kaynağı değiştir]
Destan Nedir?
Bir milletin yaşamış olduğu olayların mazlum ve aynı zamanda kahramansı şekilde ele alınması destan olarak ifade edilmektedir. Tabii herhangi bir hikayenin destan olabilmesinin için öne çıkan belli başlı bazı unsurlar bulunmaktadır. Bunlar içerisinde göç, savaşlar, kıtlık ya da afet gibi birçok durum söz konusudur. Elbette bunlar içerisinde en önemli unsurlardan biri şüphesiz savaşlardır. Böylece bahsi geçen milletin ele alınan konu üzerindeki kahramanlıkları vurgulanır ve fazla detaya girmeden anlatılır.
Destan Özellikleri Nelerdir?
Oldukça fazla sayıda özelliği olması ile beraber bu özellikler destanı oluşturmaktadır.
- Toplumu derinden etkileyen etkilemiş olan olaylar destan içerisinde yer alır.
- Bahsedilen milletin birçok farklı özelliği destan içerisinde yer alabilir.
- Destanlar halkın ortak malıdır ve bu yüzden anonim olarak ifade edilirler.
- Sözlü bir gelenek olduğu için gelecek kuşaklara aktarılabilir.
- Savaş, kıtlık, açlık, felaket ve doğa ile aşk gibi birçok farklı konu ele alınabilir.
- Seçkin kişiler destan içerisinde yer alır ve doğaüstü özelliklerinden bahsedilebilir.
Bu şekilde daha birçok farklı örnek özellikleri ile beraber destan oluşumu öne çıkmaktadır. Özellikle yüzyıllar boyunca uluslararası çapta birçok farklı ülkenin önemli destanları bulunmaktadır. Hatta bu destanlardan birçoğu farklı kurgulama üzerinden film ya da dizi halinde bile getirilmiştir.
Destan Çeşitleri Nelerdir?
İçeriğine bağlı olarak günümüzde birçok farklı destan çeşidi bulunmaktadır. Kahramanlık destanı, arkaik destan, aşk destanı, Tarihi destan, milli destan ve mitik-masalsı destan olarak birçok farklı çeşit öne çıkıyor.
Destan Örnekleri Nelerdir?
Tarihsel açıdan günümüze kadar ulaşmış birçok farklı destan örneği bulunmaktadır.
- Alper Tunga destanı
- İgor Destanı
- Şahname
- Bozkurt
- Üç Şehitler Destanı
- Kurtarılmış Kudüs
- Nibelungan
Bu şekilde daha birçok farklı destandan bahsetmek mümkün.
Ana Başlıklar;
Destan kelime olarak Farsça kökenlidir ve kıssa, masal, hikaye gibi anlamlara gelmektedir.
Milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış tarihi, toplumsal (savaş, göç, işgal) veya doğal (yangın, salgın hastalık, sel, deprem) olayların anlatıldığı, olağanüstülüklerle süslenmiş uzun manzum eserlere destan denir.
Destanlarda ulusların tarih sahnesine çıkışı, insanların yaradılışı, milletleri derinden etkileyen olaylar, milletlerin yıkılışı ve tekrar tarih sahnesinde yer alışı gibi konular işlenir.
Destanların coşkulu bir anlatım tarzı vardır. Öyle ki eski Türk kültüründe destan okumak başlı başına bir sanat dalı sayılırdı. Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı da bu şekilde okunmaktadır. Bu- gün Kırgızistan’da destanı ezbere bilen ve adına manasçı denilen kişiler bu geleneği sürdürmektedir. Manasçı, destanı yalnızca bir şiir gibi okumaz, aynı zamanda jest ve mimikleriyle canlandırır, dramatize eder. Aynı zamanda müzik aletleriyle anlatımı renklendirir. Bu yönüyle günümüzdeki manasçıların eski Türklerdeki kam, şaman ya da baksı denilen ozanların bir devamı olduğunu söylemek mümkündür.
Destanların başlıca özellikleri şunlardır:
Destanlar doğuş, yayılma ve derleme olmak üzere üç aşamadan oluşur. Bu aşamaların özellikleri şunlardır:
Doğuş Safhası Destanların doğuş aşamasında milletin hayatında derin izler bırakan bir olay (savaş, göç, işgal, deprem, kıtlık) yaşanır ve bu olay çerçevesinde yüceltilmiş, olağanüstü özelliklere sahip efsane kahramanlar görülür.
Yayılma Safhası: Doğuş aşamasında ortaya çıkan olay, yayılma aşamasında halk arasında sözlü bir şekilde dilden dile yayılır. Olayın etkileri daha belirginleşir ve olay sözlü gelenekte nesilden nesile, bölgeden bölgeye aktarılır.
Derleme (Yazıya Geçirme) Safhası: Bu aşamada sözlü gelenekte yaşayan destanı, güçlü bir şair bir bütün halinde derleyip manzum olarak yazıya geçirir. Çoğu zaman bu destanların kim tarafından derlendiği ve yazıya geçirildiği belli değildir.
Destanlar oluşumlarına göre doğal destan ve yapay destan olmak üzere ikiye ayrılırlar.
Doğal Destanlar
Tarihin karanlık devirlerinde oluşmuş ve bitmiş olan destanlara doğal destan denir. Doğal destanlar bazı olaylar sonucunda kendiliğinden oluşurlar.
Bazı doğal destanlar ve ait oldukları milletler:
Yapay Destanlar
Bir sanatçı tarafından yazılan destanlara yapay destan denir. Yapay destanlar çok yakın zamanda ortaya konabildiği gibi bugünden sonra da yazılabilir.
Bazı yapay destanlar ve yazarları:
»Destan Türleri
»Sözlü Edebiyat Dönemi
»İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı
Yazarı belli olan, yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türüdür.
Eser adı | Yazarı |
---|---|
Üç Şehitler Destanı | Fazıl Hüsnü Dağlarca (Türk) |
Aeneit | Virgilius (Latin) |
İlahi Komedya | Dante (İtalyan) |
Kurtarılmış Kudüs | Tasso (İtalyan) |
Kaybolmuş Cennet | Milton (İngiliz) |
Şehname | Firdevsi (İran) |
Çılgın Orlando | Ariosto (İtalyan) |
Çanakkale | Fazıl Hüsnü Dağlarca (Türk) |
Kuvayi Milliye Destanı | Nazım Hikmet (Türk) |
Heriade | Voltaire (Fransız) |