Elem kelimesi duyguların anlatılmasında sıklıkla kullanılan kelimelerden bir tanesidir. Bu kelime eski olmasına rağmen insanlar tarafından oldukça fazla kullanılmasından dolayı alışılmış olan bir kelime türüdür.
Türk Dil Kurumu'na Göre Elem Kelimesi Ne Anlama Gelmektedir?
Elem kelimesi günlük yaşantıda çok fazla kullanılan kelime türlerinden bir tanesidir. Elem kelimesinin kökenine bakıldığında bu kelimenin Arapçadan geldiği görülür. Elem sözcüğü Türkçeye Arapçadan geçmiştir. Türk Dil Kurumu'nun kapsamına göre elem kelimesi anlamı şu biçimdedir: Acı, keder, dert, üzüntü şeklinde açıklanır.
Elem Kelimesi İle İlgili Cümle Nasıl Olur?
Elem kelimesi ile ilgili birkaç tane örnek cümle şu şekildedir:
Çektiği elem yüzünden dediklerimi bile duymuyordu.
Bu dünyanın elemini hep biz mi çekeceğiz?
Elem duyduğum günler geride kaldı.
NKFU bir bilgi sitesidir. Kapsamlı ve geniş bir içerik yaratma amacı ile açılmış ve her türlü konuda bilgi içeriği sağlamayı hedeflemektedir. Telif hakları konusunda da hassas bir politika güdülmektedir.
Bu yazının kalıcı bağlantısı seafoodplus.info
gifted ile ilgili cümleler ve örnekler seafoodplus.info'da. İngilizce'de gifted ile ilgili olumlu, olumsuz ve örnek soru cümleleri bir tık ötede!
Almanca sollen yardımcı fiili tavsiye içeren cümleler kurarken kullanılır ve "-meli" "-malı" anlamlarına gelmektedir.
Ses İle İlgili Cümleler 10 tane kısaca örnekler, anlamı ve açıklaması Ses: Birbirinden farklı ses dalgaları oluşturan duyusal algıya denir. 1. Seslerin bizi rahatlattığını fark ettim. 2. Sesin gücüne inanıyorum. 3. Sesin çoğu zaman bir şeyleri ifade etmesinin harika olduğunu
almanca okul eşyaları, almanca okul eşyaları ders notları, almanca okul eşyaları ile ilgili cümleler, almanca okul eşyaları ve çoğulları, okul eşyaları almanca
Almanca hobi anlatımı konusu pek çok insan tarafından öğrenilmek istenmektedir. Bu konuda bilgi sahibi olmak arzusunda olan insanların büyük bir çoğunluğu ise bu konudaki araştırmalarını internet üzerinden gerçekleştirmektedir.
Hemen hemen her insanın ilgi duyduğu şeyler ve yapmakta olduğu hobilerinin varlığı söz konusudur. Ancak Almanca öğrenmek ve hobilerini Almanca olarak ifade etmeyi öğrenmek isteyenler için Almanca hobiler konusu oldukça büyük önem taşımaktadır.
Ses İle İlgili Cümleler örnekleri hakkında yorumlarınızı paylaşabilirsiniz
Elem; ıztırap, üzüntü, keder, gam, dert, tasa, hüzün, melâl, ağrı, acı, sancı, sızı gibi anlamlara gelir. İşte elem kelimesi ile ilgili cümleler. - Bir devri lânetiyle boğan şâirin Sis’i / Vicdan ve rûh elemlerinin en zehirlisi / Hulyâma bir ezâ gibi aksetti bir daha.
May 9, -
Almanca futbol ile ilgili cumleler mi arıyorsunuz? Burada sizin için almanca futbol ile ilgili cumleler ile ilgili en güncel ve doğru bilgileri bir araya getirdik.
February 6, -
gut ile ilgili cümleler, gut kelimesinin kullanıldığı örnek cümlelerin türkçe anlamları.gut ne demek, gut okunuşu
November 27, -
Meine Hobbys sind schwimmen und singen. Benim hobilerim yüzmek ve şarkı söylemektir.
June 22, -
*Mesken olarak aldığımız yer sonradan ticarethaneye çevrildi.
Bültene kayıt olarak son güncellemelerden ilk siz haberdar olun.
"Was sind deine Hobbys" cümlesi ise çoğul olarak " senin hobilerin nelerdir" anlamını ifade etmektedir. Bu cümlelerdeki tekil çoğul kavramlarını, mein ve meine farkını, ist ve sind önemli konuları oluşturmaktadır. Bu konuyla alakalı olarak ise Almanca hobileri sıralamak önemli bir konu oluşturmaktadır. Buna göre Almanca hobiler:
1. Seslerin bizi rahatlattığını fark ettim. 2. Sesin gücüne inanıyorum. 3. Sesin çoğu zaman bir şeyleri ifade etmesinin harika olduğunu düşünüyorum. 4. Seslerin bize enerji verdiğini ve bizi harekete geçirdiğini biliyorum. 5. Sesleri kullanarak duygularımızı ifade ediyoruz. 6. Bir sesin insanları korkutabileceğini biliyorum. 7. Sesler bizi çoğu zaman mutlu veya üzgün hissettirebiliyor. 8. Sesler arasındaki farka dikkat ediyorum. 9. Seslerin farklı frekanslara sahip olduğunu düşünüyorum. Seslerin çevremizdeki diğer canlılara iletilmesini anlıyorum.
Mesken ile ilgili cümleler örnekleri. Aşağıda mesken kelimesi ile ilgili cümle örnekleri hazırladık. Değerli öğrenciler mesken cümle içinde kullanımı hakkında bilgiler şöyle: Mesken Kelimesinin Eş Anlamı: Konuk Mesken Kelimesinin Anlamı: Bir kimsenin yatıp kalkmak için
Ses: Birbirinden farklı ses dalgaları oluşturan duyusal algıya denir.
Bir dahaki sefere yorum yaptığımda kullanılmak üzere adımı, e-posta adresimi ve web site adresimi bu tarayıcıya kaydet.
Meine Hobbys sind Buch lesen und schwimmen. Benim hobilerim kitap okumak ve yüzmektir.
Mesken ile ilgili cümleler örnekleri. Aşağıda mesken kelimesi ile ilgili cümle örnekleri hazırladık. Değerli öğrenciler mesken cümle içinde kullanımı hakkında bilgiler şöyle:
Mesken İle İlgili Cümle Hakkında Yorumlarınızı Aşağıdan Hemen Yazabilirsiniz.
Artık ingilizce kelime öğrenmek çok kolay sizlerde bu sistemi deneyerek kolay şekilde ingilizce kelime öğrenebilirsiniz
Almanca Dürfen ile İlgili Cümleler Almanca Dürfen nedir Almanca Dürfen ile İlgili örnekler almanca dürfen konu anlatımı almanca darf nedir
May 10, -
Meine Hobbys sind kochen und gitarre spielen. Benim hobilerim yemek yapmak ve gitar çalmaktır.
March 10, -
seafoodplus.info Eğitim Yuvası seafoodplus.info eğitim kaynakları, öğretmenler yardımlaşma forumu.
İçerik, reklam, şikayet, telif hakları v.b. tüm konularda [emailprotected] adresi üzerinden temasa geçiniz.
Kolay ingilizce kelime öğrenmek için geliştirilmiş bir sistem
Birleşik cümle, içinde esas yargının bulunduğu bir temel cümle ile onu anlam ve görev bakımından tamamlayan bir veya birden fazla yan cümleden oluşan cümleye birleşik cümle denir. Başka bir ifadeyle birleşik cümle, içinde birden çok yargı bulunan cümledir. Bu yapıdaki cümlelerde bir cümle, bir diğerinin başlangıcı olabilir; hatta belli kurallar ölçüsünde birbirine bağlanır veya başka bir cümlenin içerisinde yer alır.
Birleşik cümlede yan cümlelerin de yüklemlerinin çekimli bir fiil olması, yani tam bir yargı ifade etmesi gerekir. Yan cümle; temel cümledeki yargıyı güçlendirir, onu açıklar, tamamlar ve değişik ilgilerle temel cümleye bağlar. Birleşik cümlede birden çok yan cümle olabilir; ancak bu cümleler temel cümlede bulunan yükleme göre biçimlenir; yani birleşik cümlelerde yan cümleler, temel cümlenin bir ögesi gibi işlev görür.
Birleşik cümleyi oluşturan cümleler de esas olarak birer basit cümledir; ancak bu cümlelerden biri cümlenin anlamını üstlenir, öteki cümleler onu anlam bakımından destekler. Buna göre birleşik cümlenin yapısında yer alan cümleleri şu şekilde adlandırırız:
Temel Cümle
Bir birleşik cümlede esas yargının bildirildiği cümleye temel cümle denir. Bu cümle yalnız başına da kullanılabilir. Aynı zamanda ana düşünce bu cümlededir; bu nedenle buna “ana cümle” de denir.
Yan Cümle
Yan cümle, temel cümlenin dışında kalan; ancak temel cümlenin ifade ettiği fikri bir sebebe, bir şarta, bir dileğe bağlayan cümledir. Çoğu zaman temel cümleden önce bulunur ve çekimli bir fiille kurulur. Yan cümle de kuruluş bakımından başlı başına bir cümledir.
; temel cümleyi anlam yönünden tamamlamak, açıklamak ve güçlendirmektir. O bakımdan yan cümleler, bir yargı taşısalar da anlam ve kuruluş bakımından daima temel cümleye bağlıdır ve temel cümlenin bir ögesi olarak bulunur.
Yan cümlesi çekimli fiille kurulan birleşik cümleler şunlardır:
1. Şartlı birleşik cümleler
2. İç içe birleşik cümleler
3. Kili birleşik cümleler
1. ŞARTLI BİRLEŞİK CÜMLE
Şartlı birleşik cümle yapılarını çözümlemek:
Şart ifadesine dayalı bir yan cümle ile bir ana cümleden meydana gelen birleşik cümledir. Bir başka deyişle şartlı birleşik cümleler, oluş ve kılışın bir şarta bağlandığı cümlelerdir. Bu oluş ve kılışlar şart (-sA) ekiyle yapılır. Şart kipi, istek ve temenni ifadelerinin dışında tam bir yargı bildirmez. Bu bakımdan temel cümleye yan cümle hazırlar. Bu yan cümleler temel cümleyi şart, zaman, sebep, tahmin, benzetme vb. anlamlarıyla tamamlar. Şart cümlesi, temel cümleden önce gelir ve çok defa da zarf işleviyle temel cümleye bağlanır. Şartlı birleşik cümleler, Türkçenin en eski cümle türlerindendir.
Şartlı birleşik cümleyi çözümlerken önce yan ve temel cümleler belirlenir, sonra her iki cümlenin ayrı ayrı cümle ögeleri bulunur. Yan cümlenin ana cümleyi anlam bakımından hangi yönde tamamladığı belirtilir:
Örnek Cümle Çözümleme-1
ölünce hiç bilinmez. (Cevdet Kudret, Küçük Paşa)
Yan cümle: İnsan sağ iken bilinmezse
Yan cümle, temel cümleyi zarf işlevi ile tamamlamaktadır.
Temel cümle: ölünce hiç bilinmez.
Örnek Cümle Çözümleme-2
bir zelzele ver. (Faruk Nafiz Çamlıbel, Yağmur Duası)
Yan cümle: Muradın bizi mahvetmekse
Yan cümle, temel cümleyi zarf işlevi ile tamamlamaktadır.
Temel cümle: bir zelzele ver.
- ver : Yüklem
- (sen) : Gizli özne
- bir zelzele : Belirtisiz nesne
Örnek Cümle Çözümleme-3
hava alırım
dua alırım
nerde kalırım
kara topraktır. (Âşık Veysel Şatıroğlu)
Bu şiire baktığımız zaman üç tane şartlı birleşik cümle ile karşılaşırız. Bunlar şiirin ilk üç dizesidir. Cümleleri teker teker inceleyelim:
Havaya bakarsam hava alırım
dizesinde “Havaya bakarsam” yan cümle; yani şart cümlesi, hava alırım ise temel cümledir. Her iki cümlenin öznesi ortaktır; yan cümlenin fiili bakarsamdaki “-m” ve temel cümlenin fiili alırımdaki “-m” kişi eklerinden öznenin ben olduğunu öğreniyoruz.
Öteki dizelerdeki şartlı birleşik cümlelerin yapıları da aynen birinci dizedeki gibidir.
Örnek Cümle Çözümleme-4
:
Rahat etmem bu yabancı toprakta,
Cennette de avutamam gönlümü. (Orhan Seyfi Orhon)
Bu örnekte yer alan cümle de şartlı bir cümledir. Bu bakımdan bir temel cümle, bir de yan cümle vardır. Kadir Mevlam, eğer senden uzakta / Bana takdir eylemişse ölümü kısmı, yan cümle; Rahat etmem bu yabancı toprakta / Cennette de avutamam gönlümü kısmı ise temel cümledir. Birleşik yapılı cümle çözümlemelerinde yan cümleler ve temel cümle ayrı ayrı değerlendirilir. Buna göre yan cümlenin ve temel cümlenin öğelerini ayrı ayrı irdeleyelim:
Yan cümlenin öğeleri
Kadir Mevlam, eğer senden uzakta Bana takdir eylemişse ölümü:
Yan cümle, temel cümleyi zarf işlevi ile tamamlamaktadır.
Temel cümlenin öğeleri
Temel cümle, özneleri ortak sıralı bir cümledir; burada da iki ayrı cümle bulunmaktadır. Bunların da öğelerini ayrı ayrı göstermek gerekir:
Rahat etmem bu yabancı toprakta,
Cennette de avutamam gönlümü.
Cümledeki kelime grupları ise şunlardır:
Örnek Cümle Çözümleme-5
Bil ki virane saray bir gün elinden gidecek.
gerdim
Aynı narhı her iki surete takdir edecek. (Hüseyin Rifat)
Bu şiirde de iki tane şartlı birleşik cümle bulunmaktadır: İlk iki dize birinci şartlı birleşik cümle, son iki dize de ikinci şartlı birleşik cümledir. Cümleleri ayrı ayrı ele alıp yapılarını inceleyelim:
Birinci cümle
Yaşasan da iki üç yüz sene hatta bin yıl
Bil ki virane saray bir gün elinden gidecek
Bu şartlı birleşik cümlede yaşasan da iki üç yüz sene hatta bin yıl dizesi yan cümledir, temel cümleyi zarf işleviyle tamamlamaktadır. Bil ki virane saray bir gün elinden gidecek dizesi ise temel cümledir. Temel cümle de ki’li yapılı bir cümledir.
Yan cümlenin öğeleri
Yaşasan da iki üç yüz sene hatta bin yıl
Temel cümlenin öğeleri
Bil ki virane saray bir gün elinden gidecek (ki’li birleşik cümle)
virane saray bir gün elinden gidecek: Belirtisiz nesne (ki’li birleşik cümlenin yan cümlesi)
Kelime grupları
iki üç yüz sene/ hatta/bin yıl : Bağlama grubu
isim/ bağlaç/ isim
iki üç yüz/ sene : Sıfat Tamlaması
sıfat/ isim
iki üç yüz : Sıfat Tamlaması
bin yıl : Sıfat Tamlaması
virane/ saray : Sıfat Tamlaması
bir gün : Sıfat Tamlaması
İkinci cümle
Bir sokak sâili ya padişah olsan gerdun
Aynı narhı her iki surete taktir edecek
Bu cümlede ise Bir sokak saili ya padişah olsan kısmı yan cümle; gerdun aynı narhı her iki surete takdir edecek kısmı da temel cümledir. Yan cümle, temel cümleyi zarf işleviyle tamamlamaktadır.
Yan cümlenin ögeleri
Bir sokak saili ya padişah olsan
Temel cümlenin ögeleri
Gerdun aynı narhı her iki surete takdir edecek
Kelime grupları
Bir sokak saili ya padişah/ ol- : Birleşik fiil
isim/ yardımcı fiil
bir/ sokak saili ya padişah : Sıfat tamlaması
sıfat/ isim
sokak saili/ ya/ padişah : Bağlama grubu
isim/ bağlaç/ isim
sokak/ saili : Belirtisiz isim tamlaması
tamlayan/ tamlanan
aynı narh : Sıfat tamlaması
her iki suret : Sıfat tamlaması
takdir et- : Birleşik fiil
(sail: Dilenci. gerdun: Dünya, gökyüzü, sema, felek. narh: Fiyat, bedel. takdir et-: Değer biçmek, fiyat koymak.)
o topluluğa dayanan cumhuriyet de o kadar kuvvetli olur. (Mustafa Kemal Atatürk)
gelme cihane. (Ziya Paşa)
,
Meçhûle giden bir gemi kalkar bu limandan. (Yahya Kemal Beyatlı)
Titrek bir damladır aksi sevincin
Yüzünün sararmış yapraklarında;
Şarkılar taşırsın dudaklarında. (Ahmet Muhip Dıranas)
Kül bağlar içerimde bu kızıl kor yığını. (Faruk Nafiz Çamlıbel)
Şart kipi, istek işlevine de sahiptir. Bu kip, bir istek ve temenni ifade ettiği zaman tam bir yargı bildirir. Ne var ki bu yargı dahi tam anlamıyla kendini hissettirmez, bir kalıplaşma ifadesi taşır. Bu bakımdan şart kipiyle kurulan cümleler ayrı bir cümle olmaktan ziyade temel cümleyi tamamlayan yan cümle özelliği taşır:
:
buz gibi taşlar alnımdan bu ateşi
Dalıp sokaklar kadar esrarlı bir uykuya,
, kaldırımların kara sevdalı eşi (Necip Fazıl Kısakürek)
,
Tek hece bilmez, tek renk görmez, tek ses işitmez
Karanlığı nura döndüresiye
o âna ki, yekparedir ve bitmez. (Necip Fazıl Kısakürek)
2. İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE
İç içe birleşik cümle yapılarını çözümlemek
Bir cümlenin bir görevle başka bir cümlenin içinde yer almasıyla oluşan birleşik cümleye iç içe birleşik cümle adı verilir. İç içe birleşik cümlede iç cümle, temel cümlenin bir ögesi ya da bir isim ögesi olur. Temel cümlenin yüklemi çoklukla “de-, say-, zannet-, farz et-, bil-, gör-, addet-, duy-, işit-, um-” gibi duygu ifadesi taşıyan fiillerden oluşur. İç içe birleşik cümle, daha çok alıntılarda ve aktarmalarda kullanılmaktadır:
Örnek Çözümleme-1
Kaç bahar, bülbüle hasret, güle hasret yaşadık;
Görmedik kaç yaz ufuklarda yarım bir mehtâb.
Bu elem defteri dünyada kapansın dilerim
Dilerim bir daha mahşerde acilsin bu kitâb! (Faruk Nafiz Çamlıbel)
Yukarıdaki şiirde dört cümle bulunmaktadır. Şiirin her dizesi bir cümledir. Birinci ve ikinci dizeleri oluşturan cümleler basit, üçüncü ve dördüncü dizeler ise iç içe birleşik cümledir. Bu cümlelerin ögelerini ayrı ayrı gösterelim:
Birinci cümle: Kaç bahar bülbüle hasret güle hasret yaşadık
Cümlenin öğeleri
Kelime grupları
İkinci cümle:Görmedik kaç yaz ufuklarda yarım bir mehtâb.
Cümlenin ögeleri:
Kelime grupları
Üçüncü cümle (İç içe birleşik cümle):
Bu elem defteri dünyada kapansın dilerim
Temel cümlenin ögeleri
İç cümlenin ögeleri
Kelime grupları
Dördüncü cümle (İç içe birleşik cümle):
Dilerim bir daha mahşerde açılsın bu kitâb!
Temel cümlenin ögeleri
İç cümlenin ögeleri
Kelime grupları
Örnek Çözümleme-2
Hepsi, sırtında abâ, günlerce
Gittiler içleri hicranla dolu;
Her günün ufkunu sardıkça gece
Dediler: “. (Yahya Kemal Beyatlı)
Birinci cümle:
Hepsi, sırtında abâ, günlerce
Gittiler içleri hicranla dolu
Cümlenin öğeleri
Kelime grupları
İkinci cümle: Bu cümle iç içe birleşik yapılı bir cümledir.
Her günün ufkunu sardıkça gece
Dediler: “Belki son akşamdır bu.”
Temel cümlenin öğeleri
İç cümlenin öğeleri
Kelime grupları
Örnek Çözümleme-3
Bir günde doğup can veren altın kelebekler,
diyecekler! (Faruk Nafiz Çamlıbel)
Bu dizelerdeki cümle de iç içe birleşik cümledir. Cümlenin ögelerini inceleyelim:
Temel cümlenin ögeleri
İç cümlenin öğeleri
Kelime grupları
bir günde doğup can veren/ altın kelebekler : Sıfat tamlaması
sıfat/ isim
bir günde doğup/ can veren : Sıfat-fiil grubu
zarf/ sıfat-fiil
bir günde/ doğup : Zarf-fiil grubu
zarf/ zarf-fiil
bir/ gün : Sıfat tamlaması
sıfat/ isim
can/ ver- : Birleşik fiil
isim/ seafoodplus.info
altın/ kelebekler : Sıfat tamlaması
sıfat/ isim
bizden/ daha genç : Uzaklaşma grubu
hâl ekli isim/ sıfat
daha genç : Sıfat tamlaması
bu şâir : Sıfat tamlaması
Diğer Örnekler ve Açıklamalar
Ben seni en mehîb dağlara sordum;
Adını duyunca hep titrediler;
Yüzlerce gün görmüş diyara sordum:
“!” dediler. (Mehmet Emin Yurdakul)
DİYORLAR
Ölürsem yazıktır sana kanmadan,
Kollarım boynunda halkalanmadan,
Bir günüm geçmiyor seni anmadan,
Derdine katlandım hiç usanmadan
Diyorlar: ,
!
Saadet benziyor boş bir serâba,
Düşüyor her seven gönül azâba,
Gelmiyor çekilen dertler hesaba,
Diyorum: ?
Diyorlar: ,
! (Orhan Seyfi Orhon)
Büyük önder Atatürk, “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. ” diyor.
Büyük düşünür B. Russel, “Mutluluk, insanın kendi çabası ile elde ettiği bir basarıdır. ” diyor.
Tolstoy, “Sanat heyecan doğurma vasıtasıdır. ” diyor.
Henüz bana “Yolun sonu budur!” denmedi,
Ben ömrümü harcadım bu yollar tükenmedi. (Faruk Nafiz Çamlıbel)
“Ben muallimliği, terbiyeyi başka türlü anlıyorum, dedi ve bahsi değiştirdi. (Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu)
Ne civarda bir köy var, ne bir evin hayâli,
Sonun ademdir diyor, insana yolun hâli
“İnleyen, memleketimdir bu tekerlekte!” dedim;
“Hangi bir köylü bu kağnıyle sürünmekte” dedim; (Faruk Nafiz Çamlıbel)
Soru eki bazen soru niteliğini yitirerek cümlelerde bağlama, kuvvetlendirme ve zaman kavramını içine alan işlevlerde de bulunabilir. Bu cümleleri de iç içe birleşik cümle olarak değerlendirmek mümkündür:
O bizim kendisine teklif ettiğimiz münferit unsurlardan birisiyle karşılaştı mı bütünü istiyor. (Ahmet Hamdi Tanpınar)
O çay ağır akar, yorgun mu bilmem?
Mehtabı hasta mı, solgun mu bilmem?
Yaslı gelin gibi mahzun mu bilmem?
Yüce dağ başında siyah gül vardır. (Rıza Tevfik Bölükbaşı)
Bir kanat yumuşaklığıyla
Gökten indi mi akşamlar,
Sonsuzlaşan yollara dalmış
Tasalı gözler olur camlar. (Ahmet Muhip Dıranas)
Bir parıltı gördü mü gözler hemen dalıyor,
Göğüsler çekilerek nefesler daralıyor. (Faruk Nafiz Çamlıbel)
3. Kİ’Lİ BİRLEŞİK CÜMLE
Kili birleşik cümle yapılarını açıklamalar ve örnek cümle çözümlemeleri:
Farsçada çeşitli görevlerle kullanılan “ki” bağlacı, Türk yazı dilinde de başlangıçtan beri cümleleri birbirine bağlayan bir bağlaç olarak kullanılagelmiştir. Türkçenin söz dizimine ve ifade tarzına bazı anlam incelikleri kazandırdığından ki bağlacı, bugün de dilimizde canlı bir şekilde kullanılmaktadır.
Eski Türkçe devresinden beri Türk dilinin her sahasında görülen “kim” soru zamiri de ki’nin etkisiyle bağlaç göreviyle kullanılmıştır. Ki’nin etkisi altında onun bütün görevlerini yüklenen “kim”, önceleri “ki” ile yan yana kullanıldığı hâlde, sonradan “ki”nin yaygınlaşarak benimsenmesinden dolayı bağlaç işlevini kaybedip yerini ki’ye bırakmış ve sadece soru zamiri olarak kullanılmaya devam etmiştir.
Ki/kim, birleşik cümlelerde iki cümleyi birbirine bağlayan bir bağlaçtır. İşte bağlaç olan “ki/kim” ile kurulan birleşik cümlelere ki’li birleşik cümle adı verilir. Bu tür birleşik cümlelerde iki cümleyi birbirine bağlayan ki bağlacıdır. Bu cümleler bir temel cümle ile onu çeşitli bakımlardan tamamlayan bir yan cümleden oluşurlar. Yan cümle ya doğrudan doğruya temel cümle yüklemine bağlı olup yüklemin tamamlayıcı bir ögesidir (özne, nesne, zarf tümleci, yer tamlayıcısı, yüklem ismi) ya da temel cümlenin ögelerinden birine bağlı olup onu belirten, tamamlayan, niteleyen bir unsurdur. Ancak bu yapıdaki cümlelerde temel cümle, yan cümleden önce yer almaktadır. Bu ise Türkçenin öge sırasını belirleyen, yardımcı ögenin asıl ögeden önce gelmesi kuralına aykırıdır. Bu yüzden ki’li birleşik cümleler, kuruluş bakımından Türkçeye yabancıdır. Ancak bunları da Türkçe yapılı cümleler hâlinde ifade etmek mümkündür.
Ki’li birleşik cümleleri çözümlerken önce yan ve temel cümleler tespit edilir, sonra her iki cümlenin ayrı ayrı cümle ögeleri bulunur. Yan cümlenin temel cümleyi anlam bakımından hangi yönden tamamladığı belirtilir:
Bırak beni haykırayım susarsam sen matem et;
Unutma ki şâirleri haykırmayan bir millet,
Sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk gibidir. (Mehmet Emin Yurdakul)
Bu şiirde üç cümle vardır. Birinci cümle “Bırak beni haykırayım”, sıralı bir cümledir. Anlam ilgisiyle birbirine bağlı olan bu cümlede de iki ayrı bağımsız cümle bulunmaktadır: “Bırak beni” ve “haykırayım”.
Bırak beni
Cümlenin ögeleri
Haykırayım
Cümlenin ögeleri
Şiirdeki ikinci cümle “Susarsam sen matem et” cümlesidir. Bu da şartlı birleşik bir cümledir.
Yan cümle: Susarsam
Yan cümle, temel cümleyi zarf işleviyle tamamlamaktadır.
Temel cümle: Sen matem et
Kelime grupları
Şiirdeki üçüncü cümle ise ki’li birleşik cümledir. Bu cümlede de bir temel ve bir de yan cümle olmak üzere iki cümle bulunmaktadır.
Unutma ki şâirleri haykırmayan bir millet,
Sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk gibidir.
Temel cümle: Unutma ki
Yan cümle: Şâirleri haykırmayan bir millet, sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk gibidir.
Yan cümle, temel cümleyi nesne göreviyle tamamlamaktadır: Şairleri haykırmayan bir millet(in) sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk gibi [olduğunu] unutma.
Kelime grupları
Örnek Cümle Çözümleme-2
Beni hâlâ bu genç unutmadı mı
Ki bugün bekliyor bu yollarda? (Yahya Kemal Beyatlı)
Temel cümle: Beni hâlâ bit genç unutmadı mı ki
Yan cümle: Bugün bu yollarda bekliyor
Yan cümle temel cümleyi zarf işlevi ile tamamlamaktadır: Bu genç, bugün bu yollarda beklediğine göre beni hâlâ unutmadı mı?
Örnek Cümle Çözümleme-3
Kâmildir o insan ki yaşar hatıralarla (Yahya Kemal Beyatlı)
Temel cümle: Kâmildir o insan ki
Yan cümle: yaşar hatıralarla
Yan cümle, temel cümlenin öznesinin sıfatı durumundadır: Hatırlarla yaşayan o insan kâmildir.
Örnek Çözümleme-3
En âdi eşyayı öyle biçime getiriyorlar ki mücevher gibi görünüyor. (Peyami Safa, Fatih-Harbiye)
Temel cümle: En âdi eşyayı öyle biçime getiriyorlar ki
Yan cümle: mücevher gibi görünüyor
Yardımcı cümle, temel cümlenin yer tamlayıcısının sıfatı durumundadır: En âdi eşyayı, mücevher gibi görünen biçime getiriyorlar. Bu sıfat cümlesi temel cümlede “öyle” sıfatı ile temsil edilmektedir.
Örnek Cümle Çözümleme-4
Dilerim ki fânî dünyada hiç kimse
Ömrünü mihnetle telef etmesin. (Rıza Tevfik Bölükbaşı)
Temel cümle: Dilerim ki dilerim : Yüklem
Yan cümle: Fânî dünyada hiç kimse ömrünü mihnetle telef etmesin
Yan cümle, temel cümleye nesne göreviyle katılmaktadır: Fânî dünyada hiç kimsenin ömrünü mihnetle telef etmemesini dilerim.
Kelime grupları
Örnek Cümle Çözümleme-5
Gönlüm isterdi ki mazini dirilten sanat
Sana tarihini her lahza hayal ettirsin (Yahya Kemal Beyatlı)
Temel cümle: Gönlüm isterdi ki
Yan cümle: mazini dirilten sanat sana tarihini her lahza hayal ettirsin
Yan cümle, temel cümleye nesne göreviyle katılmaktadır: Gönlüm mazini dirilten sanatın sana tarihini her lahza hayal ettirmesini isterdi.
Örnek Cümle Çözümleme-6
Atları hızlı sür ki köye pek geç varmasın,
Nişanlımın gözleri yollarda kararmasın. (Faruk Nafiz Çamlıbel)
Bu dizelerde iki cümle bulunmaktadır. Birinci dize ki’li birleşik cümledir. İkinci dize ise basit bir cümledir.
Temel cümle: Atları hızlı sür ki
Yan cümle: köye pek geç varmasın varmasın : Yüklem
Yan cümle, temel cümleye zarf göreviyle katılmaktadır: Köye pek geç varmaması [için] atları hızlı sür.
Kaynak: Prof. Dr. Mustafa Özkan, Türkçede Cümle Bilgisi