Türkçe, akrabalık bildiren sözcükler bakımından dünyanın en zengin dillerinden biridir. Türkçede akrabalık ilişkilerini ifade eden pek çok sözcük bulunurken başka dillerde bir sözcükle birden fazla akrabalık isminin karşılandığı görülür. Bu durum, Türkçenin zenginliği kadar Türk kültüründe yakın ilişkilere verilen önemi de göstermektedir.
Türk toplumu, gelişmiş ve güçlü akrabalık ilişkilerinin olduğu bir toplumdur. Bu ilişkiler sayesinde dayanışma, hoşgörü, beraberlik ve sorunların paylaşımı hedeflenir. Akrabalık bağı, kan hısımlığı dışında evlilik, evlat edinme ve diğer ilişki biçimleriyle genişletilir.
Türkçede akrabalık adları ile ilgili pek çok yayın ve araştırma bulunmaktadır. Bu yayınlara eksikliğini tespit ettiğimiz bir çalışmayla, Güncel Türkçe Sözlüğü tarayarak ve bir tasnif sunarak katkı sağlamak istedik. Bu çalışmada, Türk Dil Kurumunun yılında geliştirip zenginleştirerek kitap biçimiyle basımını yaptığı Türkçe Sözlüğüyle ağ ortamındaki Güncel Türkçe Sözlüğü birlikte incelenmiştir. Tarama modelinin uygulandığı çalışmada bulunan isimler sınıflandırılarak çeşitli alt başlıklarla ortaya konulmuştur. Sözlükte kadar akrabalık ismi bulunmuştur. Bu sözcükler; eş anlamlılık, yaşa bağlı büyüklük-küçüklük, cinsiyet, akrabaların birbirine yakınlık dereceleri, öz-üvey olma durumu, kültürel yakınlaşma ve geleneklere göre, kadına ve erkeğe göre, baba, anne ve kardeşler tarafından oluşmasına göre, medeni duruma göre, birden fazla akrabalık adını karşılama durumuna göre, çokluk ve teklik anlamıyla kullanımına göre, yapısına göre ve Türkçe, yabancı, karışık olma durumuna göre sınıflandırılmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Selim EMİROĞLU
AKRABALIK ADLARI
Baba, çocuğu olan erkekler için kullanılmaktadır.
Abi, büyük erkek kardeş için kullanılmaktadır.
Abla, büyük kız kardeş için kullanılmaktadır.
Kardeş, anne babası aynı olan kişiler veya sadece annesi ya da babası aynı olan kişiler için kullanılmaktadır.
Kız, doğan kız çocuğu için kullanılmaktadır.
Eş, eşlerden her birine denmektedir.
Oğlan, doğan erkek çocuğuna denmektedir.
Teyze, annenin kız kardeşine denmektedir.
Dayı, annenin erkek kardeşine denmektedir.
Hala, babanın kız kardeşi için kullanılmaktadır.
Amca, babanın erkek kardeşi için kullanılmaktadır.
Anneanne, annenin annesi için kullanılmaktadır.
Dede, annenin babası için kullanılmaktadır.
Babaanne, babanın annesi için kullanılmaktadır.
Büyükbaba, babanın babası için kullanılmaktadır.
Kuzen kelimesi hala, dayı, amca ve teyze çocukları için kullanılmaktadır.
Yeğen, kardeşin çocuğu
Bölgelere Göre Akrabalık İsimleri
Türkçe de akrabalık ilişkileri kurallara uygun bir şekilde olsa da bölgelere göre hitap şekilleri değişmektedir. Anadolu da ve farklı bölgelerde kullanılan Akrabalık İsimleri;
Anneye ana denmektedir.
Abiye ağa veya ağabey denmektedir.
Babaanneye veya anneanneye ebe veya nine denmesi.
Eme kelimesi hala için kullanılmaktadır.
Emmi kelimesi amca için kullanılmaktadır.
Bacı kelimesi kız kardeşler için kullanmaktadır.
Bala kelimesi çocuklar için kullanılmaktadır.
Kaynata kelimesi eşlerin birbirinin babası için kullanmaktadır.
Bibi kelimesi hala kelimesi yerine kullanılmaktadır.
Uşak kelimesi çocuk kelimesi yerine kullanılmaktadır.
Gardaş kelimesi kardeş kelimesi yerine kullanılmaktadır.
Zevce kelimesi eş kelimesi yerine kullanılmaktadır.
Eci kelimesi kız kardeş kelimesi yerine kullanılmaktadır.
Analık kelimesi farklı bölgelerde kayınvalide ya da üvey anne için kullanılabilmektedir.
Evlenince Sahip Olunan Akraba İsimleri
Kendi akrabalarınız dışında evlendiğiniz zaman evlendiğiniz kişinin ailesi ile de akraba olursunuz. Bu nedenle evlenildiğinde de bazı akrabalık kavramları hayatlara girmektedir.
Enişte, kız kardeşin evlendiği erkek
Yenge, erkek kardeşin evlendiği kadın
Elti, iki erkek kardeşle evli olan kadınlar
Görümce, damadın kız kardeşi gelinin görümcesidir.
Dünür, evlenen çiftlerin aileleri
Kayınbirader, çiftlerin erkek kardeşleri
Kayınpeder, gelin için damadın babası veya damat için gelinin babası
Kayınvalide, gelin için damadın annesi veya damat için gelinin annesi
Baldız, gelinin kız kardeşi
Bacanak, iki kız kardeşle evli olan erkekler
Akrabalık Dereceleri
Akrabalık ilişkileri derecelerle ayrıştırılmaktadır. Akrabalığın derecelere ayrılması miras konularında son derece önem kazanmaktadır. 1. derece akrabalar çocuklar, anne ve babadan oluşmaktadır. 2. derece akrabalar dede, nine, torun ve kardeşten oluşmaktadır. 3. derece akrabalar yeğen, amca, dayı, hala ve teyzeden oluşmaktadır. 4. derece akrabalar kuzenlerden oluşmaktadır. Akrabalık dereceleri engel olunması durumunda ya da sizin yerinize birinin karar vermesi gerektiğinde önemli olmaktadır. Akrabalık dereceleri devlet işlerinde ön plana çıkmaktadır.
Eskiden iki gönül bir araya geldiği zaman, aileler de birleşir hep beraber kocaman büyük bir aile oluştururlardı. Günümüzde, değişen koşullar, şehir hayatı ve gündelik hayatın koşuşturması içinde geniş aileler eskisi kadar bir araya gelememeye başladı. Geniş ailelerin yerini çekirdek aileler alırken, akrabalık bağları da kafa karıştıran bir ayrıntıya dönüştü. İnternette “Eşimin kardeşinin eşi neyim olur?” diye arama yapanlara dev hizmet, sizin için akrabalık terimlerini sıraladık.
İki kız kardeş ile evli olan erkekler birbirlerinin bacanağıdır.
Bir erkeğin eşinin kız kardeşi, erkeğin baldızıdır.
Evli çiftler eşlerinin annesine kayınvalide der.
Bir kadının ya da erkeğin eşinin babası onun kayınpederidir.
Evli çiftlerin eşlerinin erkek kardeşleri için kullandıkları kelimedir. İyelik eki aldığında, “Kaynım” şeklinde kullanılır.
Evli bir çiftin ebeveynleri birbirlerinin dünürleri olur.
Bir kadının eşinin kız kardeşi onun görümcesidir.
İki erkek kardeşin eşleri birbirlerinin eltisi olur.
Bir kişinin halası, teyzesi ya da kız kardeşinin eşi o kişinin eniştesidir.
Bir kişinin dayısının veya amcasının eşi, yengesi olur. Ayrıca erkek kardeşler de birbirlerinin eşlerine yenge derler.
18, okunma