İletişimi sağlayan ögeler “gönderici, alıcı, ileti, kanal, bağlam ve dönüttür.
Gönderici (Kaynak): Duygu, düşünce, bilgi ve istekleri aktaran yani sözü söyleyen kişi veya topluluktur. İletiyi aktaran göndericiye kaynak ya da verici denir.
Uzman, velilere Çocuklarınızın kitap okumasını istiyorsanız onlara örnek olun. dedi. cümlesinde sözü söyleyen durumundaki kişi “uzmandır. Dolayısıyla uzman, göndericidir.
Alıcı (Hedef): Duygu, düşünce, bilgi ve isteklerin iletildiği, aktarıldığı kişi ya da topluluktur.
Kadın, simitçiye Bana iki simit verir misiniz? diye seslendi. cümlesinde simitçi alıcı durumundadır. Kadın ise göndericidir.
İleti (Mesaj): Göndericinin alıcıya aktardığı duygu, düşünce, istek ve bilgilerdir. Yani alıcıya aktarılan mesajların tümüne ileti adı verilir.
Kadın, çocuğa yerlere çöp atmaması gerektiğini söyledi. cümlesinde gönderici durumundaki kadın, alıcı konumundaki çocuka “yerlere çöp atmamak gerektiği mesajını iletmiştir.
Kanal (Araç): Göndericinin, iletiyi alıcıya gönderirken kullandığı yol veya araçtır. Kanal, bir tür anlatım yoludur. Bu; söz, yazı, rakam vb. yardımıyla olur.
Bağlam (Ortam): İletişim unsurlarının birlikte meydana getirdikleri ortamdır. Bir dil birimini çevreleyen, ondan önce ve sonra gelen, söz konusu birimi birçok durumda etkileyen birim veya birimler bütünüdür. Bir sözcüğün hangi anlamda kullanıldığını bağlamına göre belirleriz. Örneğin el sözcüğünün birden çok anlamı vardır. Bu sözcüğün anlamını belirlemede bağlam devreye girer.
Çalılıklardan iki el silah sesi duyuldu.
El var pençe olmuş, el var yumruk olmuş.
Kâtip benim ben kâtibin, el ne karışır!
cümlelerinde “el sözcüğünün farklı anlamlar taşıdığını görüyoruz. Yukarıda el sözcüğünün bu anlamları kazanmasında onun kullanıldığı cümle, diğer sözcüklerle ilişkisi, kişinin içinde bulunduğu ortam etkili olmuştur. İşte bu, bağlamdır.
Dönüt (geri bildirim): Alıcının göndericiye verdiği her türlü yanıttır.
Görevlinin Otelde üç gün mü kalacaksınız? sorusuna turist, İki gün. diye cevap verdi. cümlesinde alıcı durumundaki turistin vermiş olduğu İki gün. cevabı dönütü oluşturmaktadır.
Filtre: Alıcının mesajı kendi düşüncesine, hayata bakışına, beğenisine vb. göre değerlendirme tarzıdır.
İletişim, gönderici ve alıcı konumundaki iki insan ya da insan grubu arasında gerçekleşen duygu, düşünce, davranış ve bilgi alışverişidir.
Kişi, sosyal çevrede sağlıklı ve mutlu bir yaşam sürmek için çevresindekilere iletişime geçer. Ayrıca ruhsal bedensel ihtiyaçları gidermek için iletişim oldukça gereklidir.
Toplumsal kanun ve kuralları sağlıklı işletebilmek için iletişim şarttır. Bu da gösteriyor ki iletişim, bir insanı yakın ve uzak çevresine bağlayan halkadır.
İletişim Türleri:
İnsan duygu ve düşüncelerini en iyi, dil ile anlatır. Dille gerçekleştirilen iletişim; resim, şekil, işaret ve vücut diliyle yapılan iletişimden daha güçlü ve daha kullanışlıdır.
İletişimin Ögeleri
İletişimin öğeleri şunlardır:
Gönderici (Kaynak): Duygu, düşünce ve isteklerin aktarılmasında sözü söyleyen kişi veya topluluktur.
Alıcı (Hedef): Duygu, düşünce ve isteklerin iletildiği, aktarıldığı kişi ya da topluluktur. Her iletişim sürecinde, göndericinin iletinin hedefi olarak seçtiği bir alıcı taraf vardır. Alıcı olmadan iletişimden söz etmek olanaksızdır; çünkü göndericinin gönderdiği iletinin alıcıya bilgi aktarımı yapması, alıcıda tutum ve davranış değişikliği göstermesi gibi amaçları vardır.
İleti (Mesaj): Göndericinin alıcıya aktardığı duygu, düşünce, istek ve mesajlardır.
Kanal: Göndericinin, iletiyi alıcıya gönderirken kullandığı yol veya araçtır. Telefon, televizyon, radyo, gazete, kitap, dergi vb. kitle iletişim araçları göndericiden alıcıya giden aracı olabileceği gibi yazı, söz, fotoğraf vb. her tür iletişim aracı da iletiyi ileten bir kanal olma işlevini üstlenebilir.
Bağlam (Ortam): İletişim unsurlarının birlikte meydana getirdikleri ortamdır.
Dönüt (Geri bildirim): Alıcının göndericiye verdiği her türlü yanıttır.
Şifre (Kod): Gönderici; iletisini yazıyla, resimle, rakamla vb. aktarabilir. İşte bunlardan her biri şifredir.
Bir iletişimde gönderici-ileti-alıcı öğeleri mutlaka bulunur, iletişimi başlatan unsur; göndericidir. İletişimin sağlıklı olabilmesi için gönderici durumundaki kişinin, alıcıyı ve onun durumunu göz önünde bulundurması gerekir. Aksi taktirde iletişim, başarısız olur.
İletişim etkinliğinde gösterge temel kavramlardan biridir. Çünkü iletişimde varlık ve objeler değil; onların sembolü olan göstergeler kullanılır. En yaygın ve en kullanışlı göstergeler, dil göstergeleridir. Ayrıca dil göstergeleri çok anlamlıdır, yan anlam kazanabilir.
Gösterge Nedir?
Kendi dışındaki bir şeyi gösteren, düşündüren, onun yerini alabilen, sözcük, nesne, görünüş veya olgulara gösterge adı verilir. Sözcük, resim, şekil, işaret vb. diğer öğelere de gösteren denir. Gösteren, akılda birtakım görüntüler oluşturuyorsa, bu da gösterilendir.
Göstergeler, dil göstergeleri ve dil dışı göstergeler olmak üzere ikiye ayrılır:
1. Dil Göstergesi
Söz veya yazıyla gerçekleştirilen her türlü etkinlik, eylemdir. Örneğin her sözcük, bir dil göstergesidir. Ancak resim, şekil, işaret, hareket, jest ve mimikler dil dışı göstergelerdir.
2. Dil Dışı Göstergeler
Doğal gösterge: İlkbaharda ağaçların yeşermesi gibi her türlü doğal durum, doğal göstergedir.
Sosyal gösterge: Görgü kuralları, trafik lambaları gibi unsurlar, sosyal göstergedir.
Dil dışı göstergeler ve özellikleri:
Belirti: Amacı olmayan, istem dışı gelişen doğal göstergelerdir. Belirtide gösteren ile gösterilen arasındaki ilişki nedenlidir. Gece bir evin ışığının yanması, insanların yatmadığının belirtisidir, dumanın görülmesi ateşin olduğunu gösterir.
Belirtke: İletişim kurma, bir ileti aktarma, bir bilgi verme amacı içeren göstergelerdir. Gösteren ve gösterilen arasındaki ilişki nedensiz ve uzlaşımsaldır. Trafik levhaları bu göstergelerdendir.
İkon: Dili kullanmadan bilgi ve iletileri aktaran görsel araçlardır. Resim, heykel, fotoğraf vb.
Simge: Bir toplumda gösterenle gösterilen arasında sürekliliğini koruyan uzlaşımsal ve genellikle nedensiz ilişkiye dayanan görsel biçimdir. Bayrak, güvercin, zeytin dalı vb.
Ayrıca bkz ⇒ İnsan ve İletişim
Kaynaktan gelen mesaja alıcının gösterdiği tepkinin tekrar kaynağa ulaşması süreci. Bireyin uyarıcıya verdiği tepkiye dönüt diyebiliriz. Gönderici, duygu düşünce ve isteğin aktarılmasında sözü söyleyen kişi veya topluluklara denir. Alıcı, iletilen sözü alan kişiye veya topluluğa denir.
Dille iletişimde kişiler, ürettikleri bilgileri birbirlerine ileterek anlamlandırırlar. Dil-ötesi iletişim, sesin niteliği ile ilgilidir; sesin tonu ve sesin hızı, şiddeti, hangi kelimelerin vurgulandığı, duraklamalar vb özellikler, dil-ötesi iletişim sayılır.
Dil-ötesi iletişim ise, sesin niteliği ile ilgilidir; ses tonu, sesin hızı, şiddeti, hangi kelimelerin vurgulandığı, duraklamalar ve benzeri özellikler, dil-ötesi iletişim sayılır.
Bir ileti dille ilgili bilgi vermek üzere düzenlenmişse o iletide dil, dil ötesi işlevde kullanılmıştır. Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili açıklamak, dille ilgili bilgi vermek için düzenlenir.
ŞİİRSEL (SANATSAL) İŞLEV: Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisindedir. Bu durumda ileti, kendi dışında herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz.
Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili açıklamak, dille ilgili bilgi vermek için düzenlenir. Daha çok bilimsel metinlerde ve öğretme amaçlı konuşmalarda karşımıza çıkan ve "yani, demek istiyorum ki, bir başka deyişle" gibi sözcüklerde kendini gösteren dil ötesi işleve, günlük yaşamda da sıkça başvurulur.
Sesimi duyan var mı? İletişim sırasında aktarılan mesaj yani ileti, dille ilgili bilgi içeriyorsa dil ötesi işlev kullanılmıştır. Bu işlevde dili anlamak, dili incelemek ve kurallarını aktarmak amacı vardır.