Cümleler

Herhangi bir kimse veya durumla ilgili olarak ön- ceden varılmış olumlu veya olumsuz yargıların bulunduğu cümlelerdir.

Örnek:

&#;Yanına gitsem de benimle konuşmaz ki.&#; cüm- lesinde sözü söyleyen kişi, yanına gideceği kişinin kendisiyle konuşmayacağı kararına önceden varmaktadır.

ÖRNEK SORU

Aşağdaki cümlelerin hangisinde &#;ön yargı&#; anlamı vardır?

A) Onu davet etmeye gerek yok, bu tarz filmleri sevmez.
B) Projeyi okumuş ve kabul etmesinin zor ol- duğunu söylemiş.
C) Hepsini denemiş ama hâlâ hangi gömleği alacağına karar verememiş.
D) Bu çalışmayla sınavı kazanamayacağını kendisi de çok iyi biliyor.

ÇÖZÜM
Ön yargı anlamı A seçeneğinde vardır çünkü sö- zü edilen kişiye sorulmadan o filmi sevmeyeceği dile getirilmiştir. Diğer cümlelerdeyse Böyle bir anlam bulunmamaktadır.
Yanıt A

Eşitlik Anlamlı Cümleler

İlk veya daha fazla kavramın sayısal bakımından veya nitelik bakımından birbirleriyle özdeş olduğunu dile getiren cümlelerdir.

Örnek:

&#;Boyca birbirleriyle aynılar.&#; cümlesinde iki kişinin boylarının eşit olduğu ifade edilmiştir.

ÖRNEK SORU

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde &#;eşitlik&#; söz konusudur?

A) Herkes kendi payına düşeni aldı.
B) Elmayı ortasından keserek çocuklarına ver- di.
C) Kimin ne kadar para kazandığını bilmiyo- rum.
D) Onun hisselerinin benden fazla olması sini- rimi bozuyor.

ÇÖZÜM
A, C ve D seçeneklerinde eşitlik söz konusu değildir. Ama B seçeneğinde elmanın ortasından ikiye bölünüp verilmesi bir eşitliği dile getirmektedir.
Yanıt A

Üslup Cümleleri

Bir sanatçının görüş, duyuş ve anlatış tarzını içeren cümlelerdir.

Örnek:

&#;Yazarımız yabancı kelimeleri sıkça kullanmıştır.&#; cümlesi, Yazarın anlatım tarzını dile getiren bir uslüp cümlesidir.

ÖRNEK SORU

Yukarıdaki konuşmada hangi çocuğun cümlesinde eserin üslubuyla ilgili bilgi vardır?

A) Elif B) Eyüp C) Aleyna D) Fırat

ÇÖZÜM
A, B ve C seçeneğinde yazarın ele aldığı Konular dile getirilmiş. D seçeneği ise yazarın dil özelliğinin ifade edildiği üslup cümlesidir.
Yanıt D

Doğrudan &#; Dolaylı Anlatımlı Cümleler

a. Doğrudan anlatımlı cümleler:

Başkasına ait bir sözün değiştirilmeden tırnak içerisinde veya virgüller içerisinde ara cümle şeklinde verildiği cümlelerdir.

Örnek:

Annem: &#;Hemen gel.&#; dedi. (doğrudan) Yarın mutlaka oraya gideceğim, dedi. (doğrudan)

b. Dolaylı anlatımlı cümleler:

Başkasına ait bir sözü cümlenin anlamını değiş- tirmemek şartıyla, cümleyi kuran kişinin kendi söyleyişine göre değiştirdiği cümlelerdir.

Örnek:

Annem, hemen gelmemi söyledi. (dolaylı)
Yarın mutlaka oraya gideceğini söyledi. (dolaylı)

ÖRNEK SORU

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı anlatım vardır?

A) Bugünlerde canım hiçbir şey istemiyor.
B) Yunus Emre, &#;Her şeyden önce insanı sev.&#; demiştir.
C) Bir daha onunla görmek istemiyorum, demiş.
D) Bana artık yalnızlıktan bunaldığını söyledi.

ÇÖZÜM
A, B ve C seçeneğinde doğrudan anlatım vardır ama D seçeneğinde dolaylı anlatım kullanılmıştır.
Yanıt D

Değerlendirme Anlamlı Cümleler

Bir konu hakkında olumlu veya olumsuz yargı bildiren cümlelerdir.

Örnek:

&#;Yazar, yeni kitabında dile biraz daha önem ver- miş.&#; cümlesinde yazarın eseriyle ilgili olumlu bir değerlendirme yapılmıştır.

ÖRNEK SORU

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde &#;değerlendirme&#; söz konusu değildir?

A) Yazarın ilk öykü kitabı &#;Ceviz Oynamaya Geldim Odana&#;dır.
B) Gerekli kaynakları olsaydı sınavı kazanırdı.
C) Şairin insanı etkileyici, akıcı bir anlatımı vardı.
D) Bugünkü davranışlarını ona pek yakıştıra- madım.

ÇÖZÜM
B, C ve D seçenekleri değerlendirme cümleleridir; çünkü olumlu veya olumsuz birer yargı içeren, kişisel bir yorumu dile getiren cümlelerdir. Ama A seçeneğinde herhangi bir değerlendirme yapılmamıştır. Sadece herkes tarafından bilinen bir gerçek ifade edilmiştir.
Yanıt A

Türkçe dersinin en keyifli ve basit konularından biridir. Günlük yaşamda insanlar arası iletişimde kullanılabilir olduğu için işlevsel bir özelliğe de sahip. Ayrıca sınavlarda ve seneye LGS'de çıkma ihtimalinin yüksek olması, konuyu oldukça önemli bir yere taşımıştır.

Peki, o zaman cümlede anlam nedir; cümlenin anlamı nasıl değerlendirilir? İşte, basitleştirilmiş anlatımı, püf noktaları ve önemli örnekleriyle cümlede anlam konu anlatımı:

"Cümlede Anlam" konusu oldukça basit olmasına rağmen alt başlıklarının fazla olması sık sık tekrar yapmanızı ve test çözmenizi gerektiriyor. Bu nedenle aşağıdaki konu anlatımını dikkatle okuduktan sonra sitede yayımladığım soruları da çözmenizi öneririm. İşte, 7. sınıf cümlede anlam konu anlatımı:

• Kanıtlanabilirliğine (Anlatımına) Göre Cümleler: Öznel ve Nesnel Cümleler, Doğrudan ve Dolaylı Anlatım.

• Cümleler Arası Anlam İlişkisi: Amaç - Sonuç, Neden - Sonuç, Koşul - Sonuç, Yakın Anlamlı Cümleler, Karşıt Anlamlı Cümleler ve Örtülü Anlam.

• Taşıdığı Anlama Göre Cümleler: Tanım, İçerik (Konu), Üslup Cümleleri, Aşamalı Durum Belirten Cümle, Karşılaştırma, Olasılık, Varsayım, Öneri, Tasarı, Eleştiri ve Öz Eleştiri Cümleleri.

• Cümlede Ağır Basan Duygu: Yakınma, Sitem, Pişmanlık, Hayıflanma, Küçümseme, Azımsama, Ön Yargı, Beğenme, Beklenti, Gerçekleşmemiş Beklenti, Özlem, Kaygı, Şaşırma ve Kararsızlık Cümleleri.

Cümlede Anlam

A) Kanıtlanabilirliğine (Anlatımına) Göre Cümleler

1) Öznel Cümle

Doğruluğu ispatlanamayan yargılardır. Kişisel görüşler, yorumlar, değerlendirmeler içeren ve kanıtlanamayan ifadelerdir.

Öznel Cümle Örnekleri:

Nasıl ki çiçekler, içinde bulunduğu bahçeden soyutlanamıyorsa eserler de çağın anlayışından ayrı düşünülemez. (Eserler kimine göre çağın anlayışından ayrı düşünülebilir. Hatta yenilikçi yazarlar çağın ötesinde olabilir.)

İnsanda ikinci kez okuma isteği uyandıran bir kitap, yazarı için en büyük mutluluk kaynağıdır. (Başka biri için yoğun anlatıma sahip olması, kimine göre çağına tanıklık etmeyi başarmış bir kitap yazarı için en büyük mutluluk kaynağı olabilir.)

Üniversite arkadaşım Orhan’la tesadüfen karşılaşınca hüznün ve mutluluğun iç içe geçtiği bir duygu içindeydim. (Hissettiği duyguyu ispatlayamaz.)

​

Hayallerinin peşinde gitmek istiyorsan öncelikle alışkanlıklarını değiştirmen gerekir. (Hayallerin peşinde gitmek kimine göre önce planlı çalışmak, kimine göre verimli olmak, kimine göre de çok okuyup kendini geliştirmekle mümkündür.)

Romanın içeriği beni oldukça etkilemişti. (Sözü edilen romanın içeriği kimini etkileyebilir, kimini etkilemeyebilir.)

2) Nesnel Cümle

Doğruluğu ispatlanabilen yargılardır. Kişisel görüşler, yorumlar ve değerlendirmeler içermez. Kanıtlanabilen ifadelerdir.

Nesnel Cümle Örnekleri:

Tek okunuşta kendini açıkça ele vermeyen kitaplar kapalı anlatıma sahiptir. (Kapalı anlatım hakkında açıklama yapılmıştır.)

Söz sanatlarından yoksun eserler ancak makale gibi nesnel yapıtlarda görülür. (Makalelerde nesnel ifadelerin olduğu ispatlanabilir.)

Kırlangıçların havada oldukça uzun süre kalabilmesi ve hızlı olması böcek avında avantajlı duruma gelmesini sağlar. (Makale türündedir ve kişisel ifade içermemiştir.)

Hazırlık aşamasındaki kitabında yazım ve noktalama hatalarını bulup düzeltmesi için Türkçe öğretmeni arkadaşının yanına gitti. (Olanı olduğu gibi anlatmış, kişisel görüş içermemiş.)

Bu kitap iletişim sorunlarını örnekleriyle anlatmış. (Kitapta ne anlatıldığını kişisel görüşlerine yer vermeden belirtmiş.)

Öznel ve Nesnel Cümleler hakkında daha detaylı bilgi için tıklayınız.

3) Doğrudan ve Dolaylı Anlatımlı Cümleler

Bir sözün hiç değiştirilmeden, söylendiği gibi aktarılmasına doğrudan anlatım; üzerinde değişiklik yapılarak aktarılmasına dolaylı anlatım denir.

Doğrudan ve Dolaylı Anlatım Örnekleri:

Ev işleriyle uğraşmaktan kendime vakit ayıramıyorum, dedi. (Doğrudan)

Araba lastiğinin patlamasıyla çatıdaki kuşların birden havalandığını söyledi. (Dolaylı)

Bana: "Önemli olan hata yapmamak değil, hatalarından ders almaktır." derdi. (Doğrudan)

Ekip çalışmasında üyelerin birbirlerine karşı anlayışlı olmaları gerektiğini vurguladı. (Dolaylı)

Sosyal medyaya ayrılan zaman kitap okumaya göre fazlaysa kültürel ilerlemeden bahsedilemez. (Doğrudan)

Bardaktan boşanırcasına yağan yağmur yüzünden bulunduğu yerde bir süre kaldığını söyledi. (Dolaylı)

​

Babam: "Alışverişe gitmeden önce ihtiyaç listesini hazırla." dedi. (Doğrudan)

Herhangi bir konuda araştırma yapmam için internetin dışında kütüphane arşivlerinden de faydalanabileceğimi belirtti. (Dolaylı)

Doğrudan anlatım hakkında detaylı açıklama için tıklayınız.

Dolaylı anlatım hakkında detaylı açıklama için tıklayınız.

B) Cümleler Arası Anlam İlişkisi

1) Amaç Sonuç Cümlesi

Bir işin yapılma amacı ve buna bağlı sonucunun bildirildiği cümlelerdir. Bu tür cümleler "amacıyla" ifadesiyle okunmaya uygundur. Bu yöntemle kolaylıkla bulabilirsiniz.

Amaç Sonuç Cümlesi ​Örnekleri:

Motordan gelen sesin nedenini bulmak için servise gittim. (Bulmak amacıyla)

Öğretmenimin gözüne gireyim diye çok uğraştım. (Öğretmenimin gözüne girmek amacıyla)

Yemeklik malzemeleri almak üzere markete gitti. (Yemeklik malzemeleri almak amacıyla)

Yeni yazarları cesaretlendirmek amacıyla söyleşi günü düzenliyor.

yılında usta yazarla bir röportaj yapmak üzere İstanbul'a gitmiştim. (Röportaj yapmak amacıyla)

Sokak hayvanları üşümesin diye belli mesafelerde yuva kurmuşlar. (Sokak hayvanlarının üşümemesi amacıyla)

Amaç sonuç cümleleri hakkında detaylı açıklama için tıklayınız.

​2) Neden (Sebep) Sonuç Cümlesi

Bir işin yapılma gerekçesi (nedeni) ve buna bağlı sonucun bildirildiği cümlelerdir. Bu tür cümlelerde neden, sebep, gerekçe ilgisi kurulur. O yüzden "neden, niçin?" sorusuna cevap verir.

Neden Sonuç Cümlesi Örnekleri:

Verdiği bilgiler sıklıkla ihtiyaç duyulduğu için eseri baş ucu kitabı niteliğinde. (Eseri neden baş ucu kitabı niteliğinde? Çünkü verdiği bilgilere sıklıkla ihtiyaç duyulur.)

O yıllarda çok kitap okuduğumdan bugün eser değerlendirmeleri yapabiliyorum. (Eser değerlendirmesi yapamamasının nedeni, o yıllarda çok kitap okumasıdır.)

Toplantıya katılmadığı için alınan kararlar hakkında bilgisi yok. (Alınan kararlar hakkında bilgisinin olmamasının nedeni, toplantıya katılmaması)

​

Ilıman iklim ve sulak alanlarda böceklere rastlandığı için onlarla avlanan kırlangıçlar görülebiliyor. (Kırlangıçların görülmesinin nedeni böceklerin olması.)

Uçağımız rötar yaptığı için Adana’ya akşam saat 8’de vardık. (Adana'ya akşam 8'de varmalarının nedeni, uçağın rötar yapması.)

İş başvurusundan herhangi bir sonuç alamadığından umudu kırılmış. (Umudunun kırılmasının sebebi, iş başvurusundan herhangi bir sonuç alamamasıdır.)

Neden sonuç cümleleri hakkında daha detaylı açıklama için tıklayınız.

​3) Koşul (Şart) Sonuç Cümlesi

Bir işin ya da durumun gerçekleşmesinin başka bir etkene bağlı olduğunu ifade eden cümlelerdir.

Koşul Sonuç Cümlesi Örnekleri:

Tüm engellemelere rağmen ilerlemek için uğraşıyorsan yakında söyleyebileceğin bir başarı hikâyen olacaktır. (Yakında söyleyebilecek bir başarı hikayesinin olması, ilerlemek için uğraşması koşuluna bağlı.)

Okur, kitapta kendinden bir şeyler buldu mu eserin kalıcılığından söz etmek mümkündür. (Eserin kalıcılığından söz etmenin koşulu, okurun kitapta kendinden bir şeyler bulmasıdır.)

Şiir her okunduğunda farklı tatlar veriyorsa anlam derinliğine sahip demektir. (Şiirin anlam derinliğine sahip olması, her okunduğunda farklı tarlar vermesine bağlı.)

Okurlarım kitabımı bir çırpıda bitirebiliyorsa amacıma ulaştığımı söyleyebilirim. (Amacına ulaşmasının koşulu, okurların kitabı bir çırpıda bitirebilmesidir.)​

Benden özür dilemezse asla onu affetmeyeceğim. (Affetmesinin koşulu özür dilemesidir.)

Koşul sonuç cümleleri hakkında daha detaylı açıklama için tıklayınız.

​

4) Yakın Anlamlı Cümleler

Anlam bakımından birbirlerine yakın olan cümlelerdir. Bu cümleler birbirini destekleyecek niteliktedir.

Yakın Anlamlı Cümle Örnekleri:

1. Önemli olaylar toplumu etkilerken toplumsal özellikler de edebi eserlerde yer edinir.

1. Toplumu etkileyen bir olay edebiyatta kendini gösterir.

1. Edebiyat eserleri toplumdan ayrı düşünülemez.

2. “Mersin, Türkiye’de İzmir’den sonra ’te Akdeniz Oyunları’na ev sahipliği yapan 2. ildir.”

2. Türkiye’de Akdeniz Oyunları’na ev sahipliği yapan ilk iki il, sırayla İzmir ve Mersin’dir.

3. Farklı iki olayda aynı yöntemi kullanıyorsan kendini geliştirdiğin söylenemez.

3. Tecrübe, farklı yolları denenerek elde edilir.

4. Süslü anlatıma sahip kitaplar ilk okunuşta hemen anlaşılmaz.

4. Söz sanatlarının çok olması kitabının anlaşılırlığına gölge düşürmüş.

​5) Karşıt Anlamlı Cümleler

Anlam bakımından birbirine ters düşen cümlelerdir. Bu tür cümleler birbirleriyle çelişir.

Karşıt Anlamlı Cümle Örnekleri:

1. Bir sanatçının kendini kültüründen soyutlaması mümkün değildir.

1. Kalıcılığa ulaşmak isteyen bir sanatçının ulusal değil, evrensel temalar işlemesi gerekir.

2. Sen kendini değiştirmedikten sonra mekân değiştirsen neye yarar?

2. Yeni bir hayata başlamak istiyorsan başka eve taşınmalısın.

3. Yüz kelimelik şiirde yüz tane özellik arayan insan vardır. Hâlbuki bin kelimelik bir şiir bile bir tek güzellik için yazılır.

3. Bir eseri oluşturan her bir parça, bütünün içinde kendini bulur. Onları ayrı ayrı değerlendirmemek gerekir.

4. Eleştirmenlerin önerilerini baskı, okurların isteklerini yönlendirme olarak gören bir sanatçıdan kendini geliştirmesi beklenebilir mi?

4. Başkalarının düşüncelerine kulak vermeyen biri yerinde sayıyor demektir.

​6) Örtülü Anlam

Cümlenin ifade ettiği anlamın dışında başka anlamlar da taşımasıdır.

Örtülü Anlam Örnekleri:

Bayramda köylülerini de ziyaret etmiş. (Başkalarını da ziyaret etmiş.)

Akıllı ve uslu ol ki çevrende daha çok sevilesin. (Çevresinde fazla sevilmiyor.)

Cengiz yine beni dinlemeden dükkândan ayrıldı. (Cengiz daha önce de dükkândan ayrılmış.)

Onun sözlerine artık inanmayacağım. (Onun sözlerine daha önce inanmış.)

Bu testi sadece sen çözeceksin. (Testi başkası çözmeyecek.)

C) Taşıdığı Anlama Göre Cümleler

​1) Tanım Cümlesi

Bir varlık, kavram, olay ya da durum hakkında en genel ifadeyle bilgi vermektir ancak tanım cümlelerinin sonunda "-dır/-dir" gibi ek ya da "denir" sözcüğü kullanılır.

Tanım Cümlesi Örnekleri:

Dizelerdeki ilk harflerin yukarıdan aşağıya doğru okunmasıyla anlamlı sözcük ya da sözcüklerin ortaya çıkmasıdır akrostiş türü şiir.

​2) İçerik (Konu) Cümlesi

Bir metnin (hikâye, roman, masal; deneme, fıkra) konusudur. "Metinde ne anlatılıyor?" sorusunun cevabıdır.

İçerik Cümlesi Örnekleri:

Yapıtlarında ünlü biri yerine hayatın her alanında görülebilecek bir insanın yaşamı ele alınmış.

Gündelik hayattan ilham alan röportajlarda bir bakmışsınız sahil kasabasında balıkçıyla ya da bir seyyar tatlıcıyla sohbet ediyor.

Yazar, belli yörelerin kendilerine özgü olan balık yemeklerinin tariflerini bir araya getirerek “Balık Yemekleri” adlı kitabını hazırladı.

Konu cilt olunca güzellik sırları da kitapta ihmal edilmemiş tabii ki.

Romanda, ailesine yalan söyleyen bir gencin zamanla yaşadığı pişmanlığı anlatılıyor.

​3) Üslup (Biçem) Cümlesi

Bir sanatçının eserini dile getirme şeklidir. Başka bir ifadeyle metin yazarlarının dili kullanma biçimidir. Bu tür cümlelerde genellikle şu ifadeler kullanılır: açık, anlaşılır, yoğun, mecazlı, duru, yalın, sade ve iğneleyici dil, ikilemelere yer verme, kendini tekrar etme, sözü gereksiz yere uzatma, kelime oyunlarına yer verme

Üslup Cümlesi Örnekleri:

Kitapta geçen olaylar insanın yüreğini sızlatacak kadar etkileyici bir üslupla yazılmış.

Halkın anlayabileceği bir dille yazılmış olan bu kitap gerçek bir şaheser.

Türk töresinden kesitler sunan yapıt, bunu yaparken masalsı bir dil kullanmış.

Onun eleştirileri fazla detaylara inmeyen bir anlatıma sahip.

Romanında köy yaşamını anlatırken son derece yalın ve akıcı bir dil kullanmış.

Gösterişten uzak ve yalın bir dille hazırladığı röportajları, taşradaki hayatı göstermesi bakımından da oldukça etkileyici.

​4) Aşamalı Durum Bildiren Cümleler

​Bir olay veya durumun kademe kademe daha iyiye veya kötüye gittiğini anlatan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde şu ifadeler bulunur: günden güne, gittikçe, zamanla, günbegün, yavaş yavaş, gün geçtikçe, her geçen gün, giderek,

Aşamalı Durum Bildiren Cümle Örnekleri:

Yediklerine dikkat etmediği için her geçen gün kilo alıyordu.

Sınav heyecanı her geçen gün daha çok artıyordu.

Akşamki göktaşı önce ışık saçtı, sonra yavaş yavaş gözden kayboldu.

Mersin'deki sahiller her yıl biraz daha kalabalıklaşıyor.

Doktorun önerilerine kulak verince günden güne kendine gelmeye başladı.

Şiiri okuya okuya sonunda ezberleyebilmiş.

​5) Karşılaştırma Cümlesi

Varlık, olay, durum ya da kavramlar arasındaki benzer veya farklılıkları ortaya koyan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde çoğunlukla şu sözcükler kullanılır: göre, kadar, en, daha, gibi

Karşılaştırma Cümlesi Örnekleri:

Buranın rakımı merkeze göre daha yüksekmiş.

Uçak kadar hızlı giden toplu taşıma aracı yok.

Düğündeki en pahalı takıyı gelinin ailesi takmış.

Çocuğunuz geçen seneye göre daha sessiz.

Sömestr tatilinde kitap okurken yaz tatilinde gezmeyi sever.

​6) Olasılık Cümlesi

Bir olay veya durumun ihtimale dayanarak anlatılmasıdır. Kesinlik anlamı taşımaz.

Olasılık Cümlesi Örnekleri:

Bilgisayar çalışmıyor, herhalde kabloda sorun var.

Üzüntüsünün kaynağı sağlık sorunları olmalı.

Galiba bize gelmeyecekler.

Kutudaki yumurtalar kırılmış olabilir.

Belki bu yazılıdan yüksek not almayı başarırım.

​7) Varsayım Cümlesi

Bir olayın gerçekleşmiş veya gerçekleşmemiş olarak düşünülmesi, kabul edilmesidir. Bu tür cümlelerde "tut ki, düşünelim, farz et, diyelim ki" gibi sözcükler bulunur.

Varsayım Cümlesi Örnekleri:

Diyelim ki hava rüzgârlı, o zaman açık havada durabilir miydin?

Tut ki sorusu olan biri parmak kaldırdı.

Hava sıcaklığının mevsim normallerinin üstüne olduğunu farz edelim.

Farz edelim televizyonda hiçbir kanal çıkmıyor, müşteri hizmetlerini araman gerekmez mi?

İş başvurusu yaptığın şirketin seni kabul ettiğini düşün, şimdiki işinden nasıl ayrılırsın?

​​8) Öneri Cümlesi

Bir sorun veya durumun çözümü hakkında öne sürülen görüşlerdir.

Öneri Cümlesi Örnekleri:

Optik forma kodlama yaparken dikkatli olmalısın.

​Anneler Günü kutlamasında şiirin dışında başka etkinlik de olmalı.

Dükkâna gelen eşyaları kolilerden çıkaralım diyorum.

Yazıların hakkındaki eleştirilere kulak verirsen kendini geliştirebilirsin.

Bir internet sitesi kuracaksan ziyaretçilere özgün içerikler sunacaksın.

Sabahleyin dinç uyanmak istiyorsan akşam erken uyumalısın.

9) Tasarı Cümlesi

Birinin gelecekte yapmayı düşündüğü planlardır. Bu tür cümlelerde "düşünüyorum, planlıyorum, tasarlıyorum" gibi yüklemler ya da gelecek zaman kip eki almış fiiller (gideceğim, yapacağım, anlatacağız) bulunur.

Tasarı Cümlesi Örnekleri:

Birkaç gün sonra ağaçtaki tüm portakalı toplayıp satmayı planlıyorum.

Yemekten sonra arkadaşlarımın yanına gideceğim.

Bu sene konu anlatım kitabı hazırlamayı düşünüyorum.

Toplantıda kısa bir konuşma yapma niyetindeyim.

Bu kış, yüksek lisansa tekrar başvuracağım.

Önümüzdeki hafta domates ekmeyi düşünüyorum.

​

10) Eleştiri Cümlesi

Bir olay, insan, görüş veya eseri olumlu ya da olumsuz yönden değerlendirmektir. Eserler üzerinden yapılan eleştirilerde amaç eserin hak ettiği değere ulaşmasını sağlamak, eserin tanıtımını yapmak ve sanatseverleri aydınlatmaktır.

Eleştiri Cümlesi Örnekleri:

Yazarın dili kullanmadaki başarısı içeriğin önüne geçmiş.

Şiirleri her okunduğunda farklı tatlar bırakabilecek kadar yoğun bir anlatıma sahip.

​Çoğu yönetmenin ticari kaygıyla iş yapması filmlerin basitleşmesine neden oluyor.

Yazarın anlatımında sıradanlığın olması onun yetkinliğe ulaşmadığını gösteriyor.

Bu roman sürükleyicilikten yoksun kalmış.

İnsanları kendi görüşlerin doğrultusunda yönlendirirsen yapıcı olamazsın.

​11) Öz Eleştiri Cümlesi

Bir insanın kendiyle ilgili (huy, alışkanlık, davranış) olumsuz değerlendirme yapmasıdır.

Öz Eleştiri Cümlesi Örnekleri:

Mantıklı olan bir düşünce, kendi doğrularımızla örtüşmüyorsa tepki gösterebiliyoruz.

Soruları okurken dikkat etmediğim için yanlışım çok oldu.

Son zamanlarda sinirli olduğum için arkadaşlarımı kırdığımın farkındayım.

Şiir okurken gereksiz yere heyecanlandığımın farkındayım.

Son romanımın kurgusu daha sağlam olabilirdi.

Düşünmeden konuşup seni üzdüm.

​

D) Cümlede Ağır Basan Duygu

​

1) Yakınma Cümlesi

Bir insana veya içinde bulunulan ortama duyulan kırgınlık, kızgınlık ya da şikâyetin başkasına ifade edilmesidir.

Yakınma Cümlesi Örnekleri:

Bugüne kadar hangi sözünü tuttu ki bunu da tutsun?

Alt kattaki komşunun gürültüsü hiç eksik olmaz.

Deneme sınavında olan arkadaşlarını hiç düşünmeden gürültü yapıyorlar.

Daha ilk günden anlatmama rağmen kimse kurallara uymuyor.

Çalışma grubunda olan bazı arkadaşlar hiçbir sorumluluğu üstlenmiyor.

Evin tüm işlerini üzerime attıkları için kendime vakit ayıramıyorum.

​

2) Sitem Cümlesi

Birine olan kırgınlık, kızgınlık veya şikâyetin yine o kişiye söylenmesidir.

Sitem Cümlesi Örnekleri:

İşlerini zamanında yapmayı alışkanlık haline bir türlü getiremedin.

Kutlamayı anlarım ama insan düğününe çağırmaz mı?

Sıkıntılarımın olduğunu bildiğin günden beri beni aramadın.

Akşama kadar senin için uğraştım ama bir teşekkürü bile fazla gördün.

Son zamanlarda bana karşı çok ilgisizsin.

Aç olduğumu bile bile bana yemek ayırmadın.

3) Pişmanlık Cümlesi

Birinin yaptığı işten duyduğu üzüntüdür.

Pişmanlık Cümlesi Örnekleri:

Bilseydim bu şekilde davranacağını onu çağırmazdım.

Otelden memnun kalmadım, keşke buraya gelmeseydim.

Ona iş yerinde bu kadar fazla yetki vermemeliydim.

Ona borç para vermeseydim, peşine düşmek zorunda kalmazdım.

Keşke gösteriye gitmeseydim, çok sıkıldım.

Onun dediklerini neden yaptım ki?

​

​4) Hayıflanma Cümlesi

Bir kişinin yapamadığı işten dolayı duyduğu üzüntü.

Hayıflanma Cümlesi Örnekleri:

LGS’ye iyi çalışsaydım şimdi böyle olmazdı.

​​Zamanında buradan arsa alsaydık şimdi birkaç dairemiz olurdu.

Karşılaştığım ilkokul arkadaşımın telefon numarasını keşke alsaydım.

Fırsatım varken onunla konuşmalıydım.

Keşke geçen sene İngilizce dersi alsaydım.

İmkânım varken tura katılmalıydım.

5) Küçümseme Cümlesi

Bir olay veya varlığı nitelik yönünden yetersiz görmektir.

Küçümseme Cümlesi Örnekleri:

Bilgisayarla uğraşıyorsun diye kendini programcı mı sandın?

Sen kim bu yemeği yapmak kim?

O ne anlar eğlenceden?

Başka şehirde kendi ayaklarının üzerinde duracakmış.

Kusura bakma da edebiyata ilgin var diye kendini yazar sanma.

​6) Azımsama Cümlesi

Bir varlık ya da durumun niceliksel (ölçülebilir) yönden yetersiz görülmesidir. Genellikle sayılarla yapıla ölçüm sonucunda memnuniyetsizlik dile getirilir.

Azımsama Cümlesi Örnekleri:

Bu tenceredeki yemek kime yetecek?

Yarım saatte sadece bir odayı mı temizleyebildin.

Koca evin boyası için yalnızca iki kişi mi geldi?

Çok susadım, yarım litrelik su bana yetmez.

Ağır şartlara rağmen bu kadar mı ücret ödeyeceksin?

​

7) Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümlesi

Bir kişi, olay, durum veya eser hakkında bilgi sahibi olmadan sonuçları hakkında olumlu ya da olumsuz görüş belirtmektir.

Ön Yargı Cümlesi Örnekleri:

Bugün yine şiir okuyacak ama kimse ilgiyle dinlemeyecek.

Küçüklükten beri yüzmekten korkan biriydi, eminim bundan sonra da böyle olacaktır.

Onun için istediğin kadar uğraşsan bile yaptıklarının değeri bilinmez.

Eminim, okuduğun kitabı anlat desem anlatamaz.

Büyük bir hevesle oynamaya gitti ama çabuk sıkılacak.

​​

8) Beğenme Cümlesi

Bir durum, varlığın, olay ya da eserin hoşa gittiğini veya takdir edildiğini anlatan cümlelerdir.

Beğenme Cümlesi Örnekleri:

Müziklerinde insanı derinden etkileyen ritim var.

Yeni aldığımız mobilyanın işçiliğine diyecek yok.

Adamın yaptığı maket gemiler gerçeklerini aratmayacak kadar detaya sahip olurdu.

Bir ev; işçiliğiyle, manzarasıyla ancak bu kadar olurdu.

​​Anlatımının sadeliği ve akıcılığı kitabın daha ilk sayfalarında kendini belli ediyor.

Yazarın kurgulamadaki başarısı kitabın sürükleyiciliğini arttırmış.

9) Beklenti Cümlesi

Bir iş veya olayın olumlu ya da olumsuz yönde gerçekleşme ihtimalinden bahsetmektir. Bu tür cümlelerde yüklemler çoğunlukla "umuyorum, zannediyorum, beklerim, düşünüyorum" gibi sözcüklerden oluşur.

Beklenti Cümlesi Örnekleri:

Ödevlerinizi zamanında bitireceğinizi umuyorum.

Benden habersiz iş yapacağını zannetmiyorum.

Ondan içten bir özür beklerim.

İş yerinde yaşadıklarını bana eksiksiz olarak anlatırsın diye düşünüyorum.

10) Gerçekleşmemiş Beklenti Cümlesi

Beklenen bir işin veya olayın gerçekleşmediği anlamını taşıyan cümlelerdir.

Gerçekleşmemiş Beklenti Cümlesi Örnekleri:

Bana bakıp gülünce olanları anlatırsın diye düşünmüştüm.

Bu habere sevineceğini zannediyordum.

Bana karşı dürüst olmasını beklerdim.

Bu ödevden iyi puan alacağımı ummuştum.

Keklerden bana da ikram etmesini beklerdim.

​11) Özlem Cümlesi

Bir insana, yere veya ortama tekrar kavuşma isteğini dile getiren cümlelerdir.

Özlem Cümlesi Örnekleri:

Çocukluğumun geçtiği sokak burnumda tütüyor.

Nerede o gençlik yılları?

Eskiden arkadaşlık ilişkileri daha anlamlıydı.

Üniversite yıllarımı düşündükçe duygulanıyorum.

Bir yolunu bulup köyümü görebilsem.

​12) Kaygı (Endişe) Cümlesi

Bir olayın sanki olumsuz yönde gelişeceğine veya sonuçlanacağına dair görüşlerdir. Başa gelmesi istenmeyen öngörüler vardır ancak henüz kesinleşmemiştir.

Kaygı Cümlesi Örnekleri:

Bu saate kadar eve gelmesi gerekirdi, ya başına bir iş gelmişse?

Kayıt için gerekli evraklarda eksiklik varsa?

Son zamanlardaki durgunluğu beni tedirgin ediyor.

Sınav iyi geçti ama ya yanlış kodlama yaptıysam?

Bana geri dönüş yapmaları gerekirdi, başvurumu kabul etmediler mi acaba?

13) Şaşırma Cümlesi

Bir insanın hiç beklemediği anda bir olay veya durumla karşılaşmasıdır. Olumlu veya olumsuz olarak değerlendirilir.

Şaşırma Cümlesi Örnekleri:

Yolda giderken dayım bir anda karşıma çıkmasın mı?

Hayret, doğum günümü kutladı!

Kalabalığın içinde hiç yokken avazı çıktığı kadar bağırmasın mı?

Bu yemeklerin hepsini tek başına yapmış ha!

Sen beni merak eder miydin?

​14) Kararsızlık (Tereddüt) Cümlesi

İki tercih arasında kararsız kalmak, ney yapacağını bilememektir. İnsan bu durumda belirsizlik içindedir.

Kararsızlık Cümlesi Örnekleri:

Önce okul ödevlerimi mi yapsam yoksa test mi çözsem?

İşlediğimiz konuyu anlamadığımı öğretmenime söylesem mi, bilemedim.

Arkadaşıma hediye olarak bu ayakkabılardan hangisini alacağımı bilemiyorum.

Bana yardım etmesi için Cengiz'i mi çağırsam yoksa Hüseyin'i mi?

Ona iş versen olmaz, kendim yapsam zamanım yok.

7. Sınıf Cümlede Anlam konu anlatımını indirmek için tıklayınız.

Cümlenin İfade Ettiği Anlam Özellikleri:

Tanım Cümleleri:

“&#; nedir?&#; veya “&#; kimdir?&#; sorularına cevap veren cümlelerdir.

• Su, canlıların temel yaşam kaynağıdır.

Öneri (Tavsiye) Cümleleri:

Bir sorunun çözümü veya bir durumun daha iyi olması için tavsiyede bulunan yargılardır.

• Bir sonraki çalışmanızın içindekiler bölümünü daha geniş tutmalısınız.

Varsayım Cümleleri:

Henüz gerçekleşmemiş bir durumun bir an için gerçekleşmiş gibi kabul edilmesine dayanan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde ”tut ki, diyelim ki, varsayalım ki, say ki&#;&#; gibi ifadeler sıkça kullanılır.

• Yolda tanımadığın biri senden yardım istedi diyelim, ne yaparsın?

Aşamalı Durum Bildiren Cümleler:

Bir olayın veya durumun giderek değiştiğini bildiren cümlelerdir. Eylem aniden değil, süreç içinde gerçekleşir.

• Çocuklar her geçen gün büyüyor.

Eleştiri Cümleleri:

Bir eserin ya da sanatçının olumsuz veya olumlu açıdan değerlendirmesini yapan yargılardır.

• Mehmet Akif Ersoy pek çok şiirinde toplumsal sorunları başarıyla işlemiştir. (Olumlu eleştiri)
• Bu romanın içeriğindeki tutarlılık nedense kapak tasarımına yansımamış. (Olumsuz eleştiri)

Uyarı Cümleleri:

Kişi ya da kişileri yanlış davranışlardan uzak tutmak için bir konu, sorun ya da olumsuz bir durum ile ilgili
ikaz ve hatırlatmaları içeren cümlelerdir.

• Arabaya bindiğinizde emniyet kemerinizi takmayı unutmayın.

Tasarı Cümleleri:

Gelecekte yapılması planlanan işleri anlatan cümlelerdir.

• Aldığım kitapları bu yaz okumayı düşünüyorum.

Tahmin Cümleleri:

Olacak bir durumla ilgili sezgi ve öngörülere dayanan yargılardır.

• Sanırım misafirlerimiz yola çıkmışlardır.

Olasılık (İhtimal) Cümleleri:

Gerçekleşmesi kesin olmayan bir olayın veya bir durumun ortaya çıkmasının beklenilmesi, umut edilmesi ile ilgili cümlelerdir.

• Havalar biraz daha soğursa kar yağabilir.

İkilem (Kararsızlık) Cümleleri:

Herhangi bir konuda kesin karara varılamadığını anlatan yargılardır.

• Acaba yarın tiyatroya mı gitsem, sinemaya mı gitsem?

Cümle: Sözcüklerin yan yana gelerek bir duyguyu, bir düşünceyi, bir isteği, bir işi, kısacası bir yargıyı tam olarak anlatabilir duruma gelmiş biçimine cümle denir.

Burada, cümlenin anlam yönü aşağıda belirtilen başlıklar altında ele alınıp açıklamalarla ve örnek sorularla üzerinde durulacaktır.

• Öznel Anlatım
• Nesnel Anlatım
• Koşula (Şarta) Bağlılık
• Sebep-Sonuç (Neden-Sonuç) İlişkisi
• Amaç-Sonuç İlişkisi
• Doğrudan Anlatımlı Cümleler
• Dolaylı Anlatımlı Cümleler
• Üslup ve İçerik (Konu) Cümlesi
• Aşamalı Durum Bildiren Cümleler
• Kinayeli Anlatımlı Cümle
• Tanımlama
• Ön Yargı (Peşin Hüküm)
• Öneri (Tavsiye)
• Varsayım
• Karşılaştırma
• Birliktelik (Beraberlik) İlgisi İçeren Yargılar
• Diğer Anlam İlgileri İçeren Yargılar (İstek, Karşılıklı Yapma, Beğenme vb.)
• Yorum
• Üslûp
• Değerlendirme
• Aynı ya da Yakın Anlamlı Cümleler
• Cümle Oluşturma
• Cümlede Anlam Konu Testleri

ÖZNEL ANLATIM

Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişen, doğruluğu tartışılan düşüncelerin anlatıldığı yargılara öznel yargı denir. Bu yargıların kullanıldığı anlatıma da öznel (subjektif) anlatımdenir. Bu cümlelerde (yargılarda) bence ifadesi vardır.

* İzmir, tarihi ve doğal güzellikleriyle eşsiz bir şehrimizdir.
* Şair söyleyiş güzelliğiyle türkü tadında bir şiir sunuyor bize.
* Konferansa katılanların saçma sapan fikirleri beni iyice sıkmıştı.
* Yazar, sürükleyici anlatımı ve ilginç betimlemeleriyle okuyucuyu olayın içinde yaşatıyor.
* Çatık kaşları, yaralı yüzüyle insanı ürküten bir havası vardı.

Örnek Soru-1

(I) Cevdet Kudret, denemelerini topladığı kitabına “Kalemin Ucu” adını vermiştir. (II) Kapak resmini çizen Ferruh Doğan, Cevdet Hoca’nın elindeki kalemi “ok” olarak yorumlamış. (III) Gerçekten Cevdet Kudret, kalemini, hedefi tam on ikiden vuran bir ok olarak kullanmıştır. (IV) O, bu eserinde sözü edilen okları, son otuz yılın edebiyat ve eğitim sorunlarına yöneltmiştir. (V) Bu oklar, yara açan oklar değil, aydınlanmayı sağlayan düşünce oklarıdır.

Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangilerinde “öznelik” söz konusudur?

A) I. ve III. B) II. ve IV. C) III. ve IV. D) III. ve V. E) II. ve V.

Örnek Soru-2

 Aşağıdaki cümlelerden hangisi, sözü söyleyenin kişisel düşüncesini içermemektedir?

A) Yazarın son romanı herkesçe ilgiyle okunacak bir nitelik taşıyor.
B) Dergi son sayısında Türk edebiyatının sorunlarına yer vermiş.
C) Sanat, insanın içindeki güzelliklerin dışa yansıtılmasıdır.
D) Özgün bir eserde hem bireysel hem de toplumsal konular anlatılır.
E) Bir şeyin şiir değeri kazanabilmesi için gerçeklerden uzaklaşması şart değildir.

NESNEL ANLATIM

Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişmeyen, deney ve gözleme dayanan tarafsız yargılara nesnel yargı denir. Bu yargıların kullanıldığı anlatıma da nesnel (objektif) anlatım denir. Nesnel yargılarda duygu ve izlenimlere yer verilmez.

• Filmde olaylar küçük bir kasabada geçiyor.
• Eser dört bölüm halinde sinemaya uyarlanmış.
• Turizm gelirleri geçen yıla oranla yüzde 5&#;lik bir artış göstermiştir.
• Aruz ölçüsüyle yazılan şiirde nazım birimi dörtlüktür.
• Dört perdede oluşan bu oyunda yazar, aile bireyleri arasındaki sorunları anlatır.

Örnek Soru-1

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “nesnel bir anlatım” söz konusudur?

A) Yazın, kamp için ormanlık yerler, sahiller tercih edilir.
B) Türkiye&#;nin başkenti İstanbul&#;dur.
C) Boğaziçi zamanla güzelliğinden çok şey kaybetti.
D) Yunus’un şiirinde insanın içini ısıtan bir sıcaklık vardır.
E) Halkın en büyük eğlence kaynağı, televizyondaki yarışmalardır.

Not: B şıkkında verilen bilgi yanlıştır; fakat cümlede nesnel anlatım vardır.

Örnek Soru-2

(I) Anadolu’nun değişik yerlerini gezen Faruk Nafiz, gözlemlerini çok başarılı bir biçimde dile getirir. (II) Şiirlerini okurken sanki kendinizi bir filmi izliyormuş gibi hissedersiniz. (III) Zaman zaman kağnıların tekerlek seslerini, kimi zaman da rüzgarın uğultusunu dinletir size. (IV) Halk onu belki de şiirde çok başarılı olduğu için sadece şiirleriyle tanır. (V) Ancak onun şiirlerinin yanı sıra tiyatro dalında yapıtları da vardır.

Bir olayın, durumun gerçekleşmesi için daha önceden olması gereken başka bir durumun varlığına &#;koşulluk&#; denir. Bu tip cümle anlamlarında &#;hangi şartla?&#; sorusunu temel cümleye sorduğumuzda gerçekleşmesi gereken koşulu bulabiliriz.

• Sanatçı yapıtında toplumu anlatırsa ölümsüzleşir.
• Akşam baban gelsin, alışverişe çıkarız.
• Müzik dinleyebilirsin ama sesini fazla açmayacaksın.
• Akşama geri vermek üzere bu kitabı alabilirsin.
• Bizim buralara yağmur yağdıkça her yer toprak kokardı.
• Her güneş doğduğunda beni hatırla.

Örnek Soru-1

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “şart” anlamı yoktur?
A) Şöyle güzel bir çay demlesen de içsek
B) Oraya gidebilirim ama sizinle.
C) Babasını çağırırsa olacakları düşün.
D) Onları evde bulabilirsiniz, dışarı çıkmadılarsa.
E) Çalışmalarını artırmadıkça başarılı olması mümkün değil.

Örnek Soru-2

(I) “Biçim” ile “öz” sorunu burada da karşımıza çıkıyor. (II) Bir konuyu, sözgelimi şiir tekniğini anlatırken ilkin biçim öğeleri üzerinde durmak yerinde olur. (III) Ama bu kadarı yeterli değil elbet de, boş bir kalıp olan bu biçimin içi herhangi bir öz ile doldurulmalıdır. (IV) Bir eser, biçim ile öz kaynaşmadıkça sanat değeri taşımaz. (V) İçinde öz bulunmayan bir biçim nasıl boş bir kalıp olmaktan ileriye geçemezse biçime bağlanmayan herhangi bir öz de sanat dışı bir kavramdır.

Numaralanmış cümlelerden hangisi, koşul anlamı içermektedir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

Örnek Soru-3

(I) Bir öğrenci grubu, yapmak istedikleri araştırmayla ilgili düşüncelerini açıkladıklarında farklı tepkilerle karşılaştılar. (II) Öğrencilerin düşüncelerini beğenenler olduğu kadar düşüncelerine birçok kusur bulanlar da oldu. (III) Öğrenciler, çalışmalarını yeniden düzenlediler ve ilgililere sundular. (IV) Çalışma konusuna yönelik eleştiri yine bitmemiş hatta çalışmayı destekleyenlerin bile sesini bastırmıştı. (V) Öğrenciler, sonunda “Bize güvenin. Düşüncelerimiz işe yaramazsa başka bir şey deneriz.” demek zorunda kaldılar.

Parçadaki numaralı cümlelerin hangisinde bir koşul bildirilmiştir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

SEBEP-SONUÇ (NEDEN-SONUÇ) İLİŞKİSİ

Bu tür cümlelerde, yargılardan biri, diğerinin gerçekleşmesine neden olmaktadır. Bir de eylemin hangi gerekçeyle yapıldığını bildiren cümleler de neden sonuç ilişkisi vardır. Bu tür cümlelerde neden-sonuç bildiren eylemlerin her ikisi de yapılmış, tamamlanmış, bitmiştir. Bu tip yargıları bulmak için yükleme &#;niçin?&#; sorusu sorulabilir.

&#;Salıncağın ipi kopunca çocuk yere düştü.&#; cümlesinde &#;çocuğun yere düşmesini&#;nin nedeni &#;Salıncağın ipinin kopması&#;na bağlanmıştır.

• Sınavda heyecanlandığı için bazı soruları yapamadı.
• Bakımsızlıktan ev harabeye dönmüştü.
• Matbaanın bulunmasıyla okuma yazma oranı arttı.
• Aşırı sıcaklar can kaybına yol açtı.
• Yoğun kar yağışı nedeniyle yollar trafiğe kapatıldı.
• Hediye almadım diye bana darılmış.

Örnek Soru:

(I) Osmanlı dönemindeki Batılılaşma hareketi kent kültürünün de değişmesine neden olmuştur. (II) Saraydan başlayarak toplumun bütününe yansıyan yenilik düşüncesi, eski hayat tarzının değişmesinde etkili olur. (III) Özellikle İstanbul ve İstanbul halkı değişimden çok etkilenmiştir. (IV) Yerli ve yabancı sermayenin gösterdiği ilgi, değişik kültürlerin yaşandığı bir kent ortaya çıkarır. (IV) İstanbul’daki sosyal hayatının farklılaşması yazarların da dikkatini çeker.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde neden-sonuç ilgisi yoktur?
A) I B) II C) III D) IV E) V

AMAÇ-SONUÇ İLİŞKİSİ

Öznenin işi, hareketi gerçekleştirme amacı ve sonucu cümle içinde verilir. Bu tür cümlelerde &#;için, diye, üzere, dolayı, ötürü, maksadıyla&#;&#; ifadeleri sıkça geçer. Bu ifadelerden bazıları &#;sebep-sonuç&#; bildiren cümlelerde de geçebilir. Amaç-sonuç cümlelerinde &#;hangi amaçla? hangi maksatla?&#; soruları sorulabilir.

• Borçlarından kurtulmak için evini satmış.
• Ailesini görmeye Almanya&#; ya gitmiş.
• Başbakan, ticari anlaşmalar yapmak üzere yurtdışına çıkıyor.
• Bu, bizi birbirimize düşürmek maksadıyla söylenmiş bir sözdür.
• Şair, şiirinde herkes anlayabilsin diye yalın bir dil kullanmış.
• Yazar, eleştirmene şirin görünmek maksadıyla iki yüzlü davranıyor.

DOĞRUDAN (DÜZ) ANLATIMLI CÜMLELER

Doğrudan anlatımlı cümlelerde herhangi bir konuda bir kişinin görüş ve düşünceleri hiçbir değişikliğe uğratılmadan verilir. Bu cümle genellikle tırnak içinde gösterilir.

• Çiçero&#;nun &#;Bir yerde yaşam varsa orada umut da vardır.&#; sözü çok hoşuma gider.
• Kadın, arkadaşının kulağına eğilerek: &#;Birazdan kalkalım mı?&#; diye fısıldadı.
• Bu konuda atalarımız: &#;Cesurun bakışı, korkağın kılıcından keskindir.&#; der.
• Descartes&#;in: &#;Düşünüyorum öyleyse varım.&#; sözü çok ünlüdür.

DOLAYLI ANLATIMLI CÜMLELER

Bir kişinin sözünün söylendiği biçimde değil de, bazı değişiklikler yapılarak aktarıldığı cümlelerdir.

• Onunla bir daha konuşmayacağını söyledi.
• Bernard Shaw, düşünmenin ruhun kendisiyle konuşması olduğunu söylerdi.
• Doktor, babama ilaçları mutlaka içmesi gerektiğini tembih etti.
• Yazar, sanatçı olunabilmek için çok çalışılması gerektiğini vurguladı.

ÜSLUP VE İÇERİK (KONU) CÜMLESİ

Yazarın yapıtında neyi anlattığı konuya (içerik) girer; bu konuyu işlerken kullandığı sözcükler ve cümleler, dili kullanma biçimi/tarzı üsluba girer.

• Yazar yapıtında 1.Dünya Savaşı yıllarındaki insanların çektiği acıları gözler önüne serer. (Konu)
• Betimlemelerde sıfatlara sıkça yer veren sanatçı cümleleri uzun tutmuştur. (Üslup)
• Romanda, Batı&#;nın yaşam tarzına özenen bir ailenin yavaş yavaş çöküşü anlatılır. (Konu)
• Şairin, şiirlerinde oldukça az kullanılan sözcüklere ve deyimlere yer vermesi dikkati çeker. (Üslup)

Ayrıca bkz. ⇒ Konu Nedir? Tema Nedir?

Üslup ile ilgili örnek sorular:

Örnek Soru-1

Aşağıdakilerden hangisinde yazarın üslubundan söz edilmektedir?

A) Ozansoy’un en takdir ettiğim yanı, sanata olan saygısı ve sevgisiydi.
B) Geçmiş değerlere bağlı olmakla birlikte yeniliğe de daima açık, usta bir şairdi o.
C) Şiirde de nesirde de kelimeleri israf etmekten kaçınır, sözü gereksiz yere uzatmazdı.
D) “Düşündüğüm Gibi” adlı düz yazıları; “Yakarış”, “Zaman Saati” ve öteki şiir kitaplarıyla bugün bile okunabilecek bir yazarımızdır.
E) Ozansoy ileride anılacak, ama sanatseverler tarafından ve yalnız sanatı için.

Örnek Soru-2

(I) Öykü, boyutu ne olursa olsun, doğaya ve insana özgün bir bakış, bir eleştiridir. (II) Yaşamımıza yeni anlamlar, yöntemler, yorumlar getiren bir yazın sanatıdır. (III) Bir insanın birkaç dakikası, koskoca bir olayın küçücük bir parçası, bir olaylar panoraması anlatılır öyküde. (IV) Bu arada yazar, öyküsünde kendi dünya görüşüne de yer verir. (V) Hepsinden önemlisi konuyu aktarırken kısa, çarpıcı ve inandırıcı bir söyleyişi yeğler.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde “üslup” la ilgili bir yargı vardır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

AŞAMALI DURUM BİLDİREN CÜMLELER

Bir olayın, durumun olumlu ya da olumsuz yönde giderek değiştiğini anlatan cümlelerdir.

• Kadın, her geçen gün biraz daha kötüleşiyor.
• Havalar gittikçe soğuyor.
• Bu çocuğun günden güne huyu değişiyor.
• Ülkemiz her geçen yıl biraz daha büyüyen ekonomisiyle gelecekte gelişmiş ülkeler seviyesine çıkacaktır.

KİNAYELİ ANLATIMLI CÜMLE

Bir gerçeği ortaya koymak amacıyla sözü imalı olarak tam karşıtı gelecek biçimde kullanmaktır. Atasözlerinde, özdeyişlerde ve deyimlerde kinaye yoğun olarak bulunur.

• Okulunu ne kadar çok sevdiğin yirmi gün devamsızlık yapmandan belli.
• Eşinin gözündeki morluktan onu ne kadar çok sevdiğin anlaşılıyor.

» ATASÖZÜ

Atasözü: Çok önceleri söylenmiş olup dilden dile, nesilden nesile geçerek günümüze kadar gelmiş, öğüt bildiren, atalarımızın hayat tecrübelerini yansıtan ve milletin ortak malı haline gelmiş olan sözlerdir.

Atasözlerin Özelliklerini Şöylece Özetleyebiliriz:

• Atasözleri halkın ortak malıdır. Söyleyeni belli değildir (anonimdir).
• Kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin sırası değiştirilemez. Bir sözcüğün yerine başka bir sözcük konulamaz.
• Kısa ve özlü sözlerdir. Hep insanları ilgilendiren sözlerdir.
• Atasözlerinde geçen sözcükler genellikle gerçek anlamları dışında kullanılmıştır. (Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez.)  Kimi atasözlerinde geçen sözcükler ise gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. (Son pişmanlık fayda vermez)
• Sorularda çoğunlukla atasözlerinin anlamları üzerinde durulur.

» ÖZDEYİŞ (VECİZE)

Özdeyişler, ünlü kişilerin, devlet adamlarının, sanatçıların söylemiş oldukları kısa fakat anlamca  zengin olan sözlerdir.

• &#;Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.&#; (Atatürk)
• &#;Kargalar ötmeye başlayınca bülbüller susar.&#; (Hz. Mevlana)

» DEYİM

Bazen bir olay veya durumu ifade etmek için, o olay veya durumu birebir karşılayacak kelimeler kullanmayız da; çağrışım yaptıracak söz grupları kullanırız. Bunu da ifademize sanat ve akıcılık kazandırmak için yaparız.

Örneğin: Bir insanın telaşlı olduğunu anlatmak için &#;telaşlıdır&#; demeyiz de &#;Etekleri tutuşmuş&#; ifadesini kullanırız , ama herkes bu kişinin telaşlı olduğunu anlar.

Deyimlerin Özellikleri:

*Deyimler en az iki kelimeden oluşur. (Kalp kırmak)

• Birden fazla kelimeden oluşan, hatta cümle halinde olan deyimler de vardır. (Taşı gediğine koymak) (Atı alan Üsküdar&#;ı geçti.)
• Deyimleri oluşturan sözcükleri çoğu zaman gerçek (sözlük) anlamlarından uzaklaşarak mecazlı bir anlatım kazanırlar.  (İşler böyle giderse hapı yutarız.) Ama şunu da unutmamalıyız; bazı deyimler sözlük anlamlarıyla da uzak yakın bir ilişki taşırlar. (Etekleri zil çalmak.) Etekleri tutuşmuş birinin halini göz önünde canlandıralım. Telaş içindedir değil mi?
• Deyimler genellikle iş, oluş, hareket yani bir fiili bildirirler ve fiil gibi çekimlenebilirler. (Kalbimi kırıyorsun ama) (Çocuğun kalbini kırdık anlaşılan) (Kimsenin kalbini kırmamalısın oğul.)

Dikkat! Deyimlerle ilgili soruları çözebilmek için deyimlerin ifade ettikleri anlamları bilmemiz gerekir. Bu nedenle bazı atasözü ve deyimleri gözden geçirmek gerekir.

TANIMLAMA CÜMLESİ

Herhangi bir şeyin ne olduğunu anlatan &#;Bu nedir?&#; sorusuna cevap verebilen cümlelere &#;tanım cümlesi&#; diyoruz.

&#;Kitap, size istediğiniz zaman ders vermeye hazır bir öğretmendir.&#; cümlesinde &#;kitap nedir?&#;  dediğimizde &#;İstediğiniz zaman ders vermeye hazır bir öğretmendir.&#; cevabını alabiliriz.

ÖN YARGI (PEŞİN HÜKÜM) CÜMLESİ

Bir olay veya kişiyle ilgili değişik sebeplerden dolayı önceden edindiğimiz olumlu veya olumsuz yargılardır. Kısaca özetlersek ön yargı, sonuçla ilgili önceden karar vermektir.

• Bu takım bu sene kesin şampiyon olacak.
• Biliyorum, ödevin beğenilmeyecek.

ÖNERİ (TAVSİYE) CÜMLESİ

Bir konudaki eksikliğin giderilmesi için teklif getirmeye &#;öneri&#; adı veriyoruz.

• Hikâyede olayların yeri ve zamanı iyi tahlil edilip, yazıya aktarılmalıdır.

cümlesi bir öneri cümlesidir.

VARSAYIM CÜMLESİ

Bir durumun sonucunun ne olduğunu bilmeden onu kendimize göre bir sonuca bağlamaya &#;varsayım&#; diyoruz.

• Diyelim ki bu yıl sınavı kazandın.
• Varsayalım ki aniden çıkageldi. cümleleri varsayım cümleleridir.

KARŞILAŞTIRMA CÜMLESİ

Karşılaştırma, aralarında anlamca ilgi (ilişki) olan iki kavramı benzerlik ya da zıtlık yönünden kıyaslamadır.

&#;Sütten beyaz dişleri var.&#; cümledeki dişlerin beyazlığı, sütün beyazlığıyla karşılaştırılmıştır.

• Sinema da tiyatro gibi görsel bir sanattır.
• Doğu Anadolu&#;nun kışı Akdeniz Bölgesi&#;ne göre daha çetin geçer.
• Yahya Kemal de Necip Fazıl da şiirlerinde ölüm temasına çok yer vermiştir.
• Bu yılki ürün geçen yıla nazaran daha bereketliydi.
• Sanatçı, diğer çağdaşlarına göre daha sade bir dil kullanmıştır.
• Ressam bu yapıtında ise diğerlerine göre daha canlı renkleri kullanmıştır.

BİRLİKTELİK (BERABERLİK) İLGİSİ İÇEREN YARGILAR

Bu ilgi, çeşitli edat ve bağlaçlarla  (ile, ve&#;) sağlanır.

DİĞER ANLAM İLGİLERİ İÇEREN YARGILAR  (İstek, Karşılıklı Yapma, Beğenme vb.)

• Onunla iki yıldır haberleşemiyorum. (Karşılıklı yapma)
• Akşam gelin de çay içelim. (İstek)
• Elmaları kardeş payı yaptık. (Eşitlik)
• Bak şimdi resimlerin daha güzel olmuş. (Beğenme)
• Düğün yapmışsın da bana haber vermemişsin. (Sitem)
• Hava bulutlu yağmur yağabilir. (İhtimal)
• Biz öylelerini çok gördük. (Küçümseme)
• Dünyalar kadar işim var. (Abartma)
• Tam içeri girerken güleceği tuttu. (Beklenmezlik)

YORUM CÜMLESİ

Özneldir. Olay veya durumu bir görüşe göre değerlendirmedir.

• &#;Şairin çok severek okunulan kitap türü hikayedir.&#;

cümlesinde &#;bence&#; ifadesi vardır. Bunun için öznel bir yargı yapılmıştır. Kısaca olay veya durum kişiye göre değerlendirilmiştir.

ÜSLÛP (BİÇEM) İLE İLGİLİ CÜMLELER

Üslup, sanatçının dili kullanma biçimi, anlatım şeklidir. Bir sanat eserinin nasıl oluşturulduğu ile ilgili bilgi içeren yargılardır. Her sanatçının kendine göre bir üslûbu vardır.

• &#;Sanatçı, eserinde gerçekleri kısa, yalın cümlelerle dile getirmiştir.&#;

cümlesinde yazarın &#;dili kullanma biçimine&#; değinilmiştir.

Ayrıca bkz. ⇒ Üslup ve Çeşitleri

DEĞERLENDİRME CÜMLESİ

Herhangi bir durumun iyi ya da kötü yönlerini ortaya koymadır. Nesnel bir yargı söz konusudur.

• &#;Sanatçı, şiirlerinde yabancı sözcüklere bolca yer vermiştir.&#;

cümlesinde nesnel bir yargı söz konusudur.

AYNI YA DA YAKIN ANLAMLI CÜMLELER

Bu konu başlığımızla ilgili olarak, bize sorulan sorularda farklı sayıdaki cümlelerin ifade ettiği, içerdiği anlamın benzeri veya hemen hemen aynısı istenir.

• &#;Yüreğim ağzıma geldi.&#; cümlesiyle &#;Çok korktum.&#; cümlesi aynı anlama gelir.
• Sevgi, sadakatle taçlanmadıkça ömrü kızgın çöllerdeki bir damla yaş kadardır. (Sadakatin olmadığı bir sevgi uzun ömürlü olamaz.)
• Kıyıyı gözden kaybetmeye cesaret edemeyen insan yeni okyanuslar keşfedemez. (Andre Gide): Hayatında riskleri göze alamayan insan başarılı olamaz.
• Eğer bir insan hangi limana yelken açtığını bilmiyorsa, hiçbir rüzgar işine yaramaz. Belirli bir hedefi olmayan insan, hangi olanaklara sahip olursa olsun başarılı olamaz.
• Yaşamak, karanlık geceye rağmen, buğulanmış pencere camına güneşi çizebilmektir. (Anonim) En zor anlarda bile umudunu kaybetmeyen insan gerçekten yaşıyor demektir.
• Yaşam içinde siyah da bulunan bir gökkuşağıdır. Yaşam tüm güzelliklerinin yanında olumsuzlukları da barındırır.

CÜMLE OLUŞTURMA

A) Karışık Olarak Verilen Sözcüklerle Cümle Kurma

Bu tür sorularda bir cümleyi oluşturan sözcükler karışık olarak verilir. Daha sonra bu sözcüklerle anlamlı veya kurallı bir cümle oluşturulması istenir, veya sözcüğün sırası sorulur.

Dikkat! Bu tip sorularda ilk işimiz; önce yüklemi bularak cümlenin sonuna getirmek sonra da sırasıyla öznenin bulunması ve tümleçlerin önem ve görevlerine göre cümlede uygun yerlere konmasıdır.

Örnek Soru:

1. çöp kutusuna
2. atmayı
3. öğrenebilseler
4. keşke
5. çöplerini
6. insanlar

Yukarıda karışık olarak verilen sözcüklerden anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturulursa sıralama nasıl olur?
A)
B)
C)
D)
E)

B) Karışık Olarak Verilen Cümle Parçacıklarının Sıraya Konması

Bu tür sorularda cümleyi oluşturan tamlamalar ya da cümlecikler karışık halde verilir. Bizden istenen bu parçacıkları anlamlı ve kurallı bir cümle durumuna getirmektir. Şıklardan hareket ederek, yargı bildiren (yüklem) kelime grubunu sona yerleştirip sıralama yapabiliriz.

Örnek Soru-1

(I) eğitildikleri mesleklerde çalışmaları
(II) toplumun ihtiyaçları açısından eğitilmeleri
(III) ülkemizin kalkınması açısından bireylerin
(IV) kritik ve büyük önem taşımaktadır
(V) üretken ve verimli olmaları

Numaralı sözler, hangi sıralamayla anlamlı bir cümleye dönüşür?
A) II-III-I-V-IV
B) III-II-I-V-IV
C) I-III-II-IV-V
D) III-I-II-V-IV
E) III-I-V-II-IV

Örnek Soru-2

I. önceden düşünür
II. bütün araştırmacılar
III. duyurulması istenen bulgunun
IV. bilim dünyasında
V. duyurulmaya değer olup olmadığını

Numaralı sözler, hangi sıralamayla anlamlı bir cümleye dönüşür?
A) III-IV-V-II-I
B) IV- III- II- V-I
C) IV-III-V-II-I
D) II- IV -III- V -I
E) II-III-IV-V-I

C) Eksik Cümlenin Tamamlanması

Bu konuyla ilgili sorularda, boş bırakılan yerlerin cümlenin anlamı ve yapısına göre uygun kelimelerle tamamlanması istenmektedir. Böyle sorularda yapacağımız ilk iş, seçeneklerdeki sözcüklerin, cümledeki boşlukları en anlamlı ve kurallı şekilde tamamlanmasına dikkat etmektir. Bunun için de cümlede boş bırakılan yerlere söz dizimi kuralına uygunluk gösteren sözcükler konulmalıdır.

Kelimelerin çekim durumlarına, tamlamaları parçalamamaya, kelimenin anlam özelliğine dikkat edilmelidir ki cümle en anlamlı ve kurallı bir yapı kazansın.

Örnek Soru-1

Kimi ansiklopediler ve bilimsel kitaplar, kaynakların iyi &#;&#; ve anlatılanların doğru &#;&#; yüzünden büyük insanları harekete geçiren fikirlere yönelik &#;&#; bilgiler içermektedir.

Parçanın anlamlı bir bütün olması için boş bırakılan yerlere hangi sözcükler sırasıyla getirilmelidir?

A) saptanması &#; anlaşılması &#; etkili
B) bulunması &#; aktarılması &#; kalıcı
C) belirlenmesi &#; kullanılması &#; güçlü
D) araştırılması &#; açıklanması &#; yanlı
E) değerlendirilmemesi &#; yorumlanmaması &#; yanlış

Örnek Soru-2

Kapsamlı bir konu dağa benzer; &#;&#; Tırmandığında yalnızca seçtiğin tarafı, uzaktan baktığında sadece genel hatlarını ve tek bir yanını, üzerinden uçarsan üst kısımlarını görebilirsin.

Anlam bütünlüğünün sağlanması için boş bırakılan yere hangi cümle getirilmelidir?
A) kimse böyle bir konuyu araştırmak istemez.
B) küçük parçalara bölünmelidir.
C) zirveye ulaşmak için yol haritası gerekir.
D) tamamını görmeniz mümkün değildir.
E) tırmanırken attığınız her adım, sizi daha çok yorar.

Ayrıca bkz. ⇒ Benzer Konular