Dini Temalar

Özet Tanrı, evren, insan ve yaradılış hakkında bilgi üreten sufî geleneklerde, evreni oluşturan tüm unsurlar birbirleriyle ilişkilidir. Bu ilişkide öne çıkan unsurların çeşitliliği ise insana Tanrı’yı, evreni ve insanın kimliğini keşfetme noktasında farklı alternatifler sunar. Mevlevî geleneği bu alternatifler içinden sanatı ve müziği önceleyen bir yaklaşımı temsil etmektedir. Müzik üzerinden evrenle irtibat kurma çabalarının geçmişi Mevlevilik geleneğinden çok daha gerilere uzanmakla birlikte günümüzdeki temsiller bakımından bu anlayışın izleri en bariz biçimde Mevlevi ayin geleneğinde ve Mevlâna Celâleddin Rumî’ye ait beyitlerde görülmektedir. Tanrı-evren-insan ilişkisinde yaratılış hikayesini anlamada aracı bir durumda olan kozmoloji ise sufî geleneklerin pek çoğunun yolunun kesiştiği bir anlam üretme mekanizmasıdır. Galaksiler, gezegenler, güneş, ay, yıldızlar ve bunların hareketi gibi konular, kozmolojik temelde Tanrı’nın varlığını açıklama çabalarının en eski örnekleri arasındadır. Kozmolojik delil üzerine yapılan çalışmaların geçmişi Platon’a, Aristoteles’e hatta Eski Mısır ve Eski Mezopotamya’ya kadar uzanmakla birlikte İslam dünyasında da bu konu üzerinde İbn-i Sina, Farabi ve Gazali orijinal çalışmalar yürütmüşlerdir. İslam dünyasında evrenin oluşumu ve Tanrı’nın varlığını kanıtlamaya yönelik çalışmaların kozmoloji ekseninde önem kazanması bu anlayışın, Ortaçağ İslam dünyasının bir başka ilim alanı olan müzik teorisine aktarılmasına neden olmuş ve gezegenlerin hareketleri ile müziğe dair unsurlar arasında ilişki kurulmuştur. İslam dünyası müzik teorisine İhvan-ı Safa aracılığı ile naklolan bu ilişki kurma biçimi XVII. yüzyıla kadar bu alanda ağırlığını korumuştur. Teori alanındaki bu mistik keşfin, makam müziğinin en detaylı örneklerini veren Mevlevî ayinlerinde ve bu geleneğin oluşmasına neden olan Mevlâna Celâleddin Rumî’nin eserlerinde nasıl işlendiğini açıklamaya çalışmak bu araştırmanın amacını oluşturmuştur. Çalışmanın temelini, Rumî’nin beyitlerinin taranması ve bu beyitlerdeki kozmolojik sembollerin tespit edilmesi oluşturacaktır. Sembollerin tespitinin ardından beyitlerin mesajının ve müzik ile kozmoloji arasında kurulan bağların çözümlemesi yapılacaktır. Anahtar Kelimeler: Mevlevîlik, Mevlevîlik ve müzik, kozmoloji, müzik ve kozmoloji. Abstract All the elements, which form the universe, are related to each other in the Sufi traditions that produce knowledge about God, the universe, human and creation. The diversity of the prominent elements in this relationship presents the different alternatives to the people at the point of discovering the God, the universe and human identity. Mevleviyeh tradition represents an approach that prioritizes art and music among these alternatives. Although the history of the efforts to contact with the universe through music extend more back than Mevleviyeh tradition, the traces of this approach in terms of present representations are most obviously seen in the tradition of Mevleviyeh ritual and the couplets to Mevlana Celâleddin Rumî. Cosmology, which is an intermediary to understand the story of creation in relation of God-universe-human, is the mechanism of producing a meaning where many of the Sufi traditions intersect. Galaxies, planets, sun, moon, stars, and issues such as their movement are among the oldest examples of attempts to explain the existence of God’s on a cosmological basis. Although the history of studies on cosmological evidence has been extended to Plato, Aristoteles, even Ancient Egypt and Old Mesopotamia, Ibn-i Sina, Farabi and Gazali have also carried out original works on this subject in Islamic world. The creation of the universe in the Islamic world and the importance of the studies in cosmology axis to prove the existence of God led to transfer of this understanding to the theory of music, which is an another field of Islamic world of the Middle Ages, and the relationship between the movements of the planets and the elements of music was established. The way of establishing this relation, which was transferred to the Islamic world music theory by Ihvan-ı Safa, preserved its importance up to 17th century. The aim of this study is to try to explain how this mystical discovery of the theory has been processed in the Mevleviyeh rituals, which gave the most detailed examples of authority music, and the works of Mevlâna Celâleddin Rumi which led to the creation of this tradition. Scanning of the couplets of Rumi and the detection of cosmological symbols in these couplets will be formed the basis of this work. The message of couplets and the links between music and cosmology will be analyzed after the identification of the symbols. Key words : Mevleviyeh, Mevleviyeh and music, cosmology, music and cosmology.