Endemik Bir Tür
Endemik Canlı Nedir Ve &#;zellikleri Nelerdir? Endemik Canlıların &#;zellikleri Ve &#;rnekleri
Endemik terimi hem hayvanlar hem de bitkiler için kullanılır. Bir hayvanın ya da bitkinin endemik olarak adlandırılması için, sadece sınırlı bir çevrede yaşaması / yetişmesi gerekir. Örneğin kedi ya da köpek gibi evcil hayvanlar, endemik değildir. Çünkü kediler de köpekler de Antartika kıtası hariç tüm kıtalarda bulunur.
Endemik Canlı Nedir?
Endemik kelimesinin Türkçe karşılığı yereldir. Sınırlı bir bölgede yaşayan canlılar endemik olarak adlandırılır. Bu tür canlılar, bir çölde, ormanda ya da gölde yaşayabilir. Epidemik canlıların yaşam alanı belli başlı nedenlerden dolayı sınırlıdır. Bu nedenlerin başında çevre ve iklim şartları gelir. Endemik canlıların yaşam alanları koruma altına alınmadığı takdirde nesilleri tükenebilir.
Endemik canlılardan biri olan Ren Geyiklerinin, nesli tükenmek üzeredir. Bunun önüne geçmek için İskoçya'da Ren Geyiği avlamak yasaklanmıştır.
Endemik Canlıların Özellikleri Nelerdir?
1- Sınırlı bir bölgenin çevresel şartlarına uyum sağlayan endemik canlılar, başka bir ülkede ya da kıtada bulunmazlar.
2- Bu tür canlıların isimleri genellikle bulundukları bölgenin adıyla birlikte anılır.
Örneğin: Belçika Mavisi (Bir inek türü) ya da Bengal Kedisi.
3- Endemik canlılar kendi içerisinde dörde ayrılır. Paleoendemik canılar, daha öncesinde dünyanın genelinde var olup daha sona değişen iklim ve çevre şartlaı nedeniyle sınırlı bir alanda yaşamını sürdüren canlıların ortak adıdır. Örneğin yüzyıldan önce Avrupa'nın genelinde görülen Ren geyikleri, günümüzde sadece İskoçya'nın sınırları içerisindedir.
4- Makroendemik adıyla da bilinen patroendemik canlılar, ''türünün tek örneği'' olan canlılardır. Bu terim daha çok bitkiler için kullanılır.
5- Şizoendemik canlıların en önemli özelliği yerleşim bölgelerinin zamanla değişebilmesidir. Hem beşeri hem çevresel faktörlere göre şizoendemik canlıların yaşam alanları daralabilir ya da genişleyebilir. Örneğin aşırı avlanma ya da sel ve yangın gibi doğal felaketler, bu tür canlıların daha sınırlı bir alanda yaşamasına neden olabilir. Küresel ısınma da şizoendemik canlıların, yaşam alanlarını kısıtlayan temel nedenler arasında yer alır.
6- Avrupa'da en fazla endemik bitki yetişen ülkelerin başında Türkiye gelir. Ülkemizde 3 bine yakın endemik bitki bulunmaktadır. Türkiye'nin bir yarım ada ülkesi ve üç mevsimin aynı anda yaşanması, endemik bitkilerin bu kadar fazla olmasındaki en büyük etkenlerden biridir.
Endemik Canlı Örnekleri
1- Sibirya Kurdu
Diğer adı Husky olan Sibirya Kurdu, yalnızca Rusya'nın kuzey kesiminde yaşayan endemik bir hayvan türüdür. M.Ö evcilleştirilen bu hayvanlar, kalın derileri sayesinde soğuğa karşı dayanıklıdır. Ortalama yaşam süreleri 15 yıl olan Sibirya kurtları, gözcülük ve kızak çekme gibi işlerde kullanılır.
2- Sivas Kangalı
Adını Sivas'ın Kangal ilçesinden alan bu köpekler, en iri ve hızlı köpek türlerinden biridir.
3- İran Kedisi
Basık ve yuvarlak bir yüz şekline sahip olan İran kedileri, sessiz ve uysaldır. Sadece acıktıklarında miyavlayan bu kediler, yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Avrupa'ya getirilmiş ve tüm dünyada yayılmaya başlamıştır.
4- Van Kedisi
Genellikle bir gözü mavi bir gözü yeşil olan Van kedileri, dünyadaki en nadir üç kedi türünden biridir. Epidemik canlılar grubunda yer alan Van kedilerinin ortalama yaşam süresi 12 yıldır.
Doğanın Armağanı: Türkiye’nin Endemik Türleri
Türkiye dünyanın en zengin endemik türlerine ev sahipliği yapan bir coğrafyaya sahip. Türkiye’de 3 binden fazla endemik bitki yer alırken, bazı türler dünyada yalnızca Anadolu’da yetişiyor. Bir de yine bu topraklara özgü hayvanlar var. Bilim insanlarının da turistlerin de ilgisini çeken türler, koruma altına alınarak, sonraki nesillere aktarılmayı bekliyor.
Türkiye’nin farklı jeolojik yapısı ve mikroklimatik çeşitliliği nadir bulunan bitki ve hayvanlar için doğal yaşam alanı oluşturuyor. Bu zenginlik hem bilim insanlarının dikkatini çekiyor, hem giderek azalan türler söz konusuyken dünyanın önemli mirasları arasında yer alıyor.
Türkiye’de 3 bini endemik, 9 bin bitki türü bulunuyor. Üç kıta arasında doğal bir köprü olması, çeşitli coğrafi özellikleri ve coğrafi farklılığın getirdiği iklim çeşitliliği nedeniyle Türkiye dünyada benzerine az rastlanan bir bitki çeşitliliğine sahip.
Yalnızca Anadolu’da yetişen ve burada yaşayan bitki türleri ve hayvanlar giderek daha çok insanın ilgisini çekiyor ve korunması için sürdürülen faaliyetler çeşitleniyor. Bu türlerin bazılarını derledik.
Kazdağı Göknarı – Abies Equi-Trojani
En fazla Kazdağları’nda görülür. Çamgiller ailesinde yer alan Kazdağı Göknarı yılında keşfedildiğinde başka bir Göknar türünün varyetesi sanıldı, daha sonra yeni bir tür olduğu anlaşıldı. Adını antik Truva kentinden alıyor.
Muş Lalesi – Tulipa Sintenisii Baker
Muş ve Bulanık Ovaları’nda görülen bu tür, botanik turizminin gelişmesinde önemli rol oynadı. Bitki gözlemciliği yapan turistler ve bilim insanları sayesinde yerel sosyal ve ekonomik açıdan kalkınmasına büyük katkılar sağlayan bir lale çeşidi. Kış aylarının bitimine doğru görülüyor.
Van Ters Lalesi – Fritillaria Imperialis
Birçok din ve kültür için hüznün sembolü kabul edilmiş en eski süs bitkisi olan Ters Lale, efsanelere de konu olan bir bitki. Ters lale, Anadolu coğrafyasına ait endemik bitkilerden ve dünya üzerinde bilinen türü ve alt türü bulunuyor.
Kapadokya Soğanı – Allium Cappadocicum
Kapadokya soğanı, Nevşehir Kapadokya yöresinde yetişen endemik bitkilerden. Küçük küçük bir sürü çiçekten oluşan Kapadokya soğanı, haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açar.
Anadolu Sığlası – Liquidambar Orientalis
Efsanelere konu olan bir diğer ağaç da Anadolu Sığlası. Türkiye’de Güney Ege ve Batı Akdeniz bölgelerinde sınırlı alanlarda yetişen ve “Günlük Ağacı” olarak da nitelenen sığla, 20 metreye kadar boylanabilir ve görünüş olarak çınarı andırır.
Piyan, Eber Sarısı – Thermopsis Turcica
yılında keşfedilen Eber Sarısı, sadece Akşehir ve Eber göllerinin yamaçlarında doğal olarak bulunuyor. Nesli tükenmekte olan bitkiler arasında yer alan Eber Sarısı, sarı çiçekli, otsu ve cm arasında uzunluğa sahip. En önemli özelliği bir çiçekten 3 meyve vermesidir.
Arap Tavşanı- Allactaga Williamsi
Kırtavşanı, adatavşanı, yerköpeği veya daha çok bilinen adıyla Arap Tavşanı (Allactaga williamsi) Orta Anadolu Bölgesi ve Batı Anadolu Bölgesi ovalarıyla Doğu Anadolu’nun yayla ve steplerinde görülüyor. Çok fazla bilinen ve rastlanılan bir tür değildir. Kanguru gibi zıplayarak yol alır. Yaşadığı yerlerde kalabalık koloniler kurar. Herhangi bir tehlike ile karşılaştığında hızlı manevralarla yuvasına girip yuva ağzını hemen kapatır.
Ankara Tavşanı- Angora
Angora tavşanı da denilen bu ırk, yününden iplik elde edilen tek tavşandır. Yünü uzun, ince, yumuşak, parlak ve dokunmaya elverişlidir. Dünyaya Türkiye’den yayılmıştır ve şu anda dünyada daha yaygındır. Vücut ağırlığına bağlı olarak Ankara tavşanından yılda elde edilen yün miktarı, koyunun l kg. canlı ağırlığına karşılık alınabilen yünün yaklaşık 4 katı kadardır. Bu yünün lifleri, düzgün ve ipeksi bir yapıya sahiptir.
Tiftik Keçisi
Daha çok Ankara’da bulunduğu için Ankara Keçisi olarak da adlandırılır. Vücut örtüsü, gümüş renginde, ince, uzun, parlak tiftiklidir. Büyük boynuzları ince ve kısa kuyrukları vardır. Tiftik, gümüş beyazı rengi, parlaklığı, uzunluğu, elastik olması, nem çekmesi, ısıya dayanıklılığı, iyi boya alması nedeniyle çok aranan bir türdür.
Sivas Kangalı
Dünyanın en büyük köpeklerinden biridir. Özellikleri ve kullanım alanlarıyla çoban köpeği olarak nitelendirilebilir ancak bekçi köpeği tanımına daha çok uyarlar. Zira diğer çoban köpeği türleri sürüyü korumaktan ziyade yönlendirme ve yönetmekte ustadırlar. Kangal köpeğinin en belirgin özelliği sahibine duyduğu aşırı sadakat ve buna bağlı olarak sahibine ait olduğunu düşündüğü şeyleri korumaya yönelik kuvvetli içgüdüsüdür. Bu nedenle çok iyi bir dövüşçüdür. Buna karşın aile fertlerine ve özellikle çocuklara karşı hiçbir tehdit oluşturmazlar. Kangal köpekleri, örnek olarak Namibya’da, Alman çoban köpeklerinden daha üstün koruyucu yeteneklere sahip oldukları için, yaygın bir şekilde yerli çiftçiler tarafından kulanılırlar. Afrika’da manda sürülerini çitalardan, sırtlanlardan ve hatta aslanlardan korurlar.
Van Kedisi
Van yöresi kökenli, iyi bir yüzücü olan, gözleri mavi veya kehribar rengi veya biri mavi diğeri kehribar olabilen, nadide bir kedi ırkıdır. Asaletini ve beyaz rengini paylaşmakla birlikte, önemli farklılıkları da bulunan Ankara kedisi ile karıştırılmamalıdır. Genelde Van kedisi yavrularının iki kulağı arasında bir veya iki adet siyah nokta bulunur Van kedisinin göz rengi üç gruba ayrılır. Her iki gözü mavi (daima turkuaz mavisi), her iki gözü kehribar (Sarı renk ve tonları, çok nadiren kahverengi) ve tek-göz (Diskromatopsi; yani bir gözü mavi diğer gözü kehribar renkte olanlar) diye gruplandırılır. Mavi renk, daima turkuvaz mavisi özelliğinde olurken, kehribar rengi farklı tonlarda görülebilir.