Cümlenin Ögeleri İle İlgili 10 Örnek Ve Çözümleri
1. Eve geldiğimde annem ağlıyordu.
* "Ağlıyordu" kelimesi yüklemdir.
* "Ağlayan kim ya da kim ağlıyor?" sorusunu sorarız. Cevap: "annem", dolayısıyla özne olan kelime de "annem" kelimesidir.
* "Annem ne zaman ağlıyordu?" sorusuna ise "eve geldiğimde" cevabını veririz. "Eve geldiğinde" ifadesi ise zarf tümlecidir.
2)İnsanları çıkarları doğrultusunda hareket ettiği zaman sevmiyorum.
* sevmiyorum: yüklem
*"Sevmeyen kim?" cevap: "ben" ben kelimesi ise cümlemizin öznesi olur.
* "Kimi sevmiyorum?": Neyi ve kimi sorularının cevabı olan "insanları" kelimesi de cümlemizin belirtili nesnesi olur.
* "İnsanları ne zaman sevmiyorum?" "Çıkarları doğrultusunda hareket ettiği zaman sevmiyorum". Dolayısıyla bu ifademiz de zarf tümleci olur.
3)Babam dedemden aldığı borç parayı yarın köyde verecekmiş.
Yüklem: verecekmiş
"dedemden aldığı borç parayı verecek olan kim?" cevap: "babam" babam kelimesi ise öznedir.
"Babam neyi verecektir?" "dedemden aldığı borç parayı" ifadesi de belirtili nesnedir.
"Babam dedemden aldığı borç parayı ne zaman verecekmiş?" cevap : "yarın" yarın kelimesi de zarf tümleci
"Babam dedemden aldığı borç parayı nerede verecekmiş?" cevap: "köyde" köyde kelimesi de dolaylı tümleçtir.
4.Ağaçlardaki meyvelerden tatmak beni mutlu eder.
mutlu eder: yüklem
"Beni mutlu eden nedir?" cevap: "ağaçlardaki meyvelerden tatmak" ifadesi öznedir.
"Ağaçlardaki meyvelerden tatmak kimi mutlu eder?" cevap: "beni" beni ifadesi de belirtili nesnedir.
5.En sevdiğim kardeşim Melektir.
Yüklem: Melektir.
"Melek kimdir?" cevap: "en sevdiğim kardeşim" ifadesi de özne olur.
6) Toplantı için öğretmenler odasına beni çağırdılar.
çağırdılar: yüklem
"çağıran kim?" cevap: "onlar" kelimesi gizli öznedir.
"kimi çağırdılar?": "beni" beni kelimesi belirtili nesnedir.
"beni nereye çağırdılar?": cevap: "öğretmenler odasına" öğretmenler odasına ifadesi dolaylı tümleç olur.
"Beni ne için, niçin çağırdılar?" cevap : "toplantı için" ifadesi de zarf tümleci olur.
7. Bilge insanlar, gösterişsiz bir yaşam sürerler.
Sürerler: yüklem
"Gösterişsiz yaşam süren kimlerdir?" cevap: "bilge insanlar" ifadesi özne olur.
"Bilge insanlar nasıl bir yaşam sürerler?" cevap: "gösterişsiz bir yaşam" ifadesi de zarf tümleci olur.
8)Bizi o akşam bırakıp gitmişti.
gitmişti : yüklem
giden kim? cevap: "o" dolayısıyla o ifadesi gizli özne olur.
"ne zaman gitmişti?" cevap: "o akşam" ifadesi olur. o akşam ifadesi de zarf tümleci olur.
"nasıl gitmişti?" cevap: "bırakıp" ifadesi de zarf tümleci olur.
9)Yemek yapmamak için, bin dereden su getiriyordu.
Bin dereden su getiriyordu: yüklem
"Bin dereden su getiren kim?" cevap: "o" ifadesi gizli özne olur.
"Niçin bin dereden su getiriyordu?": cevap: "yemek yapmamak için" ifadesi de zarf tümleci olur.
Vatanını en çok seven , görevini en iyi yapandır.
Yüklem: görevini en iyi yapandır.
"Görevini en iyi yapan kim?" cevap: "vatanını en çok seven" ifadesi de özne olur.
Bunu E-postayla GönderBlogThis!Twitter'da PaylaşFacebook'ta Paylaş
Cümle; bir duyguyu, düşünceyi, olayı anlatan sözcük ya da sözcükler topluluğudur. Duygu, düşünce ya da olay anlatılırken cümlede her sözcük ya da sözcük grubu bir görev üstlenir, işte, sözcük ya da sözcük gruplarının birtakım görevler üstlenmesiyle cümle öğeleri ortaya çıkar. Bu öğeler şunlardır:
1) Yüklem
2) Özne
3) Nesne (Düz Tümleç)
4) Dolaylı Tümleç
5) Zarf Tümleci
6) Edat (İlgeç) Tümleci
7) Cümle Dışı Unsurlar
Örnek:
Turistler güneş doğarken bu tepeden manzarayı seyreder.
Görüldüğü gibi, cümlenin temel öğesi yüklemdir. Öyleyse önce, cümlede asıl yargıyı bildirip cümlenin kurulmasını sağlayan yüklem bulunmalıdır. Sonra, yukarıdaki cümlede olduğu gibi, yükleme çeşitli sorular sorularak, onu çeşitli yönlerden açıklayan öteki öğeler bulunur. Buna göre, öğeleri bulurken belli bir yol izlenmelidir.
Cümlenin öğeleri bulunurken şu kurallara dikkat edilmelidir:
Önce yüklem belirlenir, sonra yükleme çeşitli sorular sorularak öteki öğeler bulunur.
Cümledeki söz öbekleri (isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, bileşik sözcükler, deyimler, ikilemeler, fiilimsi grupları, edat grupları) bölünmez; tek bir öğe olarak gösterilir.
Öğeleri buldurmaya yönelik sorular, cümle içinde, buldurduğu öğenin yerini tutar.
Cümle dışı unsurlar (ünlem ifadeleri, bağlaçlar, ara sözler, hitap sözcükleri) öğe olarak kabul edilmez.
YÜKLEM
Yüklem;kip ve kişi eki alıp iş, oluş, hareket bildirerek cümleyi bir yargıya bağlayan sözcük ya da sözcük öbeğidir. Yüklem, cümlenin temel öğesidir. Bir cümlenin varlığından söz edebilmek, yüklemin varlığına bağlıdır.
Yüklem kip ve kişi eklerini alır. Buna göre yüklem, çekimli bir eylemden oluşabilir:
Bu cümlelerde “alıyorum” ve “teşekkür ettik eylemleri kip ve kişi eki alarak cümleyi bir yargıya bağladığı için yüklemdir.
Yüklemler, farklı yapılarda oluşturulmuş eylemlerden oluşabilir:
Yüklem, ekeylem almış ad soylu bir sözcükten veya sözcük öbeğinden oluşabilir:
Aşağıdaki cümlelerde ad soylu sözcüklerden ya da sözcük öbeklerinden oluşan yüklemler koyu olarak yazılmış ve yüklemlerin türleri ayraç içinde belirtilmiştir.
ÖZNE
Özne, cümlede işi, oluşu, hareketi yapan veya olanı bildiren öğedir. Yükleme “kim? ne?” soruları sorularak bulunur.
Bu cümlelerin birincisinde, yükleme (alkışladılar) “kim” sorusu sorularak “işi yapan öğe” yani özne bulunuyor. İkinci cümlede de ad soylu bir sözcük olan yükleme (doluydu) “ne sorusu sorularak özne bulunuyor. Bu sorular yükleme doğrudan değil de “alkışlayan kim, dolu olan ne” biçiminde sorulursa özne doğru olarak bulunur.
Özne, ad soylu sözcük veya sözcük öbeğinden oluşabilir:
Aşağıdaki cümlelerde, özneler, koyu olarak yazılmış, öznelerin türleri ayraç içinde belirtilmiştir.
Dikkat!
Cümlede yazılmayan, yüklemdeki kişi ekinden anlaşılan öznelere gizli özne denir.
Dikkat!
Cümledeki hitap sözleri öğe olarak kabul edilmez.
Bu sözler cümle dışı unsurdur.
Bu cümlede Murat hitap sözü olduğundan özne değil, cümle dışı unsurdur. Cümlenin öznesi ise gizli özne “sen”dir.
NESNE (DÜZ TÜMLEÇ)
Nesne, öznenin yaptığı işten etkilenen öğedir. Yükleme sorulan neyi? kimi? sorularıyla belirtili nesne, ne? sorusuyla belirtisiz nesne bulunur. Nesne, yüklemi eylem olan cümlelerde aranmalıdır. Özneyle nesneyi karıştırmamak için önce özne, sonra nesne bulunur.
1) Belirtili Nesne (Neyi? Kimi?)
Bu cümlelerin birincisinde yükleme (beğendim) “neyi sorusu sorularak, İkincisinde yükleme (yazdırmış) “kimi” sorusu sorularak “yapılan işten etkilenen öğe yani nesne bulunuyor. Bu cümlelerde nesneler belirli bir varlığı karşılamaktadır. Aşağıdaki cümlelerde belirtili nesneler koyu yazılmıştır.
2) Belirtisiz Nesne (Ne?)
Bu cümlede yükleme (beğendim) “ne” sorusu sorularak “yapılan işten etkilenen öğe” yani nesne bulunuyor. Bu cümlede nesne herhangi bir varlığı karşılamaktadır. Aşağıdaki cümlelerde belirtisiz nesneler koyu olarak yazılmıştır.
Dikkat!
Bu cümlede özne de nesne de yükleme sorulan ne sorusunun cevabıdır. “Ne sorusunu yükleme doğrudan sormayıp “Söyleyen ne? biçiminde sorarsak özneyi doğru buluruz. Daha sonra “ne sorusunu özneyle birlikte “Kuşlar ne söylüyor? biçiminde sorarsak nesneyi doğru bulmuş oluruz.
DOLAYLI TÜMLEÇ
Dolaylı tümleç, yüklemi; yer, yön bakımından tamamlayan öğedir. Yükleme sorulan kime, kimde, kimden, nereye, nerede, nereden, neye, neyde, neyden sorularının cevabı olur. Bu sorulara göre, dolaylı tümleç olan öğe -e, -de, -den durum eklerinden birini alır.
Bu cümlede “arabaya” sözcüğü, yükleme sorulan “neye” sorusuna cevap verdiğinden dolaylı tümleçtir. Aşağıdaki cümlelerde dolaylı tümleçler koyu olarak yazılmıştır.
Uyarı!
Cümlede “-e, -de, -den eklerinden birini alan her öğe, dolaylı tümleç değildir. Bir öğenin, dolaylı tümleç olması için, bu ekleri almasının yanında yukarıda sıralanan sorulardan birinin cevabı olması gerekir.
Bu cümlelerin birincisinde “-den” ekini alan “fırtına’ sözcüğü; “neyden sorusunun cevabı olduğu için dolaylı tümleç, İkincisinde neden (niçin) sorusunun cevabı olduğu için zarf tümlecidir.
ZARF TÜMLECİ
Zarf Tümleçleri, yüklemi; durum, zaman, miktar, yer-yön ve sebep gibi yönlerden tamamlayan öğelerdir. Yükleme sorulan “nasıl, ne zaman, ne kadar, neden, niçin, niye sorularıyla bulunur.
Bu cümlelerin birincisinde “yürüyerek sözcüğü, yüklemi durum yönünden; İkincisinde “daha hava aydınlanmadan sözü yüklemi zaman yönünden tamamladığından zarf tümlecidir. Aşağıdaki cümlelerde zarf tümleçleri koyu yazılmıştır.
Bir cümlede birden fazla zarf tümleci bulunabilir.
Uyarı!
Yer-yön zarfları ek alırsa zarf tümleci olmaz. Aldığı eklere göre, öğe olarak değişik görevler üstlenir.
Bu cümlelerin birincisinde “dışarıya’’ sözcüğü, “nereye sorusunun cevabı olduğu için dolaylı tümleç; İkincisinde “dışarısı sözcüğü, “ne sorusunun cevabı olduğu için özne; üçüncüsünde “dışarıyı sözcüğü, “neyi sorusunun cevabı olduğu için nesne; dördüncüsünde “dışarı sözcüğü, yer-yön belirteci olduğu için zarf tümlecidir.
EDAT (İLGEÇ) TÜMLECİ
Edat (ilgeç) tümleçleri, yüklemi; amaç, araç, birliktelik, neden yönlerinden tamamlayan ile, için ilgeçleriyle oluşturulmuş öğelerdir. Yükleme sorulan ne ile? kiminle? ne için? kimin için? sorularıyla bulunur.
Bu cümlede “uçakla” sözcüğü “neyle” sorusuna cevap verdiğinden ve yüklemi araç yönünden tamamladığından ilgeç tümlecidir. Aşağıdaki cümlelerde ilgeç tümleçleri koyu renkle gösterilmiştir.
Ayrıca bakınız ⇒
CÜMLENİN ÖGELERİ
Özne: Ahmet
Yüklem: Almış
Nesne: Yeni bir bilgisayar
Özne: Ayşe
Yüklem: İstemiyor.
Nesne: Belirtisiz Nesne
Özne: Selim
Yüklem: Gelecek
Dolaylı Tümleç: Bize
Zarf Tümleci: Yarın
Özne: Sen
Belirtili Nesne: Bütün bunları
Yüklem: Yapmışsın
Gizli Özne: Ben
Belirtili Nesne: El sallayan insanları
Dolaylı Tümleç: gemiden
Yüklem: seyrediyordum
Özne: Öğrenciler
Belirtili Nesne: Soruları
Yüklem: Çözmüştü
Gizli Özne: Ben
Belirtili Nesne: Siteyi
Yüklem: Beğendim
Özne: Bize gelen misafirler
Zarf Tümleci: Öğleden sonra
Yüklem: Gitti
Özne: Karıncalar
Yüklem: Sürü halinde yaşayan canlılar
Gizli Özne: Ben
Yüklem: Aradım
Belirtili Nesne: Seni
Zarf Tümleci: Dün
Bir cümle, belirli bir düşünceyi ifade eden, kelime ve kelime gruplarından oluşan yapıdır. Cümlede yer alan öğeler ise şunlardır:
Özne: Cümlede fikri gerçekleştiren, eylemi yapan kişi, hayvan veya nesnedir. Örnek: Ben her sabah spor yaparım.
Yüklem: Cümlede öznenin yaptığı eylemi, durumu veya olayı belirtir. Örnek: Öğrenciler okula gitti.
Nesne: Cümlede yüklemi tamamlayan veya ona yönelik olan öğedir. Örnek: Anne elma dilimledi.
Sıfat: Cümlede isimleri nitelendiren sözcüklerdir. Örnek: Güzel, mutlu, yorgun gibi.
Zarf: Cümlede fiilleri, sıfatları, zarfları veya cümleyi tamamlar. Örnek: Hızlı koşmak, güzel şarkı söylemek, yavaşça yürümek gibi.
Bağlaç: Cümleleri veya kelime gruplarını birbirine bağlayan sözcüklerdir. Örnek: Ve, fakat, ya da gibi.
Cümle öğeleri, doğru kullanıldığında anlamın netleştiği, anlaşılabilir bir yapı oluşmasına yardımcı olur.