Dolaylı Tümleç

Dolaylı Tümleç Nedir?

 Cümle içerisinde özne tarafından gerçekleştirilen eylemin tam olarak nerede yapıldığını bildiren kelimelere dolaylı tümleç denir.

 Dolaylı Tümleç Özellikleri Nelerdir?

 1- Dolaylı tümleçler hem isim hem de fiil cümlelerinde yer alabilir.

 2- Dolaylı tümleç olarak kullanılan kelimeler İsmin yönelme, bulunma ve uzaklaşma eklerinden birini alabilir.

 3- Zarf tümleçleri eylemin ne zaman, dolaylı tümleçler ise nerede yapıldığını bildirir.

 Dolaylı Tümleç Örnekleri Nelerdir?

 A- Yönelme Eki (-e / -a) Almış Dolaylı Tümleçler

 1- ''Şehre'' vardığında arayıp bizi haberdar et mutlaka.

 2- ''Köye'' gitmeyeli nereden baksan 10 sene olmuştur.

 3- ''Dışarıya'' çıkmadan önce şapkanı ve eldivenlerini tak.

 4- ''Eve'' daha çok var mı?

 5- En kısa zamanda siz de ''bize'' gelin lütfen.

 6- Bu posterleri odanın ''duvarlarına'' asabilirsin.

 7- ''Balkona'' çıkıp havanın nasıl olduğuna bakacağım.

 8- ''İstanbul'a'' gelmeyi ben de çok istiyorum ama maddi durumum el vermiyor.

 9- Kızamık olduğum için iki gündür ''okula'' gidemiyorum.

  Bu yaz ailemle birlikte dedemin ''çiftliğine'' gideceğiz.

 B- Bulunma Eki (-de / -da) Almış Dolaylı Tümleçler

 1- ''Bahçedeki'' işlerimi halleder halletmez yanınıza geleceğim.

 2- Alelacele çıktığın için eldivenlerimi ''sınıfta'' unutmuşum.

 3- Yarın sınıf arkadaşlarımla birlikte ''kütüphanede'' ders çalışacağız.

 4- O kadar çalışıp çabalamama rağmen ''elde avuçta'' hiçbir şey kalmadı.

 5- Bu nadide eserin ''kitaplığımda'' olmasını isterdim.

 6- Dün akşam seni ''televizyonda'' gördük.

 7- Onunla ''kitapçıda'' tanıştık.

 8- Onu en son geçen hafta ''kırtasiyede'' gördüm.

 9- Birçok ''mağazada'' %40 a varan indirimler var.

  Yarın ''okulda'' görüşmek üzere.

 C- Uzaklaşma Eki (-den / -dan) Almış Dolaylı Tümleçler

 1- Bu bibloları ucuzluk pazarından aldım.

 2- Son günlerde şehir ''hayatından'' ve ''kaosundan'' iyice bıktım.

 3- Disiplin suçu işlediği için ''okuldan'' uzaklaştırılmış.

 4- ''Kitaplardan'' başını kaldırabilse o da hayatın gerçeklerini kavrayacak.

 5- Size ''memleketten'' incir ve tulum peyniri getirdim.

 6- Şimdi onun ''yanından'' geliyorum.

 7- Bu antika saat bana rahmetli ''dedemden'' kaldı.

 8- Ben onu ''gözümden'' bile sıkılmıştım.

 9- İnsan aşık oldu mu en değer verdiği ''şeylerden'' bile vazgeçebiliyor.

  Sizin gibi değerli birini ''yakından'' tanıdığım için çok şanslıyım.

Dolaylı Tümleç Nedir?

Dolaylı Tümleç, &#;-E, -dE, -dEn&#; eklerini alarak cümlenin, dolayısıyla yüklemin anlamını, &#;fiilin, çıkma (uzaklaşma), bulunma ve yönelme (yaklaşma) bakımlarından ilgili olduğu yer&#; yönünden tamamlayan öğedir. Yer tamlayıcısı da denir.

• Biz yazları köye gideriz; sahil lüksümüz yok bizim.
• Nice tarihî eserler sular altında bırakılıyor.
• Buğdayı çiftçiden hep ucuza alırlar.
• Baş ucumdaki lâmbayı yakıp saate baktım.
• Büyük bir boşlukta bozuldu büyü.
• Sağ taraftan çıngırak sesleri geliyordu.
• Başımız üstünden yorgun bulutlar geçer.

» Yaklaşma ve uzaklaşma ekli yer tamlayıcıları isim cümlelerinde çok az bulunur. Bulunma ekli yer tamlayıcıları ise her cümlede bulunabilir.

• Her tarafta, yükselen otların kenarlarında, kırların en tenha ve göze görünmez noktalarında başlı başına tam bir güzellikle açılmış, belki renkleri biraz soluk kır çiçekleri vardı.
• Hâlbuki bu sergilerin getireceği sanat ve güzellik terbiyesine bilhassa biz muhtacız.

» Dolaylı tümleç, yükleme sorulan &#;nereye?, nerede?,  nereden?, kime?, kimde?, kimden?, neye?, nede?, neden?&#; sorularının cevabıdır.

• Bunları babana sormalısın.  (Kime?)
• Aradığınız kitapları sahafta bulursunuz. (Nerede?)
• Tebeşir kireçten yapılır.  (Neden?)

Türü:

» İsim cinsinden bütün kelimeler ve kelime grupları dolaylı tümleç olabilir.

• Kuleye çıkınca, sabah güneşinin henüz dağılmadığı hafif sislerle örtülü ufka dikkatle baktı.
• Konak, çamurlu ve bozuk bir yolun sağında kurulmuştu.
• Ayağını toprağa basmaktan ürküyordu.

» Yer soran soru kelimeleri de dolaylı tümleçtir?

• Bu elbiseyi nereden aldınız?
• Benim kalemim kimde kalmış?

Sayısı:

» Bir cümlede birden fazla aynı veya farklı cinsten yer tamlayıcısı bulunabilir. 

• Ormanlardan, derelerden, köprülerden, tepelerden, uçurumlardan şimşek gibi geçti.
• Gökalp ve arkadaşları, hem edebî eserlerinde, hem de Türkçeyi sadeleştirmek için ortaya koydukları prensiplerde halka yöneldiler.

» Bazı yer tamlayıcıları kendinden önceki yer tamlayıcısının açıklayıcısıdır.

• Her tarafta, yükselen otların kenarlarında, kırların en tenha ve göze görünmez noktalarında başlı başına tam bir güzellikle açılmış, belki renkleri biraz soluk kır çiçekleri vardı.

Ayrıca bakınız ⇒

CÜMLENİN ÖGELERİ

Yüklemin anlamını yer açısından tamamlayan ismin "-e, -de, -den" durum eklerinden birini alan tümleçlere dolaylı tümleç denir. Yükleme sorulan "kime, kimde, kimden, neye, nereye, nerede, nereden" sorularıyla bulunur.
 
Örnek
Dün akşam onlar evimize geldiler. (nereye)
                    dolaylı tümleç
 
Çocuklar okuldan ayrıldı. (nereden)
         dolaylı tümleç 
 
Bahçemizin çiçeklerine su vermiş. (nereye)
     dolaylı tümleç
 
1. Bir cümlede birbirinden farklı birden fazla dolaylı tümleç olabilir.
 
Örnek
 
Okulumuza oradan ders kitapları getirdik.
d. tümleç   d. tümleç 
 
2. Dolaylı tümleçte sözcüğün hem yer bildirmesi hem de "-e, -de, -den" eklerinden birini alması gerekir. Bu iki özellik bir arada bulunmazsa öğe dolaylı tümleç olmaz. Bunun çok az istisnası vardır.
 
Örnek
 
Mustafa içeri girdi. (-e, -de, -den eklerinden birini almadığından zarf tümlecidir.)
 
Ahmet sessizce dışarıya çıktı. (Hem yer bildirmiş hem ilgili hal eklerini almış dolayısıyla dolaylı tümleçtir.)
 
İbrahim, ilkbaharda yaylaya çıkacak. (Ek almış fakat yer değil de zaman bildirdiği için zarf tümlecidir.)
 
3. Şekil olarak benzediği halde -ilgili hâl eklerini aldığı halde- dolaylı tümleci buldurmaya yönelik sorularla öğe bulunamadığı durumlarda öğe, dolaylı tümleç değil zarf tümleci olur. Burada hâl eki almış kelime veya kelime grubu bulunmakla birlikte yükleme "Nasıl?" sorusu sorulduğundan öğe zarf tümleci olur.
 
Örnek
 
Sınavı çalışmadığından kazanmamış.
               zarf tümleci
 
Mustafa'yı candan seviyordu.
                  zarf tümleci 
 
Adamlar saatlerce onu ayakta beklemiş.
                                   zarf tümleci
 
Yukarıdaki her üç cümlede de yükleme "Nasıl?" sorusu sorulur.
 
4. Dolaylı tümleci bulmaya yönelik sorulan sorular da cümle içinde yer aldıklarında yine öğe olarak dolaylı tümleç olur. Bunlara verilen cevaplardan da dolaylı tümleci bulabiliriz.
 
Örnek
 
Kime sordu bu soruyu Ali?
dolaylı tümleç 

Kimde buldu kaybolan defterini?
dolaylı tümleç  

Kazandığını kimden öğrendi?
           dolaylı tümleç 

Neye bakıyordu çocuklar dalgın dalgın?
dolaylı tümleç  

Ali akşam nereye gitti?
        dolaylı tümleç

Yusuf nerede oturuyor?
      dolaylı tümleç 

Bu mektup sana nereden geldi?
                   dolaylı tümleç
 
5. ''Neye?'' sorusu ''Niçin?'' anlamında kullanılmışsa öğe, dolaylı tümleç değil zarf tümleci olur.
 
Örnek

Neye geç kaldın okula? (niçin anlamında /zarf tümleci)
 
6. Bazı cümlelerde ara söz dolaylı tümlecin açıklaması durumundadır.
 
Örnek

Köyüne - yıllarca görmediği yere - gidecek.
dolaylı tümleç dolaylı tümlecin açıklayıcısı
 
7. Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç ortak kullanılabilir.
 
Örnek
 
Ahmet'e bağırıyor, bir şeyler söylüyordu.
dolaylı tümleç
 
Yukarıdaki cümleden şu sonuçlar çıkar:
 
Ahmet'e bağırıyordu.
dolaylı tümleç 
 
Ahmet'e bir şeyler söylüyordu.
dolaylı tümleç

Ayrıca bakınız

Yüklem

Özne

Özne Türleri

Belirtili Nesne

Belirtisiz Nesne

Zarf Tümleci

Cümlenin Öğelerini Bulmada Dikkat Edilecek Hususlar, İpuçları

Cümlenin Öğeleri Test 1

Cümlenin Öğeleri Test 2

Cümlenin Öğeleri Test 3

Cümlenin Öğeleri Test 4

Cümlenin Öğeleri Test 5

Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı

Ana Sayfa