Dinar Depremi Şiddeti

1 EKIM DINAR DEPREMI (*) seafoodplus.infoaş, seafoodplus.infoısa, seafoodplus.info seafoodplus.info, seafoodplus.info, seafoodplus.infoğcı, seafoodplus.info, S.Zünbül ve R.Yılmaz Afet Işleri Genel Müdürlüğü, Deprem Araştırma Dairesi Başkanlığı, Sismoloji Şube Müdürlüğü ÖZET 1 Ekim tarihinde yerel saat ’ de, Afyon ili Dinar ilçesinde orta büyüklükte bir deprem meydana geldi. 12 Ekim tarihindeki bilgilere göre deprem, 90 kişinin ölmesine ve den fazla kişinin yaralanmasına neden olmuştur. Depremde bina ağır hasar görerek oturulamaz hale gelmiştir. bina orta derecede ve bina hafif derecede hasar görmüştür. Bu olayda 10 trilyon TL den daha fazla maddi hasarın meydana geldiği tahmin edilmektedir. Deprem Araştırma Dairesi tarafından depremin 25 magnitüdü, olarak belirlenmiştir. Sismik moment ise x 10 dynes/cm olarak saptanmıştır. Depremden hemen sonra kurtarma işlerine başlanılmıştır. Depremde 15 kişi yaralı olarak kurtarılmıştır. Anaşoktan önce magnitüdü ’ın üzerinde öncü şokların olması nedeniyle halk dışarıda yaşamaya başlamış ve bunun sonucu olarak can kaybı az olmuştur. Dinar’daki yaşamı sağlayan hayati sistemlerinin hepsi depremden etkilenmiştir. Depremden hemen sonra elektrikler kesilmiş, su sistemi etkilenmiş ve hepsinden de önemlisi de PTT binası hasar görerek iletişim sistemi kısa süre için olsa bile kesilmiştir. Deprem, 55 km uzunlukta KB-GD doğrultusunda uzanan Keçiborlu-Dinar-Çivril fay hattının Dinar-Çivril arasında kalan 10 km’lik bir kısmını kırmıştır. Deprem ana kırığı her iki ucunda çatallanma göstermiştir. Yüzey faylanması, sağ yönlü doğrultu atım bileşenli normal faylanma özelliği göstermektedir. Deprem kırığı, fay boyunca ortalama cm arasında düşey ve cm arasında sağ yönlü doğrultu atımlar meydana getirmiştir. Deprem ana kırığının başlangıç ve bitiş noktaları ile hiposantr noktası geometrik ve mekanik olarak denetlenmiştir. B. Menderes nehri boyunca küçük ölçekte birkaç kum volkanı gelişmiştir. Deprem sonrasında, Dinarın 3 km kuzeyinde kırığın GD ucu yakınında bir hendek (trench) açılmıştır. Bu trench duvarlarında sadece 1 Ekim Dinar deprem kırığının izi gözlenmiştir. Bu fay izi boyunca trench duvarlarında yer alan birikinti yelpazesinin yatay tabakalı birimleri, 20 cm düşey olarak ötelenmişlerdir. Trench duvarlarında ne ne de de Dinar-Çivril arasında meydana gelen depremlerin izleri gözlenilmemiştir. Anaşokdan önce magnitüdleri ile arasında değişen 17 tane öncü şok kaydedilmiştir. Depremin dışmerkezi (episantrı), yüzey kırıkları ve hasar dağılımına göre Dinar’ın hemen km kuzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Depremin aletsel koordinatı ise, K D olarak belirlenmiştir. Depremin odak derinliği 24 km olarak hesaplanmıştır. ile tarihleri arasında civarında artçı deprem kaydedilmiştir. Bu artçı depremlerden ML olan deprem sayısı, yaklaşık civarındadır ve bu depremler ana kırık boyunca yoğunlaşmışlardır. Deprem kırığı, muhtemelen içmerkezden (hiposantrdan) KB’ya doğru tek yönde ilerlemiştir. Anaşokun ve magnitüdü ’dan büyük öncü ve artçı şokların odak mekanizması, sağ yönlü doğrultu atım bileşenli normal faylanmalar vermiştir. Deprem Araştırma Dairesi, Deprem Mühendisliği Şube Müdürlüğü tarafından işletilen ve Dinar Meteoroloji istasyonunda kurulu kuvvetli yer hareketi kayıdından, K-G yönde gal, D-B yönünde gal ve düşey yönde ise gal maksimum ivme değerleri elde edilmiştir. Kuvvetli yer hareketin süresi 25 saniye olarak tahmin edildi. Artçı sarsıntıların yoğunlaşma yerleri, hasar dağılımları ve trench duvarlarındaki faylanma izi, bu deprem kırığının listrik bir faylanma modeline (patern) sahip olduğunu göstermektedir.  THE DINAR EARTHQUAKE OF 1 OCTOBER , SOUTHWESTERN TURKEY (*) seafoodplus.infoaş seafoodplus.infoısa seafoodplus.info seafoodplus.info seafoodplus.info seafoodplus.infoğcı seafoodplus.info S.Zünbül ve R.Yılmaz (*) Seismological Division, Earthquake Research Department, General Directorate of Disaster Affairs, Ankara, TURKEY ABSTRACT One moderate earthquake took place in Dinar, the province of Afyon, southwestern Turkey, at p.m. local time on 1 October As of 12 the October the earthquake resulted in 90 people death and more than injured. In this earthquake buildings heavily, moderately and slightly were damaged. According to local government the cost of property damage is estimated to be more than US dollars. Earthquake magnitude was assigned (Ml) by ERD (Earthquake Research 25 Department). Seismic moment was determined x 10 dynes/cm. Just after the earthquake emergency aid and rescue of injured people were started. 15 injured people were rescued from the ruins. Before main shock several foreshocks (greater than ) occurred and most of the people were living out. For this reason, loss of life became very limited. The earthquake affected all the vital systems such as electrical and water systems. For example, PTT building damaged heavily. Thus, the communication system was interrupted just after the earthquake for a short time span. The distribution of aftershocks and observed surface cracks showed that a rupture of km occurred in this earthquake. The ground rupture constitutes a segment of NW-SE trending Dinar-Çivril fault of 55 km in length. Main rupture extends between Dinar and Yapağılı village. The main surface crack bifurcates at the both ends. The cracks show normal faulting (SW side down) with right lateral component. The earthquake formed vertical displacement ranging from 20 cm and 50 cm as well as right lateral displacement of 5 cm to 10 cm. The initiation and termination of the main rupture were controlled by mechanical and geometrical features of the region. A few small-scale sand volcanoes were observed. After mapping of the surface cracks, a trench was excavated near the southeastern end of the rupture, 3 km far from Dinar. Trench walls show only fault traces of the Dinar earthquake of 1 October Vertical displacements of 20 cm were observed in horizontal units that formed an alluvial cone from top to bottom of the trench walls. Fault traces of neither the nor the earthquakes were seen. 17 foreshocks with magnitudes ranging from to were recorded before the occurrence of the main shock. Based on distribution of surface cracks and damages, the epicenter location were estimated to be about 3 km N-NE of Dinar, near the southeastern end of rupture. On the other hand, the instrumentally determined epicenter is N and E as given by TURKNET run by ERD. Focal depth of the earthquake is about 24 km. More than aftershocks with magnitudes ranging from to were recorded by an array having 5 temporarily installed stations by the ERD. The number of aftershocks with magnitudes of equal to and greater than is around These aftershocks concentrated along the rupture. According to the distribution of slip amounts and aftershocks, rupture propagated in one direction to the northwest. Fault plane solutions of main shock, foreshock and aftershock with magnitudes of greater gave a normal faulting with right lateral component. Ground motion record nearest to the epicenter was obtained at Dinar station belonging to Strong Ground Motion Network of ERD. Peak ground accelerations at Dinar Station were gal in the north-south direction, gal in the east-west direction and gal in the vertical direction; duration of strong shaking was 25 sec. All data related to distribution of surface cracks, aftershocks, damages and features of faulting in the trench walls indicate the rupture has a kind of listric faulting pattern. GIRIŞ Türkiye deprem açısından oldukça aktif bir kuşak içerisinde bulunmaktadır. Her on yıl içerisinde büyük bir depreme maruz kalmaktadır. Bu depremler sonucu yüzlerce- binlerce insanlar ölmekte ve trilyonlarca ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bu kayıplar, yalnızca depremle sınırlanmamakta ve aynı zamanda devlet ekonomisinin gelişmesini de yakından büyük ölçüde etkilemektedir. yılında MTA tarafından yapılan aktif fay haritası, Türkiye’nin deprem tehlikesini belirlemede oldukça büyük katkılarda bulunmuştur. Bununla birlikte, 1 Ekim Dinar depremine neden olan fay bu haritada yer almamıştır. Dinar depremi, Türkiye’de Dinar-Çivril fayına benzer haritalanmamış birçok aktif fayların bulunabileceğini göstermiştir. Bu yüzden Türkiye’nin tam anlamıyla deprem tehlikesini ortaya koyabilmek için, Türkiye’de mevcut tüm fayların haritalanması gerekmektedir. Daha sonra bu fayların aktif olup olmadığına karar veriidikten sonra tüm aktif fayların sismik segmentasyonlara ayrılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu tür bilgileri ortaya koyabilmek için tarihsel deprem kırıklarının başlangıç ve bitiş noktalarının çok iyi belirlemek, deprem kırıklarının uzunluklarını tespit etmek ve en önemliside her bir segmentin kayma hızını ve depremlerin tekrarlanma aralıklarını saptamak gerekmektedir. Bu tür çalışmaların yapılabilmesi için paleosismolojik çalışmalara özellikle trench (hendek) tekniğine hız verilmesi, Yüzey kırıklarının bitiş ve başlangıç noktaları ile deprem hiposantrının odaklanma noktalarını kontrol eden geometrik ve mekanik faktörleri belirleyebilecek jeolojik, sismolojik ve tarihsel deprem kayıtlarının değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu tür bilgiler elde edildikten sonra deprem potansiyeli teşkil eden segmentlerin belirlenmesi ve bu segmentler üzerindeki kabuk içerisindeki her türlü hareketi izleyecek aletlerin yerleştirilmesi ve gözlenmesi sonucu depremelerin önceden biilinmesine daha bilimsel bir yaklaşımda bulunabilinir. Bu çalışmaların sayesinde deprem tehlikesi en aza indirgenebilir. 1 Ekim depremin (Ml=) meydana geldiği Dinar ve civarında M.Ö 88 yııları ile M.S. yılları arasında şiddetleri V ile X arasında değişen 18 tane yıkıcı depremlere maruz kalmıştır. Bu depremlerden ve yıllarında oluşan orta büyüklükte iki deprem Dinar ve Çivril arasında meydana gelmiş ve bu depremlerden ilki kişinin ölmesine neden olmuştur. Bu depremlerin muhtemelen Dinar-Çivril fay hattında meydana geldiği düşünülmektedir. 1 Ekim tarihinde meydana gelen deprem de bu fay hattının hareketli olduğunu göstermiştir. Bu çalışma, Dinar deprem bölgesinde yapılan jeolojik gözlemler, ile tarihleri arasında kaydedilen artçı şok çalışmaları, hasar tespit sonuçları, kuvvetli yer haraketi kayıtlarının değerlendirilmesi sonucu elde edilen veriler ve tarihsel deprem kayıtları gibi çokyönlü çalışmaların birlikte yorumlanması sonucu ortaya konmuş detaylı bir araştırmayı içermektedir. 2. DINAR VE CIVARININ TEKTONIK KONUMU Arap plakasının Anadolu blok ‘u ile çarpışması sonucu devam eden K-G yönlü sıkışma sonucu yaklaşık km uzunlukta sağ yönlü doğrultu atımlı Kuzey Anadolu fayı ile km uzunlukta sol yönlü doğrultu atımlı Doğu Anadolu fayı meydana gelmiştir. Anadolu blok ‘u bu faylar boyunca batıya doğru hareket etmeye başlamıştır. Arap plakasının kuzeye doğru olan hareketi durmamış ve Kuvaterner boyunca da devam etmiştir. Bu hareket öncelikle Bitlis sütürü boyunca bindirme fayları, bu sıkıştırmanın ön kısımlarında yer alan kıvrımlar ile Kuzey ve Doğu Anadolu fayları ile telafi edilmeye çalışılmıştır. Ancak bu hareketin tümü karşılanmamaya başlanınca Anadolu bloğu içsel deformasyona uğrayarak birbiriyle bileşik fay sistemi oluşturan faylar meydana gelmeye başlamış ve bu faylar boyunca küçük bloklar çıkmaya başlamıştır. Anadolu bloğu diğer taraftan Yunan Makaslama zonunun engellemesi sonucu daha fazla batıya doğru hareket edememiş ve yön değiştirerek GB ya doğru Akdeniz okyanusal kabuğu üzerine hareket etmeye başlamıştır (Şekil 1) . Diğer yandan, Afrika plakası Girit adası ve Kıbrıs’ın güneyinden geçen Helenik yayı boyunca Ege plakasının altına doğru dalmaya başlamıştır. Helenik yayı, Girit adasının güneyini geçtikten sonra Antalya körfezine doğru bir kavis yaparak Anadolu plakasını bu hat boyunca yırtmaya başlamıştır. Dolayısıyla Dinar ve civarını da içine alan Ege bölgesi bu iki önemli tektonik rejimin etkisi altında kalmıştır. Bu rejimlerin ortak etkisi sonucu bu bölge, KB-GD yönünde sıkışmaya KD-GB yönünde çekilmeye maruz kalmaktadır. Türkiye Aktif Fay Haritasına incelendiğinde Dinar’ın doğusunda sol yönlü doğrultu atımlı Tatarlı ve Kumdanlı fayları geçerken güney ve güney batısında sol yönlü doğrultu atımlı Burdur ve Acı göl fayları geçmektedir. Dinar’ın batısında ise Menderes ve Gediz grabenleri uzanmaktadır. 1 Ekim Dinar depremi, bu faylardan herhangi birisi üzerinde meydana gelmemiştir. Bu yüzden depremden hemen sonra bu depremi meydana getiren faylanma araştırılmaya çalışılmıştır. Ilk defa bu çalışmada, Dinar depremini meydana getiren fayın Keçiborlu-Dinar-Çivril arasında uzanan 55 km uzunluktaki fay hattının sebep olduğu ortaya konmuştur. Bu fay küçük miktarda sağ yönlü doğrultu atım bileşenine sahip normal atımlı bir faydır. Fay hattı, topoğrafik olarak çizgisel bir görünüm sunmaktadır. Fay hattının güneydoğu ucunda, Keçiborlu civarında bataklık bir alan gelişmiştir. Dinar civarında ise kireçtaşı ile muhtemelen pliyosen yaşlı sedimanter birimin kontağından fay geçmektedir. Bu fay hattının Dinar-Çivril arasında kalan kesimi boyunca çeşitli su kaynakları çıkmaktadır. Ancak bunlara rağmen depremden önce bu fayın aktif olduğunu söylemenin güç olduğunu belirtmek yerinde olur. Dinar depreminin episantr bölgesi yakınlarında, yani çöplük civarında çöplerin depolanması ve saklanması için açılan alanlarda gözlenen mostralarda yaklaşık metre arasında değişen yamaçlardan türetilen tabakalı alüviyonal birmler birikmiştir. Bu birimller, değişik aşınma dönemlerinde meydana gelmiş oldukça kaba tanelerden oluşan kireçtaşı çakıllarından oluşan birimleri temsil etmektedirler. Bu mostralar, Dinar-Çivril fay hattının uzandığı hemen dağ eteğinde gözlenmektedir. Bu kadar kalın bir malzemenin birikmesi bu fay hattının varlığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. 3. DINAR VE CIVARININ DEPREMSELLIĞI Tarihsel deprem verilerine göre Afyon-Isparta-Burdur ve Dinar civarında, M.Ö. 88 ile M.S. arasında şiddetleri V ile X arasında değişen 18 deprem meydana gelmiştir (Şekil 2 ve Şekil 3). Bu depremlerden sadece ikisinin Dinar ve civarında hasar yaptığı bilinmektedir. Dinar ve Çivril arasında de meydana gelen deprem kişinin ölmesine neden olmuştur. Bölgede yıları arasındaki bir dönemde aletsel olarak kaydedilen magnitüdleri ile arasında değişen deprem meydana gelmiştir (Şekil 4). Dinar civarında de meydana gelen depremin (M=) artçıları yaklaşık altı ay sürmüştür. Bölgenin sismotektonik haritasında Dinar ve civarının depremselliği, yakınlarında geçen fayların depremselliği ile karşılaştırıldığında fazla yoğun olmadığı görülmektedir 4. YÜZEY KIRIKLARI Dinar depremi, Tatarlı fayının bileşke fayını oluşturan ve 55 km uzunlukta KB-GD doğrultulu Keçiborlu-Dinar-Çivril fay hattının 10 km’lik bir bölümünü kırmıştır. Deprem kırığı bu 10 km lik hat boyunca süreklilik ve kademeli bir fay modeli (paterni) sunmaktadır. Deprem kırığı, her iki ucu boyunca çatallanmalar göstermektedir. Bu çatallanan kırıklar ana kırık ile aynı doğrultular göstermemektedirler. Dinar civarında yer alan kırığın uç kısmında iki çatallanan kırık gelişmiştir. Bu kırık, KKD-GGB doğrultuya sahiptir. Kırığın diğer ucu olan Yapağılı köyünde yine iki küçük çatallanma gözlenmektedir. Bu kırıklar, BKB-DGD doğrultular göstermektedir. Yüzey faylanması, sağ yönlü doğrultu atım bileşenli normal bir faylanma göstermektedir (Şekil 5) . Deprem hasar dağılımları, artçı şokların yoğunlaşma yerleri ve trench duvarlarındaki faylanma izleri, ana faydaki hareketin düşey yönde olduğu ve listrik bir faylanmaya sahip olduğunu işaret etmektedir (Şekil 6). Deprem, ortalama 20 cm cm arasında değişen düşey atımlar ile 5 cm ile 10 cm arasında değişen sağ yönlü doğrultu atımlar meydana getirmiştir. Deprem kırığı, Oluk dere ile (Dinar’ın 2 km KKB) Yapağılı köyüne kadar uzanan fayın 10 km’lik uzunlukta bir bölümünde meydana gelmiştir. Deprem kırığı ile bilgiler ayrı ayrı lokasyonlar halinde anlatılacaktır (Şekil 5). LOKASYON 1. Depremin ana kırığının başlangıcı, Dinar’ın 2 km KKB’da Kanlıkaya Tepenin batı eteklerinde yer alan Oluk derenin hemen kuzeyinde görülmektedir. Bu bölgede, 10 cm ile 20 cm arasında değişen düşey atımlar gelişmiştir. Kırığın doğrultusu, K B arasında değişmektedir. LOKASYON 2. Ilk noktanın 2 km kuzeyinde, Yakaköy’ün km güneydoğusunda yer alan bir tepenin üst kısımlarına doğru tırmanma göstermektedir. Kırığın doğrultusu K B arasındadır. Kırık , kuru bir derenin kanal kenarını 10 cm civarında sağ yönlü olarak ötelemiştir. 20 cm civarında düşey atım meydana gelmiştir. LOKASYON 3. Yakaköy’ün 1 km GD’da yer alan tepeyi kesmektedir. Kırığın doğrultusu K 76 B ve 10 cm civarında sağ yönlü doğrultu atım gözlenmiştir. LOKASYON 4. Yakaköy’ün 1 km GD’da tepenin zirvesinde kireçtaşı çakıllarından meydana gelen konglomeratik bir birimi kesmektedir. Kırık K 30 B doğrultuludur. LOKASYON 5. Kırık, Yakaköy’ün hemen doğusunda yer alan Pandarlı deresini kesmektedir. Kırığın doğrultusu K 70 B’dır. LOKASYON 6. Yakaköy’ün 1 km KD’sunda Sarıtaş tepenin üst kısımlarını kesmektedir. Kırık K 50 B doğrultulu olup, kırığın eğimi 75 derecedir. Kırık, 10 cm düşey atım ve 8 cm civarında sağ yönlü doğrultu atım göstermaktedir. LOKASYON 7. Lokasyon 6’nın m KB’sından geçmektedir. Kırığın doğrultusu K 40 B olup, cm civarında düşey atımlar ile 10 cm civarında sağ yönlü doğrultu atım gözlenmiştir. Fayın eğimi, 80 derece civarındadır. LOKASYON 8. Kırık, Yakaköy ile Kızıllı köyleri arasında uzanmakta ve Asmalı pınarının kuzeyini keserek KB doğrultusunda ilerlemektedir. Kırık K 60 B doğrultulu olup, 10 cm civarında düşey atım ve 5 cm civarında sağ yönlü yatay atım gözlenmiştir. LOKASYON 9. Kırık daha sonra Kızıllı köyünün hemen doğusunda yer alan Çebel Pınarı’ndan gelen kuru dereyi kesip Yapağılı köyüne doğru uzanmaktadır. Kırığın doğrultusu K 65 B olup, 85 dercce GB’ya eğimlidir. Kırık, 15 cm ile 20 cm arasında düşey atım ve 5 ile 10 cm arasında değişen sağ yönlü doğrultu atım göstermektedir. LOKASYON Kırık, Yapağılı köyünün doğusunda yer alan Soğucak deresi yakınlarında sona ermektedir. LOKASYON (Kırığın KB ucu) Yapağılı köyü yakınında deprem ana kırığı, DGD- BKB doğrultululara sahip iki küçük çatallanma göstermektedir. Bu kırıklar, ana kırık ile aynı doğrultuya sahip olmayan ve kırığın başladığı ve sona erdiği yerlerde gelişen küçük kırılmaları temsil etmektedir. Bu kırılmalar üzerinde ana fay hareketine uymayan küçük miktarlarda sol yönlü doğrultu atımlar gelişebilir. Ilk çatallanma, Yapağılı köyünün hemen güneyinde yer alan Mezarlığın güneyini keserek Yeşilhüyük köyüne doğru tarlalar içerisinde 3 km civarında uzanmaktadır. Diğer taraftan aynı kırık doğuya doğru Dinar-Çivril asfalt yolu kestikten sonra ana kırık ile Soğucak deresinde birleşmektedir. LOKASYON Diğer çatallanma ise Yapağılı köyünün içerisnden geçmekte ve bir evin altından geçerek doğuya doğru birkaç yüzmetre uzanmaktadır. LOKASYON (Kırığın GD ucu) Dinar’ın 2 km kuzeydoğusunda, Oluk Dere civarında ana kırık iki çatallanma meydana getirmektedir. Birinci çatallanma, Kanlıya Tepenin etekleri boyunca dairesel bir kırık modeli (paterni) göstermektedir. Kırığın doğrultusu, K 10 D ile K 40 B arasında değişmektedir. Bu çatallanan kırığın toplam uzunluğu 2 km civarındadır. Kırık üzerinde birkaç cm civarında düşey atımlar gelişmiştir. Kırık, sürekli bir kırılma göstermemektedir. Kırık, kademeli bir fay modeli (paterni) göstermektedir. LOKASYON Ikinci çatallanma, Kanlıkaya Tepenin batısında düzlük arazide Mezbaha yakınlarından Dinar içerisinde pazar yerine kadar uzanmaktadır. Kırığın toplam uzunluğu km civarındadır. Kırık, Mezbaha yakınlarından Pazar yerine kadar kademeli bir şekilde sürekli olarak uzanmaktadır. Kırık, Mezbaha yakınlarında K 5 B ile K 60 B arasında değişen çok yönlü doğrultular göstermektedir. Mezbahanın birkaç yüz metre güneyinde kırık, Menderes nehrini ve tren yolunu keserek GB doğrultusunda devam etmektedir. Bu civarda kırık üzerinde 2 cm ile 15 cm arasında değişen düşey atımlar gözlenmiştir. Kırık, Menderes nehrini kestikten sonra sürülmüş tarlaları keserek Toprak Mahsülleri Ofisinin hemen doğusuna kadar devem etmektedir. Bu bölüm boyunca K 60 B ile K 50 D arasında değişen çok yönlü doğrultular gözlenmiştir. Bu hat boyunca da 2 cm ile 10 cm arasında değişen düşey atımlar ölçülmüştür. Kırık, daha sonra Toprak Mahsülleri Ofisi yakınında K 5 D doğrultusunda bir ahırın altından geçerek Pazar yerine doğru uzanmaktadır. Bu civarda 10 cm civarında düşey atım gözlenmiştir. Kırık daha sonra, Pazar yerinden sonra şehrin içerisinde kaybolmaktadır. LOKASYON 15, Pazar yerinin devamı istikameti şeklinde Dinar-Denizli yolunu geçtikten sonra eski Isparta yolunun hemen yakın doğusunda, yola paralel olarak alüviyon içerisinde gelişmiş metre uzunlukta bir kırık gözlendi. Kırığın doğrultusu, Şakir Ünver Ilkkokulunun hemen 10 metre batısında K 30 B, metre güneyinde tarla içerisinde K 45 D ve diğer metre güneyinde K-G olarak ölçüldü. Kırık üzerinde küçük miktarda düşey atım gözlenirken yanal atım görülemedi. Kırık, birkaç metre ölçekte sağ yönlü bir paternde gelişmiş kademeli kırıklardan oluşmaktadır. 5. DINAR DEPREM KIRIĞININ YORUMLANMASI 1 Ekim tarihinde meydana gelen magnitüdlü deperemde yaklaşık 10 km uzunlukta bir ana kırılma gelişti. Ana kırık, her iki ucunda çatallanma gösterdi. Kırığın güneydoğu ucunda, yani episantr civarında, kırık iki ana çatallanma meydana getirdi. Bu çatallanmalar alüviyon içerisinde kademeli bir paternde gelişti. Ilk çatallanma, Kanlıkaya Tepenin eteklerinden Suçıkan mevkisine kadar uzandı. Bu kırığın toplam uzunluğu 2 km civarındadır. Batıdaki çatallanma ise Dinar-Çivril yolunun batısında yer alan Mezbaha yakınlarında Tren yolu ve seafoodplus.infoes nehrini keserek, şehrin içerisine kadar uzanarak Pazar yerinin hemen güneyinde, enkazlar içerisinde kaybolmuştur. Bununla birlikte, aynı istikamette eski Isparta yoluna paralel olarak bu kırığın devamı şeklinde düz alüviyon içerisinde metre civarında KKB-GGD doğrultusunda uzanmıştır. Bu kırığın toplam uzunluğu yaklaşık 4 km civarındadır. Kırık, kuzeybatı ucunda da, Yapağılı köyü yakınlarında iki çatallanma göstermektedir. Kuzeydeki çatallanma, Yapağılı köyü içerisinde birkaç yüzmetre civarında DGD-BKB doğrultusunda uzanmıştır. Güneydeki çatallanma ise Yapağılı köyünün hemen güneyinde, Mezarlık yakınlarında, alüviyon içerisinde Yeşilhüyük köyü istikametinde D-B doğrultusunda 2km uzunlukta meydana gelmiştir. Dünyanın değişik yerlerinde oluşan deprem kırıklarının başlangıç ve bitiş noktalarını denetleyen geometrik ve mekanik olayların olduğu birçok araştırıcı tarafından kabul edilmiştir. Bu çalışmada da, Dinar depremi ana kırığının başlangıç ve bitiş noktaları incelenmiştir. Kırığın hem başlangıç hemde bitiş noktaları, geometrik ve mekanik olarak denetlenmiştir. Kırık, kuzeybatı ucunda Cerit yaylası grabeni (Öztürk, ) tarafından kesilmektedir. Dolayısıyla, kırığın KB ucu, geometrik olarak Cerit yaylası grabeni tarafından denetlenmiştir. Bu graben, kırığın kuzeybatıya doğru ilerlemesini engellemiştir. Ayrıca, kırık mekanik olarak da denetlenmiştir. Kırığın bittiği yerin hemen batısında Oligosen yaşlı konglomeratik birim sona ermiş ve Oligosen’den daha yaşlı bir birim olan ofiyolitik karmaşığın kireçtaşı birimine geçilmiştir. Kırığın güneydoğu ucuna baktığımızda ana kırılmanın bittiği yerde, deprem kırığı Dinar-Akdağı horstu olarak adlandırılan bölümün K-G doğrultulu bindirme fayları ile karşılaşmıştır. Dolayısıyla bu engel de kırığın güneydoğuya doğru ilerlemesini de geometrik olarak engellemiştir. Aynı şekilde deprem kırığın bittiği yerde de Oligosen yaşlı konglomeratik birim sona ermiş ve Dinar formasyonu olark adlandırılan kumtaşlarından oluşan birim ile Oligosen den yaşlı Dinar-Akdağ horstunu meydana getirilen ofiyolitik karmaşığın kireçtaşları birimine geçilmiştir. Bu durum, kırığın mekanik olarak denetlendiğini göstermektedir. Depremin ana kırığı Oligosen yaşlı konglomeratik birim ile Pliyo-Kuvaterner yaşlı biriminin dokanığı boyunca gelişmiştir. Diğer taraftan kırığın çatallanan kısımları graben içerisinde yer alan Pliyo-Kuvaterner yaşlı yaklaşık m kalınlıkta alüviyon içerisinde meydana gelmiştir. 6. HENDEK (TRENCH ) ÇALIŞMASI Ana şoktan hemen sonraki gün, bir haftalık süre içerisinde 1 Ekim Dinar deprem kırığı detaylı bir şekilde haritalanmıştır. Haritalanmanın hemen bitimi sonrasında yüzey faylanması üzerinde uygun trench yeri aranmıştır. Bu trench çalışmasının amacı 1 Ekim Dinar depreminden önce meydana gelmiş tarihsel ve tarihsel öncesi depremlerin izlerini yakalamak, yüzey kırığı oluşturan depremlerin tekrarlanma aralıklarını bulmak ve fayın türü ile fayın yıllık kayma hızı hakkında bilgi edinmek suretiyle bölgenin deprem tehlikesini ortaya koymaktır. Bu trench özellikle, Dinar-Çivril arasında meydana gelmiş depreminin aynı fay üzerinde meydana gelip gelmediğini ve bu depremin yüzey kırığı oluşturup oluşturmadığının araştırılması amaçlanmıştır. 6 a. Trench yerinin tektonik konumu Keçiborlu-Dinar-Çivril fay hattı üzerinde, fayın aktif olup olmadığını belirleyecek uygun genç sedimantasyon ve topağrafik şekiller gelişmememiştir. Bu çalışmada en uygun trench, Dinar ilçesinin 4 km kuzeyinde, Yakaköy’ün km güneydoğusunda bir kuru derenin birikinti yelpazesi üzerinde açılmıştır (Şekil 7). Deprem kırığı, bu birikinti yelpazesinin orta kısmını KB-GD doğrultusunda kesmektedir. Yüzey kırığı birikinti yelpazesinin en üst seviyesinde yer alan kaba taneli kireçtaşı çakıllardan oluşan birimde 20 cm’lik düşey atım ve 5 cm civarında sağ yönlü yatay bir atım meydana getirmiştir. 6 b. Trench duvarlarının stratigrafisi Birikinti yelpazesi, Kireçtaşlarından oluşan Sivri Tepenin batı eteği üzerinde yer almaktadır. Birikinti yelpazesini oluşturan birimler, doğuda yer alan kireçtaşı bloklarının aşınması ve tepenin etek kısımında depolanması sonucu meydana gelmiştir. Bu birimler, tahminen Kuvaterner-Günümüz arasında farklı dönemlerde oluşan değişik boyutta kireçtaşı çakıllarından ibaret yatay tabakaları temsil etmektedir (Şekil 8). Trenchin KB ve GD duvarlarında toplam 10 birim ayırt edilmiştir. GD duvarda, KB duvardan farklı olarak yaklaşık 25 cm kalınlıkta killi bir seviye yer almaktadır. Diğer 9 birim, farklı aşınma dönemlerinde meydana gelmiş tane büyüklükleri değişen gevşek çakıllı birimlerden oluşmaktadır. Bu birimlerin kalınlıkları, 10 cm ile 90 cm arasında değişmektedir. Bu tabakalar içerisinde herhangi bir fosile ve organik maddeye rastlanılamamıştır. 6 c. Faylanma olayları ve yapısal özellikler Trenchin KB duvarında bir faylanma izi ve bir çatlak gözlenmiştir. Faylanma izinin en üst kısmında 75 derece eğim gözlenirken, orta kısımlarında 50 derece ve alt kısmında 35 derecelik bir eğim ölçülmüştür. Dolayısıyla, deprem kırığı trench duvarının üst kısmında daha dik bir konumdayken alt kısımlara doğru eğimi azalarak bükülmektedir. Hem bu faylanma izi hemde çatlak, 1 Ekim Dinar depreminde meydana gelmiştir. Bu faylanma izi üzerinde üsten alta doğru değişmeyen 20 cm lik düşey atımlar ölçülmüştür. Trenchin GD duvarında da benzer özellikler gözlenmiştir (Şekil 8). 6 d. Faylanma olaylarının yaşı Trench duvarlarında yalnızca 1 Ekim depremin kırığı gözlenmiştir. Bu deprem kırığından başka birikinti yelpazesinin birimlerini etkileyen ve öteleyen herhangi bir tarihsel ve tarihsel öncesi deprem kırığına rastlanılamamıştır. Bu nedenle trench duvarlarında C 14 yaş tayini yapılması için herhangi bir numune alınmamıştır. 6 e. Faylanma olaylarının yorumlanması Yukarıda bahsedildiği gibi, bu trench duvarlarında 1 Ekim Dinar deprem kırığından başka deprem kırığı gözlenilmemiştir. Bu yüzden bu trench iki olası durum ortaya koymuştur. Dinar ve çevresinde bu yüz yıl içinde de büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiştir. Dolayısıyla, depremi ya yüzey faylanması oluşturmadı ya da bu aynı fay hattının başka kesiminde oluşmuş olabilir. Ayrıca de meydana gelen deprem izi de gözlenilememiştir. 7. DEPREM MEKANIZMASI Deprem, Türkiye Aktif Fay haritasında gösterilmeyen Keçiborlu-Dinar-Çivril fay hattı üzerinde meydana gelmiştir. Deprem, bu fay hattının Dinar’dan başlayan ve Çivril’e doğru uzanan 10 km’lik bir hat boyunca, cm sağ yönlü yatay atımlar ile cm arasında değişen düşey atımlar meydana getirmiştir. Deprem kırığı, Dinar’ın 24 km altından başlayarak yüzeye doğru bir yayılma göstermiş ve fayın düşey bloğunda yumuşak zemin üzerinde yer alan Dinar ve kuzeyindeki köylerde büyük derecede hasarlara neden olmuştur. Yüzey faylanması, Anadolu plakasının D-B ve Afrika kıtasının K-G yönlü sıkıştırması sonucu gelişmiş KD-GB yönlü çekme rejimi ile meydana gelmiş normal faylanma ile bir uyumluluk göstermektedir. Depremin içmerkezi, Dinar’ın hemen birkaç kilometre kuzeyinde bulunmuştur ( K ile D). Yüzey faylanması ve odak mekanizması çözümleri depremin sağ yönlü doğrultu atım bileşenli normal faylanma mekanizmasına sahip olduğunu göstermiştir (Şekil 9). TÜRKNET deprem ağında ve 5 geçici istasyonda kaydedilen artçı şoklar, depremin 10 km uzunlukta bir kırık meydana getirdiğini doğrulamıştır. Artçı sarsıntılaların zaman içerisindeki dağılımları, deprem kırığının, muhtemelen içmerkezden sadece tek yöne doğru KB yönünde yayıldığını göstermektedir. Depremden önce aynı iç merkeze sahip olan 17 öncü şok meydana gelmiştir. Anaşokun odak mekanizma çözümü, TÜRKNET (Türkiye Telemetrik Deprem Kayıt Şebekesi) telemetrik deprem ağı ile Dinar ve civarına kurulan 5 geçici istasyonlarda kaydedilen depremlerden elde edilen veriler ve yüzey kırığı verileri birleştirilerek yapılmış ve aşağıdaki parametreler elde edilmiştir. Fayın doğrultusu:  Fayın eğimi: 40 Faylanma yüzeyinin alanı: 10 x 24 km2 Yatay atım miktarı: 5 cm Düşey atım miktarı: 20 cm Sismik moment : x dyn . cm Ana kırılmanın süresi: 25 sn Depremin sismik momenti: Mo=LWDm (Aki ) formülü ile hesaplanmıştır. Mo= Sismik moment, L= Deprem kırığının uzunluğu, W= Fayın genişliği, D= Kırık üzerinde ölçülen ortalama kayma miktarı ve  (Kesme rijiditesi)= x dynes/cm 2 olarak alınmıştır. Arazi verilerine göre yukarıdaki formül ile hesaplanan sismik moment x 10 25 seafoodplus.info olarak bulunmuştur. Hanks ve Kanamori () tarafından geliştirilen aşağıdaki formül ile; Mw= 2/3 Log Mo Mo= sismik moment depremin moment magnitüdü, Mw= olarak saptanmıştır. 8. ÖNCÜ VE ARTÇI ŞOKLAR Anaşoktan 2 gün önce Dinar ve civarında 5 geçici deprem istasyonu kurulmuştur (Şekil 10). TÜRKNET deprem ağında 26 Eylül tarihi ile 1 Ekim ana şoka kadar olan bir süre içerisinde, magnitüdleri ile arasında değişen 17 öncü şok kaydedilmiştir. Ekim tarihleri arasında TÜRKNET deprem ağı ile 5 adet geçici deprem istasyonlarında den fazla artçı şok kaydedilmiştir. Magnitüdü ve büyük olan kadar deprem meydana gelmiştir. Magnitüdü olan en büyük artçı şok tarihinde (yerel zaman) de oluşmuştur. Magnitüdü 'dan büyük olan öncü ve artçı şoklar bu çalışmada haritalanmış ve 10 km’lik yüzey faylanmasına paralel olarak uzanan, fayın düşen bloğunun altına doğru listrik bir faylanma boyunca yoğunlaşmıştır. (Şekil 11). Artçı şoklar, 9 ile 30 km arasında değişen odak derinliklerinde yer almıştır. Sığ odak derinliğine sahip olan artçı sarsıntılar, yüzey faylanmasına yakın yerlerde yer alırken odak derinliği arttıkça dereceli olarak yüzey kırığından uzaklaşma göstermişlerdir. 26 Eylül Ekim tarihleri arasında oluşan depremlerin günlere göre dağılımı incelendiğinde deprem, öncü şok-ana şok-artçı şok karakteri sunmaktadır (Şekil 12). Ekim tarihleri arasında yoğun bir artçı şok aktivitesi gözlenmiştir. Artçı şoklar 11 Ekim tarihinden itibaren zamanla gittikçe azalan eğilim göstermiştir. Deprem sayısı - Magnitüd ilişkisine bakıldığında magnitüdü ile arasında fazla sayıda depremlerin olduğu görülmektedir (Şekil 13). Ayrıca magnitüd - oluş zamanı ilişkisi, 26 - 29 Eylül tarihleri arasında magnitüdü 'dan büyük birkaç öncü şokun oluştuğu, 29 Eylül'den hemen sonra ana şoka kadar bir suskunluk dönemine girildiğini göstermektedir (Şekil 14). Aynı tarihler arasındaki enerji boşalımı Şekil 15'de gösterilmektedir. Şekil 16'da ise toplam enerji boşalımının x erg olduğu görülmektedir. Artçı şokların değerlendirilmesi, 1 Ekim Dinar depreminin Dinar-Çivril arasında uzanan fayın hareketinden kaynaklandığını ortaya koymuştur. Bu bilgiler, yüzey faylanması ile bir uyum içerisindedir. Artçı şokların zaman içerisindeki dağılımları, kırığın içmerkezden KB’ya doğru tek yönde ilerlediğini işaret etmektedir. 9. SISMIK ŞIDDET Depremin magnitüdü , odak derinliği 24 km, dışmerkez koordinatları K D olarak belirlenmiştir. Dinar depremi, DINAR merkez ve IRGILLI, TEKKE, SÜTLAÇ, BOSTANCI, BARRAKLI YORGALAR, MADENLER, YEŞILHÜYÜK, YÜKSEL, KABAKLI, AVDAN ve TEKIN köylerinde tahribat yapmıştır. Büyük hasar gören bölgeler, fayın düşen bloğu ve Kuvaterner yaşlı birim üzerinde yer alan sınırlı bir bölge içerisinde kalmıştır. Deprem kırığı üzerinde, kireçtaşlarıından oluşan sert bir zemin üzerinde yer alan Dinar’ın doğu kısımları, YAKAKÖY, KIZILLI ve YAPAĞILI köylerinde herhangi bir hasar meydana gelmemiştir. Ayrıca fay hattının GD uzantısında bulunan BÜLÜÇALAN ve DIKICI köyleri ile ana yüzey faylanmasının KD’sunda yer alan ÇOBANSARAY ve KIZIÖREN arasında yer alan köylerde hafif derecede hasarlar meydana gelmiştir. Depremin şiddeti, DAD tarafından yukarıda belirtilen ve büyük hasarların gözlenildiği sınırlı alan için VIII veya IX (MSK) olarak düşünülmektedir. BELKAVAK 7 58 TATARLI TUĞLU 2 3 YALINLI 2 YAMANLAR 2 2 ÇIVRIL MERKEZ 13 ÇARDAK MERKEZ 13  TARTIŞMA VE SONUÇLAR 1 Ekim Dinar depremi, 55 km uzunluktaki Dinar-Çivril fay hattının 10 km lik bir bölümünü kırmıştır. Depremin ana kırığı Dinar ile Yapağılı köyü arasında gelişti. Deprem ortalama cm civarında düşey atımlar ile cm arasında değişen sağ yönlü yatay atımlar meydana getirmiştir. Depremin episantrı kırığın güneydoğu ucunda saptandı. Deprem kırıkları Oligosen yaşlı konglomeratik birim ile Pliyo-Kuvaterner yaşlı birimin dokanağında göründü. Deprem kırığının başlangıç ve bitiş noktaları yapısal ve jeolojik olarak denetlendi. Depremden önce 17 öncü şok meydana geldi. Depremden sonra den fazla artçı şok kaydedildi. Bu yüzden deprem tipik olarak öncü şok-Ana şok-artçı şok karakterini göstermektedir. Artçı deprem dağılımları, kırığın kuzeybatıya doğru tek yönde ilerlediğini göstermektedir. Depremin odak mekanizması küçük sağ yatay atım bileşenli normal faylanma çözümü verdi. Bu çözüm Ege bölgesinin tektonik rejimi ile uyumluluk göstermektedir. Depremde ağır hasar, daha çok Dinar’ın bulunduğu anakaya-alüviyon dokanağında, faya paralel olarak ve suya doygun gevşek alüviyon birim üzerinde bulunan birkaç köyde meydana geldi. Depremin şiddeti VIII (MSK) olarak belirlendi. Dinar Metereoloji istasyonunda yüksek ivme değerleri kaydedildi. Bu değer, zemin hareketinin az da olsa büyütüldüğünü göstermektedir. KATKI BELIRTME Bu çalışmanın gerçekleşmesinde her türlü destek ve yardımlarda bulunan Afet Işleri Genel Müdürü sayın Oktay Ergünay’a, Deprem Araştırma Dairesi başkanı sayın Sinan Gençoğlu’na, Arazi çalışmaları sırasında bizzat bizimle birlikte dolaşan ve yüzey kırığının haritalanmasında büyük katkılarda bulunan ve depremde yıkılan binaların açıklanmasında değerli bilgiler veren Deprem Mühendisliği şube müdürü sayın Nejat Bayülke’ye sonsuz teşekkürlerimizi bildiririm. KAYNAKLAR Öztürk, A., () Tectonic of Dinar-Sandıklı-Işıklı Region, Volume 25, Seri : C1, Faculte de Sciences de l’Universite d’ANKARA. Koçyiğit A., () Güneybatı Türkiye ve yakın dolayında levha içi yeni tektonil gelişim, TJK Bülteni, C, , Şubat Demirtaş R. vd., () 1 Ekim Dinar depremi ön raporu, DAD Bülteni, AT/ 26 Eylül-6 Ekim Dinar depremlerinin kuvvetli yer hareketleri ve yapısal hasarı, DAD raporu, 18 Ekim Aki, K., , Generation and propagation of G waves from Niigata earthquake of June 16, ; part 2, Estimation of earthquake magnitude, released energy and stress-strain drop from the G wave spectrum, Bulletin of the Earthquake Research Institute, v 44, p. Hanks, T.C., and Kanamori, H., , A moment magnitude scale, Journal of Geophysical Research, v 84, p.  Hafi seafoodplus.info seafoodplus.infoi Top. Ağır Orta Hafif Hsz seafoodplus.infoi Top. Ağır Orta Hsz Top. Ağır Orta Hafif Hsz seafoodplus.infoi Top Ağır Orta Hafif Hsz f i DINAR AVDAN 58 10 36 9 1 Bülüçalan 97 1 9 37 50 EKINOVA 0 5 28 BARAKLI 16 5 BOZDAĞ 9 8 13 Çetinler 77 1 5 8 ERGENLI 36 0 0 3 33 IRGILLI 71 Ç.SARAY 67 9 22 28 8 Gülyazı 1 38 71 Haydarlı 0 1 39 GÖKÇEL Y.HÜYÜK 74 24 22 9 4 0 7 KINIK 1 7 84 INCESU 0 0 51 I Altınova 48 19 Sürgüllü 8 32 47 ULUKÖY 1 4 KADILAR 0 3 52 SÜTLAÇ 90 28 23 17 DOMBAY 41 7 25 8 seafoodplus.infoa 69 1 13 52 KARATAŞ 47 0 3 44 TEKIN 99 79 12 17 1 Yeşilçat 67 7 22 38 Yeşilyurt 24 1 7 11 4 Karamanlı 0 0 1 seafoodplus.info 76 46 18 HIRKA 95 6 29 33 Keçiborlu 1 12 seafoodplus.infoak 0 2 58 Madenler 97 37 24 30 seafoodplus.info 4 37 53 BEYKÖY 0 1 34 TATARLI 0 0 ÇAKICI 31 12 26 42 Kızılören 4 BILGIÇ 33 0 3 6 23 TUĞLU 0 2 3 OĞULLAR 78 31 34 13 ÖMERLI 67 4 21 42 BUCAK 0 1 1 YALINLI 0 0 2 seafoodplus.info 35 29 3 0 Yakaköy 45 4 14 22 2 Burunkay 77 0 2 18 57 Yamanlar 0 2 2 ÇEVLIK 42 28 10 4 Keklicek 23 3 7 10 3 seafoodplus.infoı 47 0 8 36 3 ÇIVRIL 0 0 13 TUGAYLI 25 22 0 1 2 DAZKIRI 3 33 Çağlayan 74 0 21 51 2 ÇARDAK 0 0 13 13 PINARLI 94 21 43 28 2 AKGÜN 2 6 22 ÇAMLI 30 0 0 0 30 KABAKLI 36 20 6 6 1 Karakuyu 82 2 8 38 34 ÇANDIR 66 0 16 30 seafoodplus.info 52 19 10 22 1 Kavaklı 82 2 8 38 34 ÇAPALI 23 0 1 17 5 Bostancı 55 15 3 22 Sundurlu 2 06 27 27 Çayüstü 58 0 9 49 YAPAĞILI 88 15 26 26 19 Akkeçili 55 1 12 42 Çiçektepe 25 0 1 16 8 KIZILLI 67 14 11 21 19 ARIKÖY 69 1 11 40 Çürüklü 37 0 2 35 Başmakçı 12 95 BOZAN 1 21 Doğanlı 0 2 19 

Afyonkarahisar'da deprem mi oldu? AFAD ve Kandilli verilerine göre Emirdağ'da deprem oldu mu merak ediliyor. Peki, Afyon'da deprem mi oldu? Bugün Afyon Dinar'dadeprem oldu mu? Kandilli Rasathanesi Afyon deprem ve AFAD Dinar'da deprem şiddeti merak ediliyor. Peki Afyon'da deprem kaç şiddetinde oldu? Afyon yakınlarında deprem bilgisi için AFAD son depremler listesi ve Kandilli son depremler listesi! Son depremler ve son dakika deprem haberleri!

KANDİLLİ SON DEPREMLER

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi son dakika deprem haberler i ile vatandaşalar anlık deprem haberler i veriyor. Kandilli Rasathanesi bölgesel olarak deprem araştırması yapıyor ve sitesinde olan son depremi halka sunuyor.

Kandilli RasathanesiSon depremler3. SayfaGündemHaberlerSon Dakika