Türkçede yapm ve çekim ekleri olmak üzere ekler bulunur. Yapm ekleri farkl kelimeler türetmek için kullanlrken çekim ekleri de kelimeleri, bal olduu dier kelime gruplarna göre farkl anlamlar dorultusunda çekimlerler. Yapm ve çekim ekleri kelimelere eklenirken Türkçenin dil bilgisi kurallarna göre eklenirler. Eklenme srasnda kelimelerde ve eklerde birtakm ses olaylar yaanr. Neredeyse her kelimeye eklenen ekler ve kelimeler birbirine göre deiim yaasa da baz istisnalar bulunur.
Emlak kelimesi Arapça kökenli bir kelimedir. Arapçada “mülkler” anlamna gelen “amlâk” kelimesinden alnt olan emlak kelimesi çoul bildiren bir ifadedir. Türkçenin Kpçak Türkçesi Döneminde görülmeye balanan emlak kelimesi dilimizde de benzer bir anlam tar. Emlak TDK sözlükte u ekilde açklanmtr:
Emlak kelimesi tekil olarak kullanlsa da aslnda bu kullanm da yanltr. Emlak kelimesi bir çoulluk belirtir. Bunun yan sra emlak kelimesinin söylenii srasnda /l/ sesi ince okunur. Emlak kelimesine ek geldiinde kelimenin yazm kartrlabilir. Özellikle de yönelme durumu eki olan -A ekinin gelmesi neticesinde emlaka m emlaa ikilemi yaatr. Normal artlar altnda kelimelere gelen ekler kelimelerin uyumlarna göre deiebilse de alnt kelimelerde baz istisnalar görülür. Bu balamda emlak kelimesine yönelme durumu eki geldiinde kelimenin yazm “emlaka” eklinde olmaldr. Emlaka yazm srasnda /k/ sesi yumuamaz. Bu noktada da kelimeyi “emlaa” eklinde yazmak yazm yanlna yol açar.
Türkçe kelimelerde özellikle de son seste bulunan sessiz harfler, gelen eklere göre yumuayp sertleebilirler. Ötümlüleme ve ötümsüzleme olarak bilinen bu ses olay çou kelimede yaansa da baz alnt kelimelerde yaanmayabilir Emlak kelimesi de yumuama yaamayan kelimelerden birisidir. Dolaysyla emlaka doru yazl srasnda yumuama olmaz ve k > deiimi görülmez. Emlaka doru yazl ile ilgili örnek cümleler vermek gerekirse:
Eline geçen her paray emlaka yatyrodu.
Bu sralar emlaka yatrm yapmak ya da emlak sarn almak pek mümkün deil gibi görünüyor.
ANASAYFAYA DÖNMEK ÇN TIKLAYINIZ
Geniş bir konu olan “yazım kuralları” farklı başlıklar altında incelenerek konu anlatımı ve imla kuralları kolaylaştırılmaktadır.
Yazım kurallarında birçok başlık bulunmaktadır. Örneğin, büyük harf kullanımı, sayıların yazımı, birleşik kelimelerin yazımı, kısaltmaların yazımı ve eklerin yazımı imla kuralları içerisinde ele alınmaktadır. Tabii ki burada da yine birleşik kelimeler; bitişik ve ayrı yazılan kelimeler olarak, eklerin yazımı ise bağlaç ve soru ekleri olarak karşımıza çıkmaktadır.
Şimdi gelin yazım kurallarının içerdiği bilgileri tek tek inceleyelim.
Bağlaç olan “da / de” ayrı yazılır.
Kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar:
Örneğin:
Not: Ayrı yazılan “de ve da” ekleri hiçbir zaman “ta ve te” biçiminde yazılmaz.
Örneğin:
Not: “Ya” sözüyle birlikte kullanılan “da” ise her zaman ayrı yazılır.
Örneğin:
Not: “da / de” bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırılmaz!
Not: “da, de” bağlacının bulunma durumu eki olan “-da, -de, -ta, -te ile hiçbir ilgisi yoktur. Bulunma durumu eki getirildiği kelime ile birlikte bitişik olarak yazılır!
Örneğin:
İmla kuralları içinde bağlaç olan “ki” eki her zaman ayrı yazılır.
Örneğin;
Uyarı:
Ki bağlacı, bazı yerlerde kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır:
Örneğin:
Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, “çünkü” sözcüğünde ek aynı zamanda küçük ünlü uyumuna uymuş şekilde karşımıza çıkar.
Şüphe ve pekiştirme göreviyle kullanılan ki sözü de ayrı yazılır:
Örneğin:
Babam geldi mi ki Zeynep abla?
Özgür abi, Kadri Yeltekin bugün konuşacak mı ki?
Not: “ki”nin bulunduğu sözcüğe “ler” ekini getirdiğimizde anlamlı bir sözcük meydana geliyorsa o zaman bitişik yazılır. Şayet bir anlam ifade etmiyorsa o zaman ayrı yazılır.
Örneğin:
Bu bağlacın kullanıldığı cümlelerde fiil olumlu olmalıdır.
Örneğin:
“mı, mi, mu, mü” ekleri geleneksel olarak hep ayrı yazılarak kendisinden önce gelen herhangi bir kelimenin son ünlüsüne eklenerek ünlü uyumlarına uyar.
Örneğin:
Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır.
Örneğin:
Ancak yukarıdaki ek sorudan başka görevlerde kullanılıyorsa bu sefer de ayrı yazılır.
Örneğin:
Güzel mi güzel!
Yağmur yağdı mı artık dışarı çıkamayız dostum.
Not: Vazgeçmek birleşik fiili, mi soru ekiyle birlikte kullanıldığında iki ayrı biçimde yazılabilir.
Gelecek zaman ekinin ünlüleri ile zaman ekinden önceki ünlü, söyleyişe bakılmaksızın bütün şahıslarda “a, e” ile birlikte yazılır.
Örneğin:
Teklik ve çokluk 1. kişi emir eklerinin ünlüsü ile ekten önceki ünlü, söyleyişe bakılmaksızın “a, e” ile yazılır.
Örneğin:
İstek ekinden önce gelen ünlü, söyleyişe bakılmaksızın “a, e” ile yazılır.
Örneğin:
Arkadaşlar,
“-mak, -mek” ile biten mastarlardan sonra “-a, -e, -ı, -i” eklerinden herhangi biri geldiğinde araya “y” ünsüzü girer.
Şimdi bunu da örneklerle açıklamaya çalışalım.
Örneğin:
Evet en çok unutulan konulardan biri olan “İken”in yazılış biçimine bakalım.
Öncelikle “İken” hem ayrı olarak hem de kelimelere eklenerek yazılabilir.
Demek ki sözcüğün başındaki “i” ünlüsü düşer. Yani getirildiği kelimenin ünlüleri kalın da olsa, bu ekin ünlüsü ince kalır.
Nasıl mı? Hemen örnekleyelim.
Örneğin:
“İken” ünlüyle biten kelimelere ek olarak getirildiğinde başındaki “i” ünlüsü düşer ve araya “y” ünsüzü girer.
Örneğin:
Arkadaşlar,
“ile” hem kelimelere eklenir hem de ayrı olarak yazılabilir. Eğer “ile” kelimelere eklenerek yazılıyorsa ünlü uyumuna uyması gerekir.
“ile” ünsüzle biten kelimelere ek olarak getiriliyorsa bu sefer “i” ünlüsü düşerek bitişik yazılır.
Örneğin:
İle, ünlüyle biten kelimelere ek olarak getirildiğinde başındaki i ünlüsü düşer ve araya y ünsüzü girer. Ek, ünlü uyumlarına uyar.
Örneğin:
Diğer taraftan ince okunan bazı kelimelere “ile” getiriliyorsa bu sefer ünlü uyumuna uymayabilir.
Örneğin:
Arkadaşlar, “imek” fiili günümüzde ekleşmiş olarak kullanırız ve kullandığımız bu sözcüklerin tamamı da ünlü uyumlarına uyar.
Yani, ünlüyle biten kelimelere “imek” ekleniyorsa hemen “i” ünlüsü düşerek araya her zamanki gibi “y” ünsüzü girer.
Örneğin:
Yukarıda da gördüğünüz gibi ünsüzle biten kelimelere “imek” eklendiğinde “i” ünlüsü düşer.
Arkadaşlar,
Pekiştirmeli sıfatlar bitişik yazılır. Konuyu daha iyi anlayabilmeniz için sözcüklerden örnekler gösterelim.
Örneğin:
Kurallı birleşik fiiller de her zaman bitişik yazılır.
Örneğin:
Sayılar bir metnin içinde yazıyla ve ayrı bir biçimde yazılır.
Örneğin:
Diğer taraftan “saat, para tutarı, ölçü, istatistik” gibi verilere ilişkin sayılarda ise rakam kullanılmalıdır.
Örneğin:
Saat ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir:
Örneğin:
Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır.
Örneğin:
Para ile ilgili herhangi bir işlem, senet ve çek gibi, ticari belgelerde geçen sayılar da bitişik yazılır.
Örneğin:
Notayı niteleyen sayılar ayrı yazılır.
Örneğin:
Oyun adlarını niteleyen sayılar bitişik yazılır.
Örneğin:
Romen rakamları ancak yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde ve kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırılmasında kullanılabilir.
Örneğin:
Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur.
Örneğin:
Sayılarda kesirler virgül ile ayrılır.
Örneğin:
Arkadaşlar sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır.
Örneğin:
Not: Sıra sayıları ekle gösterildiğinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır. Yani nokta konmaz.
Örneğin:
Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir.
Örneğin:
Arkadaşlar,
Herhangi bir cümle her zaman büyük harfle başlar.
Örneğin:
Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem) eklenir.
Örneğin:
İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar.
Örneğin:
Diğer taraftan iki noktadan sonra cümle niteliğinde olmayan örnekler bulunuyorsa büyük harfle başlamaz.
Örneğin:
Not: Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime büyük harfle başlamaz.
Örneğin:
Örnek niteliğindeki kelimelerle başlayan cümlede de ilk harf büyük yazılır.
Örneğin:
"Et-, ol-" fiilleri, dilimizde en sık kullanılan yardımcı fiillerdir.
Örneğin:
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi.
Örneğin:
Örneğin:
Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar, lakaplar, meslek ve rütbe adları büyük harfle başlar.
Örneğin:
Akrabalık bildiren kelimeler büyük harfle başlamaz.
Örneğin:
Akrabalık bildiren kelimeler başa geldiğinde lakap yerine kullanıldığı için büyük harfle başlar.
Örneğin:
Bazı tarihi ve menkıbevi şahsiyetlerde ise akrabalık bildiren kelime sonda olduğu hâlde unvan değeri kazandığı ve özel ada dâhil olduğu için büyük harfle yazılır.
Örneğin:
Resmi yazılarda, yazışmalarda saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler de büyük harfle başlar.
Örneğin:
Hitap kelimeleri de büyük harfle başlar.
Örneğin:
Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.
Örneğin:
Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.
Örneğin:
Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar.
Örneğin:
Devlet adları büyük harfle başlar.
Örneğin:
Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar.
Örneğin:
Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar.
Örneğin:
Ancak tanrı kelimesi özel ad olarak kullanılmadığında küçük harfle başlar.
Örneğin:
Bazı dini terimlerin küçük harfle başlaması gelenekleşmiştir:
Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar.
Not: Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle yazılır.
Örneğin:
Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt, cadde, sokak, semt vb.) büyük harfle başlar.
Örneğin:
Not: Doğu ve batı sözleri yön bildirdiğinde isimden önce gelirse büyük; sonra gelirse küçük olarak yazılır:
Örneğin:
Bu sözler düşünce, hayat tarzı, politika vb. anlamlar bildirdiğinde ise büyük olarak yazılır.
Örneğin:
Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar.
Örneğin:
Not: Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, bucak, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar.
Örneğin:
Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar.
Örneğin:
Not: Yer bildiren özel isimlerde de kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğu zaman, kelime başında büyük harf kullanılır.
Örneğin:
Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar.
Örneğin:
Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.
Örneğin:
Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.
Örneğin:
Not: Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik seafoodplus.info bildiren kelimeler, belli bir kurum vb. kastedildiğinde büyük harfle başlar.
Örneğin:
Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, müzik) her kelimesi büyük harfle başlar.
Örneğin:
Not: Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz.
Örneğin:
Not: Büyük harflerin kullanıldığı yerlerde bulunan “ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mi, mı, mu, mü soru eki küçük harfle yazılır.
Örneğin:
Ancak eser adının tamamı büyük harflerle yazılırsa bağlaçlar da büyük yazılır.
Örneğin:
Millî ve dinî bayramlarla bayram niteliği kazanmış günlerin adları da büyük harfle başlar.
Örneğin:
Kurultay, bilgi şöleni, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelime büyük harfle başlar.
Örneğin:
Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.
Örneğin:
Not: Tarihî dönem bildirmeyen tür veya tarz bildiren terimler ise küçük harfle yazılır.
Örneğin:
Özel adlardan türemiş tüm kelimeler de büyük harfle başlar.
Örneğin:
Not: Özel bir ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz.
Örneğin:
Not: Para birimleri büyük harfle başlamaz.
Örneğin:
Not: Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.
Örneğin:
Not: Müzikte kullanılan makam ve tür adları büyük harfle başlamaz.
Örneğin:
Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde özel adlar büyük harfle başlar.
Örneğin:
Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
Örneğin:
Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar.
Örneğin:
Levhalar ve açıklama yazıları büyük harfle başlar.
Örneğin:
Bilim dallarında kullanılan terimlerin büyük harfle yazılışı, ilgili dallardaki uygulamaya bağlı olarak değişim gösterir.
Örneğin:
Kitap, bildiri, makale seafoodplus.info ana başlıkta bulunan kelimelerin tamamı, alt başlıkta bulunan kelimelerin ise yalnızca ilk harfleri büyük olarak yazılır.
Kitap, dergi seafoodplus.info bulunan resim, çizelge, tablo seafoodplus.info altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük harfle başlar.
Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, isnat grupları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çekimli fiillerden oluşan ifadeler, yeni bir kavramı karşıladıklarında birleşik kelimeye dönüşürler.
Örneğin:
Birleşik kelimeler ise belirli kurallarla ya bitişik ya da ayrı yazılır.
Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örneğin:
“Et- ve ol-” yardımcı fiilleriyle birleşirken ses düşmesine veya ses türemesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örneğin:
Not: Sadece söyleyişte tonlulaşma biçiminde ses değişmesine uğrayan sözcükler de ayrı yazılır.
Örneğin:
Bu örneklerde tonluluk (yumuşak ünsüzler) söyleyişte belirtilir.
Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.
a. Bitki adları: aslanağzı, keçiboynuzu, kuşburnu,
b. Hayvan adları: danaburnu (böcek), akbaş (kuş),
c. Hastalık adları: itdirseği (arpacık), delibaş, karabacak,
ç. Alet ve eşya adları: balıkgözü (halka), deveboynu (boru)
d. Biçim adları: ayıbacağı (yelken biçimi), balıksırtı (desen),
e. Yiyecek adları: dilberdudağı (tatlı), hanımgöbeği (tatlı),
f. Oyun adları: beştaş, dokuztaş, üçtaş.
g. Gök cisimlerinin adları: Altıkardeş (yıldız kümesi), Arıkovanı (yıldız kümesi), Büyükayı (yıldız kümesi),
ğ. Renk adları: vişneçürüğü, balköpüğü, camgöbeği, yavruağzı
Kurallı Birleşik Fiiller
“-a, -e, -ı, -i, -u, -ü” zarf-fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek, görmek ve yazmak fiilleriyle yapılan tasvirî fiiller bitişik yazılır.
Örneğin:
Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır:
Örneğin:
“-an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş” sıfat-fiil eklerinin kalıplaşmasıyla oluşmuş birleşik kelimeler de bitişik yazılır.
Örneğin:
İkinci kelimesi “-dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü)” kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örneğin:
Her iki kelimesi de “-dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü)” belirli geçmiş zaman veya “-r /-ar /-er” geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış olan birleşik kelimeler de bitişik yazılır.
Örneğin:
Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örneğin:
İki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır.
Örneğin:
İki veya daha çok kelimeden oluşmuş Türkçe yer adları bitişik yazılır.
Örneğin:
Şehir, kent, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl, ırmak, su vb. kelimelerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır.
Örneğin:
Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında unvan kelimesi sonda ise, gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.
Örneğin:
Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır.
Örneğin:
Evet, yukarıda saydığımız bitişik kelimelerin haricinde dilimizde her iki ögesi de asıl anlamını koruduğu hâlde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan kelimelere bakalım.
Bunu iki grupta inceleyeceğiz.
Örneğin:
Örneğin:
Örneğin:
Örneğin:
Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örneğin:
Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örneğin:
Not: “Eczahane, hastahane, pastahane, postahane” sözleri kullanımdaki yaygınlık dolayısıyla eczane, hastane, pastane, postane biçiminde yazılmaktadır.
Farsça kurala göre oluşturulan isim ve sıfat tamlamaları ile kalıplaşmış biçimler bitişik yazılır.
Örneğin:
Arapça kurala göre oluşturulan tamlamalar ve kalıplaşmış biçimler bitişik yazılır.
Örneğin:
Müzik makam adları bitişik yazılır.
Örneğin:
Bir sıfatla oluşturulan usul adlarında sıfat ayrı yazılır.
Örneğin:
Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır.
Örneğin:
Etmek, edilmek, eylemek, kılmak, kılınmak, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller herhangi bir ses düşmesine uğramazsa ayrı yazılmalıdır.
Örneğin:
Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.
Örneğin:
Örneğin:
Not: “baklaçiçeği (renk), narçiçeği (renk), suçiçeği (hastalık); ot dışında anlamlar taşıyan ağızotu (barut), sıçanotu (arsenik); ses düşmesine uğramış olan “çöreotu, semizotu, dereotu” bitişik yazılır.
Örneğin: