Dubleksin Türkçe Karşılığı

Teksasta Oturuyor, Irem'de Uyuyorum; Üstüm Yağmur Altım Çamur ya da Ürün Adlarında Yabancılaşma

seafoodplus.infoç.Dr. Bedri Aydoğan
Çukurova Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi.

           Tanzimat ve daha sonraki dönemlerde edebiyat ürünlerine iki ad birden verildiği olurdu. Vatan Yahut Silistre örneğinde olduğu gibi. Ben de onlara özenerek  yazıma iki ad koydum. Biraz da espri katmak istedim. Yabancı sözcüklerin baskını öylesine güçlendi ki ağlanacak hale düştük. Artık ağlanacak halimize gülmek zorunda kalacağız. 

Teksas’ın bir yer adı olduğunu bilenler çoktur. Henüz hiç yurt dışına çıkmadım. Bu yüzden Teksas’ta oturmam olanaksız. İrem ise cennet anlamında bir sözcük. Ölünce cennete kabul edilir miyim onu da bilmiyorum, ama Teksas ve İrem sözcüklerini    “Yataş Home” dan    aldığım bir  ürün tanıtım kitapçığı nedeniyle gündemime aldım ve yazıma bu başlığı seçtim. Çünkü Teksas, Yataş’ın ürettiği bir oturma grubuna verdiği ad. İrem de bir başka firmanın ürettiği uyku setinin adı.Yine cennet anlamındaki Paradise sözcüğü de birkaç firma tarafından koltuk takımı ve kanepelere ad olarak seçilmiş. İrem ve Paradise arasında böyle bir anlam  ilişkisi var. Cennet’in huzur, güven ve sükununu yansıtmak amacını taşıyan bu adlar aynı zamanda insanımızın   yabancı sözcük hayranlığını ortaya koyuyor. Malı üretiyoruz, ama adını üretemiyoruz. Ürünü ihraç, ama adını ithal ediyoruz. Bir iki örnek olsa özenti der geçerdik. Bir çeşni sayar üzerinde durmazdık. Ne yazık ki aklımıza sığdıramayacağımız kadar ileri gitmişiz bu yolda. Bu firmaların ürün tanıtım kitapçıklarını alan herkes bunu görecektir. Ayrıca aynı firmaların internette siteleri var. Anılan kitapçıkları almak için üşenenler, bu sitelere girerlerse ürün adlarındaki yabancılaşmanın ne boyutta olduğunu apaçık göreceklerdir.  İş yalnız ürün adlarıyla  sınırlı kalmamış, ürünlerin desenlerine de yabancı adlar konulmuş. Renk adlarında da aynı tutum sürdürülmüş. Bununla da yetinilmemiş,   bazı firmaların  adları da yabancı sözcüklerden seçilmiş.  

Ürünlere  yabancı adlar koymayı ticarî bir tutum olarak değerlendirip konuya anlayışla yaklaşanlar  çıkmaktadır. Yabancı ülkelere bu ürünleri tanıtma ve satma açısından  yabancı adlar koymanın sakıncalı olmayacağını söyleyenler de var. Yine, durumu  rekabetin bir gereği olarak görüp,  onaylayanlar   olmaktadır. Bu görüşler haklı olabilir mi diye düşünmek,  konuya bir de karşı yandan bakmak gerekir. Ben böyle bakınca da yabancı adları onaylamıyorum. Eğer ürünümüzü kabul ettirip tanınmış bir marka olmak istiyorsak bunu Türk adıyla yapmak daha uygun olur. Böylelikle ülkemizi, üretimdeki gücümüzü ve ürün kalitemizi de daha iyi tanıtmış oluruz.  

Batılı ülkeler gözünde Türkiye’nin  geniş bir pazar olduğunu biliyoruz. Bu açık açık söyleniyor, yazılıyor. Bir ara siyasal bir tepki olarak İtalyan mallarına karşı uygulanan boykot epey ses getirmişti. Böyle büyük bir pazara girecek Batılı üreticiler yukardaki mantıktan hareketle Türkçe adlar seçiyorlar mı? Elbette hayır. O halde biz de ürünlerimize Türkçe adlar koymalı, Türk markalarını dünyaya tanıtmalıyız. Almanya’da  döner üreten ve geniş bir pazar payına sahip olan Türk işletmeleri var. tarihli Milliyet gezetesinde   konuyla ilgili bir haberde bu işletmelerin adları da verilmişti. On  adın sekizinin Türkçe olması dikkati çekiyordu. İçerde yabancı, dışarda ise galiba  Türkçe adlar seçme eğilimimiz var. Her ikisinin de psikolojik nedenleri olmalı. Bunlar da araştırılmaya değer.

Ürettiğimiz ürünlere Türkçe adlar konması dileğimi de iletmeyi amaçladığım  yazımı ürün adlarından örnekler ve bu örneklere ilişkin kısa açıklama ve yorumlarla sürdürmek istiyorum. İlk  firma  “ Yataş Home” ve “  Yataş Puffy Center”  adlarıyla satış noktaları açan Yataş olacak. Onu Türkiye’nin öteki büyük firmaları izleyecek. 

YATAŞ’TAKİ  ÜRÜN ADLARI 

Bu firmanın ürettiği oturma gruplarının adları  Amerikan, Boston, Dallas, Fiore, Florida, Gloria, İsabella, Kansas,  Kasseria, Manhattan, Mirage, Royal, Teksas ve Viva’dır. Firmanın bir ay sonra dağıttığı kitapçıkta takımlara yeni adlar eklenmiş. Bunlar;  Berlin, Brüksel, Floransa, Questo,  Kapadokya, Manchester, Milano,  Paris, Roma, Sydney, Vero ve Viyana’dır.  

Kitapçıkta ürünlerin resimleri konmuş ve adları verilmiş, bir de modellere göre değişen desenleri. Fiore’de bulunan desenler Bella, sahara/saks, sahara/yeşil, sahara/kiremit, sahara/sarı, summer/sarı, summer/ mavi ve  yağmur’dur. 

Amerikan adlı modelde,  Fiore’deki desenlere Avanos, lalezar ve rose eklenmiş. Kansas’ın desenleri biraz farklı. Onda kahve, laçin, yeşim, kiremit, akik, mercan, country, kemer, okyanus, harman, hande  ve gökyüzü var. Teksas ise, summer ve bella desenleriyle karşımıza çıkıyor. Florida’da bunlara royal ekleniyor. Royal/sarı, royal/yeşil, royal/kiremit ve royal/lacivert var. Dallas’ın kitapçıkta verilen tek deseni Babür. Gloria’daki desenler ise cevher, hande, çiçek/yeşil, çiçek/kırmızı ve Havana’dır. 

Yeni kitapçıkta takım adları gibi desen adlarında da değişiklikler olmuş ve bazı  desenler eklenmiştir.  Bunlar, green, helezon , latin, gala, rose, matrix, gökkuşağı, millennium, corintha, karanfil, özden, bakır, kehribar, assos, deniz, ve Ege’dir. Bu desenlerin kendi içinde çeşitleri var. Matrixlacivert, matrixkiremit, millenniumsarı, millenniummavi, millenniummürdüm gibi.  

Bu kitapçıkta koltuk, sandalye ve kanepeler de yer almaktadır. Firmanın ürettiği koltukların adı, Victoria ve Berjer. Berjer artık bir tür adı oldu. Bir tipi belirlemekte. Sallanan sandalyeleri Deluxe ve Regular adlarını taşıyor. Bir de pedli kanepeleri var.  

Kitapçığın son sayfasında, ayrıca bir  desen  adları listesi  yer almakta. Bu listede  az önce saydıklarımıza kombinli desenler  ekleniyor. Hande kombin, countrykombin, Havanakombin. Kısacası her desenin bir de kombini var.  

Kitapçıkta aynı firmanın yemek, yatak ve çocuk odası takımları da tanıtılmış.Yemek odası olarak Atlanta modelini görüyoruz. O da bir kent adı. Kent adlarınının takımlara ad  olarak  verildiği dikkati çekiyor. Birçok firma  hem ürünlerine hem de desenlerine ad  verirken bu yolu kullanmış. Bazen kent adlarına, Bern 15 örneğindeki gibi, numaralar da eklenmiş. Anne-baba yatak odaları, Arizona, Casablanca, Corso, Fantasia,  Louisa, Melissa, Miranda, Oderzo, Orlando, Venedik; genç ve çocuk  odaları Saturne, Samy, Super Kid adlarını taşıyor. Çalışma masasının adı Studio; televizyon sehpalarının adı ise Scoop ve Keos’tur. 

Bu adların yabancı olması bizi üzüyor. Bu nasıl bir dürtü, nasıl bir arayıştır ki ürettiğimiz ürüne yabancı adlar koyduruyor?  Bunun anlaşılması ve çözümlenmesi gerekir. İkinci bir nokta bu adların orijinal biçimleriyle yazılmış olmasıdır ki bu daha olumsuz bir durumdur. Dilimizde  yabancı sözcükler, çoğunlukla okundukları gibi yazılır. Böylelikle ses açısından Türkçenin  yapısına uygun duruma getirildikten sonra dile alınmış olurlar. Günlük yaşamda kullanılan ürün adlarının orijinal olarak yazılması durumunda öğrenilmesi gereken şeyler artar ve iş daha da  güçleşir. Bu sözcükleri doğru okuyup yazmak için başka dillerin dil bilgisi kurallarını da öğrenmek gerekir. “ Dilenci bir olsa şekerle beslenir” derler. Yabancı sözcükler tek dilden gelse, o dilin kuralları  öğrenilerek bu sorunun üstesinden gelinirdi. Ama pek çok dilden sözcük gelmekte. Bu nedenle hepsinin kurallarını ve  sözcüklerin nasıl seslendirildiklerini öğrenmeye güç yetmeyecektir. 

 İlk kez ve az kullanılan sözcüklerin orijinal yazılması kabul edilebilir, ama dilimizin ses yapısına uygun olarak yerleşenlerin de orijinal yazılmaları kabul edilemez. Studio sözcüğü  sözlük ve kılavuzlarımızda stüdyo olarak yer alıyor. Onu sözlükteki biçimiyle yazmak gerekir. Sanıyorum studio bu yazımıyla yeni kullanılıyor. Bunun yanında uzun yıllar dilimizde okundukları gibi  yazılan  sözcükler, orijinal biçimlerine döndürülerek yazılmaya başlandı. Pek çok örneği olmakla birlikte biz yazımızın sınırları içinde yer alan ev döşemesiyle  ilgili bir örnek veriyoruz: Koleksiyon. Bu sözcük  collection   olarak yazılmaya başlandı ve bu yazımıyla hızla yaygınlaşıyor. Bildiğimizi unutturup yeni bir yazılışla  sözcüğü karşımıza çıkarıyorlar. Bu da büyük bir sorun olarak bizi beklemekte.  Her alanda ileri gittiğimizi iddia ediyor ve gidiyoruz da, ama   üzülerek söyleyelim dilde tam tersi oluyor. Yıllar önce çözdüğümüz konuları bugün sorun haline getiriyoruz. Sonra da çözmeye uğraşıyoruz. 

Sözünü ettiğimiz kitapçığın arkasında bir  başka bilgi daha var. Bu ürünlerin nereden, hangi kolaylıklarla alınabileceği belirtilmiş.  Bu ürünleri Açık Kart logosu ve Advantage logosu gördüğünüz  Yataş Puffy Center ve Home’lardan  alabilirsiniz denilmiş. Kart adları da dil açısından ilgi çekici. Burada bir örneğini görüyoruz. Okuyucular Galaxy Card ve Türkiye’nin “ilk ve tek  çipli kredi kartı Bonus Card” ı da tanırlar. Buna Türk Hava Yollarının resmî (?!) kartını da ekleyelim. Bu kartlar bonus ve mil   de dağıtıyorlar. Yakında kart sözcüğünü de card olarak yazdırmaya alıştırıp sözlüğümüze sokarlarsa şaşırmamak gerekir. Tırnak içinde yazdığımız kısımdaki çelişkiye dikkat edelim. Kredi kartı derken kart, kartın adını yazarken card olarak yazıyorlar. Bir zamanlar c’nin  k olarak okunmasını alaya alan fıkralarımız vardı.  Carrefour’u,  Karfur okuduğum zaman sekiz yaşındaki kızım “ama burda öyle yazmıyor” diyor.   Coca cola yazılıp koka kola, CINE 5 yazılıp Sine 5 okunması da dikkatini çekiyor.  Her c’nin k okunmadığını anlıyor ve çelişkiyi  ayırt ediyor.  

İPEK’TEKİ ÜRÜNLERİN ADLARI: 

Koltuk takımı adları        Desen adları 

Destina                               Piramit Sarı

Efes                                    Sarmaşık Sarı

Hazal                                  İncetepe

Hisarcık                              Topkapı

İmaj                                    Angora Somon

Kariyer                               Domino Sarı

Karlena                              Sarı Teflon

Leylak                                Belek

Leylak Berjer                      Montreal

Manolya                             Lizbon

           Milenyum                            Angora Gri

Neptün                               Mavi Deri

Prestij                                Mavi Teflon

Ufo Line                             Kemer  

            Bu koltuk takımı adlarının hiçbiri köken açısından  Türkçe  değil. Ancak bazıları Türkçeleşmiş. Türkçeleşenlerden bir kısmının dilimizde alıştığımız bir  karşılığı vardı. Şimdi onlara başka  karşılıklar ekleniyor. Neptün bir gezegen, manolya bir çiçek adıdır. Şimdi bir de koltuk takımı ya da bir desen adı oldular. Dile ikinci, üçüncü anlamlarıyla yerleşecekler. Böylece kullanım alanları genişleyecek. Bu da sakıncalı bir durum. Bunları bir kez daha ve başka bir nesneye ad olarak kullanmamak  yerinde bir tutum olacaktır. 

Destina, Karlena,  Ufo Line ve Milenyum bize henüz yabancıdır. Bunlardan milenyum son zamanlardayaygınlaşmıştır. Üstelik üç dört biçimde yazılmaktadır. İpek’in kitapçığında  milenyum, Yataş’ın kitapçığında millennium olarak yazılmıştır.  Her gün karşılaşılan, herkesçe kullanılan  koltuk ve kanepe gibi ürünlere böyle  adlar verilirse,  yabancı sözcüklerin  yaygınlaşmasına yardım edilmiş olur. Buna yol açmamak gerekir. Bu, desen ve renk adları için de  geçerlidir. Hatta renklerin yaygınlaşma hızı daha fazla olabilir. Bir yarışmada  “oranj”a, hatırlayamama nedeniyle  turanj denilmesi,  neredeyse bir renk adı olarak “turanj”ı dile yerleştiriyordu. Renk adları herkesin sık kullandığı adlar olması nedeniyle yaygınlaşmaya daha uygundur. Bu nedenle renk ve desen adlarında yabancı sözcüklerden uzak durulmalıdır. Ürünlere konulan kent adları bir dereceye kadar tanıdık gelebilir. Sözlüğümüzde yer almayan angora somon, domino sarı, mavi teflon gibi tanıdık olmayan adları yaşamımıza sokmamalıyız. Bu desen adlarının tüketiciye ya da o ürünü kullanana ne kazandırdığını anlamak mümkün değil. Mavi teflon tüketicide hangi çağrışımı yaratacaktır?  

Kanepe adları                        Desen  adları

Akay                                        Bern 15

Belinda                                     Gülnihal

Destina                                     Petek Bordo

Elegance                                   Rio 01 

Erciyes                                     Atlas

Ilgaz                                         Florida

Meltem                                     İzem 08, Selin Mavi 

Pedli kanape                             Kanada 05

Vito                                          Petek Mavi

Yakamoz                                 Bern15

Zile                                           İnter 01

Zirve Lüks kanepe                    Kosova  

            Bu firmanın kanepelerinden Belinda, Destina, Vito ve Elegance adları dikkat çekiyor. Desenlerde daha çok kent adları kullanılmış. Gülnihal, izem ve atlas dışında desen adlarının hepsi yabancı. Burada Elegance sözcüğüne dikkat etmek gerekir. Bu sözcüğün lokanta, gece kulübü gibi yerlerde de ad olarak kullanıldığını gördüm; ama Türkçe Sözlük’te yok. Pars Tuğlacı’nın Okyanus Ansiklopedik Sözlük’ünde elegans olarak yer alıyor. Peyami Safa da  bu sözcüğü elegans olarak yapıtlarında kullanmış.  Günlük yaşamda yerleşmemiş bir sözcüğü hiç kullanmamak en doğru tutum olacaktır.  Kullanmadığımız zaman bazı sorunlardan kurtulmuş oluruz. İstikbal firması da bir ürününe Elegant adını vererek yukardakiyle aynı kökten gelen bir başka sözcüğü kullanmış. Aynı sorunlar bu sözcükte de yaşanıyor. O da yine Pars Tuğlacı’nın sözlüğünde okunduğu gibi yani elegan olarak yer almaktadır.  Orijinal olarak yazıldığında her iki sözcük için de  ekler açısından sıkıntı söz konusu olacaktır.    

Salon Takımı ve oturma grubu adları       Desen adları 

Akay oturma grubu                                          Montreal

Belinda                                                            Mimoza

Destina Mini Takım                                          Mavi Alkantara

Elegance                                                          Sofya,  Kanada 05

Erciyes                                                             Belek 

Ilgaz                                                                 Sidney

Manolya Köşe takımı                                        Milano 02

Pedli Berjer salon Takımı                                  Lizbon

Pedli Koltuklu salon takımı                               Montreal

Zile                                                                  Chikago 

            Bu adların da çoğu yabancıdır. Desenlerde yine kent adları kullanılmış. Desenlerdeki tek Türkçe ad  Belek’tir. Elegance, chikago örneklerinde yine orijinal yazılışlar yeğ tutulmuş. Orijinal yazılış seçilince onlara gelen ekler konusunda da sorunlar çıkacaktır. Sidney’de ise orijinal yazıma uyulmamış. Bu çelişkilerin giderilmesi için, öncelikle reklâmcılar olmak üzere bu alanlarda iş yapan herkesin birer yazım kılavuzu ve Türkçe Sözlük edinmesi gerekir. 

Yatak adları:    Bettine, Senstive, Mehtap, Perfect. 

            Bu firmanın ürünlerine verdiği adların önemli bir kısmı yabancı. Bunların yazılışlarının bazıları ise orijinal. Karlone, Ufo Line, Destina, Elegance gibi.  Bu firma da  ürünlerinde kent adlarını kullanmış. Kent  adları, hem ürüne hem  desenlere verilmiş. Desenlerdeki  kent adlarında numaralandırma da yapılmış. Yatak adlarına gelince dört yatak adından üçünün yabancı olduğu dikkati çekiyor. Mehtap da köken olarak Türkçe değilse de sözlüğümüze girmiş ve herkes tarafından bilinmektedir.  Bir önceki paragrafta sözlüğe başvurma gereğini belirtmiştik. Gerektiğinde Türkçe Sözlük yanında başka sözlüklere de başvurulmalıdır. Yataklarına verdikleri Senstive adı yanlış yazılmış. İngilizce olan bu sözcüğün doğrusu sensitive olmalıdır.

 İSTİKBAL’DEKİ ÜRÜN ADLARI  

Royal jumbo          Bettine          Alize               Bella           Relax                Albera

Prestige                  Senstive         Paradise ultra             Beste           Dynamic         Agata

Pocket Prestige     Mehtap           Paradise  normal       Bianco        Supreme          Pandora

Blue star                Perfect          SL Optimum    Caprice      Supreme elit    Opelya