Dünyanın En Dış Kısmında Bulunan Katman Nedir

TÜBİTAK Bilim Genç · Dünya’nın Merkezinde Ne Olduğunu Nasıl Biliyoruz?

Bu sesli yayına Bilim Genç Spotify, Google Podcasts, Apple Podcasts ve YouTube kanalları üzerinden de ulaşabilirsiniz.

Yer kabuğu ve yer kabuğuna yakın olan katmanlar hakkında doğrudan bilgi edinebiliyoruz, çünkü bu katmanlara ulaşmak görece daha kolay. Ancak Dünya’nın merkezine gidip analiz etmek üzere madde toplama şansımız yok. Derinlere doğru gittikçe hem basınç hem de sıcaklık aşırı miktarda artıyor. Örneğin kilometre derinlikteki basınç, atmosfer basıncının yaklaşık iki milyon katı. Dünya’nın merkezindeki basınç ise atmosfer basıncının yaklaşık üç milyon katı. Peki, gidilmesi imkânsız olan bu yerlerin hangi maddelerden oluştuğu hakkında nasıl fikir ediniyoruz?

Dünya’nın merkezinin bileşimi hakkında dolaylı olarak fikir edinmemizi sağlayan pek çok şey var. Bunlardan bazıları şunlar:

- Dünya’nın çevresinde oluşturduğu kütleçekim alanı incelenerek Dünya’nın kütlesi ve dolayısıyla özkütlesi hesaplanabiliyor.

- Depremler sırasında oluşan sismik basınç dalgalarının Dünya’nın katmanlarındaki yayılımı incelenerek bu katmanların ortalama yoğunluğu hesaplanabiliyor.

- Dünya’nın merkezine gönderilen sismik dalgalar dış çekirdeğin sıvı olduğunu gösteriyor.

- Dünya’yı ve Güneş’i meydana getiren gaz ve toz bulutunun bileşiminde hangi tür elementlerin hangi yoğunluklarda bulunduğu Güneş’in spektrumunun incelenmesiyle anlaşılabiliyor. Böylece Dünya’da hangi elementlerin hangi miktarlarda olması gerektiği hesaplanabiliyor.

- Dünya’nın atmosferinde, yer yüzeyinde ve mantonun üst katmanlarında hangi elementlerden hangi miktarda olduğu hakkında doğrudan bilgi edinilebiliyor.

- Mantonun üst katmanlarında bulunan maddeler, laboratuvar ortamında mantonun alt katmanlarındakine benzeyen koşullar altında incelenebiliyor. Bu maddelere laboratuvar ortamında sismik dalgalar gönderilerek elde edilen verilerin, mantonun alt katmanlarına sismik dalgalar gönderilerek elde edilen verilerle karşılaştırılmasıyla mantonun alt ve üst katmanlarının bileşimlerinin birbirine benzediği görülüyor.

- Dünya’nın toplam kütlesi ve bileşimi ile atmosferin, yer kabuğunun ve mantonun toplam kütlesi ve bileşimi bilindiği için Dünya’nın iç ve dış çekirdeğinin toplam kütlesi ve bu katmanların bileşimi hesaplanabiliyor. Mantoda ve daha üst katmanlarda yer almayan maddelerin çekirdekte olması gerekir.

- Çekirdeğin Dünya’nın manyetik alanını oluşturabilmesi için bileşimindeki metallerin yoğunluğu yüksek olmalıdır ve bu metaller yüksek basınç altında bile sıvı halde bulunabilmelidir.

Yukarıda özetlenen tüm durumlar dikkate alınarak hesaplar yapıldığı zaman Dünya’nın çekirdeğinin çoğunlukla demirden oluştuğu ve önemli miktarda (yaklaşık %4 oranında) nikel de içerdiği anlaşılıyor. Ayrıca çekirdekte bulunan bazı hafif elementlerin -örneğin oksijen ve sülfür- çekirdeğin yoğunluğunun %10 kadar düşmesine neden olduğu da düşünülüyor.

Dünyanın katmanlarının yaşam döngüsü için farklı görevleri bulunur. Bunlardan taş küre ya da yerkabuğu olarak anılan litosfer; insanlar, hayvanlar ve bitkilerin üzerinde yaşadığı katmandır. Su küre ya da su katmanı adı verilen hidrosfer, taş küreyle iç içe geçmiş bir şekildedir. Özellikle ders kitaplarında öğrencilere anlatılan Dünyanın katmanları nelerdir? Dünyanın katmanları ve özellikleri k1

DÜNYANIN KATMANLARI NELERDİR?

Dünyanın tam olarak 5 katmanı bulunur. Dünyadaki yaşam döngüsünün devamı için bu katmanların farklı özellikleri vardır.

Dünyanın Katmanları;

1. Gaz katmanı(Atmosfer)

2. Su katmanı(Hidrosfer)

3. Yer kabuğu(Litosfer)

4. Magma katmanı(Pirosfer)

5. Çekirdek katmanı(Barisfer)

DÜNYANIN KATMANLARI ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Dünyayı saran gaz tabakasıdır, hava küre adına verilir. Atmosferdeki değişik gazlar yer çekiminin etkisiyle çeşitli yükseltilerde tutulur. Yer çekiminin bittiği yerde atmosfer de biter. Uzay boşluğu başlar. Atmosferi oluşturan gazlar yer çekimi etkisiyle ağırlıklarına göre iç içe küreler biçiminde bulunurlar.

ATMOSFERİN ROLÜ

1)- İçerdiği oksijen aracılığı ile yaşama olanak tanır.

2)- Özellikleri sayesinde, Dünyanın fazla ısınmasını ve fazla soğumasını önler.

3)- Güneşten gelen kısa dalgalı zararlı ışınları süzerek dünyayı yaşanır hale getirir.

4)- Hava akımları yolu ile güneş alan yerlerin çok sıcak, olmayan yerlerin çok soğuk olmasını önler. Eğer atmosfer olmasaydı güneş alanı yerlerin tam olarak aydınlık ve çok sıcak, gölge yerlerin ise tam karanlık ve soğuk olması gerekirdi.

5)- Güneşten gelen enerjinin uzaya dönmesini önleyen bir örtü görevi görür. Atmosfer aynı zamanda güneşten gelen ışığın yansıyıp dağılarak gölge yerlerinde aydınlık olmasını sağlar.

1) TROPOSFER: Atmosferin en alt tabakasıdıseafoodplus.infoma13km kalınlığındaki troposfer yerden ekvatorda 16km kutuplarda 6km yüksekliktedir. Atmosferdeki gazların %75i bu katman dadır. Su buharının tamamı buradadır. Su buharı troposferin dışına çıkmadığından bütün iklim olayları burada görülür.

2) STRATOSFER: Sıcaklık her yerde santigrat derecede sabittir. Yatay hava hareketleri görülür. Su buharı olmadığından bulut oluşmaz.

3) MEZOSFER:

a)-Ozonosfer: Güneşten gelen canlılar için zararlı olan kısa dalgalı (mor ötesi,ultravole) ışınları ozon tarafından tutulur.

b)-Kemosfer: Yer yüzünden yükselen gazların bir kısmı lutra vole ışınlardır.