Divriği Ulu Cami Kategori

Bir mimar düşünün ki mucizelerle dolu bir yapı inşaa ediyor ancak tarihte imza attığı başka bir eser yok. Ahlatlı Hürrem Şah’ın baş mimarlığını yaptığı Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, 800 yıllık geçmişine rağmen hala tüm ihtişamıyla ayakta. Kültürel miraslarla dolu Anadolu topraklarının en nadide parçalarından biri olarak keşfedilmeyi bekliyor.

Mimari ve sanatsal muhteşemlik

Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, 1228 yılında o dönem Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlı bir beylik olan Mengücek Beyliği tarafından inşaa ettirilmiştir. Ahmet Şah tarafından cami kısmının yapılması emredilmiş akabinde Ahmet Şah’ın eşi Melike Turan Hanım tarafından da darüşşifa kısmının yapılması emredilmiştir. Uzaktan bakıldığında sadece cami olarak görünen eser yakınına gelindiğinde hastane kısmıyla da dikkat çekmektedir. Eserin iki ana özelliği vardır. Birincisi eserin her detayı simetrik görünmekle birlikte yakından bakıp odaklanınca aslında asimetrik ve tek olarak yapıldığı ayrıca hiçbir noktada tekrara gidilmediği anlaşılmaktadır. İkincisi ise; darüşşifa taç kapısında pencereyi ortadan ikiye bölen denge sütunudur. Sekizgen silindirik kaide olarak tasarlanan sütunun özelliği eserin dengesi hakkında bilgi vermesinden kaynaklanmaktadır. Sütun, insan eliyle döndürüldüğü takdirde yapının dengesinin yerinde olduğunu, döndürülemez ise denge sorunu olduğunu ve inceleme gerektiğini belirtir. 1939 Erzincan depreminde yapı zarar görmüştür ve artık sütunlar dönmemektedir. Darüşşifa taç kapısında 22 adet beşgen yıldız bulunmaktadır. Yıldız, Anadolu Selçukluların sembolü olmakla birlikte 22 adet olmasının sebebi ise eseri yaptıranların Hz. Muhammed’in 22. kuşaktan torunları olmasıdır. 

Akustiği tedaviye dönüştüren eser

Eserin tamamında kilit taş tekniği kullanılmıştır. Darüşşifa eyvanının tavanı helezonik kilit taş yöntemiyle yapılmıştır. Buradaki tonoz çok parçadan oluşmaktadır ve hiçbir harç kullanılmamıştır. Bu yöntem daha önce kullanılmış olsa da helezonik sistemle yapılan bu eyvan dünya üzerinde sadece Divriği Ulu Camisi’ndedir. Bu bölüm aynı zamanda tıp tarihi açısından da oldukça kıymetli bir hazine saklamaktadır. Burada akıl hastaları için Kur’an-ı Kerim’den şifa ayetleri okunmuş, havuzun su sesiyle hastalar tedavi edilmiştir. Bazı odalara bas, bazı odalara da tiz ses gitmektedir. Bunun sebebi de hastalığın şiddetine göre tedavi uygulanmasıdır. Aynı dönemde Avrupa’da akıl hastaları yakılarak öldürülürken 1200’lü yıllarda akıl hastalarını tedavi etmek için bulunan bu yöntem, atalarımızın ilimde ne kadar mahir olduklarını göstermektedir. Ayrıca darüşşifa bölümünde bugün tıbbın sembolü olan birbirine geçmiş yılan motifi de bulunmaktadır.

Gizemli baş mimar Ahlatlı Hürrem Şah

TGRT kanalının yayınladığı Seyyah-ı Fakir belgeselinde de belirtildiği üzere; caminin baş mimarı Muğis Oğlu Ahlatlı Hürrem Şahtır. Bir mimarın elinden çıkabilecek en muazzam eserlerden birini yapan bu görkemli mimar aslında bir o kadar da gizemli bir şahsiyettir. Bilindiği üzere mimarlar yaptıkları eserlere kendi imzalarını atmaktadır. Özellikle eski dönemlerden bugünlere kalan eserlerde, eseri meydana getiren isimler bu yolla öğrenilmektedir. Baş mimar olmadan önce birçok büyük mimarın içinde bulunduğu eserler olduğu bilinmekte, ünlü Türk mimar Mimar Sinan’ın da baş mimar olmadan önce yapımında bulunduğu eserler bu duruma örnek olarak gösterilebilmektedir. Ancak Muğis Oğlu Ahlatlı Hürrem Şah’ın ne çıraklık ne ustalık ne de bu eser sonrası hiçbir yerde adı görünmemektedir. Bu konuda kesin bilgi olmamakla birlikte herhangi bir tevatür de bulunmuyor. Hakkında bilinen tek bilginin bu eserin baş mimarı olması, bunun dışında halk dilinde yayılan efsane bile bulunmaması Ahlatlı Hürrem Şah’ın gizemini daha da artırmaktadır.

Mimar Sinan dokunuşu ve Evliya Çelebi

Kanuni Sultan Süleyman İran seferine giderken, Divriği’nin ipek yolu ve baharat yolu kavşağı olmasından dolayı buradan geçmiştir. Sultana halk tarafından ecdattan kalan bu eserin bakıma ihtiyacı olduğu söylenir. Kanuni Sultan Süleyman’da Mimar Sinan’ı bu konuda görevlendirir ve Osmanlı’nın büyük mimarı eseri böylelikle restore edilerek sağlamlaştırılır. Mimar Sinan ve çıraklarının özellikle eserin iç kısmındaki sütunlarda önemli restorasyonlar yaptığı bilinmektedir. Ünlü seyyah Evliya Çelebi de Divriği’ye gelmiş ve eser hakkında önemli sözlerini “Seyahatname” adlı eserine yazmıştır. Özellikle eserin büyüleyiciliğine ve onu hayata geçiren mimara yapılan övgüler Evliya Çelebi’den bugünlere kadar gelmiştir.

800 yıl önce yapılan bu harika tarihi miras, bugün hala ayakta. Birçok mimari mucizeye baktığımızda teknoloji bizi ileriye mi götürdü yoksa tek düze ve kopya yapmaya mı sürükledi sorusunu sormak istiyor insan. Bu topraklarda görülüp keşfedilmesi gereken sayısız eserden biri olan Divriği Ulu Camii, bakalım baş mimar Hürrem Şah’ın da darüşşifa bölümüne yazdığı gibi kıyamete kadar var olmaya devam edecek mi?

Haber & Fotoğraf: Oğuz Üregen

Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası
Konum: Sivas
Kategori: Kültürel
Kayıt Tarihi: 1985

Divriği Ulu Camii, bölgenin Mengücekoğulları'nın yönetimi altında olduğu dönemde Ahmet Şah ve eşi Turan Melek tarafından 1228'de inşa ettirildi. İslam mimarisinin başyapıtı olarak kabul edilen iki kubbeli türbeye sahip caminin yanında bir hastanede bulunmaktadır. Cami ve hastane, mimari özelliklerinin yanı sıra, sergilediği zengin Anadolu geleneksel taş işçiliği örnekleriyle 1985'te UNESCO Dünya Miras Listesi'ne alındı. Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Türkiye'nin bu listeye giren ilk mimari yapısı olma özelliğine sahip.

Mimar Ahlatlı Hürremşah tarafından inşa edilen Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, plan tipi ve süsleme özellikleri bakımından benzeri olmayan bir eser. Camiye bitişik olarak inşa edilen iki katlı, avlulu ve eyvanlı bir yapı olan Darüşşifa, hastaların su sesiyle sağlıklarına kavuştuğu bir hastane olarak benzersiz özelliklere sahip. Darüşşifa taç kapısı, cami kuzey taç kapısı, cami batı taç kapısı ve Şah Mahfili taç kapısının her biri birbirinden farklı eşsiz bezemeleriyle göz kamaştıran birer mimarlık ve mühendislik harikası olarak kabul ediliyor.

Yapının tüm taç kapılarındaki üç boyutlu, asimetrik, bitkisel ve geometrik figürler özgün bir betimleme anlayışıyla heykele yakın yüksek kabartma tekniğinde coşkun bir biçimde işlenmiştir. Taşın adeta bir dantel gibi işlendiği Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası'ndaki bu barok mimari üslubun Türk ve İslam Sanatı'nda bir başka benzeri bulunmuyor. Taç kapılarda olduğu gibi cami içindeki her sütun, sütun kaidesi ve sütun başlığıyla kubbe içi tavan süslemeleri de ayrı üslup ve bezeme örneklerini sergiliyor.

Dünya Mirası...
UNESCO tarafından insanlığın ortak mirası için kültürel veya doğal öneme sahip alanlarının korunmasına yönelik olarak oluşturulan program, 16 Kasım 1972'de Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ile oluşturuldu. 167 ülkede 869'u kültürel, 213'ü doğal ve 39'u karma olmak üzere toplam 1.121 dünya mirası bulunuyor.
En çok dünya mirasına sahip olma açısından dünyada 16'ncı sırada bulunan, Türkiye'de 16'sı 'Kültürel' ve 2'si 'Kültürel - Doğal' kategoride olmak üzere toplam 18 dünya mirası yer alıyor.

Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas)

UNESCO Dünya Miras Listesi’ne Alınma Tarihi: 1985
Liste Sıra No: 358

Yeri: İç Anadolu Bölgesi, Sivas
Kategori: Kültürel

Divriği ve civarında en erken yerleşim Hititler Dönemi'ne kadar inmektedir. Yöre, Mengücekoğullarının yönetimi altında olduğu dönemde Ahmet Şah ve eşi Turan Melek tarafından camii ile birlikte 1228-1229 yıllarında yaptırılmıştır. İslam mimarisinin bu başyapıtı iki kubbeli türbeye sahip bir cami ve ona bitişik bir hastaneden oluşmaktadır. Yapılar, mimari özelliklerinin yanı sıra, sergilediği zengin Anadolu geleneksel taş işçiliği örnekleriyle UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer almaktadır.