Dolaylı Dolaysız Vergi Oranları

Dolaylı ve Dolaysız Vergi Ayrımı Nedir? Niçin Önemlidir?

Bir ülkenin vergi yapısının analizinde ülkenin dolaylı ve dolaysız vergilerinin bileşimi önem kazanır. Dolaylı ve dolaysız vergiler vasıtalı ve vasıtasız vergiler olarak da anılmaktadır.

Dolaylı vergiler, yansıtılması kolay vergilerdir. Vergiyi yüklenen ile vergi dairesine karşı mükellef olan kişiler birbirinden ayrılır. Katma değer vergisi (KDV), özel tüketim vergisi (ÖTV), gümrük vergileri, banka ve sigorta muameleleri vergisi (BSMV), dolaylı vergiler içerisinde yer almaktadır. Kazanç veya gelir yerine, harcamalar üzerinden alınırlar. Verginin şahsileştirilmesi güçtür. Başka bir deyişle, dolaylı vergilerde vergiyi yüklenenin gelir düzeyi, medeni durumu ve benzeri şahsi özellikleri dikkate alınamaz. Bu haliyle gayrişahsi niteliklidir.(1) Alt gelir grubundaki kişilerin elde ettikleri gelirlerin neredeyse tamamını harcamaları nedeniyle, tüm gelirleri üzerinde dolaylı vergi öderler. Bu ise alt gelir gruplarının gelirlerine oranla daha yüksek dolaylı vergi yükü altında kalması anlamına gelir.

Dolaysız vergiler kişilerin gelir veya kazançları üzerinden alınan vergilerdir. Gelir vergisi, kurumlar vergisi dolaysız veya doğrudan vergilere örnektir. Bu vergilerin yansıtılması dolaylı vergilere nispeten güçtür. Vergilerin dolaylı-dolaysız vergiler şeklinde sınıflandırılmasının en önemli yararı, ülke vergi sisteminin vergi adaleti bakımından değerlendirilebilmesine imkan sağlamasıdır.

Genel olarak dolaysız vergilerin, dolaylı vergilere kıyasla daha adil oldukları kabul edilir. Bunun nedeni ise; dolaysız vergilerin, yükümlünün ekonomik gücüne göre vergilendirme olanağının daha fazla olmasıdır. Ancak dolaylı vergilerin yükümlüsü anonim olduğu için, bu vergilerin şahsileştirilebilmesi mümkün değildir.

Dolaylı ve Dolaysız Vergilerde Türkiye&#;de Durum Nedir?

Dolaylı vergiler adaletsiz olmasına rağmen, vergi idareleri için tahsilatı kolay ve hızlı olan, verimliliği yüksek vergilerdir. Mal ve hizmetlerin içine gömüldükleri için anestezik vergilerdir aynı zamanda. Bu yüzden dolaylı vergiler, kolay vergicilik yapan vergi idarelerinin gözdesidir.

Dolaysız vergilerin toplanması emek ister. Kişilerin şahsi durumlarının dikkate alınmasını gerektirir. Beyanname verilmesini, idarece de bu beyannamelerin analizini gerektirir. Gerektiğinde vergi iadesi yapılması söz konusu olur. Tüm bunlar gelişmemiş vergi idarelerinin sevmediği hususlardır.

Bu kısa girişten Türkiye&#;nin vergi yapısı ile ilgili ipuçları edinmişsinizdir. Zaten her gün yaşadığımız bir olgu vergiler. Ama bazı gerçekleri rakamlarla somut bir şekilde ortaya koymak önemlidir. Aşağıda, yılından yılına kadarki 23 yıllık dönemde vergi yapımızda dolaylı ve dolaysız vergilerin toplam vergiler içindeki yerine yer verdim. Aşağıdaki veriler, dolaysız ve dolaylı vergiler ayrımından yaygın kullanımı olan sosyal güvenlik primleri hariç toplam vergi gelirleri dikkate alınarak oluşturulmuş verilerdir.

Grafik: Türkiye&#;de Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Toplam Vergiler İçindeki Payları

Görüldüğü üzere yılında vergi yapımız %56,2 dolaylı, %43,8 dolaysız vergilerden oluşmakta iken, yılında dolaylı vergilerin toplam vergiler içindeki payı %66,8 olmuştur. döneminde dolaylı vergilerin oranının yüzde 70&#;in üzerine çıktığı yıllar da olmuştur. Dolaylı ve dolaysız vergi ile ilgili uzun vadeli eğilimin ise dolaylı vergi oranlarının toplam vergiler içindeki payının artış, dolaysız vergilerin ise azalış yönünde olduğudur.

Grafiğin anlamı şu: Türkiye KDV ve ÖTV başta olmak üzere dolaylı vergilere dayalı bir vergi sistemine sahiptir. Bu haliyle de vergi sistemimiz genel olarak adaletsizdir. Vergi anestezisine fazlasıyla başvurulmaktadır. Kolay vergicilik tercih edilmektedir.

Cumhurbaşkanının Dolaysız Vergi Gelirlerinin Toplam Vergi Gelirlerine Oranının %61 olduğu İddiası Doğru mu?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN&#;ın 5 Temmuz tarihli kabine toplantısı sonrasında yaptığı konuşmada dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı ile ilgili verdiği rakamlar kamuoyunda tartışmaya neden oldu.

Vergi ile ilgilenen pek çok uzmanın dile getirdiği Türkiye&#;de dolaylı vergilerin oranının yüksek olduğu tezinin tam tersi şeyler söyledi Sayın Cumhurbaşkanı. Pek çok kişinin aklından, Cumhurbaşkanı yanlış bilgi mi verdi? Maliye idaresi veya metin yazarları Cumhurbaşkanının önüne hatalı veriler mi koydular? soruları geçti. Elbette bu sorular benim de aklımdan geçti ve bu nedenle işin aslını araştırma ve sizlere aktarma gereği duydum.

Önce, konuyu hatırlatma adına Sayın Cumhurbaşkanının 5 Temmuz tarihinde konuyla ilgili konuşmalarının basına yansımasına bakalım:

Sözcü Gazetesi&#;nin 5 Temmuz tarihli Kabine Toplantısı sonrası Cumhurbaşkanı Sayın Tayyip Erdoğan&#;ın konuşmasına ilişkin haberinin ilgili bölümü:

* Birileri ülkemizde gelir vergileri, sigorta primleri yüksek diyor. Bunların her söyledikleri gibi bu da yalan. Türkiye’de dolaysız vergi gelirlerinin toplam vergilerine oranı yüzde 53’ten yüzde 61’e çıkardık. Yunanistan, Macaristan, Portekiz, Estonya, Şili gibi ülkelerde dolaylı vergi geliri oranları çok daha yüksektir.&#;

Anadolu Ajansı yukarıdaki konuyu aşağıdaki şekilde okuyucu ve abonelerine duyurdu:

&#;&#;

Erdoğan, mahalli idare gelirleri ve sosyal güvenlik primleri dahil dolaysız vergi gelirlerinin, toplam vergi gelirlerine oranını yüzde 53&#;ten yüzde 61&#;e çıkardıklarını belirterek, &#;Aynı dönemde dolaylı vergilerin payını yüzde 47&#;den yüzde 39&#;a düşürdük. Yunanistan, Macaristan, Portekiz, Estonya ve Şili gibi ülkelerde dolaylı vergi geliri oranları çok daha yüksektir.&#; dedi.&#;

Cumhurbaşkanlığı sitesinde 5 Temmuz tarihli konuşma metninde ilgili kısım aşağıdaki gibi yer almaktadır:

&#;Aziz Milletim,

Birileri ülkemizde Gelir Vergileri yüksek, sigorta primleri yüksek, dolaylı vergilerde dünya şampiyonuz diyor. Tabii bunların her söyledikleri gibi bu da yalan. Türkiye’de mahalli idare gelirleri ve Sosyal Güvenlik Primleri dahil dolaysız vergi gelirlerinin toplam vergi gelirlerine oranını yüzde 53’den yüzde 61’e çıkarttık. Aynı dönemde dolaylı vergilerin payını yüzde 47’den, yüzde 39’a düşürdük. Yunanistan, Macaristan, Portekiz, Estonya ve Şili gibi ülkelerde dolaylı vergi geliri oranları çok daha yüksektir.&#;

Sayın Cumhurbaşkanının 5 Temmuz tarihli konuşma videosu izlendiğinde aslında konuşma metnine sadık kalındığı aşağıdaki videonun dakika saniyeden itibaren izlendiğinde görülecektir.

Cumhurbaşkanının Konuşma Metninde Yer Alan Dolaysız Vergi Oranı Açıklamasından Çıkardığım Sonuçlar:

1- Cumhurbaşkanı tarafından dolaylı-dolaysız vergi ayrımında farklı bir tanımlama metodolojisine ait veriler kullanılmıştır. Sosyal güvenlik primleri dahil toplam vergi üzerinden dolaylı ve dolaysız vergi ayrımına gidilmiştir. Sosyal güvenlik primlerini vergilere dahil edip, bunları da dolaysız vergilere ekleyince ülkenin dolaylı-dolaysız vergi komposizyonu &#;rakamsal&#; anlamada çok farklı bir hal alıvermiştir.

2- Cumhurbaşkanı tarafından açıklanan dolaysız vergilerin oranına ilişkin rakamlar sosyal güvenlik primleri dahil dolaysız vergiler tanımı açısından doğru olmakla birlikte, Türkiye&#;deki çarpık vergi yapısının gerçekliğini yansıtmaktan uzaktır.

3- Cumhurbaşkanının önüne konulan ve Türkiye&#;nin vergi yapısının iyi olduğu konusunda kamuoyunu iknayı amaçlayan sosyal güvenlik primleri dahil dolaysız vergilerin toplam vergilere oranı şeklinde bir ayrımın Cumhurbaşkanlığına bağlı Strateji ve Bütçe Başkanlığı sitesinde dahi kullanılmadığını belirtmek isterim. Nitekim;

• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı,
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
• Hazine ve Maliye Bakanlığı

internet sitelerinde yer alan &#;Dolaylı-Dolaysız&#; vergi ayrımında sosyal güvenlik primi dikkate alınmamıştır. Yukarıda sayılan üç kurumun internet sitesinde de dolaylı-dolaysız vergilerin oranı yukarıda bizim sunduğumuz grafikle uyumludur.

4- Birileri Cumhurbaşkanına şirin gözükmek adına sosyal güvenlik primleri dahil dolaysız vergi oranlarını konuşma metnine koymuştur. Bu veriler &#;şekli&#; anlamda doğrudur, ama konunun özünü yansıtma anlamında işlevsizdir. Yapılan bu &#;son veri bükücülüğü&#;, özellikle sorunun doğru tespitini ve soruna çözüm bulunmasını engelleyen bir husus olmuştur.

5- Yapılması gereken, sorunları görmezden gelmek, farklı tanımlar kullanmak, verileri oraya buraya bükerek konuyu olduğundan farklı göstermek değil; sorunu anlamak, kavramak ve çözüm bulmak için çaba göstermek olmalıdır.

6- Türkiye&#;de vergi yapımız bozuktur. Adaletsizdir. Öngörülemez niteliktedir. Bunun tek nedeni olmasa da önemli nedenlerinden birisi dolaylı vergi ağırlıklı vergi yapımızdır. Ekonomi reformunun hataya geçirilmesinin, yatırım ortamının iyileştirilmesinin, dar gelirli vatandaşın, asgari ücretlinin, esnafın üzerindeki vergi yükünün hafifletilmesinin birinci şartı, mevcut ve yaşanan sorunları en doğru şekilde anlamak, anlamlandırmak, tespit ve teşhis etmektir. Sonrasında da uygun reçete ve çözümler üretmek aşamasına geçilebilir.

Dr. Ozan BİNGÖL

Vergi Uzmanı

VERG&#; PORTALI / Servet ERÖCAL

Anayasam&#;z&#;n 73'üncü maddesi, "herkesin, kamu giderlerini kar&#;&#;lamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlü oldu&#;unu; vergi yükünün adaletli ve dengeli da&#;&#;l&#;m&#;n&#;n maliye politikas&#;n&#;n sosyal amac&#; oldu&#;unu" belirtmekle hem verginin tan&#;m&#;n&#; yapmakta, hem de vergi yükünün adaletli da&#;&#;t&#;lmas&#; gere&#;ini belirtmektedir.

Ünlü bilim adam&#; Albert Einstein'in bütün varl&#;klar&#;n ve  fizikî olaylar&#;n,  zaman <seafoodplus.info>, mekân ve hareketin birbirlerinden ba&#;&#;ms&#;z de&#;il, birbirine ba&#;l&#; göreli olaylar oldu&#;unu; cismin zamanla, zaman&#;n cisimle, mekân&#;n hareketle, hareketin mekânla ve dolay&#;s&#;yla hepsinin birbiriyle ba&#;&#;ml&#; olup hiçbirinin ba&#;&#;ms&#;z olmad&#;&#;&#;n&#;, örne&#;in d&#;&#;ardaki bir gözlemci taraf&#;ndan hareket etti&#;i söylenen bir geminin, gemi üzerindeki bir ki&#;i taraf&#;ndan hareketsiz olarak nitelenebilece&#;ini ileri süren ve  maddenin kütlesiyle &#;&#;&#;k h&#;z&#;n&#;n karesinin  çarp&#;m&#;n&#;n enerjiye e&#;it oldu&#;u biçiminde formüle edilebilen özel görelilik kuram&#;n&#;n, ayn&#; matematiksel kesinlikle olmamak kayd&#;yla sosyal bilimlerde de geçerli oldu&#;u söylenebilir. Kuram&#;, genel bir anlat&#;mla verginin bireylerin ödeme gücüne göre al&#;nmas&#;n&#; öngören  "vergi adaleti" kavram&#;na uygularsak, bu kavram&#;n, ki&#;i ve toplumsal gruplara göre farkl&#; alg&#;land&#;&#;&#;n&#; söyleyebiliriz. Örne&#;in, i&#;çi kesimi, ücretlerden al&#;nan gelir vergilerinin çal&#;&#;anlar&#; ezen adaletsiz bir düzen oldu&#;unu iddia ederken; i&#;veren kesimi, bu vergilerin ve sosyal güvenlik primlerinin bütünüyle i&#;veren üzerine binen a&#;&#;r yükler oldu&#;unu ileri sürebilir. Nasreddin Hoca gibi kar&#;&#;t gibi görünen her iki kesime de hak vermek gere&#;i, özel görelilik kuram&#;n&#;n sosyal olaylara uygulanmas&#;n&#;n do&#;al bir sonucudur.

Genel kabul gören bir anlay&#;&#;a göre dolays&#;z vergiler adil, dolayl&#; vergiler ise adaletsiz vergilerdir.  Dolays&#;z vergiler, vergi yükümlüsü ile vergi ödeyicisinin ayn&#; oldu&#;u; elde edenin gelir düzeyine göre al&#;nan; yükümlülerin kendilerine dü&#;en vergi yükünü ba&#;kalar&#;na yans&#;tma olana&#;&#; bulunmayan vergilerdir. Gelir vergisi, emlak vergisi, motorlu ta&#;&#;tlar vergisi tipik dolays&#;z vergi örnekleridir. Türk vergi sisteminde en önemli örneklerini Katma De&#;er Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi'nin olu&#;turdu&#;u dolayl&#; vergiler ise, mal ve hizmet kullan&#;m&#;ndan kaynaklanan; bu vergilere tabi mal ve hizmetlerden yararlanan herkesin, gelir düzeyleriyle ili&#;ki kurulmaks&#;z&#;n ayn&#; oranda ödedi&#;i vergilerdir.

Dolays&#;z vergilerin, ki&#;ilerin ödeme güçlerine göre ayarlanabilip uyumla&#;t&#;r&#;labildikleri; en az geçim indirimi, matrah artt&#;kça vergi oran&#;n&#;n da artt&#;&#;&#; artan oranl&#;l&#;k (müterakkilik) ve gelirin elde edildi&#;i kayna&#;a göre farkl&#; vergi rejimine tabi tutularak s&#;rf eme&#;iyle geçinenleri daha dü&#;ük vergilendirme (&#;ahsilik) uygulamalar&#;na olanak tan&#;malar&#; nedeniyle daha adil olduklar&#; ileri sürülmektedir. 

Say&#;l&#; Gelir Vergisi Kanunu'nun 31'inci maddesindeki, hizmet erbab&#;na çal&#;&#;ma gücü kayb&#; oran&#;nda tan&#;nan "Sakatl&#;k &#;ndirimi"; 32'nci maddesindeki, hizmet erbab&#;n&#;n, kendisine, çal&#;&#;mayan e&#;ine ve yasan&#;n 33'üncü maddesindeki tan&#;ma uygun iki çocu&#;una matrah indirimi tan&#;yan "Asgari Geçim &#;ndirimi" uygulamalar&#; &#;ahsilik ilkesinin örnekleridir.

Say&#;l&#; Emlak Vergisi Kanunu'nun 8'inci maddesinin verdi&#;i yetkiyle Bakanlar Kurulu'na "…hiçbir geliri olmayanlara, gelirleri münhas&#;ran sosyal güvenlik kurumlar&#;ndan ald&#;klar&#; ayl&#;klardan ibaret olanlara, gazilere, &#;ehit dul ve yetimlerine brüt metrekareyi a&#;mayan tek meskenleri için vergi oran&#;n&#; s&#;f&#;ra kadar indirebilme olana&#;&#; tan&#;nmas&#;" yine &#;ahsilik ilkesinin bir di&#;er örne&#;idir.

Say&#;l&#; Gelir Vergisi Kanunu'nun 'üncü maddesindeki, gelir basamaklar&#;na göre yüzde 15 ile yüzde 35 aras&#;nda de&#;i&#;en oranlar artan oranl&#;l&#;k (müterakkilik) ilkesinin bir örne&#;idir.

Avrupa Birli&#;i ülkelerinde yakla&#;&#;k olarak toplam vergi yükünün yüzde 65'i dolays&#;z, yüzde 35'i dolayl&#; vergilerden olu&#;uyorken ülkemizde bu oran&#;n tam tersine yüzde 30 dolays&#;z, yüzde 70 dolayl&#; vergilerden olu&#;mas&#;  ve bu oran&#;n y&#;llar itibariyle dolayl&#; vergiler lehine geli&#;iyor olmas&#; vergi yap&#;m&#;z&#;n adaletsizli&#;inin bir göstergesidir. Ancak, ki&#;iler aras&#;nda ödeme gücü ayr&#;m&#; yapmama, ayn&#; mal&#; tüketen yükümlülerden gelir düzeyleri ne olursa olsun ayn&#; vergiyi alma özellikleri nedeniyle adaletsiz olduklar&#; belirtilen dolayl&#; vergilerle ilgili bu önerme her zaman do&#;ru de&#;ildir. Örne&#;in, lüks mallar üzerinden al&#;nan dolayl&#; vergiler, baz&#; ithal mallar&#; üzerine uygulanan yüksek fonlar gelir da&#;&#;l&#;m&#;n&#; bozmamakta, tam tersine düzeltici bir i&#;leve sahip bulunmaktad&#;r.

Say&#;l&#; Katma De&#;er Vergisi Kanunu'nun 28'inci maddesi, vergi adaletini sa&#;lamaya dönük bir araç olarak, Bakanlar Kurulu'na vergi oran&#;n&#; genel oran&#;n 4 kat&#;na kadar art&#;rma ve yüzde 1'e kadar indirme yetkisi vermi&#; ve bu yetki özellikle temel g&#;da maddeleri oranlar&#; dü&#;ük tutulmak, günümüzde geçerli olmak üzere yüzde 1, yüzde 8 ve yüzde 18'lik üç farkl&#; oran tespit edilmek suretiyle kanun koyucunun amac&#;na uygun biçimde kullan&#;lm&#;&#;t&#;r.

Ayn&#; paralelde Özel Tüketim Vergisi Kanunu'nun 19'uncu maddesi de Bakanlar Kurulu'na farkl&#; oranlar uygulama yetkisi vermi&#;, Bakanlar Kurulu da bu yetkisini özellikle kanuna ekli (III) numaral&#; listede yer alan lüks ya da sa&#;l&#;&#;a zararl&#; ürünlere yüksek vergi oranlar&#; uygulayarak adaletli biçimde kullanmaya çal&#;&#;m&#;&#;t&#;r.  

Vergi adaleti konusunda de&#;inilmesi gereken çok önemli bir konu kay&#;td&#;&#;&#;l&#;&#;&#;n azalt&#;lmas&#;, verginin tabana yay&#;lmas&#; yoluyla oranlar&#;n dü&#;ürülmesi konusudur. Bugün ülkemizde istihdam üzerindeki vergi ve sosyal güvenlik yüklerinin yüzde 40'lar&#;n üzerinde, geli&#;mi&#; ülkelerdeki yükün 2 kat&#; civar&#;nda oldu&#;u, rekabet gücümüzü olumsuz etkiledi&#;i, kay&#;tl&#; çal&#;&#;an i&#;verenler aleyhine haks&#;z rekabet yaratarak i&#;sizli&#;in artmas&#;na yol açt&#;&#;&#; çok yayg&#;n olarak dile getirilen hakl&#; bir yak&#;nma konusudur. Yine ülkemizde kay&#;td&#;&#;&#;l&#;&#;&#;n Sosyal Güvenlik Kurumu kay&#;tlar&#; ve çal&#;&#;ma istatistikleri aç&#;s&#;ndan yüzde 50 civar&#;nda olmas&#;, vergi kaça&#;&#; konusunda baz&#; otoritelere göre yüzde 70'ler gibi çok yüksek oranlar ifade edilmesi, elektrik gibi baz&#; kamu mallar&#;nda kaçak kullan&#;m&#;n özellikle baz&#; yörelerimizde yayg&#;n olmas&#; da adaletsizli&#;i art&#;ran etkenlerdir.

Vergi sistemimizde dolays&#;z vergilerin pay&#;n&#;n belirli bir plan dahilinde art&#;r&#;lmas&#;, &#;effafl&#;&#;&#; sa&#;layacak kay&#;td&#;&#;&#;l&#;&#;&#; azaltacak yeni Türk Ticaret Kanunu tasar&#;s&#;n&#;n öncelikle gerçekle&#;tirilmesi, Gelir &#;daresi'ni güçlendirecek önlemlerin hayata  geçirilmesi ve elektronik vergileme olay&#;n&#;n yayg&#;nla&#;t&#;r&#;lmas&#; daha adil, daha etkili ve ülkemizin geli&#;mesine ve kalk&#;nmas&#;na yararl&#; bir vergi düzeninin kurulmas&#; için gerekli ve yararl&#; ad&#;mlar olarak görülmektedir.