En Uzun Destan Nedir

Destanlar, milletlerin hayatlarını derinden etkileyen tarihi, toplumsal ya da doğal olayların olağanüstü şekilde anlatıldığı manzum eserlerdir. İnsanların yaratılışı ve ölümü, devletlerin kuruluşu ve yıkılışı, savaşlar, göçler, doğal afetler&#; Bunlar gibi ulusların hayatını etkileyen olaylar destan konusunu oluşturabilir. Yaşamlarının bir parçası olan destanlar, milletler için çok önemlidir. Biz de siz sevgili takipçilerimiz için Kırgızların milli destanı olan Manas Destanı hakkında araştırmalar yaptık. İşte Kırgızlara ait dünyanın en uzun destanı: Manas!

1. Manas Destanı’nın Oluşumu

Araştırmalar neticesinde yılı civarında Kırgızların, Yenisey Irmağı ile Minusinsk bozkırlarında devlet oluşturduğu yıllarda Uygurlar ve Çinlilerle yaptıkları savaş zamanlarında oluşmaya başlamıştır. Daha sonra Kırgızlarla Kalmukların savaşıyla destan zenginleşmiş ve Sovyet devrimi öncesi Rus Çar&#;ını ve sonra da komünist yönetimi övücü şekilde tekrar oluşturulmuştur. Günümüzde ise sonradan eklenen bu övgü kısımları çıkarılarak eser aslına uygun hâle getirilmek üzere düzenlenmiştir. İlk olarak ’da Kazak bilgin Çokan Velihanoğlu keşfedip destanın bir varyantını derlemiş, W. Radloff ise Kırgızistan gezisinden edindiği parçaları derleyerek yazıya geçirmiştir.

2. Manas Destanı’nın Konusu

Kırgızların milli destanı olan Manas Destanı, müslüman Kırgızların putperest Kalmuklarla yaşadığı mücadeleleri anlatır. Destanın asıl dayanağı, Mani dinini benimseyen Karahıtaylarla müslüman olan Karahanlılar arasında yaşanan mücadeleler esnasında Kırgızların yaşadıkları oluşturur. Bazı araştırmacılar Manas adındaki tarihi ve kahraman kişilikten bahsederken, bazıları destandaki olayların yüzyılın ortalarına değin dayandığını ileri sürmektedir. Kırgızların yaşadığı zorluklar, kahramanlıklar, toplumsal olayların yanında kişisel duyguların ve aile bağlarının yaşamlarına olan etkisi gibi çeşitli konulara da değinilmiştir.

3. Manas Destanı’nın Bölümleri

Derlenen en hacimli varyant, Sayakbay Karalayev’e ait olup dizeden oluşmaktadır. Destan; Manas, Semetey ve Seytek olmak üzere üç bölümden oluşur. Manas adındaki kahraman yiğidin olduğu ilk bölüm, Manas’ın oğlu Semetey’in olduğu ikinci bölüm ve son olarak da Semetey’in oğlu Seytek’in olduğu bölüm vardır. İlk bölümde Manas’ın doğumu, Kırgızlar için olan önemi, katıldığı mücadeleler ve ölümü anlatılır. İkinci bölümde kardeş kavgalarının etkisinin görüldüğü bu bölümde Semetey&#;in delikanlı çağına gelip iktidarı ele geçirmesi, akrabası tarafından öldürülüşü anlatılır. Üçüncü bölümde de Seytek ve yaşamı anlatılır, tıpkı babası Semetey gibi büyüyünce babasının katillerinden intikam alır ve Manas’ın karısı yani büyükannesi Kanıkey’i kurtarır.

4. Destan Kahramanları ve Özellikleri

Zeki ve akıllı anlamlarına gelen Manas, adını destana da vermiş olan baş kahraman olup güçlü ve yiğit bir kişidir. Karısı Kanıkey de onun kadar yiğit ve cefakârdır. Oğlu Semetey yürekli ve atılgan biridir, babasının izinden gitmeye çalışmaktadır. Karısı Ay Çörök korkusuz bir kadındır (Destanda bu iki kadının eşlerinin intikamını almasına değinilir). Semetey’in oğlu Seytek de babasının izinden gitmeye çalışan ama dedesi ve babası kadar etkili olamayan biridir. Temir Han, Manas’ın kayınpederi Çıyrıçı da kayınvalidesidir. Kökçeköz ve Köz-Kaman Manas’ı zehirleyerek öldüren kişilerdir.

5. Manas Destanı’nın Varyantları

Destanın bugüne dek on üç varyantı derlenmiş ve pek çoğu yayımlanmıştır. Dillere de destan olan bu manzum eser birçok kişi tarafından kaleme alınmıştır. Destanla ilgili önemli çalışmaları olan Kazak aydın Muhtar Avezov, destanın halk arasında yaşayan birçok varyantını ortaya çıkarmıştır. Kazak, Kırgız, Özbek araştırmacıların yanında Abdülkadir İnan, Emine Gürsoy Naskali, Tuncer Gülensoy, Naciye Yıldız gibi Türk araştırmacılar da destanla ilgili çalışmalar yapmıştır.

6. Manasçılar Kimlerdir?

Destanı kopuz eşliğinde jest ve mimiklerin yanında hareketleri ve taklitleriyle halka anlatan ozanlara “manasçı” denir. Öyle çoşkulu ve etkili bir anlatım kullanılır ki dinleyenler sanki o anı yaşıyor gibi hissederler. Aslında manasçıların amacı da tam olarak bu etkiyi oluşturmaktır. Kırgız edebiyatında Manas Destanı anlatıcıları comokçu ve camakçı olarak ikiye ayrılır. Comokçular, destanın yazıldığı dönemdeki anlatıcılarından dinleyip kendilerine göre yorumlayarak anlatan kişilerdir. Camakçılar ise destanın bazı bölümlerini comokçulardan dinleyerek yine kendine göre yorum katarak ya da kısaltarak anlatan kişilerdir.

7. Manas Destanı’nın Türk Dünyası Açısından Önemi

mısradan oluşan dünyanın en uzun destanı olan bu önemli destan yalnızca Kırgızlar için değil tüm Türk dünyası için çok değerlidir. Özellikle Türk mitolojisinden ve bozkır kültüründen büyük izler taşımaktır. Bağımsızlığın, Türklüğün ve Türk aile yapısı gibi değerlerin önemine değinmesinin yanı sıra Türklerin yaşadığı mücadelelerdeki tutumları, vatan ve millet sevgisini de vurgulamıştır. Türk gelenek- görenekleri, atasözleri gibi sözlü kültür ürünleri de yansıtılmaktadır. Kişi, kavim, boy ve çeşitli hayvan adlarını barındırdığı için onomastik açıdan da ayrıca önem taşır. Her açıdan çok kıymetli bir eser diyebileceğimiz Kırgızlara ait dünyanın en uzun destanı olan Manas, Türk dünyasındaki önemli destanlardan biridir.