Dosya Yöneticisi Nerede

seafoodplus.info / турецкий → русский / [ B ] / Bildiğini

3, параллельный перевод

Merhaba sevgili kullanıcılar! Bu derste, böyle bir programla tanışacaksınız. Toplam Amir.

Total Commander nedir?

Bu harika program olmadan bilgisayardaki işimi artık hayal edemiyorum. Bu programın ne olduğunu bilmiyorsanız ve onunla çalışmadıysanız, bu programla tanışmanızı, bilgisayarınıza kurmanızı ve bilgisayarı her açtığınızda bu programla çalışmaya başlamanızı şiddetle tavsiye ederim.

Onlar. bilgisayarı açın ve her şeyden önce Total Commander'ı başlatın. Çünkü standart Windows Gezgini'nin yerini alan oldukça kullanışlı bir programdır. Dosyaları kopyalarken, taşırken vb. zaman kazandırır. Uygulamada daha iyi kontrol edin ve aşağıda size programın nasıl kurulacağını ve Total Commander programı ile nasıl çalışılacağını resimlerle anlatacağım.

Total Commander'ı Yükleme

Öncelikle Total Commander kurulum dosyasını indirmeniz gerekiyor. Bunu yapmak için seafoodplus.info web sitesine gidin ve kurulum dosyasını indirin. Veya Yandex veya Google aracılığıyla bulabilirsiniz.

Total Commander ile nasıl çalışılır

Pencere hemen görünür, iki bölüme ayrılmıştır - (1,2). Her pencere için bir disk seçme - (3). İşlev düğmeleri - (4).

Bir dosyayı bir klasörden diğerine kopyalamak / taşımak istediğinizi varsayalım. Bunu yapmak için, pencerelerden birinde gerekli dosyanın bulunduğu klasörü ve diğerinde - bu dosyayı kopyalamak / taşımak istediğiniz klasörü açın.

Ardından dosyayı farenin sol tuşuyla pencerenin başka bir bölümüne sürükleyebilirsiniz. Veya işlev düğmelerini kullanabilir veya ilgili tuşa basabilirsiniz: f5 - kopyala, f6 - hareket ettir ve TAMAM:

Favori dosya yöneticisi Daha önce Volkov Commander, Norton Commander, Dos Navigator, FAR, mc'den başlayarak hiçbir şey kullanmıyordum, sonra grafiksel olanları denemeye başladım ve TC'yi beğenmedim çünkü aynısından çok daha yavaş çalışıyor FAR, ama şimdi TC her şeyi geride bırakmak için çok daha uygun.

FAR'da çok şey tekrar edilebilir gibi görünse de, şimdi bunu düşünmüyorum bile.

TC'deki ana şey komut satırına gitmektir (Shift + sol), gerisi yaşla birlikte gelir =))

Total Commander Klavye Kısayolları ==================================== Tuş İşlemi ~~~~~~ ~ ~~~~~~~~ Dosya Panelleri =============== F1 Yardım. F2 Panel içeriğini yenileyin (CTRL + R ile aynı). F3 Dosyaları görüntüle (görüntüleme şekli ve nesneleri ayarlarda belirlenir). F4 Dosyaları düzenleyin. F5 Dosyaları kopyalayın. F6 Dosyaları yeniden adlandırın / taşıyın. F7 Dizin oluştur. F8 Dosyaları sil (DEL ile aynı). F9 Geçerli panelin üzerindeki menüyü etkinleştirin (sırasıyla, aşırı sol veya aşırı sağ). F10 En soldaki menüyü etkinleştir / Menüden çık. SHIFT + F1 Dosya paneli görünümünü seç / Sütun kümelerini yapılandır. SHIFT + F2 Panellerdeki dosya listelerini karşılaştırın. SHIFT + F3 Yalnızca imlecin altındaki dosyayı görüntüleyin (seçilen dosyaları dahili olarak görüntülemek için F3 kullanılıyorsa). SHIFT + F4 Yeni bir metin dosyası oluşturun ve düzenleyiciye yükleyin. SHIFT + F5 Dosyaları aynı dizine kopyalayın (yeniden adlandırın). FTP bağlantı panelinde: mevcut sunucudaki veya başka bir sunucudaki bir dosyayı kopyalayın. CTRL + SHIFT + F5 Seçilen dosya ve dizinler için kısayollar oluşturun. SHIFT + F6 Aynı dizindeki dosyaları yeniden adlandırın. SHIFT + F8 Dosyaları Çöp Kutusuna koymadan silin (SHIFT + DEL ile aynı). SHIFT + F9 veya SHIFT + F10 veya ContextMenu Nesnenin bağlam menüsünü gösterir. ALT + F1 Sol bölme için sürücü listesini açın. ALT + F2 Sağ bölme için sürücü listesini açın. ALT + F3 F3 (harici veya dahili) için belirtilene alternatif bir görüntüleyici kullanın. ALT + SHIFT + F3 Dosyayı dahili görüntüleyiciye yükleyin (eklentiler ve gelişmiş multimedya işleme yetenekleri olmadan). ALT + F4 Total Commander'dan çıkın. ALT + F5 Seçilen dosyaları paketleyin. ALT + SHIFT + F5 Pack ve ardından orijinal dosyaları silin. ALT + F6 Dosyaları açın. ALT + SHIFT + F6 Test arşivleri. ALT + F7 Arama. ALT + F8 Komut satırı geçmişini açın. ALT + F9 Dosyaları açın. ALT + SHIFT + F9 Arşivleri test edin. ALT + F10 Geçerli sürücünün ağacını içeren bir iletişim kutusu açın. ALT + F11 Sol bölmenin üzerindeki klavye gezinme zincirlerini etkinleştirin. ALT + F12 Sağ bölmenin üzerindeki klavye gezinme zincirlerini etkinleştirin. ALT + SHIFT + F11 Araç çubuğu için klavye kontrollerini etkinleştirin. CTRL + F1 "Kısa" dosya sunum modu (yalnızca adlar). CTRL + SHIFT + F1 Küçük resimleri (küçük resimler) görüntüleyin. CTRL + F2 "Ayrıntılı" dosya sunum modu (isimler, boyutlar, tarih/saat, nitelikler). CTRL + SHIFT + F2 Yorumları görüntüler (CTRL + Z ile yeni yorumlar oluşturulur). CTRL + F3 Ada göre sırala (ileri / geri). CTRL + F4 Uzantıya göre sırala (ileri / geri). CTRL + F5 Tarihe / saate göre sırala (ileri / geri). CTRL + F6 Boyuta göre sırala (ileri / geri). CTRL + F7 Sıralama yok. CTRL + F8 Dizin ağacını göster. CTRL + SHIFT + F8 Ayrı bir panelde (0/1/2) üç ağaç modu arasında geçiş yapar. CTRL + F9 İlgili programı kullanarak imleçteki dosyayı yazdırın. CTRL + F10 Paneldeki tüm dosyaları göster. CTRL + F11 Sadece paneldeki programları göster. CTRL + F12 Dosyaları özel şablona göre göster. CTRL + A Tümünü Seç. CTRL + B Geçerli dizinin ve tüm alt dizinlerinin içeriğini tek bir listede görüntülemeyi etkinleştirin / devre dışı bırakın. CTRL + C veya CTRL + INS Dosyaları panoya kopyalayın. CTRL + D Favoriler menüsünü açar ("yer imleri" listesi). CTRL + E Komut satırı geçmişinde önceki konuma gider. CTRL + F FTP sunucusuna bağlanın. CTRL + SHIFT + F FTP sunucusuyla bağlantıyı kesin. CTRL + I Başka bir dosya paneline geçer (TAB ile aynı). CTRL + J Dosya adını komut satırına kopyalayın (CTRL + ENTER ile aynı). CTRL + SHIFT + J Dosya adını komut satırının tam yolu ile kopyalayın (CTRL + SHIFT + ENTER ile aynı). CTRL + L Dolu alanı hesaplayın (seçilen dosyalar / dizinler için). CTRL + M Toplu Yeniden Adlandırma Aracı. CTRL + SHIFT + M FTP aktarım modunu değiştirin (etkin bir FTP bağlantısı varsa). CTRL + N Yeni FTP bağlantısı (URL veya ana bilgisayar adresini girin). CTRL + P Geçerli yolu veya adresi komut satırına kopyalayın. CTRL + Q Etkin olmayan dosya paneli yerine hızlı görünüm penceresini açın / kapatın. CTRL + R Geçerli panelin içeriğini yenileyin (F2 ile aynı). CTRL + S Hızlı filtre / arama iletişim kutusunu görüntüleyin. CTRL + SHIFT + S Hızlı filtre / arama iletişim kutusunu açın ve son kullanılan filtreyi uygulayın. CTRL + T 1. Yeni bir klasör sekmesi açın ve ona gidin. 2. Sekmeler devre dışıysa, Toplu Yeniden Adlandırma Aracı'nı açın (CTRL + M ile aynı). CTRL + SHIFT + T Yeni bir klasör sekmesi açın, ancak mevcut sekmede kalın. CTRL + U Değiştirme panelleri (etkin sekmeler). CTRL + SHIFT + U Swap panelleri (tüm sekmeler). CTRL + V veya SHIFT + INS Dosyaları panodan geçerli dizine yapıştırın. CTRL + W Geçerli sekmeyi kapatın. CTRL + SHIFT + W Etkin olmayan ve kilidi açılmış tüm sekmeleri kapatın. CTRL + X Dosyaları panoya kesin. CTRL + Y Komut satırını temizle (ESC ile aynı). CTRL + Z Dosya yorumu oluşturun / değiştirin. CTRL + \ Kök dizine git (ABD klavyesi). CTRL +< Перейти в корневой каталог (большинство европейских клавиатур). ENTER 1. Если командная строка непустая, выполнить её. 2. Когда курсор на каталоге/архиве: открыть этот каталог/архив. 3. Когда курсор на файле программы: запустить программу. 4. Когда курсор на обычном файле: запустить ассоциированную программу. 5. Когда курсор на файле внутри архива: показать диалог свойств упакованного файла либо, распаковав этот файл, запустить его или ассоциированную программу (зависит от настроек). 6. Когда курсор на TAB-файле: вызвать команду "appendtabs имя_seafoodplus.info" (добавление сохранённых вкладок к текущим). SHIFT+ENTER 1. Выполнить командную строку/программу под курсором с предшествующим command /c и оставить окно программы открытым. Работает, только если seafoodplus.info находится в вашем каталоге Windows! 2. С файлами архивов: использовать альтернативное действие (обратное тому, что указано в настройках архиваторов): либо входить в архивы, как в каталоги, либо вызвать ассоциированную программу. 3. В списках каталогов (история, избранное): открыть каталог в новой вкладке. 4. Когда курсор на TAB-файле: вызвать команду "opentabs имя_seafoodplus.info" (замещение сохранёнными вкладками текущих). ALT+ENTER 1. Показать диалог свойств файла/каталога. 2. Для плагинов файловой системы (в Сетевом окружении): показать (если имеется) собственный диалог свойств или настроек плагина. 3. Внутри архивов: показать диалог свойств файла под курсором (в т.ч., если этот файл сам является архивом). 4. В панели FTP-соединения: отобразить необработанный листинг файлов/каталогов, переданный сервером. ALT+SHIFT+ENTER 1. Подсчитать размер содержимого всех подкаталогов в текущем каталоге. Этот размер затем отображается вместо надписи <Папка> 2. FTP bağlantı panelinde: sunucu için şablon dizesini yapılandırmak için iletişim kutusunu açın. CTRL + ENTER 1. Dosya adını komut satırına kopyalayın. 2. Dizin listelerinde (geçmiş, sık kullanılanlar): dizini yeni bir sekmede açın (SHIFT + ENTER ile aynı). CTRL + SHIFT + ENTER Komut satırının tam yolu ile dosya adını kopyalayın. ESC Komut satırını temizle. SHIFT + ESC Total Commander penceresini simge durumuna küçültün. Harf 1. İmleci komut satırına getirin ve oraya bir harf girin. 2. "Yalnızca harf" hızlı arama modunda: geçerli dizinde bir dosya / dizin adını (belirtilen harflerle başlayarak) hızla arar. ALT + Harf Hızlı arama modunda "Alt + harf": Geçerli dizinde bir dosya / dizin adını (belirtilen harflerle başlayarak) hızla arar. AltGr + Harf veya CTRL + ALT + Harf Hızlı arama modunda "Ctrl + Alt + harf": geçerli dizinde bir dosya / dizin adını (belirtilen harflerle başlayarak) hızla arar. SEKME Başka bir dosya paneline geçin. SHIFT + SEKME Ayrı bir ağaç paneli ile normal bir panel arasında geçiş yapın. CTRL + SEKME Geçerli panelde sonraki sekmeye gidin. CTRL + SHIFT + TAB Geçerli panelin önceki sekmesine gidin. DEL Dosyaları sil (F8 ile aynı). SHIFT + DEL Dosyaları Çöp Kutusuna yerleştirmeden siler (SHIFT + F8 ile aynı). INS Dosya veya dizin seçin / Seçimi kaldırın. İmleç sonraki dosyaya geçer. ARA ÇUBUĞU Dosya veya dizin seçin / Tümünün seçimini kaldırın. (Komut satırı boş olmalıdır!) İmleç varsayılan olarak mevcut dosyada kalır. İmleç seçilmemiş bir dizindeyse, bu dizinin içeriğinin boyutu hesaplanır ve etiket yerine gösterilir.<Папка> CTRL + PgUp veya BackSpace Üst dizine değiştirin (cd .. komutuna karşılık gelir). CTRL + PgDn Açık dizin / arşiv (kendi kendine açılan .EXE arşivleri dahil). Sol / Sağ Oklar Ayrıntılı ve Açıklama görünümlerinde ve Özel Sütun modunda: İmleci komut satırına taşıyın. SHIFT + Sol / Sağ İmleci komut satırına hareket ettirin (yatay kaydırma çubuğu mevcut olsa bile). ALT + sol / sağ Daha önce ziyaret edilenlerin sayısından önceki / sonraki dizine gidin. ALT + Down Daha önce ziyaret edilen dizinlerin geçmişini açar (Web tarayıcılarındaki geçmişe benzer). CTRL + Sol / Sağ Tuş üzerindeki ok aktif paneli gösteriyorsa, aktif olmayan panelden içindeki dizini açın. Aksi takdirde sonuç, imlecin altındaki mevcut nesneye bağlıdır: 1. Bir alt dizin veya arşiv ise, başka bir panelde açılacaktır. 2. Bir kısayol dosyasıysa (* .lnk, * .pif), bağlantı nesnesini içeren dizin başka bir panelde açılır. 3. Başka bir dosya veya öğe [..] ise, geçerli dizin başka bir panelde açılır. 4. Arama sonuçları görüntülenirse veya tüm dosyalar alt dizinleri olmadan görüntülenirse, imlecin altındaki dosyayı içeren dizin başka bir panelde açılır. CTRL + yukarı İmlecin altındaki nesneyi (dizin, arşiv, sanal klasör, dosya sistemi eklentisi) yeni bir sekmede açın. CTRL + SHIFT + yukarı İmlecin altındaki nesneyi (dizin, arşiv, sanal klasör, dosya sistemi eklentisi) başka bir panelde yeni bir sekmede açın. CTRL + Aşağı Düzenleme için son komut geçmişi girişini geri çağırarak imleci komut satırına hareket ettirin. NUM + Desene göre grup seçin. NUM - Bir grubun seçimini desene göre kaldırın. NUM * Seçimi ters çevir. NUM / Seçimi geri yükle. ÜSTKRKT + NUM + Yalnızca dosyalar NUM + ile seçilmişse dosya ve klasörleri seçin ve bunun tersi de geçerlidir. SHIFT + NUM - Yalnızca dosyalardan (klasörlerden değil!) kalıbın seçimini kaldırın. ÜST KRKT + NUM * Yalnızca dosyalar NUM + ile seçilmişse dosya ve klasör seçimini ters çevirin ve bunun tersi de geçerlidir. CTRL + NUM + Tümünü Seç (CTRL + A ile aynı). CTRL + NUM - Tüm seçimi kaldırın. CTRL + ÜST KRKT + NUM + NUM + ile yalnızca dosyalar seçiliyse tüm dosya ve klasörleri seçin ve bunun tersi de geçerlidir. CTRL + SHIFT + NUM - Tüm dosyaların seçimini kaldırın (klasörleri değil!). ALT + NUM + Bu uzantıya göre seçin. ALT + NUM - Bu uzantının seçimini kaldırın. Komut satırı ================= Total Commander etkinse, klavye girişinin önemli bir kısmı komut satırına yönlendirilir. Burada tuşları kullanarak gerçekleştirilen ana eylemler şunlardır: ENTER En az bir karakter içeriyorsa komut satırını yürütün (aksi takdirde program kaynak panelde imlecin altında başlatılır). Komut cd, md veya rd ise, dahili olarak yürütülür. Dahili bir DOS komutu ise, bu komutla DOS başlatılır. Diğer durumlarda program girilen adla başlatılır. SHIFT + ENTER ENTER'a benzer, ancak öncesinde / c komutu bulunur. Çağrılan DOS programının sona ermesinden sonra penceresi otomatik olarak kapanmaz. Bu klavye kısayolu, Windows dizininizde seafoodplus.info dosyasının bulunmasını gerektirir. CTRL + ENTER Komut satırının sonuna imlecin altındaki dosya adını ekleyin. CTRL + SHIFT + ENTER Komut satırının sonuna tam yol ile imlecin altına dosya adını ekleyin. ESC Komut satırını temizleyin ve imleci dosya paneline geri getirin. SEKME AutoCompleteTab anahtarına (seafoodplus.info) bağlı olarak: 1. İmleci orijinal dizine döndürün. 2. Otomatik tamamlama listesinden sonraki seçeneği seçin. SHIFT + TAB AutoCompleteTab anahtarına (seafoodplus.info) bağlı olarak: 1. İmleci orijinal dizine döndürün. 2. Otomatik tamamlama listesinden önceki seçeneği seçin. CTRL + ARA ÇUBUĞU Otomatik değiştirme listesinden seçiminizi onaylayın. Ok Tuşları 1. Yukarı ve aşağı tuşları, imleci komut satırından geçerli dizine döndürür. 2. Komut satırı geçmişi listesi açıldığında, bir girişi seçmek için "yukarı" ve "aşağı" tuşları kullanılır ve girişin düzenleme moduna geçmek için "sol" veya "sağ" tuşları kullanılır. komut satırı penceresi (liste otomatik olarak kapatılır). SHIFT + yukarı / aşağı Sonraki / önceki komut geçmişi girişini, listesini açmadan çağırır. CTRL + sol / sağ CtrlArrow tuşuna (seafoodplus.info) bağlı olarak, yalnızca boşluklardan sonra veya ek sözcük ayırıcılardan sonra konumlandırarak imleci sözcüklere göre hareket ettirin. CTRL + Aşağı Komut geçmişi listesini açın (ALT + F8 gibi, ancak yalnızca imleç komut satırındaysa). CTRL + C veya CTRL + INS Seçili metni panoya kopyalayın. CTRL + E Komut satırı geçmişinde bir önceki konuma gider (SHIFT + DOWN ile aynı). CTRL + K İmleçten satırın sonuna kadar her şeyi siler. CTRL + T İmlecin sağındaki kelimeyi siler. CTRL + V veya SHIFT + INS Panodaki metni komut satırına yapıştırın. CTRL + W veya CTRL + BackSpace İmlecin solundaki kelimeyi silin. CTRL + X veya SHIFT + DEL Seçili metni panoya kesin. CTRL + Y İmleci içinde bırakarak komut satırını temizleyin. Hızlı arama / filtreleme iletişim kutusu =============================== CTRL + S Panel içeriğinin arama ve filtreleme modları arasında geçiş yapın . Yukarı Ok Aramanızla eşleşen önceki öğeye gidin. Aşağı ok veya CTRL + ENTER Aramanızla eşleşen sonraki öğeye gidin. INS veya SHIFT + yukarı / aşağı İmlecin altındaki nesneyi seçin / seçimini kaldırın ve arama koşullarıyla eşleşen sonraki nesneye gidin. ENTER İletişim kutusunu kapatın ve seçilen dizine gidin / dosyayı açın. ESC 1. İletişim kutusunu kapatın. 2. Ayrı bir ağaç panelinde hızlı arama için: diyaloğu kapatın ve imleci geçerli dizine döndürün. INS Ayrı bir ağaç panelinde hızlı arama ile: imleci seçili dizinde bırakarak iletişim kutusunu kapatın (ve uygun ayarlarla bu dizine gidin). Araç çubuğu ==================== Yukarıdaki tuşlar bu şekilde yalnızca klavyeden araç çubuğu kontrol modunda çalışır! Sağ / Sol Oklar veya SEKME / SHIFT + SEKME Sonraki / önceki düğmeye gider. Yukarı / Aşağı Oklar Önceki / sonraki düğme satırına gidin. ANA SAYFA İlk kullanılabilir düğmeye gidin. SON Kullanılabilir en son düğmeye gidin. CTRL + Sağ / Sol Sonraki / önceki gruptaki ilk düğmeye ve ayırıcı yoksa - panelin sonuna / başına gidin. ALT + ENTER Geçerli düğme için yapılandırma iletişim kutusunu açın. SHIFT + F10, ARA ÇUBUĞU veya ContextMenu Geçerli düğmenin bağlam menüsünü gösterir. ENTER Mevcut düğmeye atanan komutu yürütün. ESC İmleci dosya paneline geri getirin. Gezinme zincirleri ==================== Panel başlığında (sadece klavyeden basamak modunda): Sol / sağ oklar veya SEKME / SHIFT + SEKME Hareket sonraki / önceki parça yollarına. Aşağı Ok 1. Bir Yolda: Zincirde daha fazla ilerleme için alt dizinleri listeleyin. 2. Yolun önündeki üçgende: sanal klasörlerin bir listesini görüntüleyin. HOME Yolun başlangıcına gidin. END Yolun sonuna git. GİRİŞ 1. Yolun bir bölümünde: dosya panelinde ilgili alt dizini açın. 2. Yolun önündeki üçgende: sanal klasörlerin bir listesini görüntüleyin. ESC İmleci dosya paneline taşıyın. Açılır menülerde: Sol ok veya ESC Ana menüye veya panel başlığına gidin. Sağ ok Seçili alt dizinin menüsüne gidin. HOME Listedeki ilk dizine gidin. END Listedeki son dizine gidin. PgUp Ekran yüksekliğine çıkar. PgDn Ekranın yüksekliğine inin. ENTER Dosya panelinde seçilen dizini açın ve imleci oraya taşıyın. Dahili görüntüleyici ===================== Temel işlevlerin listesi, LS eklentileri olmadan programın kendisini kullanarak dosyaları görüntülemeye / oynatmaya karşılık gelir. Bu klavye kısayollarının neredeyse tamamı, etkin Hızlı Görünüm için de geçerlidir. Eklentiler kendi klavye kısayollarını kullanabilir. F2 Görüntüleyici penceresini yenileyin. F6 Metin imlecini göster / gizle. F7 veya CTRL + F Metin aramayı başlatın. SHIFT + F7, F3 veya F5 Sonrakini Bul. SHIFT + F3 veya SHIFT + F5 Geriye doğru arama. CTRL + F3 veya CTRL + F5 Arama yönünü ters çevirin. F10 veya Q Görüntüleyiciyi kapatın (multimedya modları hariç). Hızlı görünüm penceresinde çalışmıyor (CTRL + Q ile yakın). ESC veya ALT + F4 Görüntüleyiciyi kapatın (herhangi bir mod). Hızlı görünüm penceresinde çalışmıyor (CTRL + Q ile yakın). F11 Görüntüleyici penceresini genişletin / geri yükleyin. ARA ÇUBUĞU Metni / resmi ekran yüksekliğine göre aşağı kaydırın (PgDn ile aynı). SHIFT + ARA ÇUBUĞU Metni / resmi ekran yüksekliğine göre yukarı kaydır (PgUp ile aynı). BackSpaсe Görüntülenen tüm dosyalar listesinden önceki dosyaya gidin (multimedya modları hariç). Hızlı görünüm penceresinde çalışmıyor. GİRİŞ İzlemenin / oynatmanın başlangıcına gidin. END İzlemenin / oynatmanın sonuna gidin. PgUp 1. Ses ve video dosyaları için: geri sar. 2. Diğer dosyalar için: metni / resmi ekranın yüksekliğine kadar kaydırın. PgDn 1. Ses ve video dosyaları için: hızlı ileri sar. 2. Diğer dosyalar için: metni / resmi ekranın yüksekliğine kadar kaydırın. ALT + Sol / Sağ (Sonraki / önceki seçili metin / resim dosyasını görüntüleyin). Hızlı görünümde: dosyanın başına gidin. CTRL + P Dosyayı yazdırır. Hızlı görünüm penceresinde çalışmıyor. P Önceki seçili dosyayı görüntüleyin. Hızlı görünümde seçim gerekmez. N Sonraki seçilen dosyayı görüntüleyin. Hızlı görünümde seçim gerekmez. Bir ANSI (Windows kodlaması). S ASCII (DOS kodlaması). Kullanıcının V Yazı Tipi (kodlaması). W Satırları sar / sarmayın. F Tüm görüntüleri pencere boyutuna sığdır / sığdırma. L Büyük resimleri pencere boyutuna sığdır / sığdırma. C Görüntüleri pencerede / sol üstte ortalayın. 1 Yalnızca metin. 2 İkili mod (sabit çizgi genişliği). 3 Onaltılık mod. 4 1. Grafikler / Multimedya / LS eklentileri. 2. İşlevsel olarak ilgili bir sonraki eklentiye gidin. 5 HTML. 6 Unikod. 7 UTF İçeriğe göre karşılaştırma ======================= F6 Görüntüleme ve düzenleme modları arasında geçiş yapın. F7 veya CTRL + F Aramayı başlatın. F3 veya F5 Aramaya devam edin. SHIFT + F3 veya SHIFT + F5 Geriye doğru arama. CTRL + F3 veya CTRL + F5 Arama yönünü ters çevirin. SHIFT + F10 veya ContextMenu Bağlam menüsünü göster. CTRL + S Kaydet diyalog penceresini aç Ctrl + Z veya Alt + BackSpace Yapılan değişiklikleri geri al ALT + yukarı / aşağı Önceki / sonraki farka git. ESC veya ALT + F4 Karşılaştırma iletişim kutusunu kapatın. Yalnızca düzenleme modunda: ALT + Sol / Sağ Farkı sol / sağ bölmeye (veya üst / alt bölmeye) kopyalayın. Yalnızca görünüm modunda: INS Satırı seç / Seçimi kaldır (bir sonraki satıra geç). ARA ÇUBUĞU Satır seç / Seçimi kaldır (bir sonraki satıra geçmeden). Sol / Sağ Oklar Bir karakter ilerleyin. ALT + Sol / Sağ Panel içeriğini yatay olarak 30 karakter kaydırır. Dizinleri senkronize etme ===================== F3 Soldaki dosyayı dahili görüntüleyicide açın. SHIFT + F3 Sağdaki dosyayı dahili görüntüleyicide açın. CTRL + F3 Sol ve sağ dosyaları içeriğe göre karşılaştırın. CTRL + SHIFT + F3 Dahili araçla dosyaları içeriğe göre karşılaştırın. CTRL + A Tümünü Seç. CTRL + F Geçerli dizindeki her şeyi seçin. CTRL + C veya CTRL + INS Tüm sütunların içerikleriyle birlikte seçili dosyaların listesini panoya kopyalayın. CTRL + D Kopyalama için işaretleyin (varsayılan yön). CTRL + L Kopyalama için işaretle -> (soldan sağa). CTRL + R Kopyalama İşareti<- (справа налево). CTRL+M Снять выделение. CTRL+P Печать выделенного. CTRL+W Поменять направление копирования. AltGr+Буква или CTRL+ALT+Буква В режиме быстрого поиска "Ctrl+Alt+буква": быстрый поиск имени файла (начинающегося с указанных букв) по всему списку (с диалогом поиска). Буква В режиме быстрого поиска, отличном от "Ctrl+Alt+буква": быстрый поиск имени файла (начинающегося с указанных букв) по всему списку (с диалогом поиска). INS Переключение на следующий доступный вариант действия синхронизации (только для текущего файла, с переходом на следующую строку). ПРОБЕЛ Переключение на следующий доступный вариант действия синхронизации (только для текущего файла, без перехода на следующую строку). SHIFT+ПРОБЕЛ Установить направление копирования по умолчанию (только для текущего файла, без перехода на следующую строку). ESC Закрыть диалог синхронизации (если направления копирования не были изменены). ALT+F4 Закрыть диалог синхронизации (в любой ситуации). Групповое переименование ======================== F2 Открыть выпадающий список для работы с шаблонами. F5 Загрузить результаты переименования для следующего шага. F10 Открыть меню редактирования имён. CTRL+F3 Сортировать по старому имени (прямой/обратный порядок). CTRL+F4 Сортировать по старому расширению (прямой/обратный порядок). CTRL+F5 Сортировать по дате/времени (прямой/обратный порядок). CTRL+F6 Сортировать по размеру (прямой/обратный порядок). SHIFT+вверх/вниз В списке файлов: переместить текущий файл вверх/вниз по списку. DEL В списке файлов: удалить ненужный файл из списка. Диалог подтверждения перезаписи =============================== F3 Внутренний просмотр верхнего (целевого) файла. SHIFT+F3 Внутренний просмотр нижнего (исходного) файла. ALT+F3 Внутренний просмотр верхнего (целевого) файла с отключёнными плагинами. ALT+SHIFT+F3 Внутренний просмотр нижнего (исходного) файла с отключёнными плагинами. CTRL+F3 Сравнение по содержимому исходного и целевого файлов. CTRL+SHIFT+F3 Сравнение исходного и целевого файлов внутренним инструментом. Прочее ====== F2 Диалоги копирования/перемещения, FTP-загрузки/закачки: Добавить выбранные файлы в очередь диспетчера фоновой пересылки. F5 или F6 Диалоги копирования/перемещения, FTP-загрузки/закачки, создания ярлыков, упаковки (только F5), подсчёта CRC-сумм: Включать по очереди выделение только имени файла, имени с расширением и, если указан путь, всей строки. F10 Диалоги копирования/перемещения, FTP-загрузки, создания ярлыков, разбиения/сборки, кодирования/декодирования, упаковки/распаковки, подсчёта CRC-сумм: Открыть диалоговое окно с деревом диска для панели назначения. F2 Диалог ожидания при редактировании файла: Перевести диалог в фоновый режим. F2 или CTRL+ENTER Диалог правки комментария к файлу: Сохранить комментарий и закрыть диалог. F2 Диалог изменения атрибутов: Открыть выпадающий список для работы с шаблонами. F3 Диалог поиска файлов, список результатов поиска: Загрузить выделенный файл во внутренний просмотрщик. ALT+SHIFT+F3 Диалог поиска файлов, список результатов поиска: Загрузить выделенный файл во внутренний просмотрщик (без плагинов и расширенных возможностей обработки мультимедиа). CTRL+C или CTRL+INS Диалог поиска файлов, список результатов поиска: Копировать весь список в буфер обмена. CTRL+C или CTRL+INS Диалог проверки CRC-сумм: Копировать выделенные строки в буфер обмена. CTRL+C Диалог выбора команды: Копировать имя команды в буфер обмена. CTRL+SHIFT+C Диалог выбора команды: Копировать в буфер обмена всю строчку (включая численное значение и описание); разделитель - табуляция. Стрелки вверх/вниз Поле ввода с поддержкой автоподстановки имён: Выбрать предыдущий/следующий вариант из списка автоподстановки. Стрелки вверх/вниз Диалог смены атрибутов, секция плагинов: Перейти к предыдущему/следующему полю, если текущее поле не является выпадающим списком. SHIFT+вверх/вниз Диалог смены атрибутов, секция плагинов: Перейти к предыдущему/следующему полю, даже если текущее поле является выпадающим списком. Стрелка вниз Поле выбора команды (страница конфигурации "Разное", настройка меню "Запуск", списка избранных каталогов, панели инструментов): Открыть диалог "Выбор команды". CTRL+вверх Окно дерева каталогов: Перейти к предыдущему каталогу, отвечающему условиям быстрого поиска. CTRL+вниз или CTRL+ENTER Окно дерева каталогов: Перейти к следующему каталогу, отвечающему условиям быстрого поиска. SHIFT+вверх/вниз Настройка дополнительных данных/цветов по типам файлов, настройка меню «Запуск», меню избранных каталогов, а также WLX- и WDX-плагинов: Переместить текущую запись вверх/вниз в списке. SHIFT+влево/вправо Настройка панели инструментов, список кнопок: Переместить текущую кнопку/разделитель влево/вправо. ПРОБЕЛ Настройка дополнительных данных/цветов по типам файлов: Редактировать выбранный элемент. SHIFT+DEL Выпадающие списки истории пользовательского ввода (команд, параметров и пр.): Удалить выбранную запись истории из списка. NUM + Диспетчер фоновой пересылки: Открыть контекстное меню для добавления нового задания. NUM - Диспетчер фоновой пересылки: Удалить из списка выделенные задания.

Dosya yöneticileri listesinde, Total Commander (bundan sonra TC olarak anılacaktır) en popüler olanıdır. Ve bu şaşırtıcı değil, çünkü program diskler, klasörler ve dosyalar ile çok uygun çalışma sağlar ve bu uygulama sınıfı için tipik olan standart özellikleri sağlamanın yanı sıra, işi basitleştiren birçok ilginç özelliğe sahiptir. Özellikle sık kullanılan dizinleri hatırlar, yer imleriyle çalışmayı destekler, hızlı arama sağlar (dosyaların içinde dahil), kısayol tuşlarını özelleştirmenize vb. Ek olarak, program popüler arşivleyiciler için destek sağlar ve birkaç akışta dosya indirmenize izin veren, özgeçmişi destekleyen ve bir program üzerinde çalışabilen yerleşik bir FTP istemcisine sahiptir. Ve yetenekleri eklenti eklentileri aracılığıyla genişletilebilir. Bu makale, bunların en ilginçlerini tanımaya ayrılacaktır, ancak önce eklenti türleri ve kurulumlarının nüansları üzerinde kısaca duracağız.

Eklentiler nedir ve nasıl yüklenir

Dört tür TC eklentisi vardır: arşivleme eklentileri (WCX uzantılı), dosya sistemi eklentileri (WFX), dahili görüntüleyici eklentileri (WLX) ve içerik eklentileri (WDX). Arşivleme eklentileri, başlangıçta dosya yöneticisinde desteklenmeyen veya sınırlamalarla desteklenen arşivlerle çalışmak için kullanılır. Ek olarak, arşivleme eklentileri kullanılarak, bir dizi başka dosya biçimiyle çalışma desteği uygulanır - CHM, MSI, ICL, DLL, vb. Dosya sistemi eklentileri, TC'de aracılığıyla ağ ortamı(Şekil 1) ve disklere, uzak sistemlere, dahili Windows modüllerine, diğer dosya sistemleriyle medyaya erişim sağlar. Dahili görüntüleyici eklentileri, Lister dahili görüntüleyici tarafından desteklenmeyen dosya biçimlerini (resimler, tablolar, veritabanları vb.) görüntülemenizi sağlar. İçerik eklentileri, dosyalar hakkında gelişmiş bilgilere erişmek için tasarlanmıştır - MP3 etiketleri, JPEG resimlerdeki EXIF ​​başlıklarındaki bilgiler vb.

Pirinç. 1. Sol bölmede Ağ Komşuları açık olan TC penceresi

Bugün TC için zaten yüzden fazla eklenti var ve bunları makale çerçevesinde basitçe listelemek bile imkansız ve pek mantıklı değil, çünkü birçok eklenti birbirini kopyalamıyorsa, çok benzer bir amacı var. Yalnızca çok çeşitli kullanıcıların ilgisini çekebilecek çözümlere odaklanacağız.

En popüler ve köklü eklentiler, kısa açıklamalarıyla birlikte, programın resmi web sitesinde (seafoodplus.info) ve ayrıca Rusça web sitesinde sunulmaktadır " Total Commander Hakkında Her Şey" (http: // wincmd .ru /). Resmi olmayan TC sitesinde (seafoodplus.info) yeni eklentiler mevcuttur.

Eklentileri otomatik veya manuel olarak yükleyebilirsiniz. Otomatik kurulum herhangi bir zorluğa neden olmaz: indirilen arşivi dosya yöneticisinde eklenti ile açmanız yeterlidir ve programın kendisi algılanan modülü kurmayı teklif edecektir (Şekil 2). Ancak, bu otomatik kurulum tüm eklentiler için sağlanmamıştır.

Pirinç. 2. Eklentiyi yüklemek için bir teklif içeren TC penceresi

Ek modüllerin manuel olarak bağlanması, komut tarafından çağrılan ayarlar penceresinde yapılır. Yapılandırma -> Ayar bölümde nerede Eklentiler gerekli eklenti tipine sahip butona tıklayın ve kurulacak eklentinin konumunu belirtin. Listede ek olarak eklentileri arşivlemek için Uzantısı olan dosyalar Kurulmakta olan eklenti ile ilişkilendirilmesi gereken bu dosyaların uzantısını belirtmeniz gerekecektir (Şekil 3). Bu tür birkaç uzantı varsa, eklentili bir modül belirleme işlemi, her seferinde farklı bir uzantı girilerek birkaç kez gerçekleştirilir.

Pirinç. 3. Arşivleme eklentisini Ayarlar penceresinden yükleme

Rahat görüntüleme

Yerleşik dosya yöneticisi görüntüleyici (Lister), F3 tuşuna bastığınızda oldukça sınırlı bir dosya biçimleri listesini görüntülemenize olanak tanır. Uygun eklentileri yükleyerek durumu düzeltmek kolaydır.

Eklentiyi bağladıktan sonra IEGörünüm(seafoodplus.info) dosyaları çeşitli biçimlerde görüntülemek mümkün olacaktır. Bu eklenti, dosyaları görüntülemek için Internet Explorer ile aynı motoru kullanır ve hiper metin belgelerini (MHT ve CHM formatlarındaki belgeler dahil) görüntülemek için mükemmeldir. Ayrıca bilgisayarınızda kurulu olan yazılımlar aracılığıyla diğer formatlardaki dökümanları da görüntülemenize olanak sağlar - PDF dokümanları (Acrobat Reader kurulu ise - Şekil 4), Word/Excel dokümanları, PowerPoint sunumları (MS Office'iniz varsa), vb. Ayrıca, Tarayıcı Eklentisini yükleyerek ve bölümdeki yorumları kaldırarak dosyaları DjVu formatında görüntülemeyi özelleştirebilirsiniz. dosya seafoodplus.info karşılık gelen satır. AutoCAD belgelerinin görüntülenmesi aynı şekilde yapılandırılır (uygun bir görüntüleyici gereklidir - örneğin VoloView), vb.

Pirinç. 4. IEView kullanarak PDF belgesini görüntüleyin

IEView eklentisi, Shockwave Flash dosyalarını görüntülemek için de kullanılabilir. Ancak, bu amaç için özel eklentiler kullanmak daha uygundur - örneğin SWF Listeleyici (seafoodplus.info; Şekil 5), oynatma için bir kaydırma çubuğu olduğundan.

Pirinç. 5. Bir SWF dosyasını SWF Lister aracılığıyla görüntüleme

Dosya yöneticisindeki bu eklentinin yardımıyla, 7z formatında arşivler oluşturmak ve açmak ve içeriklerini görüntülemek mümkün olacaktır. Eklentiyi, örneğin dosyaları paketlemek için kullanmak için, onları seçmeniz, açılan pencerede, arşivleyicilerin uzantıları listesinde Alt + F5 tuş kombinasyonuna basmanız, 7z seçeneğini seçmeniz ve gerekirse, ayarlamanız gerekir. butona tıklayarak ayarları arşivleme özelleştirme(şek. 9).

Pirinç. 9. 7Zip Eklentisini kullanarak bir 7z arşivi oluşturma

CD / DVD diskler ve görüntülerle çalışma

CD / DVD disklerle çalışmayı daha rahat ve güvenilir hale getirmek istiyorsanız, eklentiyi yükleyerek sanal bir CD sürücüsü edinmelisiniz. sanal disk(seafoodplus.info). Böyle bir sürücüde, CD / DVD disklerinin görüntülerini gerçek bir sürücüye yerleştirmekten çok daha hızlı ve aynı zamanda aktif kullanımdan okunmayı bırakan disklerin kendilerine zarar vermeden monte etmek mümkün olacaktır. Bu eklenti, sanal bir CD sürücüsünü taklit etmenize ve korumasız CD'lerden yapılmış görüntüleri (ISO formatında ve ayrıca bazı BIN ve NRG görüntüleri) ona bağlamanıza izin verir. Ek olarak, yerel bir sabit diski veya disketi taklit etmek için kullanılabilir.

Eklentinin çalışması için otomatik modda kurmanın yanı sıra Program Files\totalcmd\plugins\wfx\VirtualDisk\VD_Driver üzerindeki içerik menüsünden Windows Gezgini'ndeki komutu çağırarak sanal disk sürücüsünü kurmanız gerekir. \ vd_seafoodplus.info dosyası Düzenlemek Ve sonra bilgisayarınızı yeniden başlatın.

Modülü kurduktan sonra oluşturulan sanal sürücüye görüntüleri monte etme ilkesi çok basittir: dosya yöneticisinde klasöre kopyalayın sanal disk(bu klasör Ağa bağlı ortam eklentiyi kurduktan sonra) gerekli görüntü dosyalarını ve ardından bunlardan birini sanal sürücüye monte etmek için bu görüntüye çift tıklayın, modu seçin CD / DVD ve düğmeye tıklayın Prize takmaya(şek. 10). Onay kutusunu da etkinleştirebilirsiniz Yeniden başlatıldığında kurtar, monte edilen görüntüyle düzenli olarak çalışmanız gerekiyorsa mantıklıdır. Bundan sonra, bağlı görüntüye sahip gerekli sanal sürücü, TC'deki disklerin sunumunda ve Windows Gezgini penceresinde görünecektir.

Pirinç. Görüntüyü VirtualDisk sanal sürücüsüne takma

Başka bir seçenek daha var - eklentiyi yükleyin ISO(seafoodplus.info). Onun yardımıyla ISO, BIN, IMG ve NRG formatlarındaki görüntüleri sanal bir sürücüye monte etmeden okumak mümkün olacak. Bu, örneğin, dosyaları görüntüden hızlı bir şekilde görüntülemeye (Şekil 11) ve daha fazla çalışma için tümünü veya bir kısmını sabit diske kopyalamaya izin verecektir.

Pirinç. Görüntünün içeriğini ISO eklentisi aracılığıyla görüntüleme

Veri kataloglama

Çeşitli disklerde saklanan klasörler ve dosyalar arasında gezinmek kolay değildir, çünkü çoğu CD kullanıcısı tek başına yüzlerce olmasa da düzinelerce resim, belge, ses kaydı ve hatta daha fazlasına sahiptir. Bu nedenle, bugün, gerekli diskin veya dosyanın nerede olduğunu hızlı bir şekilde bulma fırsatı sağlayacak bir tür kataloglayıcı kullanmadan yapamazsınız. Kataloglanan veriler nispeten küçükse, özel TC eklentilerinin yetenekleriyle başa çıkmak oldukça mümkündür.

Windows işletim sisteminde dosya ve klasörlerin görünürlüğünü gizleme gibi bir işlev vardır. Bu, gizli verileri meraklı gözlerden korumanıza izin verir, ancak değerli bilgilerle ilgili amaçlı kötü niyetli eylemleri önlemek için daha ciddi korumaya başvurmak daha iyidir. Bu işlevin ilişkili olduğu daha önemli bir görev, sözde "kusursuz", yani kullanıcının sisteme zarar veren kasıtsız eylemlerinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, birçok sistem dosyası kurulum sırasında başlangıçta gizlenir.

Ancak, daha ileri düzey kullanıcıların bazen belirli görevleri gerçekleştirmek için gizli dosyaların görünürlüğünü etkinleştirmesi gerekir. Bunu Total Commander programında nasıl yapacağımızı görelim.

Total Commander'da gizli dosyaları göstermek için, üst yatay menünün "Yapılandırma" bölümüne tıklayın. Görünen listede "Ayarlar" öğesini seçin.

"Panel içeriği" öğesine gittiğimiz bir açılır pencere belirir.

Şimdi gizli klasörleri ve dosyaları göreceğiz. Ünlem işareti ile işaretlenirler.

Modlar arasında geçişi basitleştirin

Ancak, kullanıcı sık sık standart mod ile gizli dosyaları görüntüleme modu arasında geçiş yapmak zorunda kalırsa, bunu her zaman menüden yapmak oldukça sakıncalıdır. Bu durumda bu fonksiyonu araç çubuğuna ayrı bir buton ile yerleştirmek mantıklı olacaktır. Bunu nasıl yapabileceğinizi görelim.

Araç çubuğuna sağ tıklayın ve beliren içerik menüsünde "Değiştir" öğesini seçin.

Bunu takiben, araç çubuğu ayarları penceresi açılır. Pencerenin üstündeki herhangi bir öğeye tıklayın.

Gördüğünüz gibi, bundan sonra pencerenin altında birçok ek öğe beliriyor. Bunların arasında, aşağıdaki ekran görüntüsünde gösterildiği gibi 44 numarada bir simge arıyoruz.

Ardından "Takım" yazısının karşısındaki butona tıklıyoruz.

"Görünüm" bölümünde görünen listede cm_SwitchHidSys komutunu arayın (gizli ve sistem dosyalarını göster), üzerine tıklayın ve "Tamam" düğmesine tıklayın. Veya bu komutu kopyalayarak pencereye yapıştırın.

Veriler doldurulduğunda, araç çubuğu ayarları penceresinde tekrar "Tamam" düğmesine tıklayın.

Gördüğünüz gibi, araç çubuğunda normal görüntüleme modu ve gizli dosyaları gösterme arasında geçiş yapma simgesi belirdi. Artık bu simgeye tıklayarak modlar arasında geçiş yapabilirsiniz.

Doğru eylem algoritmasını biliyorsanız, Total Commander'da gizli dosyaların görüntülenmesini ayarlamak o kadar zor değildir. Aksi halde tüm program ayarlarında rastgele istediğiniz fonksiyonu ararsanız çok uzun sürebilir. Ancak, bu talimatlar sayesinde bu görev temel hale gelir. Modlar arasında geçişi ayrı bir düğmeyle Total Commander araç çubuğuna getirirseniz, bunları değiştirme prosedürü ayrıca çok uygun ve mümkün olduğunca basit hale gelecektir.

Han-Girey’in metninde söylenmeden bırakılanın bir yansıması olarak KızbeçŞeretluko

Bu makalenin adında Han-Girey’in “Besleney Abat” adlı eserinden bir alıntı kullanılmıştır. O satırlar, yılında G.V. Novitskiy’e casusluk misyonunda yardım eden ve bunun sonucunda vatanını terk etmek ve çarlık ordularının kontrolü altındaki Kuban sahiline yerleşmek zorunda kalan bir Şapsığ soylusuna adanmıştır (Novitskiy, , л. 4–4 об). Anlaşılan bu sarkastik pasajın adresi, Çerkesya’nın en önde gelen askeri önderlerinden biri olan Şeretluko Kızbeç’tir.

1. Han-Girey’in bir dizi biyografik çalışmasının ve asıl eserinin (“Çerkesya’ya dair Notlar”) bariz bir karakteristiği, bir şeyleri sonuna kadar söylememesidir. Bu makalenin yazarı, bu hususiyete ilk dikkat çeken kişi değildir. Han-Girey’in entelektüel mirası üzerinde çalışan tanınmış uzman M.N. Gubjokov şöyle yazıyor: “Tanıdığımız esas kahramanların her üçü de feodal Çerkesya’nın en yüksek zümresinden, büyük siyasi figürlerdir. Her birisiyle Han-Girey ya yakından tanışıyor, ya da akrabalık bağlarıyla bağlıdır: Muhammed-Girey yazarın babası, Pşekuy Ahecakov damadı (Han-Girey’in kızkardeşiyle evli) idi, Besleney Abat’la kader onu uzun süreliğine Petersburg’da bir araya getirmişti. Ayrıca, tüm bu üç hayat hikâyesi Han-Girey’in, Adigelerin Rusya’ya dahil olmasının kaçınılmazlığına dair genel düşüncesine uygun düşüyordu. Biyografik tasvirlerin dahili mesajı, kardeş kavgası ve sosyal ihtilaf koşullarında, geleneksel elitlerin siyasi egoizmi aşma ve sosyal ilişkileri, halkın iyiliği ve gelişmesi yararına normalleştirme yeteneğinin olmamasıydı. <…>

Doğal olarak Han-Girey’in bu düşüncelerini paylaşmayan tarihi personajlar (mesela Kızılbeç Şeretlukov), ya onun portre galerisinde yer almaya layık görülmedi, ya da, tasvirlerin “ideolojik olarak ılımlı” esas kahramanlarının (Gubjokov,, s. ) icraatının açılım yaptığı arka planın figüranları olarak adları geçti.

Han-Girey’in Çerkes sahası fikri, birçok bakımdan belli başlı Kafkasya uzmanı Rus bilim adamlarınca, özellikle S. Bronevskiy (Bronevskiy, ) tarafından çizilmiş klişeleri izliyordu. Bu fikirler ve klişeler manzumesi, Avrupa (Rusya) toplumu ve insanının antitezi olarak Kuzey Kafkasya toplumu ve insanının genelleştirilmiş bir tasvirini çiziyor ve aynı zamanda savaşı ve ilhakı haklı çıkaracak ideolojik ve psikolojik gerekçeler yaratıyordu.

Edward Said’in “Doğu”su () veya Larry Wolff’un () “Doğu Avrupa”sı gibi, Han-Girey’in Çerkesya’sı da, medenileşmiş Rusya’nın kendi tasvirinin kurulması sürecinde diğerini temsil eden olarak rol alıyor. Bu diskur çerçevesinde “medeniyet-barbarlık” karşıtlığı kuruluyor. Aynı şekilde “kapının önündeki barbarla” (sadece Çerkeslerle değil, arkalarında duran Türkiye ile de) zorunlu bir arada yaşama motivi de net olarak dile getiriliyor.

Ünlü Çerkes siyasi lideri ve Türkiye’deki tam yetkili elçisi Seferbey Zan, Han-Girey’in metninde es geçilen en büyük figürdür. O kadar tanınmış bu ismi hiç telaffuz etmemek olmazdı, ama onun bunu yapış şekli, anlamak için hiçbir ipucu vermiyor: “Bu prens sülalelerinden (metinde sözü edilen –S.H.) birincisinin son üyesi Seferbey, Anapa kalesi zapt edildiğinde esir edilmişti” (Sultan Han-Girey, , s. ). Dolayısıyla yazar, kitabının Seferbey hakkında zaten ciddi boyutta enformasyona sahip olanlar için bir rapor olduğu noktasından hareket ediyordu.

Şimdi, K. Şeretlukov’un nasıl ve hangi çizgilerle yansıtıldığına bakalım. Birincisi, akıllı değildir: “Hiçbir zaman ne akıllı biri, ne de cemiyet adamı olarak saygı görmedi” (Sultan Han-Girey, , s. ). İkincisi, “kaba yöntemleriyle” tanınmış, yaşlılığına kadar “eski kafalı kaba bir Şapsığ” olarak kalmış; bir kez daha “cüretkâr ve kaba yöntemler”. Ama her şeye rağmen, gene de “cesaretiyle temayüz ettiği” ve “Şapsığlar üzerinde şaşılacak bir nüfuzu olduğu” itiraf ediliyor.

Han-Girey bir Adige lideri olarak Kızbeç’i itibarsızlaştırıyor ve onu yalnızca izole bir Şapsığ lideri olarak takdim etmekle kalmıyor, bir de halk düşmanı olduğunu söylüyor: “Söz dinlemeyen halkın küstahlığına içerleyen Şapsığ soyluları, bir gün Kızılbek’i sıradan insanlarla (tfekotlerle) dostluk ettiği için kınadılar. Onlara şöyle cevap verdi: “Hepinizin intikamını alacağım onlardan: Onları Ruslara götüreceğim ve orada yüzlercesi öldürülecek!” (Sultan Han-Girey, , s. ).

Kızbeç metinde, B. Abat’ın kişisel hikâyesinde ikinci dereceden bir karakter olarak, sanki tamamen tesadüfen boy gösteriyor. Güya ne olup bittiğinden habersizmiş gibi, toplantıdan (haini cezalandırma kararı alan) ayrılıp Besleneyev’i cezalandırmak isteyenlerle birlikte at koşturuyordu. Sonra, durumun farkına varınca Kızbeç, Abatov kampına yapılan hücumu durdurdu: “Böyle garip ve inanılmaz bir olay ancak bu muhteşem insanın başına gelebilir, okuyucuyu onunla tanıştırmak istiyoruz, çünkü kişiliğinin birçok yönü bize ilginç görünüyor” (Sultan Han-Girey, , s. ). Açıktır ki, Kızbeç’in Abatov ailesinin etrafında, tüm toplumun gözü önünde cereyan eden durumu ayrıntılarıyla bilmemesi söz konusu olamazdı. Yazarın en tanınmış Adige savaşçısı ve önderine dair birkaç satır yazmak için bu numaraya ihtiyacı vardı. Han-Girey onun seçilmiş bir askeri lider olduğunu göz ardı ediyor ama onu, “Yaşlılığın bile onu en sevdiği işten, savaş ve akıncılıktan uzak tutamadığı” cesur bir dağlı olarak sunuyor (Sultan Han-Girey, , s. ).

Kaynaklarda defalarca, Kızbeç’in sadece Şapsığlara değil, Şapsığ, Natuhay ve Abazehlerden müteşekkil milislere de kumanda ettiğine işaret ediliyor (Tomkeyev, , s. ; Golitsın, , s. , ). Sadece o da değil. Kendisine aynı Besleney Abat da (Tomkeyev, , s. ) yardımcı oluyordu, aynı adı taşıyan çalışmanın yazarı onun bağımsız Çerkesya taraftarı askeri liderliğinden tek kelimeyle dahi söz etmiyor.

Temmuz’unda General A.A. Velyaminov Çerkesya’ya, sağ kanada özel bir görevle gönderilen Han-Girey’e Kızbeç’le görüşmesini tavsiye ediyordu: “Şapsığlar arasında en yetkili olan soylular Şeretluh -Tuguzoho-Kazbek, Nemiro-Hatlabeho-Şagangiriy…) (Gordin, , s. ).

K.Ş., yılları arasında 30 yıllık bir dönem boyunca askeri harekâtları yönetti. J. Longworth, Kızbeç’le karşılaşmasını şöyle anlatıyor: “Ateşlenen tabancalar, önemli bir konuğun gelişini haber veriyordu ve kalabalıkta tüm hazırunun tekrarladığı “Guz-beg! Guz-beg!” nidalarıyla hayranlık fısıltıları dalgalandı. Çerkeslerin zihnindeki bu tek heceli kahramanlık ifadelerini tam olarak kavrayabilmemiz için, daha savaşçı ve daha maceralı zamanlara, Gi de Warwick, Wallace veya Roland’ın popüler idol olduğu zamanlara geri dönmemiz gerekirdi. Aksi halde, onların bu coşkusunu nasıl yargılayabilir veya ismi böyle bir hayranlık yaratan kişiyi nasıl değerlendirebiliriz?” (Longworth, , s. ).

Kızbeç’in yaşamı ve icraatı, halkının tarihindeki birbirine bağlı iki dönemsel gelişme ile ilgilidir: 1) Köylü kitlelerinin serbest kalması ve yeni bir devlet sistemi (geleneksel feodal sistemin yerine) kurulmasıyla sonuçlanan geniş bir sosyal transformasyon; 2) Literatürde Kafkas savaşı olarak bilinen uzun bir ulusal bağımsızlık mücadelesi.

Feodal elitin birçok üyesi eşitlik fikrini destekliyordu ve sınıfsal imtiyazlarından vazgeçmeye hazırdı. Mesela, Kabardey prensi Adil-Girey Atajukin yılında, Fransa’da kabul edilen eşitliği siyasi bir standart haline getirmişti: “Eğer Fransa’da varsa, neden bizde de olmasın?” (Kajarov, , s. 92). Çerkesya’nın batı bölgelerinde sosyal ihtilaf keskin bir karakter almıştı ve zirve noktası yılında Bziyuk Savaşı oldu. Birçok Şapsığ soylusundan farklı olarak (Şeretlukov’lar, Abatov’lar vb.) Kızbeç kendi soy kibrini aşabilmiş ve yenilenmiş bir Adige toplumunda herkesle eşit olmayı kabul edebilmişti. Burada, Sultan-Ali Şeretluko’nun kendine tabi insanlarla yılında Rusya sınırları içine göç ettiğini, bu grubun daha sonra Griveno-Çerkesskiy stanitsasına dönüşen bir köy kurduklarını hatırlamak lazım (Çemso, , s. ).

Büyük Rusya askeri tarihçisi Vasiliy Potto, bu Çerkes kahramanının askeri yeteneklerini ve fedakârlığını hakkıyla teslim etmiştir:

“Bu, en iyi müfreze liderlerinden biriydi. Şapsığ asıllı olup, tanınmış Şeretlukov’lar sülalesine mensuptu ve Karadeniz vilayeti karşısındaki halklar arasındaki itibarı Cembulat Bolotokov’un Temirgoylar arasındaki itibarına denkti. Bu ikisi, iki şövalye, Çerkes akıncılığının en iyi iki temsilcisi, olağanüstü ve müstesna şahsiyetlerdi. Daha delikanlılığında Kazbiç, sert karakterinin yanında şaşırtıcı korkusuzluğuyla da temayüz etmişti <…> Dış görünüşü: muazzam boyu, pehlivan gücü, güçlü sesi ve cüretkâr tavırları, sanki savaşı meslek edinmiş bir halkı yönetmek için verilmiş hasletlerdi. <…> Söylence onun etrafında mistik, destansı bir koza örmüştü (Potto, , s. ).

Görüldüğü gibi es geçme ve açıkça çarpıtıcı yaklaşım, Han-Girey’in Çerkes sosyo-politik sisteminin bütünlüğünü ve bu sistemin, gelişimin devlet kurma fazına geçme potansiyelini gösterebilecek her şeyin üstünü örtmesini mümkün kılmıştı.

Şimdi, Besleney ve Temirgoy örneğinde aristokratik mülklerin tasvirinin hangi sırayla yapıldığına bakalım. Birincisi, etnik ve siyasi sınırlar yoktur (sanki yazar bize bunun o kadar da önemli olmadığını söylemektedir, çünkü Çarlık Hükümeti bunları tanımamaktadır ve ülkenin kesin olarak itaat altına alınmasından sonra kaçınılmaz olarak ilga edilecektir). Buna karşılık, feodal keyfilik ve savaş olmaksızın düzenli bir hayat sürme kabiliyetine sahip olunmadığına işaret eden bir sürü tanım ve etiket sokuşturulmaktadır.

Besleneylerin, Kabardeylerin Kuzey Kafkasya’da yaptığı tüm “talanlara” katıldıkları bildiriliyor. Satır aralarını şöyle okuyoruz: onlar talan etmişlerdi, şimdi de kendileri talan ediliyor veya “talan edileni talan et”. Komşu kabileler Besleneylere düşmandırlar, zaten kendileri de “kardeş kavgalarıyla birbirlerini yiyorlardı”. Burada yazar “felaketlerin” seviyesiyle prenslik mülkleri ve prens sayısıyla doğrudan bağlantı kuruyor. Lakin Besleneylerin maruz kaldığı bir felaket örneği sunmuyor. Bir nesil içerisinde yaklaşık 50 prensin var olabildiği Kabardey’de XVIII. yüzyıl boyunca hepi topu iki siyasi gruplaşma vardı (Baksan ve Kaşkatav). Bunların ayrılması o kadar da kötü olmazdı. Prensliği kimin yönettiğine (Aytek Kanokov) ve prensliğin diğer Çerkesya prensleriyle ve Rus idaresiyle ne tür ilişkiye sahip olduğuna dair tek kelime edilmiyor. Besleneyler bazen Temirgoylar ve Abazehlerle ittifak içinde oluyorlar, “bazen aralarında husumet oluyor” (örnek verilmiyor) (Sultan Han-Girey, , s. ).

Yazar, anlaşılır bir şekilde, barışçı Çerkes A. Kanokov’un Laba’daki köyünün Kasım tarihinde köy halkı kısmen katledilerek, tamamen yok edilmesi meselesinin etrafından dolanıyor (AKAK, , c. ).

Temirgoy mülkünde yazar güçlü bir siyasi figür olan, sert önlemlerle “dahili düzensizliğe son veren” Prens Bezruk’u öne çıkarıyor. Küçük hırsızlıklar bile sona eriyor. Bu pasaj, otoriter yöneticilerin iktidarındaki düzeni ve yüksek disiplini akla getiriyor [mesela Vlad Tsepeş (kazıklı Voyvoda ç.n.) dönemindeki Eflak]. Tüm bunlara rağmen yazar bu prense “insanlığın ve namusun reddettiği” “korkunç suçlar”, “barbarca davranışlar” atfediyor. Sonuçta bu büyük hükümran, “bu hayırsever insanın katline karşılık hak ettikleri cezayı almayan Abazehler tarafından öldürüldü” (Sultan Han-Girey, , s. ).

“Cinayetin” ayrıntıları, kitabın esas ve neredeyse yegane okuyucuları tarafından gayet iyi biliniyordu: I. Nikolay ve jandarma şefi A.H. Benkendorf ile, Kafkas hattı kumandanı General A.A. Velyaminov.

Kitabın burası birçok diğer yerler gibi, kitabın geniş bir okuyucuyu için yazılmadığı gibi, basılmayı da hedeflemediğini gösteriyor. 19 Ekim tarihinde Bezruk, Temirgoylar ve Nogaylardan müteşekkil bir milis gücüyle Albay Yeremeyev’in Rus müfrezesinin yanında yer almıştı. Prens, bir aldatma manevrasıyla geri çekilerek saldıranları kendi piyadelerinin üzerine çeken Abazahlere karşı yapılan süvari hücumuna kumanda ediyordu. Sonuçta bir kurşun yağmuruna yakalanan prens ve birçok savaşçısı öldü (Korolenko, , “savaşta savaş kuralları geçerli olur” dedikleri gibi). Han-Girey’e göre, Abazehlerin neden cezalandırılması gerektiği anlaşılamadı.

Bu çatışma, Bziyuk’tan sonra sınıf savaşı olarak değerlendirilebilecek ikinci çatışmaydı. Bir anlamda öyleydi de. Ama bu daha büyük ölçüde iki siyasi kampın çatışmasıydı: Fiili bağımsızlık taraftarları (sultanın uzak ve zayıf himayesi altında) ile, aslında yaptıkları seçimin sonuçlarının muhasebesini yapmayan, Rus çarına tabiyet taraftarları arasında. Herhalde bunlar kendi mülklerindeki iktidarlarını muhafaza etme kaygısıyla kısa vadeli perspektiften hareket ediyorlardı. Böylelikle, iki büyük prens, Bjeduğ Batçeriy Hacumukov ( tarihinde Şapsığlarla yapılan çarpışmada öldü) ve Temirgoy Bezruk Bolotokov seçimi kendi mülklerini eski haliyle muhafaza etme yönünde kullandılar ve her ikisi de Rus kumandanlığı tarafından “barışçı Çerkeslerin” milis kumandanı olarak kullanıldılar.

Temirgoy tasvir edilirken feodal düşmanlık motivi yeniden ortaya çıkıyor: “Kardeş kavgası, Çerkes kabilelerini felç eden bir halklar celladıdır”. Öyle de olsa, kaynaklarda bir iç savaş veya Bezruk’un ardılları arasında kanlı bir ihtilafa dair tek söz yok. “Onların bir tarafı ve halkın çoğunluğu ezelden beri Rusya’ya bağlılık gösteriyordu, diğer bir kısmı ise Bayzrok’un katilleri olan Abazehlerden utanç verici şekilde yardım istiyor ve halkını perişan ediyordu”. Tekrar katiller ifadesi geliyor, sanki prensi sırtından vurdular veya kalleşçe boğdular.

Temirgoylerin ortak Adige direnişine katılımlarına dair Han-Girey hiçbir bilgi vermiyor. Gerçeklik tamamen başka idi. Mesela, 4 Şubat tarihinde Albay Y.P. Katsırev’in müfrezesi Mişhion adlı Temirgoy köyüne baskın yaptı ve “içinde taş taş üstüne bırakmadı” (Potto, , s. ). 19 Mayıs tarihinde Kafkas hattı kuvvetleri kumandanı süvari generali G.A. Emmanuel’in müfrezesi, uzun ve çok kanlı bir çarpışmadan sonra Temirgoy prensi Heaoley Bolotokov’un köyünü yakıyor (Potto, , s. ).

1. Potto, Emmanuel’e bağlı kuvvetlerin Temirgoyları askeri olarak yenemediklerine işaret ediyor. Birkaç defa saldırılar durduruldu, birlikler geri çekildi ve kumandan harekâtı durdurmak zorunda kaldı. Daha sonra A.F. Paskeyeviç çara yazdığı raporda Emmanuel’in harekâtına olumsuz not verdi.

Kitabın bittiği yıl () Temirgoy’un büyük prensi Cambulat kalleşçe öldürüldü ve çok muhtemeldir ki, bu iş, Tuğgeneral G.H. Zass’ın doğrudan talimatıyla yapıldı. “Notlar…” metninde prens henüz sağdır:

“Şimdi mülkü idare eden, meşhur Çerkes prensi Msost’un ardılı Dyanbolet adlı büyük prens, Kubanötesi Çerkesleri arasında cömertliği, sağlam karakteri, yiğitliği ve askeri harekâtın güçlüklerine dayanma gücüyle nam salmıştır, verdiği sözün arkasında durur ki, bu her şeyden çok ona şeref getirir, unutulmaz Bayzrokk’un katilleri eliyle vatanını mahvettiyse de şerefine halel getirmedi”.

Yazar, prensin, direnişin örgütlenmesinde ok önemli askeri katkıları olan kumandanlık yeteneğinden değil de, cömertliğinden bahsediyor. Bariz şekilde eksik söylem, onun “verdiği sözde” durma kabiliyetinin tespitidir. Az sayıdaki okuyucu (listesini yukarıda verdiğimiz), neden bahsedildiğini anlıyordu: Prensin Kasımında Rusya imparatoruna verdiği sadık teba olma andı (Hotko, , sç 76).

Adigelerin milli hafızasında ve keza Kafkas savaşı dönemi literatüründe C. Bolotokov figürü, bir kahramanlık halesiyle çevrilidir. O, bihakkın en yetenekli askeri liderlerden biri sayılıyordu. Çerkeslerin hepsi olmasa da önemli bir kısmı Türkiye’nin savaşındaki hezimetinden sonra, sultan hükümeti Çerkes halkını güçlü bir imparatorluğun karşısında kendi kaderiyle baş başa bıraktığı zaman, onun mücadeleye önderlik etmesini bekliyordu. Cambulat’ın askeri deneyimi nedeniyle, çarlık kumandanlığı onun planlarına özel bir dikkatle eğilirdi. Cambulat, ve yıllarında Kuban’ın sağ yakasında ve Pyatigorye düzlüklerinde başarılı iki büyük sefer yönetmişti (Potto, , s. ; AKAK, , s. ).

Gene de, belli bir kararsızlıktan sonra Cambulat, Çerkes kuvvetlerinin başına geçmedi. yılında Cambulat, Kuban’ın sağ yakasında kendi köyüne giderken yolda uzaktan yapılan bir atışla (bu bir keskin nişancı atışı idi) öldürüldü: “Proçnıy Okop kalesi yakınlarında, ormandan yapılan iki mermi doldurulmuş bir tüfek atışıyla öldürüldü”. Bunun ardından gelen yazışmalar ve Rusya uyruklu hükümran prensin katlinin araştırılmasına yönelik tam bir ilgisizlik, G.H. Zass’ın cinayeti örgütlediğine dair bilgiler, Cambulat’ın Abazehlere göç etme niyetine dair bilgiler, bize onun çar uyrukluğunda olduğu tüm o yıllar boyunca bir seçim yapma hali içinde olduğunu gösteriyor () (Переписка, , л. 1–8, 10–10 об.; Хотко, ).

Cambulat’tan önce Temirgoy’u yöneten “Çerkesler arasında ün yapmış prens Msost”, Han-Girey’in büyük sempatisine mazhar olmuştu ama en azından A.A. Velyaminov gibi bir okuyucunun gördüğü gerçek bağlam Çerkes direnişiyle ilgiliydi (КС, , с. 42–43).

Zaten, Temirgoy (Bolotoko) feodal mülkünün, tüm diğer Çerkes prenslikleri gibi, yılları arasında uygulanan bir dizi idari ve askeri tedbir sonucunda varlığı sona erdi. Hatta Kafkas savaşının sona ermesinden sonra, prensliğin akıbetiyle ve mirasıyla ilgili herhangi bir özel protokol yayınlamak bile gerekmemişti (mesela resmen tanınmış ve resmen ilga edilmiş Abhazya prensliğinde olduğu gibi). Nasıl denir, “öküz öldü, ortaklık bitti”.

Böylelikle, Han-Girey’in metninde Adige prensliği siyasi sürecin öznesi olmaktan tamamen çıkmıştır ama çarlığın bilge yönetimini bekleyen geçmişte kalmış bir oluşum olarak takdim edilmektedir. Yazarın kullandığı sözcük dağarcığı, onun, çarlık hükümeti tarafından yürütülen Çerkes siyasi kurumlarının yıkılması sürecini her çareye başvurarak örtbas etmeye ve aynı zamanda, potansiyel olarak imparatorluk bünyesinde gelişen suni bir Çerkesya resmi sunmaya çabaladığına delalet etmektedir. Bu vizyona göre Çerkesler uyumlu ve itaate yatkın bir halktır, yalnızca Rusya otokratının alicenap tahammülüne ihtiyaç vardır:

“İnsansever bir hükümdarın kutsal elinin kendisine hayır kapısını açtığı halka ne mutlu. Tek elden yönetilen bir iktidarın olmadığı yerde, ezelden beri ahenk yoktur: Orada azgın grupların elindeki üst iktidar mahvedici bir ihtirasa dönüşür, bu ihtiras halk arasında kardeş kavgasının azgın ateşini yakarak kanlı isyanlar çıkarır, merkezi iktidarın olmadığı birçok ülkede ne olmuşsa aynısı Çerkesya’da da olmuştur” (Sultan Han-Girey, , s. ).

Bu kanaatin Çerkesya’nın iç siyasi durumuna bariz şekilde uymadığı keyfiyeti Han-Girey’i hiç de tasalandırmıyordu. Prenslikler birbirlerine karşı son defa XVII. yüzyılda savaşmışlardı. Güncel koşullarda bunu yapmayı isteseler de, Kubanötesi civarını fiili olarak kontrol eden Rusya askeri makamları buna izin vermezlerdi. Diğer sahalarda, yeminli kardeşlik ihtilalinden sonra, o zamana kadar görülmemiş bir sükunet ve disiplin hâkim oldu. J. Longworth, Natuhay ve Şapsığya’da bulunduğu tüm bir yıl boyunca yalnızca, failin bir meczup olduğu tek bir cinayet işlendiğini haber veriyordu (Longworth, , s. ). Longworth, Çerkes toplumsal yaşamının temel keyfiyeti olan güvenliğin altını özellikle çiziyor. Bunu kendi “okuyucularına” yeminli kardeşlik kurumu ve gerçekleşen sosyal transformasyon karşısında nasıl bir tutum almak gerektiğine dair tek bir öğüt vermeyen Han-Girey de biliyordu.

M.N. Gubjokov, “yazarın ‘Çerkesya Notları’ndaki imparatora yönelik övücü dilin yalnızca ritüel cümleleri olmayıp, muazzam bir devletin monarkının Çerkes halkını ‘müşfik tedbirlerle, mümkünse kan dökmekten kaçınarak’ sivil bir topluma dönüştürme imkanına samimi olarak inandığının kanıtı” olduğuna işaret ediyor (Gubjokov, , s. ).

Y.A. Gordin, tabii ki Han-Girey için de karakteristik olan, pekala şekil bulmuş bu sömürgeci söyleme (Tuğgeneral F.K. Klyuki -von-Klugenau’ın imam Şamil’e manifestosu) dair çok net yazıyor.

“Tamamen samimi olarak yazılmış bu dokunaklı metni okurken -Klugenau dosdoğru ve kurnazlık bilmez bir adamdı- generalin son altı yıl boyunca Dağıstan ve Çeçenya’da cezalandırma seferlerini yönettiğini göz önünde tutmak lazım… Bu arka planda onun dağlıların huzuru ve mutluluğuna dair nutku, eğer alaya almak değilse, parodik görünebilir. Ama durum bu değil. Bu, Yermolov’un Kafkasya’nın fethinde bir mihenk taşı figürü saydığı ilk büyük konkistador olan general prens Tsitsianov’dan başlayarak, birçok Rus generali ve subayına has medeniyet taşıyıcı bilincin paradoksudur… Kafkasya’nın fethini haklı çıkaracak medenileştirme düşüncesi kesin şeklini, kültürel ve devletsel tasavvurlarında inançlı bir Avrupa merkezci olan Yermolov döneminde buldu” (Gordin, , s).

“Notlar’ın …” sadık uyruk coşkusu, Esas Okuyucuyu yazarın tam ve koşulsuz sadakatine ikna etmeliydi. yıllarındaki Viyana kongresinden [Han-Girey’in de katıldığı (Kazakov, , s. )] sonra Rusya İmparatorluğu Avrupa’nın baş dış politika hakemi ve “jandarması” idi: Macar ihtilalinin bastırılması henüz gelecekte idi. Dekabristlerin çıkışının bastırılmasından sonra mevcut düzeni korumacı ruh hali toplumsal hayatın her alanına sızmıştı. Nikolay’ın bu dönemde eğitim almış Çerkes hassa subayının, tam da bu fikir demetinin taşıyıcısı olması eşyanın tabiatına uygundur.

Kitap ve genel olarak Han-Girey’in tüm anlatımı bize, yeni icat edilmiş, uydurulmuş ve keşfedilmiş bir Çerkesya sunuyor. Bu telif kurgu, suni olarak zayıflatılmış, basitleştirilmiş bir söylem. Sonuçta, bebeklikten çıkamamış bir alan ortaya çıkıyor. Kadim Spartalıları, en ufak bir bahaneyle neredeyse devamlı olarak birbirleriyle savaşan Ortaçağ şövalyelerini veya Sarasenleri andıran tiplerle meskûn bir çeşit hayali, orientalist bir ülke. Bildiğimiz anlamdaki yasa burada geçersiz.

Bu tablo imparatorluk yönetiminin pozisyonuna tamamen uyuyor:

“Batılı insan var ve Doğulu insan var. Birinciler yönetir, ikinciler de yönetilmeye ihtiyaç duyarlar ki bu genellikle topraklarının işgal edilmesi ve iç işlerde sıkı bir kontrol anlamına gelir <…> Doğulu insan irrasyoneldir, sefihtir, çocuksudur, o ‘başkasıdır’, oysa Avrupalı rasyoneldir, erdemlidir, olgundur, ‘normaldir’” (Said, , s. 56, 62).

“Notlar’ın…” üçlü okuyucusunun orada, çok sayıda askeri rapor ve daha gerçekçi anlatımlardan yeteri kadar iyi bildikleri o Çerkesya’yı tanıyamadıklarından emin olabiliriz. Onlar Çerkeslerin organize olma, disipline uyma ve ulusal bağımsızlık için kendini feda etmeye muktedir olduğunu çok iyi biliyorlardı. Çerkesya’nın gelişmiş bir tarımı ve uzun bir savaşa dayanabilecek bir iaşe sistemi vardı. Çarlık generalleri Adige nüfusunu zengin addediyorlardı (Rayevskiy, , s. ; Dobrovolskiy-Yevdokimov, , s. , Yevdokimov, , s. 88). Çerkesya’nın modernleşme tarihinde dönüm noktası olan olay, Anapa Prensi Mehmed-Girey Zan’ın inşa ettiği 29 arşın boyunda üç direkli gemi idi (Veselovskiy, , s). Petro’nunkiyle kıyaslandığında bu türden bir tecrübe 80 yıl gecikmeyle geldi, ama başka birçoklarına öncülük etti.

Gene de, şu varsayımda da bulunabiliriz: Han-Girey’in eseri çarın hoşuna gitti. Otokratın Han-Girey’e “Çerkesya’nın Karamzini!” adını taktığını unutmayalım. Yazarın bazı argümanları soru işareti veya şaşkınlık doğurmuş olabilir, ama yazarlık yeteneği o derece idiydi ki, Nikolay kolaylıkla Çerkesya tasvirini yeni ve neredeyse tam teşekküllü bir vilayeti olarak algılamış olabilirdi. Bu durumda Nikolay’ın tüm Çerkes kabilelerinin temsilcileriyle görüşme şeklindeki saçma düşüncesi de tamamen bağlamsal oluyor. Bu temsilcileri, imparatorluğa ne şekilde olursa olsun katılmaya karşı cansiperane direnen kabileler de dahil olmak üzere, seçme işini bizzat hassa yaveri Han-Girey yapmalıydı. Bu misyon, Han-Girey’in hayatı için, sözde barışçı Çerkeslerin meskûn olduğu sahada bile büyük bir risk taşıyordu. Natuhaylar, Şapsığlar ve Abazehler söz konusu ise, uygulanabilmesi söz konusu bile değildi (Gordin, , s. ).

Han-Girey’in anlatımı, aşırı coşkusu ve yarı-resmiliğinin yanında, derin bir bilinçsel uyumsuzluk, psikolojik sıkıntı ve eli ayağına dolaşmışlık yansıtır. Bu da, bizce onun istifasını ve tarihi vatanına dönüşünü açıklıyor. Orada, tüm görevlerinden ve toplumsal işlerden uzaklaştı.

Bir imparatorluk vatanseveri ve özel kimlikli, subay onuru taşıyan bir insan olarak o, tarihi olarak Rusya’nın haklı olduğu inancında idi. Avrupai eğitim almış ve hümanist yönelimli bir entelektüel olarak, kendi halkına karşı sebepsiz bir vahşetle yürütülen savaşa üzülmemesi mümkün değildi.

19 Mayıs tarihinde savaş bakanı kont A.İ. Çernışev’e hitaben yazdığı notta, liderliği cazip bir yönetim modeli kurmanın gerekliliğine ikna etmeye çalışıyordu:

“Burada, kuvvetlerimizin birkaç yıldır Şapsığlara ve öncelikle Nathokaadlara karşı yürüttüğü askeri harekatların devam ettiğini dikkate almak mümkündür (A.A. Velyaminov’un seferleri S.H.); bunların toprakları üzerinde kaleler kuruldu, yollar yapıldı; köyleri yakıldı, ciddi zararlar verildi; kendilerine karşı ciddi tedbirler uygulanacağı onlara anlatıldı ve aralarında kuvvetlerimize karşı koymanın mümkün olmadığını kavrayan insanlar yok değil, lakin bunlardan neredeyse tek bir aile bile barışçı kabilelere katılmadı. Bu da gösteriyor ki, bu sonuncuların durumu o kadar da iyi değil, eğer bunların refahı sağlam şekilde temin edilmiş olsaydı, doğal olarak bizim için yararlı sonuçları olurdu” (Sultan Han-Girey, , s).

Han-Girey’in ölümünden sonra basitleştirmе (ama artık o kadar da ustaca değil), Adigelerle ilgili tarihsel metinlerin yaratılmasında temel kural olmaya mahkûm oldu. “Çerkesya Notları”’nın ancak, Maykop’ta bastırmak için yapılan birkaç çekingen denemeden sonra, yılında Nalçik’te gün yüzüne çıkışı eşyanın tabiatına uygundur. Sadeleştirme söylemi, Han-Girey’i üst perdeden bir aydınlatıcı olarak ilan etmeye izin vermişti ama onun eserinin yayınlanacağını öngörmemişti.

Kaynak: Karadeniz-Kafkas Bölgesinin Arkeolojisi ve Etnoğrafyası, Yayın 6, Kuban Devlet Üniversitesi –Krasnodar

Çeviri: Uğur Yağanoğlu

АКАК, Акты Кавказской археографической комиссии. Т. VII. Тифлис,

АКАК, Акты Кавказской археографической комиссии. Т. VIII. Тифлис,

Броневский, Новейшие географические и исторические изве- стия о Кавказе, собранные и пополненные Семеном Броневским. Ч. 2. М.: В типографии С. Селивановского,

Веселовский, Веселовский Н.И. Военно-исторический очерк горо- да Анапы // Записки разряда военной археологии и археографии импера- торского русского военно-исторического общества. Т. III. Петроград, Вульф, Вульф Л. Изобретая Восточную Европу. Карта цивили- зации в сознании эпохи Просвещения / Пер. с англ. И. Федюкина. М.:

Новое литературное обозрение,

Голицын, Голицын Н.Б. Жизнеописание генерала от кавалерии Эммануэля / Вступительная статья Г.Г. Лисицыной и В.М. Файбисови- ча. М.: ООО «Рекламно-издательский центр «Собрание»,

Гордин, Гордин Я. Кавказ: земля и кровь. Россия в Кавказской войне XIX века. СПб.: журнал «Звезда»,

Губжоков, Губжоков М.Н. Хан-Гиреем «невоспетые» герои: к интеллектуальной истории адыгов XIX века // Актуальные проблемы истории и этнографии народов Кавказа: Сборник статей к летию seafoodplus.info оКва. Нальчик: Издательство Института гуманитарных ис&#; следований Правительства КБР и КБНЦ РАН, С. –

Добровольский-Евдокимов, Добровольский-Евдокимов. Экс- педиция года на правом фланге кавказской линии // Кавказский сборник. Т. VIII. Тифлис, С. –

Евдокимов, Отчет гр. Евдокимова о военных действиях, ис- полненных в Кубанской области в период времени с 1-го июля года по 1-е июля года // Кумыков Т.Х. Выселение адыгов в Тур- цию – последствие Кавказской войны. Нальчик, С. 47–

Казаков, Казаков А.В. Черкесы на российской государствен- ной и военной службе (середина XVI – начало XX в.). Историко-генеа- логические исследования. Нальчик: Эльбрус,

Кажаров, Кажаров В.Х. Адыгская хаса. Из истории сослов- но-представительных учреждений феодальной Черкесии. Нальчик: Институт черкесской истории и культуры,

Короленко, Короленко П.П. Черноморцы. СПб.,

КС, Из архива князей Бековичей-Черкасских // Кавказский сборник. Т. XXX. Тифлис, С. 17–

Лонгворт, Лонгворт Дж.А. Год среди черкесов / Пер. с англ.

В.М. Аталикова. Нальчик «Эль-Фа»,

Новицкий, Докладная записка штаб капитана Новицкого о ме- рах по борьбе с горцами. 29 марта г. // Российский государствен- ный военно-исторический архив (РГВИА), ф. , оп. 6, д.

Переписка, Переписка Департамента Генерального Штаба со шта- бом Отдельного Кавказского корпуса по ходатайству султана Азамат-Гирея. О расследовании обстоятельств смерти его родственника Кермчойского кня- зя Джембулата Ойтекова. г., июня 5 – июня 6 // РГВИА, ф. , д.

Потто, Потто В.А. Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях. Т. 2. Ермоловское время. Выпуск III. СПб.: Издание книжного склада В.А. Березовского,

Потто, Потто В.А. Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях. Т. 5. Время Паскевича. Выпуск 3. Тифлис: типография штаба Кавказского военного округа,

Потто, Утверждение русского владычества на Кавказе. Т. III. Ч. 2. Под ред. ген.-м. Потто. Тифлис,

Раевский, Записка ген.-л. Раевского о торговле с горцами и пе- реселении на восточный берег // АКАК. Т. IX. Тифлис, С. – Саид, Саид Э. Ориентализм. Западные концепции Востока /

Пер. с англ. А.В. Говорунова. СПб.: Русский мiр,

Султан Хан-Гирей, Султан Хан-Гирей: Избранные труды и до- кументы / Составление, подготовка текстов, научное редактирование, комментарии М.Н. Губжокова. Майкоп: ОАО «Полиграф-ЮГ»,

Томкеев, Томкеев В. Кавказская линия под управлением гене- рала Емануэля // Кавказский сборник. Т. XIX. Тифлис,

Хотко, Хотко С.Х. Документ из РГВИА об обстоятельствах убийства старшего князя Темиргоя Джамбулата Болотокова (октябрь г.) // Архивы и общество. № Нальчик, С. 59–

Хотко, Хотко С.Х. Джамбулат Болотоко в – гг.: по свидетельству комплекса архивных материалов // Вопросы теории и методологии истории. Вып. Майкоп, С. 75–

Чемсо, Чемсо А.К. Гривенно-Черкесская станица. Краснодар: Известия,

Çevirileriyle destek sunan Uğur Yağanoğlu’na teşekkürlerimizle…