Eflak Prensliği

OSMANLI DEVLETİ VE BOĞDAN İLİŞKİLERİ 1 Özet Günümüz Romanya’nın Osmanlı Dönemi’ndeki karşılığı; Eflâk (Ulahya), Boğdan (Moldavya); yani Memleketeyn olarak (İki Ülke) adlandırılmaktaydı. Osmanlı Devleti’nin Eflak- Boğdan üzerindeki “gaza” politikası doğrultusunda Balkan topraklarına doğru yönelmiştir XIV. Yüzyılda Moldova nehrinin iki kenarındaki arazide kurulan bu prenslik zaman içerisinde Osmanlı Devleti ile yakın bir ilişki içerisine girmiştir. İlk olarak Çelebi Mehmed döneminde (), siyasi ilişkide bulunulmuş ve zaman içerisinde farklı stratejik yöntemlerle iki ülke arasında ilişki devam ettirilmiştir. Sıra gelen isyanlar doğrultusunda Osmanlı Devleti XV. yüzyılda yerel idarecileri atayarak Eflak- Boğdan beldesinin güvenliği sağlamaya çalışmıştır . Ancak XIX . Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla birlikte bu bölgede hakimiyet gücü azalmıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin Eflak- Boğdan üzerindeki politikalarının nasıl başladığı, bu topraklardaki stratejisinin kaynağı ve çıkan isyanların sebepleri ile Osmanlı Devleti’nin aldığı tavırlara değinilmiştir. Anahtar Kelimeler: Eflak- Boğdan, Akkerman ,Seferler, Eflak - Boğdan isyanları , Osmanlı Devleti ve politikası , 1 Elif SAYAN, Karabük Üniversitesi Tarih Bölümü Lisans Mezunu, [email protected]  OSMANLI DEVLETİ VE BOĞDAN İLİŞKİLERİ Boğdan, Romanya'nın Moldavya bölgesine Osmanlı döneminde verilen ad olup Maldava nehrinin iki kenarındaki arazide XIV. yüzyılda kurulan prenslik daha sonra Türkler tarafından atınınca Osmanlı kaynaklarında bir süre Kara Bağdan olarak geçmiş, fakat uzun müddet sadece Bağdan şeklinde anılmıştır. XIV. yüzyılın ortalarında Maramureş teoturan küçük bir Ulah (Valah) asilzade ailesinin Macar Krallığı'na karşı ayaklanarak buraya gelmesinden sonra ilk müstakil devleti kuran voyvoda Bağdan'ın isminden gelmektedir 2. Günümüz Romanya topraklarını oluşturan Eflak ve Boğdan coğrafi konumundan dolayı Osmanlı hâkimiyetinde bulunduğu süre boyunca OsmanlıDevleti'nin Güneydoğu Avrupa’ya açılan bir kapısı olmuştur. Osmanlı Devleti bu toprakları kontrol altına alarak Güneydoğu Avrupa’da kendisi için güvenli bir bölge oluşturmak istemiştir. Osmanlı Türkleri ile Moldavlar arasındaki ilk münasebetler XV. yüzyılda başladı. Bu bir asra yakın sürede Bağdan beyleri Macar, Polanya ve Altın Orda devletlerinin hakimiyet iddialarına karşı varlıklarını denge politikası güderek korudular. Halbuki güneydeki Eflak Prensliği bir süre önce Osmanlı Devleti'ne tabi olmuştu. OSMANLI-BOĞDAN İLİŞKİLERİNİN BAŞLANGICI Moldovya eyaletinin Türkçe adı olan Boğdan toprakları, Osmanlı Devleti’nden önce Macar, Polonya ve Altınordu gibi birçok devletin kontrol altına almak istediği bir bölge olmuştur. Eflak-Boğdan Prenslikleri, XIV. yüzyılın ortalarında tarih sahnesine çıktıklarında, doğu ve güneydoğu Avrupa’daki siyasi durum, iki büyük olayın etkisi altında kalmıştır. Bunlar,Altınordu Hanlığı’nın parçalanarak zayıflaması ve Osmanlı Beyliği’nin yükselmesiydi. Öte yandan Tatar etkisinin o bölgede zayıflaması ve bu olaylar neticesinde Romenlerin o bölgede daha rahat hareket etmelerine yol açmıştı. 3Tuna’da ilerlemeye başladıktan ve Eflak üzerine seferler düzenledikten sonra Boğdan’da da kontrol altına almak istemiştir. Osmanlı Devleti ile Boğdan arasında ilk temaslar XV. Yüzyılda gerçekleşmiştir. Tuna’ya doğru genişlediği esnada Eflak Beyliği kendilerine daha yakın olduğu için Osmanlıların ilk temasları Eflak Beyliği ile gelişme göstermiştir. Özellikle Osmanlı akınlarının Balkan dağlarını aşıp Tuna’ya doğru yönelmesi, Tuna nehrinin öte yakasında bulunan Eflak Beyliğini tedirgin etmiştir. Eflak’ın aksine Osmanlı-Boğdan ilişkilerinin başlangıcı daha geç bir dönemde daha doğrusu XV. yüzyılda gerçekleşmişseafoodplus.infoğdan voyvodası Aleksandru Cel Bun zamanında Macar ve 2 TDV DIA “Boğdan “. 3 Yusuf Heper, Osmanlı Devleti Ve Eflak-Boğdan İlişkileri (), Doktora Tezi, Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak, 4 Abdülkadir Özcan, “Boğdan”. Leh Kralları Osmanlı Devleti’ne karşı savaşa girişmeleri halinde kendilerine yardım edeceğine dair Aleksandru’ya, Lublin Antlaşmasını imzalatmışlardır. Voyvoda Aleksandru’nun bu antlaşmaya uymaması durumunda topraklarını kendi aralarında paylaşacaklarını söylemişlerdir. Boğdan prensleri bir taraftan Macar ve Polonya’ya diğer taraftan Altınordu devletine karşı mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu döneme gelinceye değin Boğdan Prensliği, voyvoda I. Boğdan’ın () ölümünden yılına değin Macar Krallığı’nın egemenliğinde kalmıştır. Daha sonra Boğdan voyvodası Petru Muşat, 26 Eylül tarihinde Leh Krallığına bağlılığını ileterek, resmen Lehistan’ın egemenliğine girmiştir. Boğdan’ın Lehistan egemenliğini kabul etmesinde, Lehistan’ın Boğdan topraklarına saldırmayacağına dair garanti vermesi ve Macar Krallığının olası saldırılarına karşı Leh yöneticilerinin Boğdan’ı koruyacaklarına dair verdiği sözler etkili olmuşseafoodplus.info bu süreçte Macaristan Krallığı kendi hâkimiyetini tanımış olan Boğdan üzerinde hak iddia etmeye devam etmiş.5 ve Lehistan yöneticileri, Macaristan’ın Boğdan üzerindeki tehditlerini, Osmanlıların Balkanlarda bir güç olarak ortaya çıktığı döneme kadar engellemeyi başarmıştır. Fetret dönemine değin Osmanlılarla Boğdan voyvodalığı arasında henüz bir karşılaşma vuku bulmamıştır. Osmanlı Devleti, Çelebi Mehmet döneminde aşağı Tuna ve Dobruca kalelerini aldıktan sonra Boğdan toprakları üzerine akın düzenlemiştir. Bu akınla birlikte Osmanlı kuvvetleri Boğdan limanı ve Akkirman’ı kuşatmalarına rağmen kontrol altına alamamıştır seafoodplus.info Çelebi Mehmed, Osmanlı fütuhatlarının yönü Balkanlara çevrildiği sıralarda Boğdan voyvodalığı, Eflak ile birlikte ’de Lehistan ile olan dostluk anlaşmasını yenilemiştir. II. Murat döneminde de bu mücadeleler devam etmiş fakat tam anlamıyla bir netice alınamamıştır 7. Fakat II. Mehmet zamanında Boğdan Prensi Petru Aron vergi vermek şartı ile Osmanlı hâkimiyetini tanımıştır. II. Murat döneminde de bu mücadeleler devam etmiş fakat tam anlamıyla bir netice alınamamıştır. Fakat II. Mehmet zamanında Boğdan Prensi Petru Aron vergi vermek şartı ile Osmanlı hâkimiyetini tanımıştır.( ) Bu tarihten itibaren Kara Boğdan 8adıyla anılan Moldovya prensliği Osmanlı kontrolü altına girmiştir. Vergisini yılına kadar düzenli ödeyen Boğdan, Prens Stefan Çel Mare zamanında bağımsızlığını ilan etmek istemiş fakat başarılı olamamıştır. Bunun üzerine Stefan, Lehistan’ın himayesine girmiştir. Bu durumu kabul etmeyen Osmanlı Devleti Boğdan üzerine Rumeli Beyler Beyi Hadım Süleyman Paşayı göndermişti.9 Boğdan üzerine otuz bin askerle hareket eden Süleyman Paşa mevsim şartlarının elverişsizliği, yanında bulunan askerlerin yorgun olması ve Boğdan kuvvetlerinin uzun süre karşılarına çıkmamaları nedeniyle savaşı kaybetme neticesiyle karşılaşmıştır. Bu olay sonucu Boğdan kuvvetlerinin Prut nehri kıyısında Osmanlı kuvvetlerinin karşısına çıkması ile Falçiu denilen mevkide iki taraf arasında savaş 5 Yusuf Heper, Osmanlı Devleti Ve Eflak-Boğdan İlişkileri (),Doktora Tezi,Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Uşak, (Deletant, a.g.m., s. alıntı yapılmıştır.) 6 Aurel Decei, “Boğdan”. 7 Yasemin Sarğın, Başlangıcından ’ya kadar Osmanlı Devleti ile Eflak ve Boğdan Voyvodaları Arasındaki İlişkiler, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim DalI, Yüksek Lisans Tezi. 8 68 Aurel Decei Kara sıfatını boyun eymiş inkiyad etmiş olarak açıklamıştır. Osmanlı kontrolüne girdikten sonra Boğdan uzun bir süre bu isimle anılmıştı. 9 Halime Doğru, “Balkanlarda Osmanlı Fetihleri”. başlamıştır. Fakat bu savaşta Osmanlı kuvvetleri mağlup edilmiş, askerlerin birçoğu esir düşmüş diğerleri de başta Süleyman Paşa olmak üzere canlarını zor kurtarmışlardır. Bu mağlubiyeti haber alan II. Mehmet yılında Boğdan üzerine bizzat sefere çıkmıştır . Eflak kuvvetlerinin de II. Mehmet’in yanında yer aldığı bu seferde Osmanlı kuvvetleri Varna’ya ulaştığında Leh elçileri de oraya gelerek Boğdan adına antlaşma yapmak istemişseafoodplus.info anlaşma teklifi üzerine seafoodplus.info , Boğdan’ın yeniden vergisini vermesi, almış olduğu Cenevizli esirleri serbest bırakması ve Kili’yi Osmanlı Devleti’ne bırakması şartı ile antlaşma yapabileceğini bildirmiştir. Fakat II. Mehmet tarafından yapılan bu teklif Stefan tarafından reddedilmişti. Bu yüzden anlaşma sağlanamamıştır. Stefan, Osmanlı kuvvetlerinin ilerlemesini durdurmak için ordunun geçecek oldukları yerleri yakıp yıkarak kıtlık yaşanmasını sağlamak istemiştir. Stefan böylelikle zaman kazanmak istemiş ve birebir savaşamayacağını düşünerek kuvvetlerini alarak dağa çıkmıştır. Devlet bu kıtlık sorunuyla uğraşırken Prens Stefan dağa yönelmiş ve ormanların arasına kendisini korumak için hendekler açtırmıştır. Ormanlar üzerine akın düzenleyen Osmanlı kuvvetleri Stefan’ın yerini tespit etmişler ve üzerine yürümüşlerdir. Bu akınlar sırasında Stefan’ın erken davranarak topları ateşlemiş fakat topların erken ateşlenmesinden dolayı istenilen başarı elde edilememiştir. Bununla birlikte Osmanlı kuvvetlerinin atmış olduğu toplar Stefan’ın top arabalarına isabet ederek Stefan’ın mühimmatlarının zarar görmesi sağlanmıştır. Osmanlı kuvvetlerine karşı başarı sağlayamayacağını düşünen Stefan komutanları ile birlikte dağlara kaçmıştır. Bu savaşta Eflak voyvodasının seferde göstermiş olduğu başarılardan dolayı kendisine ganimetlerden pay verilmiştir. Boğdan üzerine düzenlenen bu seferle birlikte sadece Boğdan tarafından değil Osmanlı tarafından da çok fazla kayıp verilmiştir Görüldüğü üzere devlet Eflak üzerinde hâkimiyetini güçlendirmiş ve savaş sırasında bu bölgeden destek de sağlar duruma gelmiştir. Bu da devletin bu bölge üzerine yapmış olduğu seferlerde gücünün artmasını sağlamıştır. Osmanlı ordusuna karşı başarılı olamayacağını anlayan Stefan padişaha gelerek daha önceden vermiş olduğu üç bin sikke vergisini altı bin filorin olarak ödeyeceğini ve Osmanlının dostuna dost düşmanına düşman olacağını belirterek affedilmesini istemiştir. Bunun üzerine II. Mehmet yeniçeriler arasında çıkan veba salgınından dolayı voyvoda Stefan’ı affetmiştir. Her ne kadar Boğdan voyvodası vermiş olduğu vergiyi iki katına çıkararak affedilmeyi istemiş olsa da Boğdan hala Osmanlı Devleti için tam olarak fethedilmiş bir bölge değildir. 11 II. BAYEZİD’İN BOĞDAN SEFERİ 10 Yasemin Sarğın, Başlangıcından ’ya kadar Osmanlı Devleti ile Eflak ve Boğdan Voyvodaları Arasındaki İlişkiler, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim DalI, Yüksek Lisans Tezi, (Oruç Beğ, a.g.e., s. ; Solak-zade, a.g.e., C. I, s (alıntı yapmıştır.) ) 11 Yasemin Sarğın, Başlangıcından ’ya kadar Osmanlı Devleti ile Eflak ve Boğdan Voyvodaları Arasındaki İlişkiler, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim DalI, Yüksek Lisans Tezi. ( Panaıte, a.g.m., s. (alıntı)  Sultan II. Bayezid Döneminde Boğdan’a Ait Kili ve Akkirman’ın Alınışı II. Mehmet’in Boğdan üzerine düzenlemiş olduğu sefer orduda çıkan veba salgını nedeniyle tam bir sonuca bağlanmadan bitirilmek zorunda kalınmıştır. II. Bayezid tahta çıktığı dönemde Karamanoğulları ve Cem Sultan sorunuyla uğraştığı için Boğdan’ı meselesi ikinci plana atılmıştır. Fakat bu sırada eski Boğdan voyvodası Stefan uçbeylerinin II. Bayezid’in tahta çıkışını tebrik etmek için bölgeden uzaklaşmasını fırsat bilerek Eflak sınırını geçmiş ve voyvoda Basarab’ı yenerek pek çok Romen ve Türkü öldürmüştü. Stefan’ın bu tutumu nedeniyle Boğdan meselesi öne alınmış ve sefer için hazırlıklar başlanmıştır. Önden Mihailoğlu Ali Bey ve kardeşi İskender Bey idaresindeki akıncılar gönderilerek Stefan’ın kuvvetleri yıpratılmıştır. r. Sefer için gerekli hazırlıkların tamamlanmasının ardından II. Bayezid 1 Mayıs ’de Boğdan üzerine sefere çıkmıştır. Kalelerin daha kolay fethedilmesi için Kaptan Sinan Paşa komutasındaki gemi İstanbul üzerinde malzemelerle Tuna’ya gönderilmiştir. Ayrıca Kırım Han’ı Mengli Giray ile Eflak voyvodasına sefere katılmaları için haber gönderilmiştir . Kırım ve Eflak kuvvetlerinin katılımıyla Osmanlı ordusu yaklaşık olarak altmış bin kişiyi bulmuştur ’ de Kili kalesine gelinmiş ve bu kale Osmanlı kuvvetleri tarafından kuşatılmıştır. Kili kalesinin fethine bu kadar önem verilmesinin sebebi Kili’nin Boğdan’a açılan bir kapı niteliği taşımasından kaynaklanmaktaydı. On günlük bir kuşatmanın ardından 15 Temmuz ’de kale fethedilmiştir Daha sonra Akkirman kalesine yönelen Osmanlı kuvvetleri on iki günlük bir kuşatmanın ardından 11 Ağustos ’de Akkirman’ı da fethetmişlerdir Kili ve Akkirman kalelerinin feth edilmesinden sonra II. Bayezid’in geri dönmesini fırsat bilen ve Akkirman’ da kalan bazı Boğdan’lılar Prens Stefan’a haber gönderip habersiz düzenlenen bir baskınla Akkirman’ı geri alabileceğini bildirmişlerdir. Bunun üzerine Stefan Akkirman’ı kuşatmış fakat kale bekçilerinin direnişleri sonucunda Stefan ve kuvvetleri bozguna uğramıştır. Kaleyi ele geçiremeyeceğini anlayan Strefan geri çekilmek zorunda kalmıştır. Stefan’ın bu taarruzunu haber alan II. Bayezid onu cezalandırmak için Rumeli Beylerbeyi Ali Paşa’yı Boğdan üzerine göndermiştir. Ali Paşa’ya kuvvetleri ile birlikte Eflak voyvodası da katılmıştır. Ali Paşa 7 Eylül ’te Boğdan sınırını geçerek Boğdan’a akın düzenlemişti. Ali Paşa’nın kuvvetleri ile birlikte geri döndüğünü haber alan Stefan, Akkirman ve Kili’yi almak için saldırmış fakat başarılı olamamıştı. Bu durumu haber alan İskender Paşa, Malkoçoğlu Ali Bey’i Boğdan üzerine göndermiştir. Osmanlı kuvvetlerinin kendi üzerine geldiği haberini alan Stefan, Leh ve Macarlardan kuvvet toplayarak geri dönmüştür. Stefan, Malkoçoğlu Ali Bey’in az bir kuvvetle Prut nehri kenarında kaldığını ve akıncılarını etrafa dağıttığını öğrenince ani bir baskın vererek onları yok etmek istemiştir. Bunun için Malkoçoğlu’nun etrafını kuşatmıştır. Geceden sabaha kadar süren savaştan mağlup olacağını anlayan Stefan, kuvvetleri ile birlikte kaçmaya başlamıştır. 16 Osmanlı ile başa çıkamayacağını anlayan Stefan iki yıldır ödemediği 12 İsmail Hakkı Uzunçarşılı,C. III, s 13 N. Beldiceanu; “ Osmanlı Seferi Askeri Hazırlıkları ve Kronikleri” 14 Tansel, II. Bayezit, s. 15 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi , seafoodplus.info, s 16 Müneccimbaşı Dede Derviş Ahmed, Sahaifü'l-ahbar / C. Bölüm: II, s. haracıyla birlikte elçilerini II. Bayezid’e göndermiş ve Türk hâkimiyetini tanımıştır. 17 Görüldüğü üzere Stefan, Osmanlı Devleti’nin hakimiyetine girmek istemese de çevresindeki diğer devletlere bakıldığında Stefan, başka güvenecek bir devlet görememiştir. Bu nedenle kendinden sonrakilere Osmanlı Devleti ile iyi ilişkiler kurmalarını istemiştir. SULTAN SÜLEYMAN’IN BOĞDAN SEFERİ Boğdan’ın başına boyarların seçimiyle yılında Petru Rareş geçmiştir ve Petru Rareş, Ştefan Lacusta’yı yenerek hâkimiyetini meşrulaştırmıştıseafoodplus.info I. Süleyman Boğdan’ın başına Petru Rareş yerine İstanbul’da yetişmiş olan Ştefan Lacusta’ın geçmesini istediği için bu seçimden memnun olmamıştır. Kanuni’nin kendisini voyvoda olarak tanımasından cesaret alan Rareş, tarihinden itibaren Lehistan’la tarihi problem haline gelen “Pocuța Meselesi”ni yeniden açmıştı. Boğdan’ın kuzeyinde olan Pocuța bölgesine sahip olmak için Rareş, tarihlerinde bu bölgelere karşı iki sefer hareketine girişse de Lehistan kuvvetleri karşısında başarısız oldu. 18 Rreş’in Boğdan voyvodalığının saldırgan tavırları üzerine Osmanlıların Erdel’de güvendiği bir isim olan Giritti, Şubat ’de ilk defa Osmanlı divanında Rareş’in, Ştefan Lăcustă (Çekirge Ştefan) ile yer değiştirmesini gündeme getirdi. Aynı şekilde Rareş’in Lehistan’a olan düşmanca tutumları yüzünden İstanbul’da bulunan Leh elçisi Olçieski, Osmanlı devlet adamlarına Rareş’i kastederek “Boğdan tahtındaki bu köylünün” değiştirilmesini tavsiye etmiştir Ayrıca Petru Rareş Lehistan’la Osmanlı Devleti arasında imzalanan saldırmazlık antlaşmasına rağmen Pokutsya bölgesine saldırarak bu antlaşmayı bozmuştur. Bunun üzerine Lehistan, Osmanlı Devleti’ne bir elçi göndererek Petru’yu şikâyet etmiş ve görevden alınmasını istemiştir. Osmanlı Devleti’nin Petru’yu görevden almaması durumunda Lehistan’ın orduları ile birlikte hareket ederek Petru’yu tahtından uzaklaştıracaklarını belirtmişlerdir. Osmanlı Devleti bu durum karşısında Boğdan’ın elinden çıkmasına izin seafoodplus.infoılacak olan bu seferin Boğdan üzerine olacağı gizli tutulmuştur. Sefer hazırlıklarının tamamlanmasının ardından ordu İstanbul’dan çıkarak Edirne’de karargâh kurmuştu. Edirne’den çıkan ordu Yanbolu tarafına geçmiş buradan da Balkan Dağı üzerinden Tabluca vilayetine gelmiştir. Buradan ordu Boğdan yakasına geçmişti. 20Bu sefere a Tatar Hanı Sahib Giray’a haber gönderilerek sefer için hazırlık yapması emredilmiştir. 31 Ağustos’ta Osmanlı ordusu Prut Nehrini geçerek 9 Eylül’de Yaş önlerine gelmiştir. Fakat Petru Pareş ne dost olarak gelmiş ne de saldırıda bulunmuştur. Bu sırada zaman kazanmaya çalışan Petru Rareş, Kral Ferdinand’dan yardım istemiş fakat bu isteği kral tarafından reddedilmiştir. Yaş’da Osmanlı ordusuna sekiz bin süvarisi ile Kırım Hanı Sahib Giray ve Eflak voyvodası tarafından 17 Tansel, seafoodplus.infod, s. 18 Yusuf Heper, Osmanlı Devleti Ve Eflak-Boğdan İlişkileri (),Doktora Tezi,Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Uşak, 19 Yusuf Heper, Osmanlı Devleti Ve Eflak-Boğdan İlişkileri (),Doktora Tezi,Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Uşak, , ( Ştefan S. Gorovei, Petru Rareş, Editura Militară, Bucureşti, , s. 87 (alıntı yapılmıştır.) 20 Lütfi Paşa, Tevarih-i Ali Osman, Haz. Kayhan Atik, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara , s. gönderilen üç yüz kişi katılmıştır. Eflak voyvodasının göndermiş olduğu bu kuvvetler Osmanlı kuvvetlerine öncülük etmiştir Osmanlı kuvvetleri karşısında direnemeyeceğini anlayan Petru emrindeki kuvvetlerle birlikte Poştanı dağlarına kaçmış ve dağın çevresini koruma altına alarak burada saklanmayı düşünmüştür. Daha sonra Kanuni bir emirnâme yayınlayarak tüm Boğdan halkını affettiğini bildirmiştir. Bunun üzerine Boğdan reayası ve boyarları, Kanuni’ye gelerek itaatlerini bildirdiler. Bu vaziyet karşısında Boğdan vilayetinde yeni hudutlar belirlendi. Buna göre; bu hudutların iki tarafına sağlam kale yaptırmasına, padişahın emirlerinin uygulanmasına ve her iki yılda haracını vermek üzere Boğdan voyvodasının bizzat İstanbul’a gelmesine karar verildi. Boğdan boyarları ile yapılan bu anlaşma neticesinde Kanuni, Boğdan Seferinden geri döndü Kanuni Sultan Süleyman’ın Boğdan’a yaptığı seferin şüphesiz en önemli sonucu kadim Boğdan toprakları olan Bucak ve Bender’in Osmanlı toprağına dönüştürülmesidir. İleriki dönemlerde Bender kalesi, Osmanlıların kuzey hududundaki en uçtaki kale haline gelecek, Boğdan’ın güvenliği için çok kilit bir noktada yer alacaktır. Nitekim Kanuni, Boğdan Seferi dönüşünde Bender kalesinde görülen tarihli bir yazıtta: “Ben Tanrı’nın kulu, Bu dünyanın Sultanıyım. Tanrı’nın inayeti ile ümmet-i Muhammed’in başındayım. Adına Mekke ve Medine’de hutbe okutulan Süleyman’ım ben. Ben, Bağdat’ta şah, Bizans diyarlarında kayser, Mısır’da sultanım, donanmalarını Akdeniz, Mağrib ve Hind’e yollayan sultanım. Macar taht ve tacını alan ve onları bir kuluna bağışlayan sultan benim. Voyvoda Petru başkaldırdı, ancak atımın ayakları onu toz eyledi. Boğdan’ı da fethettim”23 şeklinde Boğdan’ın yanı sıra dünya üzerindeki Osmanlı hâkimiyeti tasvir edilmiştir. YILLARI ARASINDA EFLAK ve BOĞDAN’DAKİ SİYASİ GELİŞMELER BOĞDAN İSYANLARI yılında Aleksandru Kornea’dan sonra yerine oğlu IV. Boğdan geçirilmiştir. Fakat IV. Boğdan’da babası Aleksandru Kornea gibi devlete karşı isyan faaliyetlerinde bulunmuş ve bunun için Lehistan Kralı ile bir antlaşma dahi imzalamıştır. Ancak bir müddet sonra Ştefan Ştefan Lăcustă’nın öldürülmesi Boğdan’daki vaziyetleri daha da karıştırır. Ülkenin önde gelen boyarları, İstanbul’a danışmadan İon Joldea adında bir boyarı tahta geçirirler. Bu durumu öğrenen Osmanlı Devleti, Boğdan’ın Lehistan ile görüşmeye gittiği bir zaman da boyarların isteği üzerine kendisini görevden alarak yerine İoan Cel Cumplit’i( Yuan Çel Kamplit) göreve getirmiştir. Bu sırada Lehistan’da bulunan asi voyvoda görevden alınmasını öğrenmesi üzerine 21 Joseph Von Hammer; Osmanlı Devleti Tarihi, Çev. Mehmet Ata. 22 Peçevî İbrâhim Efendi , Tarih-i Peçevi I, s. 23 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (), s. Lehistan’dan kuvvet toplayıp yanına aldığı Leh Beyleri ile birlikte Boğdan’a girerek bazı boyarları kılıçtan geçirmiştir. Ayrıca asi voyvoda Yaş şehrine bir konak mesafe kalacak kadar yaklaşmış fakat Bender Beyi ve yeni voyvoda İoan’ın gelmesi ile birlikte Boğdan, kuvvetlerini yanına alarak tekrardan Lehistan’a kaçmıştır. Asi voyvodanın başarısız olması üzerine Leh Kralı, Osmanlı Devleti’nden Boğdan’ın affedilmesini istemiştir. Her ne kadar bu istek Osmanlı Devleti tarafından kabul edilmiş ve Boğdan’ın kardeşi ile birlikte İstanbul’a gelmesi istenmiş ise de asi voyvoda Leh Kralı’nın ölmesi üzerine İstanbul’a gitmek yerine Erdel’e geçmiştir. Burada Erdel Kralı tarafından yakalanan Boğdan, Avusturya’nın Sokman Kalesi Beyi tarafından Erdel Beyinin elinden alınmıştır. Bunun üzerine devlet Erdel Kralı’na haber göndererek asi voyvodanın kendi üzerlerine bir saldırı yapması durumunda Boğdan voyvodası ile anlaşarak bölgeyi korumalarını istemiştir. Ayrıca devlet Avusturya’ya mektup göndererek iki devlet arasında ahidnameye uyulmadığını söyleyerek asi voyvoda Boğdan’ın kendilerine teslim edilmesini istemiştir Osmanlı Devleti’nin kendi iç meselesi olarak başlayan bu isyan büyüyerek iki devlet arasında siyasi bir sorun haline gelmiştir. İOAN CEL CUMPLİT İSYANI () Boğdan’da Voyvoda Değişikliği ve Ion’ın Osmanlı Egemenliğine İsyanı Osmanlı kaynaklarında “Yuvan” olarak adlandırılan Ion voyvoda, Romen literatüründe bazı tarihçiler tarafından Boğdan’da yaptığı zalimce işlerden dolayı “Korkunç Ion” (Ion Cel Cumplit) adıyla anılırken bazı tarihçilerce de büyük Osmanlı gücü karşısında direnerek Osmanlı boyunduruğundan ayrılmak adına yaptığı mücadelelere binaen “Cesur Ion” (Ion Cel Viteaz) olarak adlandırılmıştır. Boğdan’dan sonra voyvodalık makamına gelen İoan göreve geldikten sonra Boğdan halkına çok fazla zulüm yapmaya ve halkının parasını almak için insanları katletmeye başlamıştır. Ayrıca İoan pek çok boyarı ve ileri gelen kişileri kılıçtan geçirerek kanunları hiçe saymıştır. Bunun üzerine II. Selim bu sorunu çözmek için voyvoda İon’u görevden alarak yerine Petru Şkiolup’u göreve getirmiştir 25Eski voyvodalardan Stefan Cel Mare’nin gayri meşru torunu olan İoan bunun üzerine Osmanlı Devleti’nin haraç miktarının seksen binden, yüz yirmi bine çıkarılması ve görevden alınmasını bahane ederek isyan etmiştirZaporog Kazaklarına elçi göndererek yardım çağrısında bulunmuştur. Bunun üzerine bin iki yüz Zaporog Kazağı voyvoda İoan’a yardıma gelmiştir. İoan, Zaporag kazaklarından almış olduğu destek ile kırk, kırk beş bin civarındaki ordusu ve seksen kadar top ile birlikte İbrail, Bender ve Akkirman kalelerini kuşatmıştır. Osmanlı Devleti bu isyanı bastırmak için öncelikle Eflak ve Türk kuvvetlerinden oluşan bir birliği asi voyvodanın üzerine göndermiş. Fakat gönderilen bu birlik İoan tarafından mağlup edilmiştir. Bunun üzerine II. Selim, Vezir Ahmet Paşa’yı kuvvetleri ile birlikte İoan üzerine gönderilmiştir. 27 Ayrıca Kırım Hanı Adil Giray’a haber gönderilmiş ve Vezir Ahmet Paşa’dan kuvvetleri ile 24 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi C. III, Bölüm: II, s. 25 Mihail Guboğlu , Kanuni Sultan Süleyman'ın Boğdan Seferi ve zaferi ( M. H.) . 26 İsmail Hami Danişmend, C. II, s. Bazı kaynaklarda İoan’ın, Stefan Cel Mare’nin oğlu olduğu söylenmektedir. 27 İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. II, s. birlikte destek sağlaması istenmişti. Asi voyvoda İoan ve Osmanlı kuvvetlerinin, Bulgaristan’ın Oblutsch28mevkisinde karşılaşmasıyla üç gün sürecek olan bir savaş başlamıştır. Savaşın üçüncü gününde İoan, hem erzak ve barut stoklarının tükenmesi hem de Osmanlı kuvvetlerinin saldırıları karşısında başarısız olacağını anlaması üzerine bir elçi göndererek kendisinin sağ salim padişaha götürülmesi durumunda teslim olacağını belirtmiştir. Asi vovyoda İon’un bu şekilde ele geçirilmesinin daha kolay olacağını düşünen Türk kuvvetleri bu isteğinin yerine getirileceğini, Kazak kuvvetlerinin geri dönmesine izin verileceğini ve Boğdan’lı askerlerin salıverileceğini belirterek isteklerini kabul ettiklerini bildirmişlerdir. Bunun üzerine teslim olan İoan kendisine söylendiği gibi affedilmemiş ve bir rivayete göre iki devenin kuyruğuna bağlanarak başka bir rivayete göre idam edilerek öldürülmüştür. Ayrıca bu isyanda İoan Cel Cumplit’e destek sağlayan Kazaklar da cezalandırılmışlardır. İoan voyvodasının görevden alınmasının ardından Boğdan’ın başına voyvoda olarak Petru Şiopul geçirilmiş ve Boğdan’ın ödemiş olduğu haraç miktarı da arttırılmıştır BOĞDAN VOYVODASI ARON’UN İSYANI Boğdan Voyvodası Aron30bu göreve gelebilmek için voyvoda Aron Osmanlı Devletine bir milyon altın ödemiştir Aron ödemelerini yapabilmek için kendinden öncekileri voyvodalar gibi vergileri arttırma yoluna gitmiştir. Voyvoda Aron’un vergileri arttırması üzerine zor durumda kalan halk yeni voyvodayı İstanbul’a şikâyet etmiştir. Bu şikâyetler üzerine Sultan III. Murat voyvoda Aron’un görevden alınmasına ve İstanbul’a getirilmesine karar vermiş ve Gönderdiği süvariler ile bu haber voyvoda Aron’a bildirmiştir. Görevden alındığı haberini alan Aron yanına süvariler ile birlikte İstanbul’a gelmiş ve burada iki ay kalmıştır. Aron İstanbul’da kaldığı süre boyunca tekrardan göreve gelebilmek için yeniçerilere bol miktarda para ve hediye vererek kendisinin tekrardan Boğdan voyvodalığına getirilmesini sağlamıştır lakin Voyvoda Aron göreve gelmesine rağmen vergilerinin sürekli olarak arttırmaya devam etmiş ve buda tekrar rahatsızlık oluşturmuştur. Bu sırada Papa VIII. Clement yılında Papalık makamına geldikten sonra Türklere karşı bir Hıristiyan birliği oluşturmak ve bu sayede Osmanlı Devleti’ni ortadan kaldırmak istemiştir. Alman İmparatoru Rodolphe’nin 32de desteğini alan Papa VIII. Clement, Osmanlı idaresinde bulunan Hıristiyan hatta bazı Müslüman milletleri ayaklandırmak için İran, Habeşistan ve Mısır gibi pek çok yere misyonerler ve elçiler göndermiştir Ayrıca kutsal ittifakta yer alan devletler voyvoda Aron’u yanlarına çekebilmek için kendisini koruyacaklarına ve ülkesinden kovulduğu takdirde kendisine sığınma hakkı tanıyacaklarını belirtmişlerdir. Bunun üzerine Aron Osmanlı Devleti’ne karşı isyan başlatmış ve Tuna kıyısındaki kasaba ve köylere saldırmaya başlamıştır. Aron’un isyanının devlet tarafından öğrenilmesi üzerine Ferhat Paşa asi voyvodayı görevden almış yerine Boğdan isminde bir prensi getirmiştir. 28 Bazı kaynaklarda bu şehrin isminin Roşkan’i olduğu belirtilmektedir. 29 Danişmend,a.g.e., C. I, s 30 Asıl ismi Aron Tiranur olan Boğdan Voyvodası, Zalim Aron olarak da bilinmektedir. 31 DECEI, Aurel, “Boğdan” . 32 Bazı kaynaklarda Rodolphe, Rudolf olarak zikredilmektedir. 33 İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. II, s.  Kutsal ittifak doğrultusunda Avrupa devletlerini de arkasına alarak isyan eden asi voyvoda Aron’u cezalandırmak için devlet Maraş Valisi Mustafa Paşa’yı bir miktar askerle birlikte Boğdan üzerine göndermiştir. Maraş Valisi Mustafa Paşa emrindeki kuvvetlerle birlikte Ruscuk sahrasına gelerek Yergögü yakasına toplarla beraber kuvvetlerini sevk etmek için çalışmalara başlamıştır. Fakat bu sırada asi voyvoda Aron ani bir baskınla Osmanlı kuvvetlerini burada mağlup etmiş ve başta Mustafa Paşa olmak üzere pek çok Osmanlı askerini öldürmüş bir kısmını da esir almıştır. Aron’un Osmanlı kuvvetlerini mağlup etmesinde şüphesiz ki Polonya Kralı’nın göndermiş olduğu altı bin Ukrayna Kazağını büyük etkisi vardır Bu durum göstermektedir ki Papa VIII. Clement Osmanlı Devleti’ne karşı oluşturmuş olduğu kutsal ittifak başarıya ulaşmıştır. ARON’UN KİLİ VE AKKİRMAN’A AKINI VE ÖLÜM İstanbul’da bu karışıklıklar yaşanırken eski Boğdan voyvodası Aron, Bender üzerine kuvvetleri ile birlikte saldırılar düzenlemiştir. Fakat bu saldırılara Bender Beyi Ahmet Bey, kuvvetleri ile birlikte karşı koymuş ve Aron’u püskürtmeyi başarmıştır. Ayrıca Ahmet Bey, kuvvetleri ile birlikte Aron’u Bender sınırından çıkarmayı başarmıştır. Bender kuşatmasında başarısız olan Aron bu sefer Akkirman’a saldırmış ve Kili ile Akkirman kalelerini toplarla dövdürmüştür. Bu durum karşısında çaresiz kalan halk Kırım Hani Gazi Giray’dan yardım talebinde bulunmuştur. Bunun üzerine Gazi Giray, Adil Giray’ı Kili ve Akkirman’a yardım etmesi için emrindeki askerlere birlikte görevlendirmiştir. Adil Giray’ın kuvvetleri ile birlikte yetişmesiyle birlikte Aron başarısız olacağını anlaması üzerine kaçmak zorunda kalmıştır. Asi voyvodanın askerinin bir kısmı öldürülmüş bir kısmı da esir olarak alınmıştır. Aron’un Avusturya ve Erdel güçlerini arkasına alarak faaliyetle de bulunması isyanın giderek büyümesine neden olmuştur. Aron kuvvetleri İsmail kalesini işgal ederek Dobruca’ya girmişler ve faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Bu dönemde Aron’un Lehistan ile yakın ilişkiler kurması ve Rum vaiz Nikeforos Didaskalos’u sarayında himaye etmesi Erdel Prensi Batori’yi rahatsız etmiştir. Bu olayların üzerine birde Aron’a karşı muhalefet bazı boyarların Avusturya Kralı Sigismund’u ve Erdel Prensi Batori’yi kışkırtmaları üzerine bu iki devletle Aron’un arası açılmıştır Bunun üzerine Aron Macar muhafız kıtası tarafından esir alınmış ve ölene 35kadar Erdel’de rehin olarak tutulmuştur. Aron’un, Sigismund ve Batori tarafından Boğdan tahtından indirilmesiyle birlikte Boğdan’ın başına Prens Stefan Ravzar isminde bir kişi tayin edilmiştir. 34 Hurmuzaki, Documente s 35 Bazı kaynaklarda Aron’un rehin olarak tutulmadığı idam edildiği belirtilmektedir. Ölümü ile ilgili bilgiler çelişkilidir. seafoodplus.info, “a.g.m., “Boğdan” maddesi, s.  KIRIM HANI GAZİ GİRAY’IN BOĞDAN’A GİRMESİ Stefan Ravzar Boğdan voyvodalığına geldikten sonra, Aron gibi devlete karşı faaliyetlerde bulunmaya başlamıştır. Fakat Osmanlı Devleti Avusturya sorunuyla uğraştığı için Ravzar’ın bu tutumuna tam anlamıyla çözüm bulamamıştır. Bu sırada Kırım Hanı Gazi Giray Boğdan’a girerek buradaki karışıklığa son vermiş ve halkın kendisine boyun eğmesini sağlamıştır. Ayrıca Gazi Giray, padişaha haber göndererek Boğdan’da ki karışıklığa son verdiğini belirtmiş ve bundan sonra buraya İslam komutanlarından birisinin atanması gerektiğini belirtmiştir. Bu atanacak kişinin de Tatar Beylerinden birisi olmasını rica etmiştir. Devlet, Gazi Giray’ın bu isteği kabul edilmesi durumunda Boğdan üzerinde Tatarlarla birlikte ortak bir yönetimin oluşacağı düşünerek kabul etmemiştir. Fakat Gazi Giray buna rağmen Bender Beyi ve akrabası olan Ahmet Beyi Boğdan voyvodalığına getirilmesi için çalışmalara devam etmiştir. Bu uğraşlarının sonuçsuz kalması üzerine Gazi Giray Lehistan’ la anlaşarak Eremia Movila’nın Boğdan voyvodası olmasını desteklemiştir. Böylelikle Lehistan ile Gazi Giray arasında Boğdan üzerinde ortak bir hâkimiyet kurma yolu açılmıştır. Stefan Razvan Boğdan’dan çıkarılmış ve onun yerine Kırım Hanı Gazi Giray’ın da desteğini alan Eremia Movila’nın Boğdan voyvodalığına getirilmiştir. Bu voyvoda değişikliğini Osmanlı Devleti yaşamış olduğu iç sorunlarından dolayı onaylamak zorunda kalmıştır Bu zamandan sonra Boğdan isyanı durdurulmuş ve bölge sakinleşmiştir. 36 Alper Başer; Bucak Tatarları (), Basılmamış Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar , s. KAYNAKÇA 1. TDV DIA “Boğdan” maddesi . 2. Yusuf Heper, Osmanlı Devleti Ve Eflak-Boğdan İlişkileri (),Doktora Tezi,Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Uşak, 3. Abdülkadir Özcan, “Boğdan”. 4. Aurel Decei, “Boğdan. 5. Yasemin Sarğın, Başlangıcından ’ya kadar Osmanlı Devleti ile Eflak ve Boğdan Voyvodaları Arasındaki İlişkiler, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim DalI, Yüksek Lisans Tezi. 6. İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. II, s. 7. İsmail Hakkı Uzunçarşılı Osmanlı Tarihi . 8. Kanuni Sultan Süleyman'ın Boğdan Seferi ve zaferi ( M. H.) / Mihail Guboğlu. 9. N. Beldiceanu; “ Osmanlı Seferi Askeri Hazırlıkları ve Kronikleri”. Peçevî İbrâhim Efendi , Tarih-i Peçevi I, s. Selahattin Tansel, ultan 2. Bayezit'in Siyahi Hayatı . Müneccimbaşı Dede Derviş Ahmed, Sahaifü'l-ahbar / C. Bölüm: II, s. C.Bölüm III, s, C. Bölüm III, Bölüm: II, s. Lütfi Paşa, Tevarih-i Ali Osman, Haz. Kayhan Atik, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara , s. Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (). Joseph Von Hammer; Osmanlı Devleti Tarihi, Çev. Mehmet Ata. Alper Başer; Bucak Tatarları (), Basılmamış Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar , s.