Diyarbakır Ulu Cami Yılan Resmi

Diyarbakır, Göbeklitepe hedefli Şanlıurfa gezimizin başlangıç ve bitiş noktası olmanın ötesinde anlam taşıyor.

Çoğu gezi gibi sabaha karşı başlayan serüvenimiz Diyarbakır’da soluklanmayı kaçınılmaz kılıyor.

Tarihte Amed ve kente yerleşen Bekr Arap aşiretine gönderme olarak Diyarbekir adlarıyla da anılan kent Cumhuriyet döneminde Diyarbakır adını almış. Bu adın babası da Atatürk olmuş. Tarihteki adların bir etnisiteye gönderme olacağı varsayımıyla bölgedeki bakır varlığını göz önüne alarak bakır diyarı anlamında Diyarbakır adını vermiş kente.

Tarihsel Hasan Paşa Hanı’ndaki yöresel kahvaltıyla kendimize geliyoruz. ’de yapılmış olduğu bilinen han banisi Sokullu Mehmet Paşa’nın oğlunun adını taşıyor. Restore edilerek kullanıma açılmış. Kafe ve lokanta gibi işletmelerin ağırlıkta olduğu han ortasında yer alan şadırvanla birlikte tarih solumanızı sağlıyor. Üç katlı ve dikdörtgen planlı.

Hasan Paşa Hanı

Şanlıurfa’ya yol almadan önce Diyarbakır sokaklarında kısa bir yürüyüşle kentteki tek ziyaret noktamız olan Ulu Cami’ye ulaşıyoruz.

Her bir kenarı 75 metre olan karesel alanı kaplayan Ulu Cami etkileyici bir görünüme sahip.

Doğu girişindeki Aslan-Boğa mücadelesini betimleyen kabartılar gözden kaçacak gibi değil.

Günümüzün camisi başlangıçta kilise olarak yapılmış. Yapım tarihi tam olarak bilinememekle birlikte Müslümanların Diyarbakır’a egemen oldukları yılında Mar Toma Kilisesi olan bu yapı camiye dönüştürülmüş.
’de Selçuklu sultanı Melikşah zamanında kapsamlı bir bakım, onarım geçiren yapı Müslümanlarca 5. Haremi Şerif (Kutsal Mabed) (Kâbe, Mescidi Nebevi, El Aksa Camisi, Şam Emevi Camisi) olarak kabul ediliyor.
Diyarbakır Ulu Cami Şam’daki Emevi Camisi’nin yansıması olarak da kabul edilen bir yapı.
İslâm’ın 4 ana mezhebi olan Sünni, Şafii, Maliki ve Hanbeli’ler için bölümler düzenlenmiş.
Evliya Çelebi’ye göre Ulu Cami Hz Musa zamanında yükselmiş bir yapıdır. Farklı kaynaklar da bu kanıyı doğrulamaktadır. Bölgede bolca bulunan taşlardan kesme tekniği ile yapılmıştır.
Avluda ünlü İslâm bilgini El Cezeri’nin yaptığı düşünülen güneş saati bulunmaktadır.
Mesudiye ve Zincirli Medreseleri de Ulu Cami külliyatının parçalarıdır.

Caminin içine girdiğinizde kiliseden dönüştürmenin farkına daha iyi varabiliyorsunuz. Ayrıca, saf tutanların ilk sırasında olmanın daha fazla sevap kazandıracağından hareketle kiliseden dönüştürme uzunca bir ilk sıra kazandırma bakımından avantaj sağlamış denebilir.

Avlunun orta yerine camilerin vazgeçilmezi olan görkemli bir şadırvan eklenmiş.

Minarenin yer aldığı kare biçimli yapının da kilise çan kulesinden dönüştürme olduğu kolaylıkla anlaşılabiliyor.

Özellikle revakları Şam Emevi Camisi’ni çağrıştırıyor.

Batı tarafındaki revakların önünde yer alan Korint sütun başları taş işçiliğinin inceliklerini yansıtıyor. Üst kattaki sütunların ise her biri farklı biçemle işlenmiş. Sol baştaki sütundaki svastika işlemeleri farklı biçemlerden birisi olarak dikkatimizi çekiyor.

Girdiğimiz kapı olan Doğu kapısından çıkmadan önce dikkatle bakıldığında görülen yılan biçemli demir yer alıyor. Anlatıya göre namaz kılmakta olan bir kişiye yaklaşan bir yılan Allah tarafından demire dönüştürülmüş. O gün bugündür buradaymış demir yılan!

Sur ilçesine adını veren Diyarbakır Surları boyunca ilerledikten sonra Şanlıurfa’ya doğru yola koyuluyoruz.

Sn. Cumhurbaşkanımız Şehrimize hoş geldin sefalar getirdin. Şehrimize gelmen bize değer verdiğinin bir nişanesi olarak kabul ediyor gelmenle iftihar ediyoruz.
Senin gelmenle ne kadar sevindikse şehrimizi tanıtmak amaçlı bilbaortlara asılan ve Ulu camiyi Surp Gragos Ermeni kilisesi olarak lanse edilmesine de o kadar üzüldük.
Şehrimizin medarı iftiharı ve yılından beri cami olan Ulu Caminin Diyarbakır Şehircilik İl Müdürlüğünün şehrin farklı yerlerine yerleştirdiği billboardlara Ulu Camiyi Surp Gragos Kilisesi olarak tanıtılması cehaletten mi, sehven mi, yanlışlıkla mi olduğundan ziyade hiç te hoş olmadığıdır.
Bu afişi hazırlayanlar Diyarbakır müzesi sayfasını ziyaret etme zahmetini gösterselerdi Surp Giregos Kilisesinin yapım tarihi bilinmemekle beraber yıllarında aynı yerde kilisenin yapıldığı, tamamen yandıktan sonra sonra tekrar yapıldığı. yılında beş katlı çan kulesi yıkılmış olmasina rağmen Harabesinin halen mevcuttur.
Diyarbakır’ı Ermenilerle özdeşleştirmek, Ulu Camisini Ermeni Kilisesi imiş gibi lanse etmeye çalışmak kime faydası var? Her ne ise
Diyarbekir Hz. Ömer(ra) hilafet döneminde yılında İyaz Bın. Ganem Komutasında İslam ile tanışmasından sonra bir daha küfrün tahakkümü altına girmemiş nadir bir kenttir.
Evliya çelebi seyahatnamesinde; Şehre gelenler boy abdesti alıp Ulu camide iki rekat namaz kıldıktan sonra işlerini görürlerdir.
İslam aleminde ise Mekke deki Kabe, Medine’deki Nebi camisi, Kudüs’teki Mescid ül Aksa, Şam’daki Emevi camisi’in den sonra beşinci harem olarak Diyarbakır’daki Ulu Camiye önem vermişlerdir.
Harem; Dini bir terim olarak sadece Mekke deki Kabe ve etrafı için kullanılır. Çünkü helal olan bazı fiil ve davranışların buralarda yapılması haramdır.
Kutsiyet bakımından da Kabe deki namaz Diğer camilere oranla bin defa daha sevap olduğu, Nebi camisinin Kabe dışında diğer camilere oranla bin kat, Kudüs’teki Aksa Mescidi bunların dışında diğer ibadet yerlerine göre yüz kat daha efdal olduğudur. Bu değerlendirme Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve selemin hadisine dayanmaktadır.
Diğer camilerde eşit seviyede olduğu gerçeğidir.
İslam âlimleri, yapımı, cemaati, ilme hizmeti ve diğer kriterleri de göz önünde bulundurarak Şam Emevi Camisini dört Diyarbakır ulu camisini de beşinci olarak kabul etmişlerdir.
Doğrumu olmuş?
Bana göre evet.
yılındaki Müslüman ordularının İç kaleye günümüz Hz. Süleyman camisinde 27 sahabe şehit verilerek içeri girilmiştir. Zulmü ile meşhur melikesi Meryema dıra’nın şehirden ayrıldığını duyan ahalinin tekbir getirerek Martoma Kilisesinin üçte birini camiye çevirerek sevinçlerini göstermişlerdir.
Neye dayanarak bunu söylüyorum? Eğer halkın sevinci ve isteği ile değil de fethin sonucu burası camiye çevrilmiş olsaydı, buradan önce fethin ilk yapıldığı İç kaledeki M.S 2 yy. yapıldığı tahmin edilen Saint George (Kara Papaz) cami yaparlardı.
Ulu caminin ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir.
Evliya çelebi avluda bulduğu İbranice kitabeye dayanarak Hazret-i Musa döneminde yapıldığını belirtmiş (yedi kıta dergisi 81 sayı Mayıs )
Hz. Ömer döneminde Martoma Kilisesinin bulunduğu yere Ulu caminin yapıldığı rivayet edilir.
Tarihi bilgilerde Martoma Kilisesi olarak bilinen Ulu cami şehrin fethi ile birlikte cami olmuş yılında Selçuklu Hükümdarı Melikşah tarafından büyük bir onarım görmüştür. Nisanoğulları, İnallar, Anadolu Selçuklu hükümdarı Gıyaseddin Keyhusrev, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan, Artuklular ve Osmanlı padişahları bu camiye hizmet etmiş, tamirat, kitabe ve eklemeler yapmışlardır.
Selam ve dua ile