kaynağı değiştir]
Hâl | Anlam | Örnek | Dillere örnekler |
---|---|---|---|
Abesif | yokluk, bulunmama durumu | öğretmensiz | Estonca, Fince |
Ablatif (1) | dolaylı hâl | öğretmenle ilgili | Arnavutça, Ermenice, Sanskritçe, Latince, Litvanca, Fince |
Ablatif (2) | yol hareketi | öğretmenden çekildi | Arnavutça, Ermenice, Çuvaşça, Azerice, Estonca, Fince, Japonca, Latince, Macarca, Sanskritçe, Tibetçe, Türkçe, Özbekçe |
Absolutif | geçişsiz fiillerin özneleri; geçişli fiillerin nesneleri | öğretmen yahut öğretmeni | Ergatif diller |
Adesif | yakınında | öğretmende | Estonca, Fince, Litvanca (eskiden), Macarca |
Akuzatif | doğrudan nesneler | öğretmeni | Arapça, çoğu Hint-Avrupa dilinde, Esperanto, Macarca, Türkçe |
Alatif veya diketif | bir yere doğru hareket | öğretmene doğru | Baskça, Fince, Estonca, Litvanca (eskiden), Macarca, Tibetçe |
Ekvatif | karşılaştırma | öğretmen gibi | Sümerce |
Datif | yön veya alıcı; dolaylı nesne | öğretmene | çoğu Hint-Avrupa dilleri, Gürcüce, Macarca, Türkçe |
Delatif | bir yerden aşağı doğru yolda hareket | gemiden aşağı | Macarca |
Delimitatif (yerel genitif) | yerel âidiyet | öğretmenin, öğretmene ait | Baskça |
Derivatif | köken | Ankaralı öğretmen | Türkçe |
Elatif | dışarı çıkma | evden dışarı | Eski Yunanca, Estonca, Fince, Macarca |
Ergatif | geçişli fiili yürüten özne | öğretmen (ev inşa ediyor…) | Çerkesçe[1], Baskça, Gürcüce, İnuitçe, Samoaca, Tibetçe |
Esif | durumun işaretlenmesi | öğretmen olarak | Estonca, Fince, Gürcüce, Laponca, Macarca (2, formal ve modal) |
Genitif (Genetiv) | aidiyet, ilişki | öğretmenin | çoğu Hint-Avrupa dilleri, Arapça, Macarca, Tibetçe (?), Türkçe |
İlatif | içeriye doğru hareket | eve | Estonca, Fince, Laponca, Litvanca, Macarca |
İnesif | içerisinde | evin içinde | Baskça, Macarca, Fince, Estonca, Litvanca |
İnstrüktif (1) | yapış şekli | öğretmen aracılığıyla | Fince |
Aletsel veya instrüktif (2) | ile beraber | öğretmenle | Baskça, Gürcüce, Fince, Macarca, Latince, Litvanca, Sanskritçe, Slav dilleri, Türkçe |
Komitatif | ile beraber | öğretmenle | Baskça, Estonca, Fince, Laponca, Macarca, Tibetçe |
Lokatif | yer | öğretmende | Laponca, Letonca, Litvanca, Sanskritçe, Slav dilleri, Tibetçe, Türkçe |
Nominatif | özne | öğretmen | Arapça, bütün Hint-Avrupa dilleri, Estonca, Fince, Gürcüce, Laponca, Macarca, Türkçe |
Oblik | kapsamlı | öğretmeni ilgilendiren | Eski Fransızca, İngilizce, Kurmanci, Zazaca |
Partitif | miktarlar | öğretmenlere | Baskça, Fince, Estonca |
Perlatif | bir şeyin içinden geçmek | evin içinden | Tokarca |
Posesif | aidiyet | öğretmene ait | Baskça |
Postpozisyonel | sona eklemelerden önce gelen ismin hâli | öğretmen + son pozisyon | Hintçe |
Prepositif | ismin hâli nach ilgeçten | ilgeç + öğretmen | Rusça |
Prolatif (1) | yüzeyde hareket | evden | Estonca |
Prolatif (2) | için veya yerine | öğretmen için | Baskça |
Sublatif | bir şeye doğru hareket | gemiye | Macarca |
Superesif | bir yerdeki pozisyon | gemide | Macarca |
Tendensyal | hareketin yönü | öğretmene doğru | Baskça |
Terminatif | hareket veya zamanın sonu | öğretmene kadar | Baskça, Estonca, Macarca, Tibetçe |
Translatif | durum değiştirme | öğretmen olmak | Estonca, Fince, Gürcüce, Macarca |
Vokatif | seslenme | (Ey) Türk Gençliği! | Gürcüce, İrlandaca, Latince, Rumca, Rumence, Ştokavca ve birkaç Slav dili (Çekçe, Lehçe, Litvanca, Ukraynaca ve Üst Sorbca gibi) |
Kurulan cümlede den-dan eklerinin görevleri kullanım şekline göre değişmektedir. Buna göre:
Ayrılma (Uzaklaşma, Çıkma; İsmin - den ) Hali
- "Dan - Den" eki kullanılarak yapılmaktadır. Bu ekler ünlü uyumuna ve ünsüz sertleşmesi kuralı kapsamında " - tan/- ten" şeklini alabiliyor.
- "Dan - den" eki eklenmiş olduğu sözcüğü dolaylı tümleç yapar; ayrılma, çıkma, uzaklaşma" bildirir.
- Eklenmiş olduğu ismin ayrılma hali, diğer bir tabirle dolaylı tümleç, yükleme sorulan " kimden, nereden, neden sorularının yanıtıdır.
- Okul- dan çıktı, Lise-den terk, yurt-tan gelecek, Devlet-ten talep etti
"Dan - den" eki eklenen isimler bazı durumlarda zarf tümleci olur;
- Sıkıntıdan her tarafı sivilceyle doldu. (Zarf tümleci)
"Dan- den" eki, kimi zaman yapım eki olarak kullanılır. Bu durum neticesinde de ya sıfat ya da zarf görevi üstlenmektedir.
- Candan arkadaş, toptan alım, içten davranış
- Dan - den eki kimi zaman belirtili isim tamlamalarındaki tamlayan eki “-ın, -in, -un, -ün”ün yerini tutabilmektedir.
Çocuklardan biri - Çocukların biri.
Eşlerden biri- eşlerin biri.
- "Dan -den" ekini alan kelimelerle ikilemeler yapılabilir.
Derinden derine sesler geliyor.
Geceden geceye rüyalar kötüleşiyor.
"Dan -den" ekini alan kelimelerle üstünlük anlamı barındıran sıfat öbekleri oluşturulabilir.
Gülden kırmızı dudaklar,
Pamuktan beyaz ten.
Den Dan Eki Örnekleri İle Konu Anlatımı
Türkçede "den- dan" eklerinin önemli bir yeri bulunmaktadır. Türkçede kullanıldığı cümlede ayrılma (Çıkma) durumu bildirir. "-Den / -dan " ekleri bazen -ten / -tan olarak yazılır.
İsimlere “-den / -dan / -tan / -ten” ekleri getirilerek ayrılma (çıkma) durumu yapılır. Zaman, yer, sebep ve karşılaştırma bildiren ekler olma özelliği taşır. Bu bakımdan " dan- den " eklerinin cümle içerisinde doğru kullanımının önemi oldukça büyüktür. Bundan dolayı "dan- den ekleri konusunda yeterli bilgiye sahip duruma gelmek kişilere önemli katkılar sağlar.
"Den- dan" eki konusunun her birey tarafından daha kolay anlaşılır olması adına örnekler verilmesi bir hayli büyük fayda sağlayacaktır. Buna göre "den- dan" eklerinin kullanımına örnek cümleler:
- O, yemeğini her gün üşenmeden evden getirir.
- Ayşe işe gitmek için sabah erkenden otobüse biner.
- Zavallıcık sıcaktan baygınlık geçirdi.
- Çok çalıştığı için yorgunluktan uyuyakalmış zavallıcık.
- Ahmet küçük kardeşinden çok daha çalışkan.
- Ankara'ya akşamdan gidelim.
- O okula her gün evden gider.
- Günler akşamdan sabaha değişirler.
- Sokaktaki çocuklardan biri camı kırdı.
- İki candan arkadaş.
- O gönülden sevdi.
Sözcüklerin -den ya da -dan eki almış hâlleridir. Adın ayrılma durumu nereden ayrıldığımızı gösterir. Bu ek sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Çoğu Hint-Avrupa dilinde mevcut olmayan bu isim hâline bu dillerde ablatif de denmektedir. Hint-Avrupa dillerinden Latincede, Arnavutçada, Ermenicede ve Sanskritçede bulunmaktadır.
benden |
senden |
ondan |
bizden |
sizden |
onlardan |