E Kitap Kutadgu Bilig

Bu çalışmada Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı eseri dil ve dilsel değerlendirilecektir. Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınmış, Türklerin İslam kültür çevresindeki ilk eserlerindendir. Eser bir siyasetname olup, belirli değerleri temsil eden kahramanların mutluluk eksenindeki söyleşilerini içerir. Eserin ana temi "ideal insan"dır. Kutadgu Bilig günümüze değin çok sayıda çalışmaya konu olmuş bir eserdir. Ancak bu çalışmalarda eser, ağırlıklı olarak dilbilgisel yönden incelenmiştir. Türk dili tarihi içerisinde eşsiz bir yere sahip olan Kutadgu Bilig'de modern dilbilimi araştırmacılarının ve yüzyılda ifade ettikleri bazı kuramların izlerini görmek mümkündür. Bu kuramlardan biri de dilsel determinizmdir. Dilsel belirlemecilik ya da dilbilimsel determinizm şeklinde adlandırılan bu görüş; dilin ve dil yapılarının, insanın düşünme ve dünyayı görme biçimini belirlediği düşüncesidir. Bu görüşü benimseyen dilbilimciler, her dilde özel bir dünya görüşü olduğunu düşünmüş ve bunu 'dilin iç biçimi' terimiyle adlandırmıştır. Her dilin kendine özgü anlama ve anlatma yolu bulunduğu biçiminde açıklanan bu görüş, dilbilimde sonradan değişik adlarla anılan Dilbilimsel determinizm, dilbilimsel görecelik ilkesi / kuramı (İng. Linguistic Relativity Hypothesis) vb. kuram ya da varsayımların temelini oluşturmuştur. Kısaca dilin birey ve toplum üzerindeki etkisine dayanan bu kurama yüzyılda yazılmış bu önemli eserde çeşitli derecelerde rastlanmakladır. Bu çalışmada doküman inceleme yöntemi kullanılarak öncelikle dil ve dilsel belirlemecilik konusu üzerinde durulmuş, ilerleyen bölümlerde konuyla ilgili olduğunu düşündüğümüz dizeler orijinal biçimleri ve Türkiye Türkçesine aktarılmış şekilleri verilerek değerlendirilmiştir

In this study, Yusuf Has Hacib’s Kutadgu Bilig has been evaluated for language and linguistic determinism. Kutadgu Bilig, written by Yusuf Has Hacib, is one of the earliest written works of Turks in Islamic cultural environment. Kutadgu Bilig is a political treatise and contains dialogues about hapiness of heroes who represents certain values. Main theme of Kutadgu Bilig is ideal person. Until today it has been subjected to a good number of study. But mainly in these studies, it was analayzed in grammatical aspects. According to Linguists that study on Lingistic Determinism, language and language frames determine the way thinking of human. In Kutadgu Bilig which have a unique place in History of Turkish Language is possible to see the trace of some theories mentioned by modern linguistics researhers in 19st and 20st centruies. One of those theories is Linguistic Determinism. Briefly, the theory lean on effect of language in individual and society and it is encountered in this important manuscript written in 11st centruy. In this study, primarly it has been made a point of language and linguistic determinism by using document rewiew method and in the next chapters it has been analyzed by presenting lines of original forms and modern Turkish forms that we believed it is related with the issue

Tam Metin

Müellifi Yûsuf Hâs Hâcib tarafından, “her iki dünyayı birden tutan bir el” olarak nitelendirilen Kutadgu Bilig, Balasagun’da telif edilmeye başlanmış, on sekiz ay süren bir yazma faaliyetinden sonra Kâşgar’da / yıllarında tamamlanarak Karahanlı hükümdarı Süleyman Arslan Hakan oğlu Tavgaç Uluğ Buğra Han’a sunulup huzurunda okunmuş büyük bir siyasetnamedir. Müslüman Türk kültürünün temellerinin atıldığı, Türk yükselişinin uğurlu zaferlerle dolu bir yükseliş devrinde, büyük sözlüğümüz Divânu Lugati't-Türk'le çağdaş ve onun gibi abidevi bir eser olarak millî kültür ve irfanımızın burçlarından birini oluşturan eserin amacı, "ideal bir toplum ve bu toplumun yönetimi nasıl olmalıdır?" sorusunun cevabında yatar. Zamanın geçiciliğinden bahsederken türlü sosyal ilişkilerin normlarını kurarak maddi dünyaya da sıkıca tutunan, ideal yaşam esaslarını tespit ederek Türk halkının ahlak, hukuk ve kişiler arası ilişkileriyle birlikte yönetimin ideal bir biçimde düzenlenmesi için gerekli olan hususları nazım diliyle ortaya koyan bu nasihatname, ayrıca İslami Türk edebiyatının bilinen ilk büyük eseri ve beytiyle dilimizde kaleme alınmış mesnevi tarzında ilk edebî üründür. Onda dünyevi iktidar ve uhrevi saadetin kabı olarak çatışmak üzere birbirine sokulan ferdî ve sosyal çelişkilerin dengeli bir ahlakla nasıl telif edileceğinin yollarını buluruz.

Kişi kadrosunda, doğru yasayı ve adaleti temsil eden kağan Gündoğdu, siyasi hâkimiyeti ve mutluluğu temsil eden vezir Aydoldu, onun oğlu olarak vezareti üstlenen ve anlayışı, aklı temsil eden Öğdülmüş, kanaati, akıbeti, tefekkür ederek gerçeği bulmayı temsil eden ve Öğdülmüş’ün akrabası olan Odgurmuş’un yer aldığı Kutadgu Bilig, bu yanıyla da yarı hikâye yarı tiyatro tarzında kurulmuş alegorik bir eserdir.

Ömrünün kırk yılını Ötüken Türkçe Sözlük’ün derlenmesine hasreden Yaşar Çağbayır tarafından hem çeviri yazı hem de Türkiye Türkçesine aktarılmış metniyle bakışımlı olarak yayıma hazırlanan Kutadgu Bilig, yazılışının  yılında iki dünya mutluluğunun anahtarını elinde tutmayı eskimeyen bilgeliğiyle sürdürüyor.